Nitelikli bir çocuk müziğinde çocuğa; müzik sevgisi, işitme becerisi, müzik yoluyla beğeni duygusu aşılamak, çocuğun ruhsal ve bedensel gelişiminin sağlanması amaçlanmaktadır. Halk türkülerinden alınmış ezgilerden de yararlanarak Türk okul müziği şarkılarının öğretilmesi ve bu sayede toplumun kendi değerlerini koruması ve geliştirmesi, kendi değerlerini anlaması ve aşması da müzik eğitiminin önemli bir boyutudur.
Türkiye’de müzik eğitimi içerisinde kullanılan “çocuk müziği” terimi aynı zamanda “eğitim müziği”, “okul müziği”, ve “çocuk şarkıları” olarak da adlandırılan ve çoğunlukla genel müzik eğitimi içerisinde uygulanan, sözlü (vokal) müzik çeşidini kapsamaktadır. Çocuk müziği’nin genel olarak işlevi ise müziği dinleme yoluyla algılamadır. Çocuğun şarkıyı kuramsal olarak değil kulak yoluyla öğrenmesidir. Çocuk müziği’nin uygulanma süreci ise genellikle okul öncesinden lise eğitimine kadar olan zamandır.
Türkiye’de çocuk müziği türlerine bakıldığında başlıca yedi farklı yapı ortaya çıkmaktadır:
1. Marşlar,
2. Türkçe söz yazılmış yabancı ezgiler, 3. Türkü sadeleştirmeleri,
4. Türk müziği dizileri ile bestelenen ezgiler, 5. Tekerlemeler,
6. Saymacalar,
Müzik bir çok alanın ve öğenin estetik ve amaçlı birleşiminden oluşmaktadır.. Bu alanlar dil, tasarlama, besteleme, seslendirme ve bu alanların öğeleri de ezgi, biçim, ton, hız, gürlük ve anlatımdır. Çocuk müziği yapılırken bu alan ve öğelerin estetik birleşiminde çocukların gelişim özellikleri de amaç edinilmeli, göz önünde bulundurulmalıdır.
Yukarıda söz ettiğimiz gibi çocukların gelişimine uygun sözler, bunlara uygun hareketler, algılarına uygun biçimler, ritmler, ses özelliklerine uygun sınırlar göz önüne alınmaktadır.
Müzik dili bütün bu öğelerin birleşiminden ortaya çıkmakta bir öğenin bile eksikliği müziği kısır ve sığ bırakarak amacına ulaştıramamaktadır. Bu nedenle bu parçaların oluşumu bilgili ve uzman kişilerce yapılmalı, öğelerin ve işlevlerinin tanınması, önemsenmesi gerekmektedir.
1.4.1.RİTM
Müzikte, zamanın seslerle düzenli aralıklarla bölünmesine ritm adı verilmektedir.( Sun ve Seyrek, 2002, s. 59).
Çocuk müzikle ilişkisini devinimiyle kurar. Bu açıdan bakıldığında müzikteki ritm öğesi, çocuğun dinlediği müzikte ilk iletişim kurduğu özellikli bir öğedir. Ritm ve müzikli hareketler çocuğun kendi yeteneklerini ve bu yeteneklerinin sınırlarını keşfetmesine yardımcı olur. Çocuğun bağımsız davranışlar kazanmasına ve grup etkinlikleri oluşturmasına olanak sağlar. Müzik eğitiminde, ritm ve ses çalışmalarına, doğadaki sesleri ve müziği dinleme, şarkı söyleme, söylediği şarkıyı dramatize etme gibi etkinliklere yer verilmelidir.
