1.2.1. TRABZON’UN GENEL PROFİLİ
Trabzon, coğrafi konumu itibariyle ve tarihi İpekyolu’nun da etkisiyle her dönemde öne-mini korumuştur. Günümüzde Trabzon, sahip olduğu stratejik konum sayesinde ülkenin Kaf-kaslar ve Rusya’ya açılan kapısı, doğuya giden ticari yolların geçiş noktası durumundadır. Bu nedenlerle de Trabzon şehrinin sahip olduğu köklü tarihi miras günümüzde marka değeri ola-rak değerlendirilmelidir.
Bir ildeki KOBİ’lerin genel durumunu ve yatırım ortamını doğal kaynaklar, tarım, orman-cılık ve hayvanorman-cılık potansiyeli, teknik ve sosyal alt yapı, sanayi ve ticaret, ilin sahip olduğu maddi kaynaklar ile beşeri potansiyel oluşturmaktadır. Bir ilin ekonomik olarak gelişimi beşeri ve maddi kaynaklarının yeterliliğinin yanında, gelişimi etkileyen iç ve dış faktörlere de bağlı-dır. Gelişme bir süreç olduğu için, önceki gelişmişlik seviyesi de gelişme sürecini olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir. Gelişmeyi olumsuz yönden etkileyen faktörlere ait etkilerin gi-derilmesi ve olumlu faktörlerden ise en fazla fayda sağlanacak şekilde yararlanması il yönetici-lerinin, hizmet sunucularının, üreticilerin ve meslek kuruluşlarının bilgi ve bilinç seviyelerinin yüksekliğine, mevcut sosyoekonomik durumu ve devletin sağladığı desteklerin yeterliliğine bağlıdır. Bu açıdan yatırım ortamının iyi tahlil edilmesi, artı ve eksilerinin iyi bilinmesi gerek-mektedir. Yatırım ortamı irdelenirken coğrafi ve demografik yapıdan, tarım ve sanayiye, alt yapıdan gelir seviyesine kadar yatırımları doğrudan veya dolaylı olarak etkileyen mevcut du-rumla ilgili bütün faktörlerin ortaya konulması gerekmektedir. Bu açıdan Trabzon ile ilgili bazı bilgiler özet olarak aşağıda belirtilmiştir;
1.2.1.1. Şehrin Tarihçesi
Kent tarihinde ilk defa M.Ö 5. Yüzyılda Miletli Kolonistler tarafından kurulmuştur. Roma ve Bizans devirlerini yaşayan Trabzon, 1204 yılında Pontus devletinin başkenti olmuştur.
Trabzon, Osmanlı Döneminde önce eyalet ve sancak olarak şehzade ve mutasarrıflar ta-rafından idare edilmiştir. İlk sancak beyi Hızır Bey’dir. 1470 yılında sancak beyliği küçük yaşta Şehzade Abdullah’a verilmiş; Abdullah, annesi Şirin Hatunla birlikte 1479 yılına kadar Trab-zon’da yaşamıştır. Yavuz Sultan Selim de şehzadeliği sırasında (1491-1512) TrabTrab-zon’da Sancak Beyi olarak bulunmuş, sonradan Kanuni ünvanı alacak olan oğlu Sultan Süleyman burada doğ-muştur. Trabzon 16. yüzyılda, merkezi Batum olan Lazistan Sancağı ile birleştirilerek eyalete dönüştürülmüş ve bu yeni idari birimin merkezi olmuştur. 1867 yılında Trabzon’da büyük bir yangın çıkmış, bir çok kamu binası da bu sırada yanmış ve kent daha sonra yeniden düzenlen-miştir. 1868 yılında vilayet olmuş, merkez sancağı dışında Lazistan, Gümüşhane, Canik Sancak-ları da buraya bağlanmıştır. Birinci Dünya Savaşı sırasında, Ruslar Trabzon’a saldırır (14 Nisan 1916). Trabzonlulardan oluşan vurucu güçler (Milis), bu saldırı sırasında gerilla savaşı verirler.
Bu sıralarda, cepheye gönderilmek üzere Hamidiye Zırhlısının desteğinde Trabzon Limanı-na gelen cephane Trabzonlu gençlerce büyük bir heyecan içinde boşaltılıp Maçka’ya taşınır.
