Kent çevresindeki açık yeşil alanlar

Konumuna göre yeşil alanlardan bir diğeri ise; kent çevresi ve yakınında yeralan ya da kent içi su yüzeylerinin bir parçası olan yeşil alanlardır. Bunlar daha çok günübirlik ziyaret edilen ya da hafta sonu tatillerinde kullanılan ve 30-60 dakikalık yürüyüş mesafesinde aktif ve pasif rekreasyon için uygun olanakları bulunan alanlarıdır. Kent çevresindeki yeşil alanlar, kent büyüklüğüne göre kent merkezinden değişik uzaklıklarda olabilirler. Kent çevresi yeşil alanları içinde bölge parkları, golf alanları, kıyı parkları, hayvanat bahçeleri, botanik bahçeleri, sergi ve fuar alanları sayılabilir (Uzun 1990).

2.3.2.2.1 Bölge parkları

Genel tanımıyla bölge bir kentten büyük bir coğrafi bölgeden küçük olan ve kendine özgü birçok özelliklere sahip bir alan parçasıdır Bölge tanımıyla ifade edilen coğrafi alan yalnızca bir kara parçası olmayıp içinde birçok kentsel ve kırsal yerleşimin bulunduğu ekonomik, fiziksel ve toplumsal yönden bir kişiliğe sahip olan çevrelerdir (Uzun 1990).

Bölgeler içinde bir veya birden çok yoğun nüfuslu yerleşim merkezleri olabilir. Bunların rekreasyonel ihtiyaçları kent merkezlerindeki yeşil alan üniteleri ve birçok yerleşim birimine ortak hizmet verebilen bölgesel parkla halkının ihtiyaçları karşılanabilir. Bu parkların genel amacı, kent parkında olmayan fonksiyonlarını kırsal doğal çevre içinde geniş kitlelere sunmaktır. Bu nedenle her bölgede boyutları ve karakteri bakımından yöresel ve geniş olan rekreasyon amaçlı bölgesel parklar bulunmalıdır. Çünkü bölge içindeki kent çekirdeklerinde yoğun yapılaşma ve hızlı olarak görülen kentsel değişim sonucu mahalle parkları, kent parkları ve oyun alanları gibi tesislerin yöre halkına yeterli olabildiği söylenemez. Diğer taraftan mevcut imar planlarının önerdiği yeşil alanlar bile genelde çok yetersiz düzeydedir.

Ayrıca kent parklarında oluşturulamayan birçok rekreasyonel fonksiyonlar bölge parklarının tesisini zorunlu hale getirmektedir. Çünkü günümüzde bir kent parkı içinde bir orman parçası, yaban hayatı koruma bölümü, piknik, balık tutma, kamp kurma, yelken ve su sporları yapma, golf oynama, koşu ve uzun mesafe yürüyüş olanakları sağlanamamaktadır (Uzun 1990).

Bölge parkları alan yönünden geniş rezerv alanlardır. Genişlikleri 1000 dekarın üzerinde, arazi durumuna,bölgesel karakterlere ve alan kullanışına göre binlerce dekara kadar büyüklükte planlanabilir. Bu yapısı ile milli parklarla karıştırılmamalıdır. Bölge parkları, kent parklarının içeremediği peyzaj güzellikleri, geniş açık yeşil alanları, koruları, yapay göl ve dereleri ile doğal görünümlü bir rekreatif alan durumundadır. Bu özellikleri ile yöre halkına rekreasyonel hizmet sunması yanında fiziksel yapısı ile de bazı fonksiyonları bulunur. Bunlar sırasıyla;

• Kent içinde sağlanamamış rekreasyonel olanakların büyük bir bölümünü bölge halkına sunmak,

• Bölgesel doğal peyzaj güzelliklerinin korunmasını sağlamak

• Metropolitan kentleşme sistemi içinde gelişen kentlerin gelişmelerini kontrol altına alarak kentlerin istenmeyen yönlere gelişmesini önlemek.

Bölgesel parklar doğal alanları, doğal ve yapay geniş su yüzeyleri, gezinti ve park yolları, oyun alanları ile özel mülkiyete konu olmayan kamu topraklarıdır. Bu yapısıyla

kamu yararına kullanış ve çeşitli rekreasyonel olanaklar, genel alan kullanışında en önemli öncelikler arasında yer alır (Uzun 1990).

2.3.2.2.2 Kıyı parkları

Kıyı parkları, bulundukları yöredeki insanların sosyal, kültürel, ekonomik yapı ve ihtiyaçları ile rekreasyonel eğilimlerine uygun olarak kıyının içerdiği doğal elemanların fiziksel planlamaları ile yapılır. Kıyı parkları, günübirlik rekreasyonel aktivitelerin yanı sıra uzun süreli aktivitelere de uygun özellikleri olmalıdır. Kıyı alanlarının insanların sosyal ve ruhsal ihtiyaçlarına ilişkin potansiyelleri şunlardır: Kıyıların sahip oldukları ılıman iklim, karasal iklime göre daha yumuşaktır ve yer yer oluşturduğu mikroklimalar ile insanın yaşam alanını daha olumlu yönde etkiler. Kıyı alanları özellikle deniz kıyıları fonksiyon, estetik ve algılama yönünden insanların dinlenmeleri, eğlenmeleri, zindelik ve canlılık kazanmalarına olanak tanıması sebebiyle çeşitli aktiviteler için değişik derecede çekici olma özelliği gösterirler. İnsanların kıyı alanlarına olan ilgisi, endüstriyel toplum olmanın bir fonksiyonu olarak fiziksel ve rekreasyonel ihtiyaçlarının bir sonucu olduğu söylenebilir (Uzun 1990).