Yürüme, koşma ve sıçrama doğal ritmlerdir. Taklit edilen ritmler ise çocuğun hayal gücünü kullanarak yaptığı hareketlerdir. Çocuk vücudunun çeşitli kısımlarını kullanarak da ritm tutabilir (el çırpma, ayağını yere vurma, elleriyle bacaklarına vurma vb.). Hızlı, yavaş, yüksek, alçak sesler kavramlarla ilişkilendirilerek öğretilebilir. Hızlı bir tempo için atın koşması, yavaş bir tempo için kaplumbağanın yürüyüşü, yüksek bir ses için gök gürültüsü, alçak bir ses için fısıltı kullanılarak çocukların yaratıcılık sınırları genişletilebilir. Bu ritmleri öğretilen şarkılarda kullanmak çocukların müzik eğitimlerinin kalıcı olması ve kavranması açısından yararlı olacaktır.
Vurmalı çalgılar müzik çalışmalarında önemli yer tutar. Bu aletler şarkı ve drama öğretimi sırasında kullanılabilir. Şarkılar önce grupla birlikte söyletilmeli ve bütün çocukların katılımı sağlanmalıdır. Çocukların bireysel olarak şarkı söylemesi sonraya bırakılmalıdır. Şarkı söyleme sırasında şarkıya uygun yürüyüşler ve tempo tutmalar ritm duygusunun gelişmesine yardımcı olur.
1.4.2. PROZODİ
Şarkı besteleme tekniğinin en önemli öğesi ‘’prozodi’’dir. Söz ile müziğin uyumu tanımlayabileceğimiz prozodiyi Bozkaya,
‘’Her dilin özel bir sözcük yapısı ve bu sözcük yapısının her birine benzeyen yönleri vardır. Bu yönlerden biri de, sözcüklerin söylenişinde seslerin değerini verme; hecelerin vurgusu uzunluğu, kısalığı gibi özelliklerine özen gösterme işidir’’ biçiminde ifade etmiştir.
‘’Prozodi bakımından çocuk şarkılarında kimi kez sözün tartımı egemen olmada, ezginin tartımsal yapısı buna göre biçimlenmektedir. Kimi kez de tersine ezginin tartımsal yapısı belirleyici olmakta sözün tartımı ezginin tartımına
uydurulurken ( kısa heceleri uzun tartımlara denk gelmesi gibi) bozulmaktadır. Bu tür bozulmalar, ezginin tartımsal yapısındaki akıcılık nedeniyle yadırgatıcı
olmaktadır’’ diyen Sun ve Seyrek prozodinin önemini vurgulamaktadır. (Sun-Seyrek, 2002, s. 36).
1.4.3. EZGİ
Okul öncesi müzik eğitiminde öğretmenin dikkat edeceği unsurlardan bir diğeri de ezginin çocuk gelişimine uygunluğudur. Ezgisi zengin olan şarkıları çocuklar hemen fark etmekte ve ezberlemektedirler. Çocuğun müziği ve müziğin kendisinde uyandırdığı hareket ve duyguları istediği biçimde yorumlaması, buna bağlı olarak müzikal ifadesinin gelişmesi açısından seçilecek parçalar kolay, akılda kalıcı, akıcı şarkılar olmalıdır.
1.4.4.YAŞA VE SEVİYEYE UYGUNLUK 1.4.4.1.Ses Sınırlılıkları Açısından
Okul öncesi dönemdeki çocuk şarkı söylemeye önce tekerlemelerden başlar. Tekerlemeler, bir harfin ya da bir olayın anlatımında kullanılan, küçük aralıklar içerisinde gezinen parçalardır. Tekerlemelerde önce iki, daha sonra üç ses üzerinde olanlardan başlanılır. Ekte verilen örneklerde Leylek, Posta Treni, Yağ Satarım, Yağmur tekerlemelerine bakıldığında iki sesten dört sese kadar çıkılarak ses aralıklarının genişletildiği görülebilir.
Çocuk şarkılarında çocukların kolaylıkla söyleyebilmesi açısından ezgiler
genellikle 5–6 perde içinde kalan seslerden (re-la) yapılmıştır. Bir sesten ötekine, genellikle ikili- üçlü aralıklarla geçilmekte, dörtlü ve beşli atlayan aralıklar ender kullanılmakta, altılı atlayan aralıklar ise hemen hemen hiç kullanılmamaktadır.