Çaykara’da Sultan Murat Yaylasında (10 Haziran 1916), Of’ta Baltacı, Arsin’de Yanbolu
Dere-w Dere-w Dere-w . t t s o . o r g . t r
31
lerinde Ruslara karşı başarılı savaşlar verilmiş, ancak o yıllardaki koşullar altında düşmanın Trabzon’a girmesine engel olunamaz ve Ruslar 14 Nisan 1916 yılında Trabzon’a girer. Rusların Trabzon’da kaldığı bir yıl, on ay, on günlük süre içinde özellikle Rumlar ve Ermeniler, yerli halka büyük işkenceler yaparlar; sayısız insan öldürürler.
1917’de Rusya’da “Bolşevik Devrimi” olur, Çarlık Yönetimi yıkılır. Bunun üzerine Rus ordu-sunda büyük bir panik başlar. Bu Rusların Trabzon’dan çekilmesine de yol açar. Öte yandan, batıdan doğuya doğru kayan ve Karadağ’da toplanan Türk Çeteleri, Akçaabat’a inerek Yüzbaşı Kahraman Bey’in komutasında üç koldan Trabzon’a doğru yürürler ve 24 Şubat 1918 tarihinde Trabzon’a girer.
Kent 1923 yılında yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin 61.il merkezi olarak yerini almıştır.
1.2.1.2. Coğrafi Konum ve Fiziki Şartlar
4.664 km2 yüzölçümüne sahip Trabzon ilinin, kuzeyinde Karadeniz, güneyinde Gümüşhane ve Bayburt, doğusunda Rize, batısın Giresun ili bulunmaktadır.
Trabzon Doğu Karadeniz’in sahil kesimi üzerinde yer alması nedeniyle yumuşak bir deniz iklimine sahiptir. İklim yaz ayları orta, kışları ise ılık sıcaklıkta geçer. Trabzon ülkemizdeki diğer illerden farklı bir özellik arz etmektedir. Kafkas dağları Trabzon’u güneyden çepeçevre kuşa-tarak kuzeybatının soğuk rüzgarlarına kapatır. Ayrıca Sibirya’nın soğuk havası ile Kuzeydoğu Anadolu platolarında soğuyan havanın bölgeye girmesini engeller. Bütün mevsimler düzenli yağış alır. Sahanın dikey boyutta değişken olan ılıman ve her mevsim yağışlı iklim şartları, farklı türlerden oluşan bitki örtüsü kuşaklarını meydana getirmiştir. Buna göre; 0-300 metre yük-seltilerinde Akdeniz bitki türlerinin sokulduğu psödomaki (Trabzon hurması, akçaağaç, şimşir, karayemiş, defne, prekanta, muşmula, katran ardıcı, kocayemiş), kıyıya yakın kesimlerden iti-baren geniş yapraklı etek ormanları yer almakta (kızılağaç, kestane, meşe türleri, dışbudak, ıhlamur, adi fındık, beyaz söğüt, kavak, doğu çınarı.. gibi), bu katın üzerinde geniş yaprakların hakimiyetindeki geniş-iğne yapraklı karışık ormanlar (Avrupa kestanesi, adi kızılağaç, adi gür-gen, adi fındık, doğu gürgeni, meşe, akçaağaç, üvez, çitlenbik, defne, mor çiçekli orman gülü, kayın, ladin ve köknar) ve daha yukarıda da iğne yapraklıların hakimiyetindeki ormanlar (sarı-çam, ladin, mor çiçekli orman gülü, ve bazı çalı türleri) dağılış göstermektedir.
Trabzon ilinin başlıça yeryüzü şekilleri; güneyde su bölümü çizgisi boyunca Doğu-Batı doğ-rultusunda uzanan dağlık alanlar, bunların ana akarsuyun kolları arasına, Kuzeye doğru soku-lan ve gittikçe alçasoku-lan tepelik sahalar ile sahadaki mevcut şekillenlenmeyi sağlayan önemli dış etmen olan Solaklı, Yomra, Değirmendere, Sera, Kalenima, Foldere gibi akarsuların oluşturdu-ğu vadiler ve deltalardır.
