Kurtuluş savaşının (1946-1949), Stalin’in acil olarak yolladığı, savaşın durdurulmasını isteyen ve “ Güney Çin’i Çan Kay-şek’e bırakın” önerisi, Merkezi Komite genel toplantısının da tam desteğiyle, Mao bu telgrafı görmezden gelmeye karar verdi. Nisan ayında Kızıl Orduya ilerleme emri verildi ve 1 Ekim 1949’da Pekin’de Çin Halk Cumhuriyetinin kuruluşu ilan edildi.68 Çin Halk Cumhuriyetini ilk olarak Sovyetler Birliği tanıdı.69
Mao Zedung “İnsanlığın dörtte birini oluşturan Çin halkı ayağa kalkmıştır... Bundan böyle hiç kimse bizi aşağılayamaz.” diyordu.70
Ancak Milliyetçilerle komünistlerin mücadelesi devam ediyordu. Komünistler güneye doğru Milliyetçilerin elinde kalan yerleri almak için savaşıyorlardı. Çan-Kay- Şek ise elindeki ordularla direniyordu. 9 Ekim’de komünistler Kanton önlerindedir71, 12 Ekim’de milliyetçilerin savunması çökmüş ve komünistler Hong Kong’a yaklaşmışlardır72. 13 Kasım’da milliyetçilerle komünstlerin son savaşı başlamak üzeredir.73 5 Aralık 1949 tarihinde Çunking’in işgalinden sonra komünist kuvvetler ileri harekata devam ediyorlar74 ve Milliyetçilerin Başkan Vekili Amerika’nın yardımını istiyor. 6 Aralık’ta, Çin’in Ankara büyükçelçisi Ti-Tsun Li, Çin’deki durum çok vahimdir, komünistleri tanımak büyük bir hata olur, diyor. Hong Kong kaynaklı United Press haberine dayanarak Anadolu Ajansının vermiş olduğu haberde de “Milliyetçi hükümetin idaresini ele alan Mareşal Çan-Kay-Şek komünistler Çeng-Tu’yu aldıkları
68 “Komünist Çin hükümeti kuruldu”, Cumhuriyet, 2 Ekim 1949, s. 3 Konuya ilişkin haber şu şekildedir:
“Londra 1, (BBC) Pekin radyosunun verdiği bir habere göre, yeni Çin Komünist Hükümeti bu gece kurulmuştur. Kızıl Çin devletinin Başkanlığı Mao Tse Tung’un elinde kalmış, yeni kabineyi de eski komünistlerden Çu En Lay teşkil etmiştir. Yeni hükümetin ilk işi, Sovyet Rusya ile sağlam bağlar kurulacağını ilan etmek olmuştur.”
69 “Rusya, Komünist Çini tanıdı”, Cumhuriyet, 3 Ekim 1949, s. 1 Konuya ilişkin haber şu şekildedir:
“Sovyetler Milliyetçi Çin hükümetile münasebetlerini dün gece kestiler.” “Londra 9 (BBC) – Rusya yeni hükümeti tanıyan ilk devlettir.”
70 Han Suyin, Sabah Tufanı-II, Mao Zetung ve Çin Devrimi 1949-1975, s. 17 71 “Çin komünistleri Kanton önünde”, Cumhuriyet, 10 Ekim 1949
72 “Milliyetçi Çin Liderleri arasında ihtilaf arttı”, Cumhuriyet, 13 Ekim 1949 ve “Kızıllar Hong Kong
üzerine yürüyorlar”, Cumhuriyet, 16 Ekim 1949
73 “Çinde nihai savaş için hazırlıklar yapılıyor”, Cumhuriyet, 14 Kasım 1949. Konuya ilişkin haber şu
şekildedir: Londra, 13 (BBC) Hong Kong’a gelen haberlere göre Çinde milliyetçiler ile komünistler arasında son muharebe başlamak üzeredir. İki üç aya kadar Çinde her türlü ciddi çarpışmanın sona ereceğini ve komünistlerin münferid mukavemet gruplarını temizlemek maksadile hareke geçeceklerini kaydetmektedir.”
takdirde Formoza Adasındaki üssüne çekilmek kararındadır. Çen-Tu da (son milliyetçi karargahı) boşaltılıyor”75 diyor.