Seçilecek şarkıların, şarkıyı söyleyecek çocukların ortak ses alan içinde olmasına ya da ses sınırı açısından ortak ses alanına aktarılabilir nitelik taşımasına özen gösterilmelidir. Bu şekilde şarkı seçimi yapıldığı zaman çocuk söyleyebileceği şarkıları sevecek ve benimseyecektir.
1.4.4.2.Gelişim Özellikleri Açısından
Çocuk şarkılarının seçiminde göz önünde bulundurulması gereken önemli bir konu da şarkı söyleyecek çocukların yaşları, yetenekleri, gelişim özellikleri ve müzik eğitimi düzeyleridir. Bu özellikler çerçevesinde her yaş gurubu için seçilecek şarkılar farklılık göstermektedir. Bu nedenle çocuk şarkıları çocukların gelişim özelliklerine göre sınıflanmalı ve her yaş grubuna bu sınıflama içerisinden şarkı seçilerek öğretilmelidir.
Bu sıralı uygulama sayesinde çocuk bu üç gelişim özelliğini sağlıklı bir şekilde tamamlayabilecektir.
1.4.5.İÇERİK( Ünitelere ve Konuya Uygunluk)
Prozodi, ritm ve benzeri öğeler şarkı oluşumunda önemli rol oynarken bunların oluşumunda da içeriğin büyük yeri vardır. Şarkı yoluyla çocuklara bazı kavram ve duyguları bu kavram ve duyguların davranışlarını öğretmek amaç edinilmiş ise, şarkılar mutlaka çocukların gelişim süreçleri içerisinde karşılaşacakları dönemleri işaret etmeli ve onlara değinmelidir.
Müzik öğretmeninin okul öncesi dönemdeki çocuklara öğreteceği şarkıların konularına dikkat etmesi gerekir. Çocukların bildikleri veya benimsedikleri, ilgi duydukları, anlamaya başladıkları olayları içeren şarkıları öğretmek, güncel olayların örneklenmesine uygun şarkılar seçmek onların içinde bulundukları zamanı anlama ve benimsemeleri açısından önemlidir. Öğretilen şarkılar zamanında olursa çocuğun konuyu pekiştirme ve tamamlamasına yararlı olacak ve böylece anlatılmak istenen olayın ya da düşüncenin kavranması amacına ulaşacaktır.
Şarkılar, ünitelerle ve çocukların günlük yaşamlarıyla ilgili sözleri olan parçalar arasından seçilmelidir. Sözleri değiştirilmeye elverişli olan bu yolla çocuklara yeni sözler bulma ve onları buluşçuluğa, yaratıcılığa, yöneltme olanağı veren şarkılara öncelik tanınmalıdır. Seçilecek şarkı, söz ve ezgi bakımından kolay bellenir ve sevimli olmalıdır. Ayrıca, sözleri de çocuklar için ilgi çekici nitelik taşımalıdır.
1.4.6. BİÇİM
Çocuk şarkıları çok çabuk yaygınlaşan, paylaşılan şarkılardır. Dolayısıyla çocuğun bu kadar çok tekrar ettiği şarkıları içselleştirmesi olağandır. Bu nedenle bu şarkıların mutlaka bir biçimleri olmalıdır. Öğretmenler seçtikleri parçaların biçimlerini öğrencilere uygunluğu bakımından incelemeli, motif ve cümlelerini tespit etmelidir. Bu yolla yapılan özenli bir çalışma ile belirlenmiş motif ve cümlelerin öğretimi parçanın bütünüyle öğretiminde büyük katkı ve kolaylık sağlayacaktır.
Çocuk şarkılarında, müzik cümleleri genellikle kısa süreli bir motiften oluşmakta, birinci cümleden sonra gelen cümleler tartımsal yapı bakımından ya birinci cümlenin aynısı olmakta ya da bu tartımsal yapı sonraki cümlelerde sözün gereklerine göre küçük değişiklikler yapılarak yinelendirilmektedir. (Sun- Seyrek,2002, s. 35)
1.5.BELİRLİ GÜNLER VE HAFTALARA YÖNELİK ŞARKI SEÇİMİ