Jeolojik oluşumu; stratigrafi bakımından alttan üste doğru üst kretase yaşlı, tortul ara kat-kılı volkanik seriler, konglomera, kumaşı, marn, kil ve kireç taşlı denizsel üst miosen ve serileri;
çakıllı, kumlu, siltli ve killi, kuaterner yaşlı taraça dolguları ile çakıllı kumlu, siltli, killi, killi akar-su ve kıyı alüvyonları şeklindedir.
T T S O 2 0 1 3 - 2 0 1 6 S t r a t e j i k P l a n ı
32
1.2.1.3. Demografik Yapı
Türkiye’de ilk nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında 293.055 olan Trabzon İli Nüfusu, 2010 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 763.714 kişidir. Nüfusun 415.652 kişisi şehirde yaşarken, 348.062 kişisi belde ve köylerde yaşamaktadır. Şehirde yaşayanların oranı
% 54, köylerde yaşayanların oranı ise % 46’dır. Yine aynı sonuçlara göre, il merkez nüfusu 234.063, ilin nüfus yoğunluğu ise km2 başına 164 kişidir. Nüfus bakımından en büyük ilçeleri sırasıyla Merkez, Akçaabat, Araklı, Of ve Yomra’dır. Yüzölçümü bakımından en büyük ilçesi ise Maçka’dır. Nüfus bakımından en küçük ilçesi Dernekpazarı, yüzölçümü bakımından en küçük ilçesi ise Beşikdüzü’dür.
Trabzon İlinde Okuma ve yazma bilen nüfusun oranı Türkiye genelinde olduğu gibi her iki cinsiyet için de sürekli artış göstermiştir. 1935 yılında erkeklerin % 28′i, kadınların % 3,7’si oku-ma yazoku-ma bilirken, bu oran 2010 yılında erkeklerde % 97.5′e, kadınlarda % 83.8’e yükselmiştir.
1.2.1.4. Ekonomik Yapı 1.2.1.4.1. Sanayi Ve Ticaret
Trabzon sanayisi var olan potansiyeline rağmen yeterince gelişememiştir. Türkiye genelin-deki sanayileşme hareketinin gerisinde kalmış bu nedenle de sanayi sektörünün istihdama katkısı düşüktür. Ekonomisi ağırlıklı olarak tarıma dayalı ve tam olarak sanayileşmemiş bir yapı görülmektedir. GSYİH’sı içerisinde sanayi sektörü, tarım, ticaret, ulaştırma ve haberleşme ile devlet hizmetlerinden sonra yer almaktadır. İl’de büyük ölçekli üretim tesisi yok denecek kadar azdır. Bunun en önemli nedeni arazi yapısının büyük ölçekli sanayi tesisinin kurulması-na elverişli olmamasıdır. En önemli sakurulması-nayi kuruluşu 1992 yılında zelleştirilen 455 bin ton/ yıl kapasiteli çimento fabrikası ve Hekimoğlu Döküm sanayidir.
Çaykur’a ait 36.410 ton/ yıl yaş çay yaprağı işleme kapasitesine sahip 8 adet çay fabrikası ile 93.407 ton/yıl fındık ve iç fındık işleme kapasitesine sahip 12 adet fındık işleme tesisi il sa-nayisinin tarıma dayalı küçük ve orta ölçekli sanayi profiline sahip olduğunu göstermektedir.
İmalat sanayi içinde gıda sanayi yatırımları belirgin olarak diğer yatırımlardan ayrılmaktadır.
İmalat sanayi içinde siyah çay, fındık, un ve kepek, süt ürünleri, balık yağı ve unu, hazır giyim, mefruşat, ayakkabı,kereste, beton direk,mobilya, lastik ve plastık ürünler, otomotiv yan sanayi ürünleri, çimento, sac, bıçak ve ahşap gemi inşası sayılabilir.
Trabzon ekonomisinde ticaret önemli bir sektördür. Tarihi ipek yolu üzerinde bulunması yüzyıllar boyu doğudan İran’a Kuzeyde Rusya ve Kafkasya’ya bir ticaret kapısı olmuştur. 19.
