Yukarıda değinildiği gibi Çivril, 1623’te yaklaşık yüz kişinin yaşadığı bir köy durumundadır. Yarım asır içinde %100’lük bir artışla gelişen bir yerleşim yeri olduğunu göstermiştir. Büyüyen ve cazip bir yerleşme sahası haline geldiğini 18 ve 19. yüzyıllardaki nüfus artışında görmek mümkündür. Öyle ki 19. Yüzyıl başlarında nüfusu ve sosyal kurumlarıyla bağlı bulunduğu Şeyhlü Kazası kırsalında en büyük köy konumuna yükselmiştir. Yüzyılın ortalarına doğru sekiz mahalleden oluşan Çivril’in nüfusu 1.500’e yaklaşmıştır. Sahip olduğu nüfus, iş kolları ve ziraî işletmeleriyle Çivril’in bu tarihlerde bir kasaba hüviyetini aldığı görülmüştür.
19. Yüzyıl kapanırken Çivril nahiye merkezi olarak 252 haneye 910 nüfusa sahiptir. Nahiye sınırları dâhilinde bağlı bulunan köy sayısı 72, toplam nüfus 18.544’tür.275 Ancak aynı kaynak nüfusun köylere dağılımını verirken – Çivril merkez hariç- köy sayısını 52, hane sayısını 1.382, nüfusu ise 12.190 olarak vermiştir. Bu noktada Çivril nahiyesinin nüfusunun 72 köyden müteşekkil olduğu daha makul görülmektedir. Çünkü 1324 senesi vilayet salnamesindeki genel nüfusun aşağıda da görüleceği üzere 21.970 olması buna işaret etmektedir. Diğer taraftan bu tarihlerde Osmanlı Devleti’ne sığınan muhacirinin Çivril/Şeyhlü nahiyesinde iskân edildiği görülmüştür. 1314 (1896/1897) vilayet salnamesinde Şeyhlü nahiyesinde 54 hanede 165 nüfusun iskân olunduğu zikrolunmuştur.276 Bununla birlikte ne ilgili kaynakta, ne de arşiv belgelerinde iskânın detaylarına ilişkin bilgi edinilememiştir.
Ancak 22 Şubat 1315 (06 Mart 1900) tarihli bir belgede Çivril’in Yapağılu-yu Cedid köyüne Nogayların iskân edildiği anlaşılmıştır.277 1316 (1898/1899) Vilayet salnamesinde Çivril nahiyesindeki 52 köyün hane ve nüfusun dağılımı ise şöyledir.
272 BOA., DH.MKT., 2419/3, 29.06.1318 (24 Ekim 1900).
273 http://deprem.afad.gov.tr/depremkatalogu (18.02.2019).
274 Çivril’deki depremin tarih (17 Ağustos 1915) ve saati (11:30) Karahisâr-ı Sâhib Kaymakamlığı’nın 18 Ağustos 1915 tarihli tahriratından anlaşılmaktadır. BOA., DH.İ.UM.EK., 94/44, 11.10.1333 (20 Eylül 1915).
