Çobanlarla İlgili Efsaneler

Kaynak Bilgisi: Sadi Yaver Ataman, Eski Safranbolu Hayatı, Canyiğit Grafik, İstanbul, 1994, s.233.

Olay Örgüsü:

1. Bir çoban yanaşması bulunduğu Ağa’nın kızına aşık olur.

2. Bu sevdayı haber alan Ağa, çobanı kovmak ister; ancak araya girenlerin ısrarı üzerine, şöyle bir şart koşar: Koyunlara, bir hafta süre ile tuzlu yem verilecek, hafta sonunda sürü suya salınacak, eğer çoban kavalı ile koyunları su içirmeden sudan çekebilirse, kızını çobana verecek.

3. Hafta sonu gelir sürü suya salınır. Çoban, dereye doğru koşan sürüyü su içirmeden döndürmek için kavalını çalmaya başlar.

4. Sürü kaval sesine birden duraksamıştır; yalnız karakoyun, başını suya eğmiş, içmekte inat etmektedir.

5. Çoban yalvarır: Fakat karakoyun, başını sudan kaldırmaz. Çoban kavalının en içli sesiyle yalvarır.

6. Kara koyun suya eğilen başını kaldırıp, ön ayaklarıyla girdiği sudan içmeden geri çekilir.

7. Kavalın büyülü sesi onu su içmekten çekmiştir, ama, susuzluktan bağrı yana kuzucuk çatlayıp can vermiştir.

8. Böylece çoban muradına ermiştir.” Formeller:

Formel Sayılar: 7 gün (bir hafta). Formel İfadeler:

1. Başlangıç Formeli: … ağanın kızına aşık olur. 2. Geçiş Formeli: Yok.

167

3. Bitiş Formeli: Böylece çoban muradına ermiştir

Ara Sözler: “Kaval” denilen halis Türk çalgısının çok yaygın bir efsanesi vardır.”

Atasözü, Deyimler: Hafta sonu gelir sürü suya salınır. Çoban, dereye doğru koşan sürüyü su içirmeden döndürmek için kavalını çalmaya başlar. Çoban yalvarır: Fakat karakoyun, başını sudan kaldırmaz. Çoban kavalının en içli sesiyle yalvarır. Böylece çoban muradına ermiştir.

Motifler:

Hayvanlar (B)

Yardımcı Hayvanların Çeşitleri (B400-B499): Susuzluktan bağrı yana kuzucuk çatlayıp can vermiştir. Böylece çoban muradına ermiştir.

Sihir (D)

Sihirli Nesneler (D800-D1699)

Sihirli Nesnelerin Çeşitleri (D900-D1299): Kavalın büyülü sesi onu su içmekten çekmiştir ama susuzluktan bağrı yana kuzucuk çatlayıp can vermiştir

Harikuladelikler (F);

Harikulade Hadiseler (F900-F1099);

Olağanüstü Hadiseler (F900): Sürü kaval sesine birden duraksamıştır; yalnız karakoyun, başını suya eğmiş, içmekte inat etmektedir. Kara koyun suya eğilen başını kaldırıp, ön ayaklarıyla girdiği sudan içmeden geri çekilir. Kavalın büyülü sesi onu su içmekten çekmiştir.

İmtihanlar (H)

Evlenme İmtihanları (H300-H499) Aşk İmtihanları (H310-H359)

Hüner (H326): Bu sevdayı haber alan Ağa, çobanı kovmak ister; ancak araya girenlerin ısrarı üzerine, şöyle bir şart koşar: Koyunlara, bir hafta süre ile tuzlu yem

168

verilecek, hafta sonunda sürü suya salınacak, eğer çoban kavalı ile koyunları su içirmeden sudan çekebilirse, kızını çobana verecek.

Cemiyet (P);

Diğer Sosyal Kurumlar (P100-P199);

Zengin Adamlar (P150): Bu sevdayı haber alan Ağa, çobanı kovmak ister; ancak araya girenlerin ısrarı üzerine, şöyle bir şart koşar:

Aile (P200-P299)

Baba ve kızları (P234): Bir çoban yanaşması bulunduğu Ağa’nın kızına âşık olur. Çobanlık (P412): Çoban yalvarır.

Evlilik (T) Aşk (T0-T99)

Âşık olma (T10): Bir çoban yanaşması bulunduğu Ağa’nın kızına âşık olur. Çeşitli Motif Grupları (Z)

Formüller (Z0-Z99)

Formilistik Sayı: 7 (Z71.5): Koyunlara, bir hafta süre ile tuzlu yem verilecek, hafta sonunda sürü suya salınacak, eğer çoban kavalı ile koyunları su içirmeden sudan çekebilirse, kızını çobana verecek.

Nazım Kısımlar: Çoban yalvarır:

Gara goyun sana da ziller dakayın Dakayın da ben derdime yanayın Ah dedikçe dağı başı yakayın İçme guzum içme bağrım gan olur Gara goyun goyunların başısın

169 Ak kâğıt üstünde gara yazısın

Görgede beslenmiş emlik kuzusun Dön gel guzum dön gel gara yastayım Elleri böğründe garip hastayım Gara goyun sana çember bağlayın Bağlayında yaylara yaylayın Bir arzum var onu sana söyleyin İçme guzum içme gara yastayım Elleri böğründe garip hastayım Tekerlemeler: Yok

Mekân: Safranbolu Zaman: Belirsiz.

Konu: Âşık bir çobanın kavalı çalmadaki maharetini anlatır. İşlev: Açıklama yapmak.