Yüzyılda gelişen Avrupa Endüstrisinin yakın doğu ile bağlantısının kurulmasında köprü vazi-fesini başarıyla yerine getirmiştir. Bölgesinde meydana gelen yeni yapılanmalar ve oluşmakta olan yeni ekonomik düzende de bulunduğu coğrafi konumu ülkemizin dördüncü büyük lima-nı, uluslar arası hava limalima-nı, serbest bölgesi, üniversiteleri, modern spor tesisleri ve doğal güzellikleriyle geçmişteki misyonunu bugün de devam ettirecek niteliktedir. Dünyadaki soğuk savaşın bitimi ve Sovyetler Birliğinin yıkılmasını müteakip 1988 yılında Sarp Sınır kapısının
açıl-w açıl-w açıl-w . t t s o . o r g . t r
33
masıyla birlikte Trabzon ve Bölgedeki ticari hayatta gözle görülür bir 420 değişim ve canlanma yaşanmaya başlanmıştır. Gelişmelere paralel olarak Sarp Sınır Kapısı açılmadan önce Trabzon da 5’i geçmeyen ihracatçı firma sayısı, bugün yerini yüzlerce firmaya bırakmıştır. . İhraç edilen ürünlerin % 91.8 i tarım, % 8.24 ü sanayi, % 0.68 i madencilik ürünlerinden oluşmaktadır.
Tarım ürünleri içinde ilk sırayı fındık ve mamulleri ikinci sırayı ise yaş meyve, sebze almakta-dır. Rusya Federasyon, Fransa, Almanya, İtalya, Kanada, Polonya, Belçika, Gürcistan, İsviçre, Hollanda, Birleşik Krallık ve diğer ülkelerdir. Ticarette piyasa hareketlenmesine etki eden fak-törlerin başında devlet destekleme alımına konu olan yaş çay ve fındık gelmektedir. Fındık gerek işlenmiş olarak, gerekse kabuklu olarak iç ve dış ticarette Trabzon’un en önemli ürününü oluşturmaktadır. 2011 yılında Trabzon’dan 577.277.065 kg. (1.040.514.172 $) bitkisel ürünler (fındık ve mamulleri, tütün, süs bitkileri ve mamulleri, zeytin ve zeytinyağı, kuru meyve ve mamulleri, meyve sebze mamulleri, yaş meyve ve sebze, hububat, bakliyat, yağlı tohumlar ve mamulleri), 126.874.601 kg. (94.123.490 $) sanayi ürünleri (tekstil ve hammaddeleri, deri ve deri mamulleri, halı, kimyevi maddeler ve mamulleri, hazır giyim ve konfeksiyon, otomotiv endüstrisi, gemi ve yat, elektrik-elektronik, makine ve bilişim, makine ve aksamları, demir ve demir dışı metaller, demir-çelik ürünleri, çimento ve toprak ürünleri, değerli maden ve mü-cevherat, diğer sanayi ürünleri), 37.041.479 kg. (7.758.638 $) madencilik ürünleri (maden ve metaller) olmak üzere toplam 741.193.144 kg. (1.142.396.300 $) ihracat yapılmıştır. 2011 Yı-lında borsada 1.522.032.553,73 TL. lik ürün işlem görmüştür. İşlem hacmi bir önceki yıla göre
% 49 oranında artış göstermiştir. Doğu Karadeniz Bölgesi’nin ilk serbest bölge olma özelliğini Trabzon Serbest Bölgesi taşımaktadır. 38.391 m² lik alan üzerinde kurulmuştur. Kullanıcıların yararlanabileceği 1.500 m² ofis, 11.805 m² si depo olmak üzere 13.305 m² kapalı alanı mev-cuttur. Ticaret ağırlıklı olarak başta Rusya Federasyonu olmak üzere Azerbaycan, Gürcistan ve Türk Cumhuriyetleri ile yapılmaktadır. Depo kullanımı dışında Serbest Bölge bünyesinde 4 firma faaliyet göstermektedir. İlde 2 Ticaret ve Sanayi Odası, 1 Ticaret Borsası, 1 Esnaf ve Sanatkarlar Odaları Birliği mevcut olup bu örgütlere bağlı 34.403 üye faaliyet göstermektedir.