275 HVS-1316, s.376.
276 HVS-1314, s.306.
277 Bkz: BOA., ŞD., 3000/49, 09.05.1318 (04 Eylül 1900).
Tablo 2: 1316 Hüdâvendigâr Vilâyeti Salnâmesi’ne göre 1898/1899 yılında Çivril Nâhi-yesi’nin nüfusu.278
Sıra Köyler Hane Nüfûs Köyler Hane Nüfûs
1 ÇİVRİL 252 910 28 Balçıkhisar 57 296
2 Tuğcu 12 55 29 Seraserlü 23 63
3 Tuğlu 21 44 30 Gencellü 19 96
4 Karamanlu 18 78 31 Serbanşâh 51 242
5 Bucak 15 53 32 Bekirlü 10 57
6 Balıklu 19 85 33 Haydan-ı Cedid 94 505
7 Uğurlu 12 64 34 Haydan-ı Atik 36 166
8 İncü 31 82 35 İğdir 108 291
9 Kara Yahşiler 31 82 36 Koçak 54 73
10 Malhoş 8 30 37 Osman 11 102
11 Yamanlar 51 255 38 Belence 16 129
12 İcikler 4 15 39 Çakal Aşireti 17 220
13 Kızılcayer 54 220 40 Sarı Tekke Aşireti 32 262
14 Yassı Höyük 36 160 41 Yare Bosak 39 102
15 Sarılar 83 395 42 İmranlar 21 65
16 Sarı Beyler 15 59 43 Kavak Alanı 11 31
17 Süfla Yaka 36 370 44 Tahtacı Aşireti 5 105
18 Ulvi Yaka 53 220 45 Beydilli nâm-ı diğer 23 111
Kayacık
19 Nefs-i Yaka 241 1.065 46 Yeni 26 111
20 Menteş 50 252 47 Yâve 39 185
21 Sökmüş 65 356 48 Irgıllu 9 627
22 Çivilü 71 349 49 Sundullu 45 216
23 Bulgurlar 48 221 50 Bayat 32 192
24 Kızılca Söğüd 117 703 51 Tokca 77 415
25 Ömerlü 72 348 52 Baraklar 38 238
26 Capak 25 138 53 Temürcü 187 988
27 Emircik 114 603
TOPLAM 1.634 13.100
Öncelikle belirtmek gerekir ki Tablo 2’deki köy isimleri bölgenin yoğun bir Oğuz/Türkmen yerleşmesine sahne olduğunu göstermektedir. Bu köylerden başlıcaları İğdir, Bayat, Beydilli, Emircik (Eymürcük) şeklinde sıralanabilir.
278 HVS-1316, s.376-377.
134
Oğuz boy isimleriyle anılan yerleşim yerlerinin dışında Baraklar, Bekirli, Bucak, Bulgurlar, Çakal, Çapak, İmranlar, İshaklı, Karabedirler, Karamanlı, Karayahşiler, Kızılca Söğüd, Kızılcayer, Koçak, Menteş, Osman, Ömerlü, Sarıbeyler, Sarı Tekke, Sarılar, Sundurlu, Tahtacı, Tokça, Tuğlu, Yahyalı, Yamanlar gibi muhtelif Türkmen aşiretlerine mensup köyler Çivril bölgesinin demografik karakterini görmek açısından yeterli veri sunmaktadır.279 Bugün de bölgenin dil/ağız özellikleri bu durumu bütün canlılığıyla devam ettirmektedir.280 Keza mimari doku (evler, köprüler, camiler, türbeler, yatırlar vs.), mezar taşları, mezar ya da muhtelif yapı taşlarına nakşedilmiş tamgalar, kaya resimleri, dokuma ürünleri gibi maddi kültür unsurları bu kültürel yapının farklı kaynaklarını oluşturmaktadır.
Tablo 2’de görüldüğü üzere 910 kişinin yaşadığı Çivril, Nefs-i Yaka (1065) ve Temürcü (988)’den sonra nüfus bakımından nahiyenin 3. büyük yerleşim yeridir.
Nüfusu 500’ün üzerinde olan diğer köyler Kızılca Söğüd (703), Irgıllu (627), Emircik (603), Haydan-ı Cedid (505)’dir. Nahiyede nüfusu 100’ün altında olan köy sayısı 17’dir. Bunlar: Tuğcu (55), Tuğlu (44), Karamanlu (78), Bucak (53), Balıklu (85), Uğurlu (64), İncü (82), Kara Yahşiler (82), Malhoş (30), İcikler (15), Sarı Beyler (59), Seraserli (63), Gencellü (96), Bekirlü (57), Koçak (73), İmranlar (65) Kavak Alanı (31). Nahiyedeki köylerin büyük bir kısmı (29 köy) 100-500 aralığında nüfusa sahiptir. Bu ise Çivril’i de dikkate alırsak nahiye dâhilindeki 53 yerleşim yerine oranı %54,71’ya tekabül etmektedir.