BBC, Hindi Çiniyi komünist Çinlilerin tehdit ettiğini ve Fransa’yı itham eden Pekin radyosunun kızılların geniş bir cephede Hindi Çiniye dayandıkları haberini bildiriyor.76
ABD Başkanı Truman’ın Formoza’ya askeri yardım yapılmayacağını açıklamasından77 sonra 7 Ocak 1950 tarihinde İngiltere Kızıl Çin’i tanımıştır.78 Cumhuriyet gazetesinde Abidin Da’ver, İngiltere’nin Kızıl Çin’i tanıması konusunda, Amerika’nın Milliyetçi Çin’e destek olmaması, yarım milyarlık bir nüfus ile ticari çıkarlar ve Hong Kong’u korumak amaçlarıyla İngiltere’nin Kızıl Çin’i tanıdığını belirtmektedir.79
New York’tan AP ajansının haberine göre, Bayan Çan-Kay-Şek, İngiltere’nin Komünist Çini tanımasına temasla şunları söylemiştir: “İngiltere birkaç kuruş için bir milleti feda ediyor. Bir gün bu birkaç kuruşun faizi hürriyet uğruna yapılan savaşta İngiltere’nin kanı, alınteri ve gözyaşları ile ödenecektir.” Kocasının yanına gideceğini söyleyen Bayan Çan-Kay-Şek, Çin’in hiçbir zaman Rusyanın eline geçmeyeceğini, Moskova’nın Çin’de sulh görmiyeceğini kaydetmiş ve demiştir ki:”Çin, bugün boş avuçlarını açmış yardım bekliyor.”80 Gerçekten de Rusya hakkındaki değerlendirme ileride yaşanacak olaylarla gerçeklenecektir.
Mao’nun Moskova’ya giderek yaptığı 16 Aralık 1949’dan itibaren 14 Şubat 1950’ye kadar süren ve 21 Ocak 1950 tarihinden itibaren Çu-En-Lay’ın da katıldığı görüşmelere ilişkin Ömer Rıza Doğrul’un değerlendirmesi de “Kızıl Çin’in kendini Rusyaya satacağını ve siyaset alanında onun bazicesi olacağını sanmak, doğru olmasa gerektir” şeklindedir. Nafen ajansı da, “Kızıl Çin Dışişleri Bakanıile birlikte Moskova’ya gelen heyetin hususiyeti, müzakerelerin siyasi olmaktan ziyade iktisadi olduğunu göstermiştir” demiştir.81
75 “Çin’in Ankara Büyükelçisi Ti-Tsun Li”, Ulus, 6 Aralık 1949.
76 “Hindi Çiniyi komünist Çinliler tehdit ediyor”, Cumhuriyet, 21 Aralık 1949. 77 “Truman’ın Çine dair demeci”, Cumhuriyet, 6 Ocak 1950.
78 “İngiltere, Kızıl Çini tanıdı”, Cumhuriyet, 7 Ocak 1950.
79 Abidin Da’ver, “Çindeki realite karşısında", Cumhuriyet, 9 Ocak 1950. 80 “Bayan Çan-Kay-Şek’in İngiltere’ye hücumları”, Cumhuriyet, 9 Ocak 1950.
81 “Çin-Rus görüşmeleri yeni bir safhaya girdi”, Cumhuriyet, 22 Ocak 1950 ve Ömer Rıza Doğrul,
Bu arada Amerika’nın Formoza’yı askeri olarak desteklediğine dair bir haber de dikkat çekmektedir. Bu Filadelfiya kaynaklı AP ajansının haberine göre, “90 vagon ile getirilen tanklarla zırhlı arabalar Formoza’daki Çin hükümetine sevkedilmek üzere bir Türk Şilebine (Mardin isimli) yükletilmiştir.82
Washington kaynaklı AP ajansının bir başka haberine göre de, Amerikan Dışişleri Bakanlığı tarafından neşredilen bir tebliğ, Çin Komünist Polisinin, şiddetli protestolara rağmen, Amerika’nın Pekin Konsolosluğunu işgal etmiş olduklarını bildirmiş, bu hareketi şiddetle protesto ederek Komünist Çindeki bütün diplomatik personelini geri çağırdığını ilan etmiştir.83
Ekim 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla Doğu Türkistan Çin topraklarına ilhak edilmiş. Bugünkü Sinkiang-Uygur Özerk yönetim Bölgesi ise altı yıl sonra 1 Ekim 1955 tarihinde teşkil edilmiş. Bölge özerk hükümetine bağlı toplam beş özerk vilayet, sekiz idari büro, vilayet düzeyinde bir kent, ilçe düzeyinde on beş kent, altı özerk ilçe ve altmış beş ilçe bulunduğu resmi yayınlarda belirtiliyor.
