1977 Tiflis Bildirgesinden günümüze kadar çevre eğitimi ile ilgili belirlenen amaç ve ilkeler sabit olmak üzere zaman içinde öncelikler değiştirilmiş ve çeşitlilik kazandırılmıştır. 80’li yıllardaki toplantılarda “çevre eğitimi-vatandaşlık eğitimi ilişkisi” vurgulanmış, 90’larda ise “çevre etiği ”kazandırılması öncelik olmuştur. Günümüzde “çevre” yerine “sürdürülebilirlik” kavramının ele alınması ağırlıklı olarak önerilmektedir (Hotinli, 2007). Sürdürülebilir kalkınma için eğitim ile çevre eğitimi arasındaki ilişkinin
43
tartışıldığı çalışmalara alanyazında rastlanmaktadır (Cartea 2005; McKeown ve Hopkins 2003; Rest, 2002).
Çevre eğitimi ve sürdürülebilir kalkınma için eğitimin birçok ortak yönünün olması bunların aynı kavramlar olduğu yanılgısını oluşturmamalıdır. Sürdürülebilir kalkınma için eğitim; birbirleriyle ilişkili çevre, ekonomi ve sosyal konuları içeren geniş ve kapsamlı bir kavramı ifade etmesi sebebiyle, farklı gelişme konularına değinen ama bir boyutunu oluşturan çevre eğitimi kavramını genişletmektedir (UNECE, 2003). Sürdürülebilir kalkınma çevre eğitiminden daha sonra gelmesi ve daha geniş konuları kapsaması sonucu sürdürülebilir kalkınmanın benimsenip çevre eğitimi yerine kullanılması tartışılan konuların arasındadır (Ferreira, 2009). Bununla birlikte her ikisinin yeri ve önemi farklıdır. Sürdürülebilir kalkınma için eğitim ile çevre eğitiminin aynı kapsamda olmadığı söylenebilirken; bazı çalışmalarda bu kavramlara aynı anlamlar yüklenildiğine, bazı çalışmalarda da birleştirilerek, sürdürülebilir kalkınma için çevre eğitimi şeklinde kullanımına da rastlanılmaktadır. Sürdürülebilirlik için eğitim, çevre eğitiminin alt kümesi değildir ve çevre eğitimi de sürdürülebilir kalkınma için eğitimin alt kümesi değildir. Sürdürülebilir kalkınma için eğitim, öğrencilerin çevresel problemlerin çözümüne katılımını arttıracağı için çevre eğitimi programlarındaki boşluğu doldurması açısından önemli görülmektedir (Keleş, 2007).
Diğer bir tartışma konusu ise eğitim programlarında hangisine daha fazla ağırlık verilmesi gerektiği konusudur. UNESCO (2009)’nun belirttiği üzere sürdürülebilir kalkınma için eğitimin farklı ülkelerde değişkenliği bundan önceki çevre eğitiminin rollerinden kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda sürdürülebilir kalkınma için eğitim ve çevre eğitimi arasındaki ilişkide genel olarak üç farklı modelden bahsetmek mümkündür. Bunlar çevre eğitimi ile sürdürülebilir kalkınma için eğitimin eşit olduğu (Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya, Tayvan), çevre eğitiminin sürdürülebilir kalkınma için eğitimin bir parçası olduğu (Vietnam, Arap ülkeleri), sürdürülebilir kalkınma için eğitim ve çevre eğitiminin birbirinden farklı, ancak her ikisinin de örtüşük, meşru ve gerekli olduğu (Yunanistan, Hollanda, Kanada) modellerdir. Bununla birlikte ülkemizde resmi ve planlı sürdürülebilir kalkınma için eğitim uygulamaları olmadığından çevre eğitimi daha öncelikli konumdadır. Sürdürülebilir kalkınma için eğitimin ise belirli dönemlerde gerçekleşen kesik kesik parçalar halinde uygulamaları görülmektedir.
44
Çevre eğitimi ile sürdürülebilir kalkınma için eğitim arasındaki temelde görülen en büyük fark kalkınma yaklaşımıdır. Tablo 2.1’de bu farklılık açıklanmıştır.
Tablo. 2.1. Çevre ve Kalkınma Yaklaşımları
Paradigma Kavramlar Bağlantı
Çevre Eğitimi: Temel olarak çevre ile ilgilenir. İnsanı olayların dışında tutmuş, odağı öğretim programı ve öğrenmedir.
Çevre Doğa,
Doğanın bütünlüğü, yapılaşma, teknik ve sosyal konular, Yararlanma, koruma ve iyileştirme. Çevre ve kalkınmanın birbirleriyle yakın bir ilişkisi yoktur. Kalkınma Ekonomik kalkınma
sorgulanmaz,
Ekonomik kalkınma dünyanın kapasitesi dâhilindedir.
Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim:
Temel olarak insan ile ilgilenir. İnsanı olayların içine alarak yeni sosyal modeller oluşturmayı hedefler. Odağı eğitim verme, öğretim programı ve öğrenmedir.