Efsanenin Adı: Çoban Hıdır’ın Kavalı ve Efsanesi (47)

Kaynak Bilgisi: Sadi Yaver Ataman, Eski Safranbolu Hayatı, Canyiğit Grafik, İstanbul, 1994,s.233-234.

Olay Örgüsü:

1. “ Vaktı zamnında bir çoban, Ağasının gızına sevdalanmış. Gız da onu sevmiş. 2. Bu sevda çok geçmeden ağanın gulağına vaamış. Govmuş çobanı yanından. 3. Çoban gızın sevdasıynan dağlardan olaşır durur, ağlar gezerimiş. Bi guün yine böyle dağlaada dolaşuken, garşusuna bi dervüş çıkaa:

170

4. -Ne diye böyle ağlar dururdun ay oğul? Deyince, çoban halini dervüşe anlattı. Dervüş, goynundan bir gaval çıkarup, çobana:

5. -Al bunu oğul efkarlandukça üfürü, oyalanusun der.

6. Çoban gavalı nasıl üfüreceğini bilmedüğü içün dervüşe soracak olu, bakar ki dervüş yok olmuş.

7. Çoban gavalın orasını burasını elleeken, bakmış ki ses veriye, başlamış çalmaya. 8. Çoban gavalı çala durdun, gavalın sesi dağ taş dememiş, gızın gulağına çalınmış. 9. Gız da zaten çobanın sevdasıynan yanar dururmuş ya.

10. Bi golayın bulup evden gaçaa, gavalın sesine çobanı dağda bulu.

11. Gızın bubası, bakaa ki gız yok. Anlamuş çobana gaçtuğunu, hemen ardından adamlarını salmış.

12. Meğer gızı, yanaşmalaadan Ağa’nın kahyasıda severimiş.

13. Çobanı dağda bir arduç ağacının dibinde gızınan halleşirken goömüşlee, hemen varup çobanı öldürmüşlee, kimse goömesin deyi, arduç ağacının dibine goömmüşle, gızı da alıp gitmişlee.

14. Gel zaman git zaman, bu arduç ağacına örüzger vurdukça yanuk sesler çıkarımış dallarından.

15. Bundan soora, en iyi ses çıkaran gavalın bu arduç ağacının dallarından yapılanudu dellee”

Formeller:

Formel Sayılar: Yok. Formel İfadeler:

1. Başlangıç Formeli: “ Vaktı zamanında bir çoban, Ağasının gızına sevdalanmış. 2. Geçiş Formeli: Gel zaman git zaman,

171

Ara Sözler: Çoban Hıdır Kavalın efsanesini şöyle anlattı:

Atasözü, Deyimler: Bu sevda çok geçmeden ağanın gulağına vaamış… . Çoban gavalı çala durdun, gavalın sesi dağ taş dememiş, gızın gulağına çalınmış. Gız da zaten çobanın sevdasıynan yanar dururmuş ya. Gel zaman git zaman, bu arduç ağacına örüzger vurdukça yanuk sesler çıkarımış dallarından.

Motifler: Sihir (D)

Sihirli Nesneler (D800-D1699)

Sihirli Nesnelerin Çeşitleri (D900-D1299): Çoban gavalı çala durdun, gavalın sesi dağ taş dememiş, gızın gulağına çalınmış.

Harikuladelikler (F);

Harikulade Hadiseler (F900-F1099);

Olağanüstü Hadiseler (F900): . Çoban gavalı nasıl üfüreceğini bilmedüğü içün dervüşe soracak olu, bakar ki dervüş yok olmuş.

Harikulade Yerler ve Eşyalar (F600-F699)

Harikulade Ağaç (F811): Gel zaman git zaman, bu arduç ağacına örüzger vurdukça yanuk sesler çıkarımış dallarından.

Geleceğin Tayini (M);

Hükümler ve Kararlar (M0-M99): Gızın bubası, bakaa ki gız yok. Anlamuş çobana gaçtuğunu, hemen ardından adamlarını salmış.

Cemiyet (P);

Diğer Sosyal Kurumlar (P100-P199);

Zengin Adamlar (P150): Bu sevda çok geçmeden ağanın gulağına vaamış. Aile (P200-P299)

172

Çobanlık (P412): Çoban gavalın orasını burasını elleeken, bakmış ki ses veriye, başlamış çalmaya.

Mükâfatlar ve Cezalar (Q);

Cezalandırılmış İşler (Q200): Bu sevda çok geçmeden ağanın gulağına vaamış. Govmuş çobanı yanından.

Esirler ve Kaçaklar (R)

Kaçmalar (R100-R199): Gızın bubası, bakaa ki gız yok. Anlamuş çobana gaçtuğunu, hemen ardından adamlarını salmış

Anormal Zulümler (S);

Öldürmeler (S110): Çobanı dağda bir arduç ağacının dibinde gızınan halleşirken goömüşlee, hemen varup çobanı öldürmüşlee, kimse goömesin deyi, arduç ağacının dibine goömmüşle, gızı da alıp gitmişlee.

Evlilik (T) Aşk (T0-T99)

Âşık olma (T10): “Vaktı zamanında bir çoban, Ağasının gızına sevdalanmış. Gız da onu sevmiş.

Din (V)

Mukaddes Şahıslar (V200-V299)

Dini Yardımcılar (V200): . Çoban gızın sevdasıynan dağlardan olaşır durur, ağlar gezerimiş. Bi guün yine böyle dağlaada dolaşuken, garşusuna bi dervüş çıkaa

Nazım Kısımlar: Yok Tekerlemeler: Yok Mekân: Safranbolu Zaman: Belirsiz.

173

İşlev: Bilgi vermek.

3.7. Türkülerle İlgili Efsaneler