Çevresel Sürdürülebilirlik

Çevre kirliliğine yol açmayan bir kalkınma modelinin oluşturulamayacağı varsayımı uzunca bir süre gündemde yer almıştır. Beliren problemler dünya genelinde tehdit oluşturmaya başladığında kalkınmanın çevresel boyutunun olabilirliği tartışılmaya başlanmıştır (Karabıçak ve Özdemir, 2015: 48). Gelecek nesillere yaşanabilir dünya bırakma anlayışında ekoloji minimum seviyede iken, çoğunlukla ekonomik anlamda algılanmıştır. Bu bakış açısı sürdürülebiliğin kalkınmadan ziyade büyüme niteliğinde olduğunu vurgulamaktadır. Hâlbuki ekonomik etkenler ekolojik etkenlerin içerisine yerleştirdiğinde sürdürülebilirlik “kalkınma” kavramı ile birlikte ele alınmalıdır (Yücel, 2003: 108).

Sürdürülebilir bir kalkınma anlayışının çevresel sürdürülebilirlik kapsamında ki çalışmalarında doğal sermayenin konusunu çevre oluşturmaktadır. Besler; doğal sermayeyi yenilenebilir kaynaklar, yenilenemeyen kaynaklar ve çevre işlemleri olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Yenilenebilir kaynaklar sebze, meyve gibi ekonomik süreç içinde tüketilen ve yenilenebilen kaynaklardır. Yenilenemeyen kaynaklar ise toprak, fosil yakıtlar vb. kaynaklardır. Su arıtma, toprağın iyileştirilmesi, iklim dengeleme gibi çevresel işlemler de doğal sermaye kapsamında yer almaktadır (Sarıkaya, Erdoğan ve Kara, 2010: 45). Canlı doğal kaynaklar yok edilmeden tüketilmeyi gerektirir. Cansız doğal kaynakların yenilenmeleri mümkün olmadığı için, günümüzde daha çok yeniden kullanım önerilir (Yaylı, 2011: 933). Dolayısıyla şirketlerin sürdürülebilirliğini sağlamaya yönelik çabalarıyla doğal sermayelerini koruyarak faaliyetlerinin gerçekleştirmesi sürdürülebilirlik çevreselliğini ifade eder.

Mevcut kaynakların kullanım düzeyi, kaynakların kendini yenileme hızını aşmaması şartıyla insan sağlığı, biyoçeşitlilik, hava, su ve toprak kalitesi, hayvan ile bitki yaşamları korunabilecektir (Kaypak, 2011: 26).

Günümüzde işletmeler, iş strateji ve modellerine çevresel konuları da eklemekte ve proaktif politikalar geliştirmektedir. Doğal çevrenin kirlenmesi, zararlı

17

atıkların artması, işletme kaynaklı doğaya zarar veren enerji kullanımı vb. problemler buna ilişkin politikalarla azaltılmaya çalışılmakla beraber güncel çıkar yol arayışlarına gidilmektedir (Sarıkaya, Erdoğan ve Kara, 2010: 45).

Sürdürülebilirliğin çevresellik ayağında yer alan temel konulardan başlıcaları emisyonlar, kaynakların kötüye kullanılması, ekolojik zarar ve risklerdir. Duyarlılığın giderek arttığı bu konular; kaynakların duyarlı biçimde kullanımını gerektirmektedir. Özellikle üretim işletmelerinde üretimin tasarımı, üretim, dağıtım, tüketim aşamalarında çevresel sürdürülebilirlik ön plana çıkmaktadır. Bu bağlamda çevresel sürdürülebilirlik yenilenebilir ve yenilenemez kaynakları daha sorumlu kullanmayı, çevresel zarar ve risklerden mümkün olduğu kadar kaçınmayı gerektirmektedir (Sarıkaya, Erdoğan ve Kara, 2010: 46).

Sürdürülebilirliğin ekolojik boyutu son dönemlerde oldukça önem arz eden konuların başında gelmektedir. Toplum, işletmelerin mal veya hizmet üretiminde artık temiz-yeşil üretim ile beraber yönetim anlayışını benimsemelerini talep etmektedir. Üstelik bu anlayış rekabette bir unsur olarak görülmektedir. Örneğin Toyota firmasının hybrid otomobilleri üretmesi neticesinde yakaladığı başarı piyasadaki benzer işletmeler tarafından dikkatlice izlenmesine ve çevreye olan sorumluluklarını da yüksek bir yönetim yaklaşımına taşımalarına sebebiyet vermiştir (Sarıkaya, Erdoğan ve Kara, 2010: 46).

Toplumsal gelişmişlik düzeyine bağlaşık öncelik kazanan çevresel sorumluluklar rekabet üstünlüğü sağlayabilmektedir.