Muazzam petrol ve doğalgaz kaynakları ve sanayii, uluslar arası ticaret potansiyeli nedeniyle olsa gerek, Pekin, batıdaki bu uzak eyaleti “Çin’in Kaliforniyası” olarak da tanımlıyor.84
1921’de, yasa dışı koşullarda partiyi kurmalarının üzerinden yalnızca 28 yıl geçmişti ve Mao bu süreyi ancak bir başlangıç olarak görüyordu. En zor görev önlerinde duruyordu, Çin’in yeniden inşası. “ Ülke çapında zafer kazanmış olmamız, uzun yürüyüşün yalnızca birinci adımıdır. Bu, ne denli gurur verici olsa da küçük bir adımdır; esas olarak önümüzdeki güçlükleri aştığımızda kendimizle gurur duyabiliriz.”85
Pratikten teoriye yönelen Mao, iktidarı ele geçiren işçi sınıfını ve onun temel müttefiki olan yoksul köylü kitleleri feda etmeyecek bütünsel bir kalkınma stratejisi üzerinde çalışıyordu. Mao ülke çapında geziler yaptı, okudu tartıştı ve ayrıntılı çalışmalar yürüttü. “ Başkan Mao bir konu üzerinde yoğunlaştığı zaman uyumaz; bütün
82 “Mardin Şilebi Formozaya silah taşıyor”, Cumhuriyet, 11 Ocak 1950, s. 3
83 “Amerika Kızıl Çin’deki diplomatlarını geri çağırdı”, Cumhuriyet, 15 Ocak 1950, s. 3
84 Mehmet Öğütçü, Geleceğimiz Asya'da mı? : Yaralı Asya, Çin ve Türkiye, AD Kitapçılık, İstanbul,
1999, s. 201
gece oturur, düşünür, okur ve yazardı... Konuyla ilgili bütün insanları çağırır ve onlarla saatlerce tartışırdı.”86
Mao, Çinlilerin moralini düzeltiyor, onları teşvik ediyordu.
Eşsiz bir cesaret, bilgelik ve faaliyet gösterdiniz. Siz bütün Çin ulusu için örneksiniz, çeşitli alanlarda halkın davasını zaferle geliştiren seçkin topluluksunuz, halk hükümetinin güvenilir desteğisiniz ve halk hükümetini geniş halk yığınlarına bağlayan köprüsünüz. 87
Nasıl yapılması gerektiğini de örneklerle anlatıyordu.