2.3.2.2.3 Botanik bahçeleri

Kuruldukları doğal çevrede kentsel çevre ile kırsal çevre arasında tampon yeşil alan oluşturan özel kullanış amaçlı birçok bahçenin birlikte oluşturulduğu bir bütündür. Bu nedenle botanik bahçeleri olarak adlandırılır.

Genel olarak botanik bahçeleri tıp, biyokimya, genetik, tarım, orman, ekoloji, ve botanik bilim dalları için araştırma eğitim ve uygulama olanakları ile bitkisel malzeme sağlayan herbarium, müze gibi üniteleriyle, onları destekleyen genel eğitime hizmet eden canlı ve cansız bitkilerin oluşturduğu açık hava müzeleridir. Ayrıca botanik bahçeleri ve arboretumlar bulundukları kent peyzajının en önemli estetik peyzaj düzenleme mekanları olmalarından başka, bilimsel çalışma ve araştırma alanlarıdır. Amaçları arasında yeni bitki koleksiyonunu oluşturma, yaşatma ve koruma olması yanında, en önemli işlevi insanın bitkiler üzerindeki ilgisini geliştirmektir (Uzun 1990).

2.3.2.2.4 Hayvanat Bahçeleri

Kapalı yerlerde çalışan ve yaşayan kent halkına yeşil örtüsü, su yüzeyleri ve doğal görünüşlü alanları ile yerli ve yabancı hayvan cins ve türlerini tanıtmak, bunların özelliklerini öğretmek, sevgisini aşılamak, okul öncesi ve okul çağı çocuklara evcil ve yaban hayvanlarını canlı olarak göstermek, pratik bilgiler vererek okullar için canlı laboratuar görevi yapmak, ülkede ve dünyada soyu bitmek üzere olan hayvanları çoğaltarak yok olmalarını önlemek ve değişik bir ortamda dinlenme olanağı sağlamak amacıyla kent yakın çevresinde oluşturulan yeşil alanlardır (Uzun 1990).

2.3.2.2.5 Sergi ve fuar alanları

Sergi ve fuar alanları çağdaş peyzaj planlama anlayışının getirdiği ilkeleri kapsayan kent içinde veya yakın çevresinde yer alan geniş park ve alış-veriş alanları olarak tanımlanabilir. Fuarlar ve bahçe sergileri 200-2000 dekarlık alanlar üzerinde çok yönlü kullanışlar için planlanırlar. Çünkü bu alanlarda sergi ve fuar fonksiyonları yılın belirli zamanlarında yer almaktadır. Sergi fonksiyonunun bitmesi ile birlikte kent halkının ilgisinin devamı için yeşil alanda bulunan rekreasyon alanlarının sergi ve fuar alanlarında düzenlenmesiyle mümkün olabilir. Bu nedenle sergi ve fuar alanları kent parkı karakterinde özel yeşil alanlar olarak düzenlenmelidir. Kuruluş yeri seçimi kentsel gelişim için değerlendirilmeyen bataklık, sarp kayalık, kıyı kesimleri, bozulmuş topoğrafik yapının hakim olduğu terk edilmiş eski maden ve kum ocakları gibi alanlar yapılmaktadır. Diğer bir deyişle sergi fuar alanı uygulamaları başka çalışmalarla daha önceden kaybedilmiş bozuk alanların yeniden kazanılması için yapılan kamu çalışmalarıdır (Uzun 1990).

Kent içi ve yakın çevresinde yer alabilecek sergi ve fuar alanları kent ile çok iyi bir ulaşım sistemine ve alt yapı ile ilgili hizmetlerin çok iyi çözümlenmiş olması gerekmektedir. Çünkü bu alanlar fonksiyonları gereği kısa dönemler içinde yoğun olarak kullanılırlar.

2.3.2.2.6 Golf alanları

Topoğrafik yapının değişik alan formlarını verdiği yerler ile, mevcut bitki örtüsünün ağaç ve çalı yönünden zengin olduğu alanlar golf alanı olarak uygun yerlerdir. Özellikle hafif engebeli topoğrafik yapı içinde bulunan büyük ağaç kitleleri, doğal kaya yüzeyleri, dere ve çukur bölümler golf alanına derinlik ve ilginçlik kazandırırlar. Kıyı kesimlerde yapılan örneklerde, kumul tepeleri, dağınık serpiştirilmiş çalı grupları oyun alanını görsel yönden zenginleştirebilir (Uzun 1990).

Golf alanının doğal alan potansiyeli ise, bitki örtüsü ve alanın büyüklüğü, vuruş mesafesi ve delikler birbirleriyle ilişkili olarak düzenlenir. Genel olarak verilen tasarım kararları, belli amaçların gerçekleşmesi ve çok yönlü kullanışlar için olanaklar tanımalıdır. Bu yaklaşımlar planlamada ortaya çıkabilecek sorunlar için alternatif çözümlerin verilebilmesini kolaylaştırır (Uzun 1990).

Kent içinde veya yakın çevresinde yer alan, günübirlik veya daha uzun süreli kullanımlara uygun, aktif ve pasif rekreasyon amaçlarıyla oluşturulan bu alanlar araştırmamızda hedef kitle olarak belirlediğimiz özürlüler, özellikle bedensel özürlüler tarafından en çok kullanılacak alanlardır. Bu alanlarla ilgili tasarım kriterlerinde bedensel özürlülerin antropometrik ölçüleri, donatılarla ilgili olması gereken standartlar dikkate alınarak bireylerin yaşayabilecekleri sorunlar en aza indirilmelidir.