Kurumsal sürdürülebilirlik; ekonomik, sosyal, çevresel duyarlılık faktörlerinin dışında kurumsal kültürde sistemli şekilde yeniliği de gerektirmektedir. İşletmelerin yalnızca finansal sürdürülebilirlikten ibaret olmadığını vurgulayan kültürel değişim, bir parçası bulunduğu toplumun sürdürülebilirliği ile iç ve dış tüm paydaşlarının göz önünde bulundurularak uzun vadeli yatırımlar yapılmasını gerekli kılmaktadır (Sarıkaya, Erdoğan ve Kara, 2010: 46).

İşletmeler tarafından toplumların sürdürülebilirliğini sağlamak için yapılan yatırımlar, şirket sürdürülebilirliğine olanak tanımaktadır.

Hamilton (2002), “Sürdürülebilirlik İçin Muhasebe” adlı çalışmasında, kalkınma ve çevre ilişkisinin muhasebe yönünü “servet” kavramı üzerinden açıklamaktadır. Buna göre; bir ülkenin ekonomisinin büyüklüğünü ve refah düzeyini ortaya koymak için “milli gelir” ve “kişi başı milli gelir” rakamlarından yararlanılır. Bunların yanında, o ülkenin “milli serveti” önemli bir diğer unsurdur. Milli servetin

18

ölçümünde, doğal kaynaklar, insan kaynakları ve üretilmiş varlıklar kullanılmaktadır. Doğal kaynaklar açısından zengin olan ülkelerin kişi başı servetinin daha yüksek olduğu ortaya konulmuştur. Dolayısıyla çevre ile ilgili kuvvetli politikalar, etki etmeyen çalışmalar ve çevresel maliyetlerin ulusal hesaplamalara ilave edilmesi “Yeşil bir GSMH” için büyük bir önem arz etmektedir (Karabıçak ve Özdemir, 2015: 48).

20. yüzyılıın ikinci yarısında ortaya çıkan“Yeşil Devrim”in beraberinde getirmiş olduğu ağır sonuçlardan en önemlisi günümüz hayat şartlarını olumsuz yönde etkileyerek gelecek nesillere iyi bir mirasın bırakılmamasına sebebiyet veren çevre sorunudur. Zirai üretim modellerinin iyileşmesi ve geliştirilmesi için gerçekleştirilen alt yapı yatırımları, kullanılan kimyasal gübre ve ilaçlar ile yüksek verimli tohumluk ve sulama için sağlanan devlet sübvansiyonları maliyetlerin ağırlaşmasına sebebiyet vermiştir. Brezilya ve Hindistan’da ziraat alanları kazanmak için ormanların gün geçtikçe hızlı bir şekilde yok edilmesi, üretimi ve kaliteyi artırmak için kullanılan kültür tohumlarına yönelik aşırı sulama sonucu toprağın tuz oranının yükselmesi ve çoraklaşması, kullanılan kimyasal gübre ve mücadele ilaçlarının çevresel dengeyi alt üst etmesi gibi artık bugünün ve gelecek kuşakların çözüm araması gereken teknolojik gelişmeye bağlı güçlükleri ortaya çıkarmıştır (Yücel, 2003: 104).

Bu yeni paradigma ile yalnızca üretim ve tüketim sürümünden kaynaklı geleneksel ekonomi yaklaşımı yerini üretimin sınırlı ekosistem içerisinde oluştuğunu kabullenen doğayı koruma bilincininde önemsendiği güncel anlayışa devretmiştir.

Kullan-at ekonomisi, üretilen malların kullanım ömürlerini aza indirgediği gibi düşük

üretim maliyeti elde etme amacıyla da dayanıklılığının azaltıldığı, insanları süreğen tüketim çılgınlığına iten lüks bir ekonomik faaliyet şeklidir. Bu yaşam stilinin en karakteristik özelliği de nihai tüketim emtialarının satışa sunularak kullanılması ile atılma esnasındaki periodun nispeten kısa olmasıdır. Ayrıca üretilen mamûl tamiri mümkün kılmamakta neticesinde atılmaktadır (Yücel, 2003: 109).

İlerleyen teknoloji tükenmekte olan doğal kaynaklara alternatif kaynakların geliştirilmesine imkân sağlamıştır. İşletmelerin yüksek enerji harcayan fosil yakıtlar

19

yerine rüzgâr ile güneşten enerji elde edilerek enerji tasarrufu sağlayan teknolojileri ve çevreye daha az zarar veren hibrit sistemleri kullanması gerekmektedir.25

Şayet gelişmiş ülkelerdeki tüketim seviyesi tatminkâr düzeye indirgenmezse; kaynakların sürdürülebilir olması yalnızca demagojik süreç olmanın dışına çıkamayacaktır. Tokyo’da gerçekleştirilen toplantıda sürdürülebilir kalkınmanın strateji olarak sunmaları sonucuna ulaşılarak çevre ve kalkınmayla ilgili kritik problemlerin revize edilerek somut ve reel çözümler sunması hedeflenmiştir.26