1324 tarihli Hüdâvendigâr Vilâyeti Sâlnâmesi’ne göre281 Tablo 2’de verilen nüfus verilerinden sekiz yıl sonra Çivril merkez nüfusu 430 haneye 2.159 nüfusa yükselmiştir. %137,25 Karşılık gelen nüfus artışının nedeni ilgili kaynakta belirtilmemektedir. Fakat bu artışın doğal bir nüfus artışı olmadığı açıktır. Muhtemelen bu durum 1316 salnamesinde Çivril merkez nüfusuna dâhil edilmeyen bazı mahallelerin 1324 salnamesinde Çivril merkez nüfusuna dâhil edilmesinden kaynaklanmış olmalıdır. Diğer taraftan Çivril nahiyesinin toplam nüfusu ise 3.994 hane, 21.970 nüfusa çıkmıştır. Genel nüfustaki artış nahiyeye yeni köylerin katılmasıyla ilgilidir. Daha doğrusu tabloda verilmeyen 20 köyün genel nüfusa eklenmesiyle ilişkili olduğu anlaşılmaktadır.
Çivril’in kazaya tahvilinden yaklaşık on beş ay sonra tutulan nüfus kaydı, Çivril sınırları dâhilindeki nüfusu köy, mahalle, hane, erkek-kadın düzeyinde detaylı bir şekilde ortaya koymaktadır. Buna göre 8 mahalleden oluşan Çivril’in merkez nüfusu şöyledir.
279 Levent Kurgun, “Çivril Yer Adlarına Bir Bakış”, Dünden Bugüne Çivril Sempozyumu (Çivril: Eylül 2001), Bildiriler, Ankara, Kasım 2002, s.162-165; Ayrıca Başkaya, a.g.e., s.54-163.
280 Turgut Tok, “Çivril Yöresi Ağızlarının ve Halk Ürünlerinin Derlenmesi”, Dünden Bugüne Çivril Sempozyumu (Çivril: Eylül 2001), Bildiriler, Ankara, Kasım 2002, s.45 vd. Çivril yöresi ağzı, Kıpçak lehçesi özellikleri de göstermektedir. Gösterilen Yer.
281HVS-1324, s.474.
Tablo 3: 1 Eylül 1915’te Çivril kazasının merkez nüfusu.282
Çivril Mahalleleri Hâne Erkek Kadın Erkek+Kadın
Nadirler 50 125 113 238
Çarşı 56 186 172 359
Cami 83 247 211 458
Hamam 61 145 140 285
Höyük 81 180 181 361
Orta 29 76 84 160
Çanlar 34 86 104 190
Aşağı 38 104 106 210
TOPLAM 432 1.149 1.111 2.261
Tablo 3’e göre Cami mahallesi Çivril’in en büyük mahallesi durumundadır.
Höyük ve Çarşı mahalleleri Çivril’in diğer büyük mahallelerini teşkil etmiştir. Tablo 3’teki veriler 1324 senesi Vilayet Salnâmesi’yle karşılaştırıldığında Çivril merkez nüfusunun yaklaşık dokuz yıllık süreçte 2.159’dan 2.261’e yükselerek %4,72 artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Bu durum Çivril’in kaza merkezi haline gelişinden sonra büyümesini ve gelişmesini devam ettiğini ortaya koymaktadır.
01 Eylül 1915 tarihli sayımda Çivril kazası dâhilindeki köylerin nüfusu ise şöyledir.
Tablo 4: 01 Eylül 1915 tarihinde Çivril kazasına bağlı köylerin nüfusu (BOA., DH.EUM.
KLU., 10/2, 21.10.1333).