Kadim Çin’de “Yügung Dağları Yerinden Oynattı” adlı bir masal vardı. Bu masalda anlatıldığına göre bir zamanlar Çin’in kuzeyinde Kuzey dağlarının Yügung’u adında bir ihtiyar varmış. Evinin güney cephesi Taihang ve Vangvu dağlarına bakarmış ve bu dağlar geçit vermezmiş. Yügung oğullarını yöneterek kazma ile bu iki büyük dağı ortadan kaldırmaya karar vermiş, Cısou adında başka bir ihtiyar onları böyle çalışırken görünce kahkahayı basmış ve onlara: “Böyle yaptığınız ne kadar aptal! Siz ve oğullarınız bu iki büyük dağı hiçbir zaman kaldıramazsınız” demiş. Yügung ona şu karşılığı vermiş: “Ben öldüğüm zaman oğullarım kalacak, onlar da ölünce torunlar olacak, böyle kuşaklar durmadan birbirini izleyecek. Bu dağlar ne kadar yüksek olurlarsa olsunlar bundan fazla büyüyemezler, her kazma darbesinde de daha da küçülecekler, böyle olunca neden onları yerle bir edemezmişiz sanki?” Cısou’nun yanlış görüşlerini çürüttükten sonra, Yügung sarsılmadan her gün kazmaya devam etmiş. Bundan duygulanan Tanrı iki dağı omuzlarında taşıyıp götürmeleri için yeryüzüne iki melek göndermiş. Bu gün Çin halkının üzerinde de bütün ağırlığıyla duran iki dağ vardır: Bunlardan biri emperyalizm, öteki de derebeyliktir. Çin Komünist Partisi bunları kaldırmaya çoktan karar vermiştir. Görevimizde sebat etmeli ve durmadan çalışmalıyız, o zaman biz de Tanrıyı duygulandırmayı başarırız. Bu Tanrı, bütün Çin’in halk yığınlarından başka bir şey değildir. Bütün ülke halk yığınları bizimle beraber bu iki dağı kaldırmak için ayağa kalkarsa, bu dağları yerle bir edemez miyiz biz yani?88
“İnsan, özsaygısını yitirdiğinde bir işe yaramadığı duygusuna kapılır; bir işe yaramadığında da özsaygı duyması için bir neden olmadığını görür; böylece tam bir
86 Han Suyin, Sabah Tufanı-II, Mao Zetung ve Çin Devrimi 1949-1975, s. 89
87 Mao Zedung, Doğumunun 100. Yılında Başkan Mao’dan Seçme Sözler (Kızıl Kitap), s. 107 88 A.g.e., s. 116
kısır döngü oluşur.”89 Bu nedenle, Mao Çin milletine kendine güven duygusunu benimsetiyordu.
Mao, İnsanlığın gerçek yönetim biçiminin radikal değişimlerle uygulandığını bilmesine karşın, bütün gücü tükenmiş ve yerlerde sürünen halk kitlelerine yukarıdan, emirle dayatılan bir sistem kurmayı kabul edemezdi.90
ÇHC’nin kurulmasından sonra başlayan süreçte Rusya ile farklılıklar ortaya çıkmaya başlamıştı. Zamanla Mao ile Kruşçev arasında ideolojik farklılıklar iyice belirginleşmişti.
Ruslar, ideolojik farklılıkları artık devletlerarası ilişkiler düzeyine de taşıdılar ve bütün uzmanlarını geri çekeceklerini açıkladılar. Ardından da yüzlerce proje ve sözleşmeyi iptal ettiler.
ÇKP bunun üzerine SBKP’ye, 29 Şubat 1963 tarihinde “Bu düşmanca kararınız Çin’in kalkınma planlarına darbe indirmiş, büyük ekonomik kayıplara yol açmıştır. Çin’in uğradığı doğal afetlerden yararlanan fırsatçı tutumunuz komünist ilkelerle taban tabana zıttır” 91 mesajını gönderdi.
1957’den başlayarak, sınır topraklarının nüfuslandırılması politikası biçimlendi. Nüfuslandırma politikası arada terk edilir gibi olduysa da, terk ediş geçici oldu. Bu politika 1964’den itibaren yavaş yavaş yeniden uygulamaya sokuldu ve Kültür Devrimiyle birlikte de olağanüstü boyutlara ulaştı. 1968 ile 1976 arasında, yıllık olarak, yaklaşık 1,5 milyon orta öğrenim mezunu genç, “kırlara gönderildi”. Yalnızca 1969’da, bunlardan 2,7 milyonu bu harekete katılmıştı. Bu yeni kolonlar, ülkenin kırsal bölgelerinin tümüne dağılmış olmakla birlikte, özellikle Heilongciang, Moğolistan ve Sinkiang sınır bölgelerinin yolunu tutmuşlardı.92
89 Francis Fukuyama, Tarihin Sonu ve Son İnsan, (Ter. Zülfü Dicleli), Gün Yayıncılık, İstanbul, 1999, s.
297
90 Han Suyin, Sabah Tufanı II, Mao Zetung ve Çin Devrimi 1949-1975, s. 20 91 A.g.e., s. 273
92 Rene Cagnat ve Michel Jan, İmparatorluklar Beşiği – SSCB, Çin ve İslam’ın Arasında Orta Asya’nın Yazgısı, s. 187