Çevre Doğa, yapılaşma, sosyal, kültürel konular.
Çevre ve kalkınma birbirileri ile ilişkilidir. Kalkınma Pazar ekonomisi modelini
sorgular, sosyal gelişmeye vurgu yapar, Yoksulluğu ve cehaleti yok etme ve insanları güçlendirmekle ilgilenir.
İnsan ve çevre ilişkileri çevre eğitimi ile sürdürülebilir kalkınma için eğitim yaklaşımların her ikisinde de merkezdedir. Ancak çevre eğitimi, çevre problemleri ve bunların nasıl çözüleceği ve böylece daha iyi bir geleceğe sahip olacağımıza odaklanırken, sürdürülebilir kalkınma için eğitim arzulanan bir geleceğe yönelik, insanın yaşadığı şartlara ve sosyal kalkınmaya odaklanmış durumdadır (Pavlova, 2011).
Sellin (2003), çevre eğitimi ile sürdürülebilir kalkınma için eğitim arasındaki şu farkları belirtmiştir (Tablo 2.2);
45
Tablo 2.2. Çevre Eğitimi ile Sürdürülebilir Kalkınma İçin Eğitim Arasındaki Farklar
Çevre Eğitimi Sürdürülebilir kalkınma için eğitim
Çevre problemleri ile ilgilenir. Çevreye korumaya yönelik doğal kaynakların efektif kullanımı, ekosistemin iyileştirilmesi, sosyal ve ekonomik iyilik ile ilgilenir. Çevresel problemler insan aktivitelerine ve
onların çevreye olan etkilerine bağlıdır.
Problemler insanların çevresel, sosyal, kültürel ve ekonomik olarak farklı anlaşmazlıklara sahip olmalarından kaynaklanır.
Biyoçeşitliliği hesaba katar. Kültürel, sosyal, ekonomik ve çevresel biyoçeşitliliği hesaba katar.
İyi bir çevre istenilen çıktıdır. Bugünün ve gelecek kuşakların kaliteli bir yaşam sürmeleri hedeflenir.
Çevreyi koruma eylemi temel amaçtır. Bireylerin yaşantılarında, önemli konularda yaşam temelli değişim için motivasyon sağlamak amacıdır.
Çevre için sorumluluk alınmasını teşvik eder. İnsanlar ve ekosistem şartları için sorumluluk almayı teşvik eder.
Bireysel davranışlarla ilgilenir. (Çevresel etik)
Eylem becerilerini geliştirme, ahlak kriterlerinin gelişim becerilerini içerme, karar alma
sürecinde halkın katılımını teşvik etmeyi içerir. Çevre eğitimi yerel ve küresel konuları içerir. Sürdürülebilir kalkınma için eğitim
uygulanabilir ve gerçekleştirilebilir yerel ekonomik, sosyal, kültürel ve biyolojik konuları ve toplulukları ve ardından bölgesel, ulusal ve küresel konuları içerir.
Bazı konuların öğrenilmesini hedefler. Bütün öğrenme ve öğretmenin bütün okul hayatına entegre edilmesini hedefler.
Görüldüğü üzere; sürdürülebilir kalkınma için eğitimde çevre eğitiminden farklı olarak insan merkezde olup, sürdürülebilirliği ekonomi, ekoloji ve toplum konularında bir yaşam tarzına dönüştürülmek hedeflenmektedir. 1970’li yıllar itibariyle yapılan sayısız konferanslar ve uluslararası etkinlikler ile çevre eğitimi konusuna önem verilmiş, ancak 1980’lerin sonlarında ve 1990’ların başlarında eğitime yeni bir vizyon getirilmesi ile sürdürülebilir kalkınma için eğitim gündemimize girmiştir (Palmer ve Neal, 1996; Rest, 2002) Böylelikle, eğitimin kişisel aydınlanmadan ve sadece hayat boyu öğrenme prensibi için direnç gösteren bir kavramdan öteye, küresel problemlerle mücadele edebilmek için kültürel yenilikçilik olarak anlamlandırıldığı yönünde ifade edilmiştir. Bununla birlikte, eğitim gerekli akademik bilgi ve teknik becerinin yanı sıra sosyal anlamda destekleyici ve güdüleyici olarak nitelendirilmektedir. Çevre eğitiminin geleceği garantilemek ve sağlıklı bir gezegen için kaçınılmaz olduğunu düşünürken, yeni etik ve değerler üzerine kurulmuş,
46
toplumun tümünün biyoçeşitliliğe kişisel sorumluluk hissetmesi ve katılımcılık anlayışıyla yaklaşan bir eğitimin yani sürdürülebilir kalkınma için eğitimin gerekliliğinin yadsınamaz olduğu önemli bir gerçektir. Ayrıca, bunların etkili şekilde uygulanması için de nesiller arası eşitliği, sosyal adaletin ve kültürel reformun gerekliliği unutulmamalıdır (Rest, 2002).