Sıra Köyler ve Erkek- Erkek Kadın Hâne Sıra Köyler ve Erkek- Erkek Kadın Hâne
Mahalleler Kadın Mahalleler Kadın
1 İğdir K. 544 269 275 120 40 Yavisce K. 21 11 10 4
2 Tuğlu K. 57 27 30 17 41 İmranlar K. 120 52 68 23
3 Karamanlu 100 44 56 25 42 Kavak 74 39 35 10
K. Alanı K.
4 Bucak K. 88 40 48 21 43 Bekdeşli K. 126 53 73 27
5 Belenlü K. 86 43 43 21 44 Yeni K. 120 58 62 26
6 Seraserlü K. 63 27 36 13 45 Yâve K. 146 75 71 30
7 Gencerlü K. 71 37 34 19 46 Irgılllu K. 652 304 348 131
8 Serbanşâh 290 150 140 68 47 Sundullu 249 102 147 63
K. K.
9 Bekirlü K. 36 18 18 8 48 Bayat K. 197 93 104 41
282 BOA., DH.EUM.KLU., 10/2, 21.10.1333 (1 Eylül 1915).
136
10 Haydân-ı 481 225 256 105 49 Tokcu K. 575 298 277 104
35 Cedid Acem 96 43 53 13 74 Emircik K 533 275 258 140 Kavağı K.
36 Bostancı K. 324 154 170 49 75 Balçık 354 175 179 73 Hisar K.
37 Teke K. 375 187 188 79 76 Kara Hacılu 185 93 92 32 K
38 Gök Gölde 112 63 49 20 - Temmuz-A- 40 - 40 -
Coşurlu M. ğustos
aralığında doğanlar
39 Düz Belde 103 55 48 20 TOPLAM 19.377 9.449 9.928 3.963 Mucan M.
M: Mahallesi K: Karyesi
Tablo 4’te, 67 köye283 sahip olan (Şeyhlü ve Homa birer yerleşim biri kabul edildiğinden) Çivril kazası kırsalında 3.963 haneden müteşekkil 19.377 nüfusun yaşadığı görülmektedir. Bu durumda Çivril kazası merkez hane ve nüfusuyla beraber toplamda 4.395 hane 21.638 nüfusa sahiptir. Kadın ve erkek nüfusu gerek köy bazında gerekse toplamda (%51,2’e %48,8) birbirine yakın orandadır. Köylerdeki hane başına düşen nüfus genel olarak 4-6 aralığında seyretmiştir. Buna göre hane başına düşen kişi sayısı 26 köyde 4-5, 23 köyde 5-6 aralığındadır. Nüfusun haneye oranı 4’ün altında olan köy sayısı sadece 8’dir. Köylerden 7’sindeki nüfusun hane başına düşen oranı 6-7’dir. Hane başına düşen kişi sayısı en fazla Bozhöyük (7,5), Kavak Alanı (7,4) ve Cedid ‘Acem Kavağı (7.38)’ında tespit edilmiştir. Hanedeki kişi sayısı 4’ün altında görünen 8 köyden en düşük orana sahip olan köy en az nüfusu barındıran İcikler (1,4)’dir. Şeyhlü 2,57 ile İcikler’i takip etmektedir.
Çivril kazası sahip olduğu köyler dikkate alındığında bugünkü ilçe sınırlarına yakın bir sahayı ihtiva etmiştir. Çivril’i nüfus büyüklüğü bakımından beş mahallesi ve 1.331 nüfusuyla Homa takip etmiştir. Homa’dan sonra nüfusu 1.000’nin üzerinde olan kazanın diğer büyük yerleşim yerleri Temürcülü (1.276) ve Nefiyy Yaka (1.149) köyleridir. Altı mahalleden oluşan ve daha önce nahiye merkezi olmuş olan Şeyhlü’nün nüfusu ancak 827’dir. Bu bakımdan Şeyhlü, kazada nüfusu gerileyen yerleşim yerlerinden biri olmuştur. Nüfusu 500’ün üzerinde olan Kızılca Söğüd (673), Irgıllu (632), Tokçu (575), İğdir (544), Emircik (533) ve Kara Yahşiler (500) kazanın diğer büyük köyleridir. Köylerden sadece 17’sinin nüfusu (%25,37) 100’ün altındadır. Köylerin nüfus bakımından %23,88’i 16 köyle 100-200 arasında, %.17,91’i 12 köyle 200-300 arasında, %11,94’ü 8 köy ile 300-400 arasında, %7,46’sı 5 köy ile 400-500 arasında ve %13,43’ü de 9 köy ile 500’ün üzerinde olduğu görülmüştür. Bu ise Çivril’in köylerinin yarısından fazlasının (%53,73’nün) 100-400 aralığında nüfusa sahip olduğunu göstermiştir.
283 Şeyhlü ve Homa birer yerleşim yeri kabul edildiğinden Çivril kazası köy statüsünde 67 yerleşim birimine sahiptir.
138