Doğu Karadeniz Gümrük ve Ticaret Bölge Müdürlüğü’nün 2011 yılı verilerine göre Trabzon’a CİF kıymeti 592.855.198 $ olan kömür, pik demir, granit ve PVC hammaddesi türü ürünler ithal edilmiştir.
1.2.1.4.2. Tarım Ve Hayvancılık
468.500 hektarlık toplam arazinin, ancak 110.092 ha (% 23.49) kadarı tarıma elverişlidir.
Geriye kalan kısım 181.637 hektarı (% 38.76) orman, 112.128 hektarı (% 23.93) çayır-mera ve 64.643 hektarı (% 13.79) ürün getirmeyen arazidir. Trabzon arazisinin sadece 1599 Ha.’lık kısmı sulanabilir niteliktedir. Tarım arazisinin % 59’unda bölgenin önemli geçim kaynağı fındık ve çay üretilmektedir. Hububat, mısır ve fasulye ekimine % 28.99, tütün ve patates üretimine % 10 ve sebze-yem bitkileri üretimine % 2.50’lik tarım arazisi ayrılmaktadır. 858.687 olan İl nüfusunun 436.078’i köylerde yaşamaktadır. Tarım, hayvancılık, ormancılık, balıkçılık ve avcılık işlerinde çalışanların sayısı ise 256.398 dir. Bir çiftçi ailesine düşen ortalama tarım arazisi 12 dekardır.
Karadeniz Bölgesi ılık ve rutubetli bir iklim ile engebeli coğrafi bir yapıya sahiptir. Arazinin dağlık olan kesiminin bir kısmı kayalıklardan oluşmuştur. Bölgenin nemli ve ılık oluşu
nedeniy-T nedeniy-T S O 2 0 1 3 - 2 0 1 6 S t r a t e j i k P l a n ı
34
le tarım yapılamayan arazinin büyük bir kısmı orman, çalılık ve fundalıklarla kaplıdır. Bunun dışında kalan ekilebilir araziler ise bölgenin ana ürünü olan fındık bahçelerinden, mısır tarla-larından, sebze bahçelerinden, Akçaabat yöresinde tütün tarlalarından ve doğu bölgesinde (Sürmene, Of) kısmen çay bahçelerinden oluşmaktadır.
Arazinin yapısı gereği ürünün yetişme özellikleri dikkate alınmış ve nispeten düz araziler-de sebze, az meyilli arazileraraziler-de tütün ve patates, çok meyilli arazileraraziler-de fındık, çay ve hububat türlerinden mısır, arpa ve buğday yetiştirilmelidir. Toprak özelliği olarak yüksek verime sahip olan arazilerde tohum niteliğine göre iyi bir bakımla bolürün almak her zaman mümkündür.
Traktör ve benzeri araçların tarımsal faaliyetlerde kullanılması, arazi yapısı gereği olarak, pek mümkün değildir. Bu nedenle, tarımda emek yoğun bir üretim söz konusudur. Optimal ölçek-lere sahip tarım işletmeleri yok denecek kadar azdır. Fındık, çay, tütün ve balık ürünlerinin dışında tarımsal üretim dahili ihtiyaçlar için yapılmaktadır. Yani Trabzon’da tarım kesiminde bir bakıma kapalı ev ekonomisi şartları geçerlidir.
İlimizde hayvancılık daha çok süt ve süt mamulleri üretimine yönelik olarak yapılmaktadır.
Daha çok büyükbaş hayvan beslenebilmektedir. Yıldan yıla yerli kara sığırdan melez ve saf inek tercihine doğru hızlı bir istek gözlenmektedir. Toplam büyükbaş hayvan sayısı 155.614, küçükbaş hayvan sayısı 94.968 ve kümes hayvanı sayısı ise 75.812’dir.
1.2.1.4.3. Ormancılık
Ormancılık: Trabzon ili orman varlığı bakımından oldukça zengin sayılır. 200.000 hek-tar ormanlık ve 10.000 hekhek-tar fundalık saha vardır. İl dâhilinde 2300 m yüksekliğe kadar ormanlar bulunur. Yükseklerde iğne yapraklı, alçaklarda geniş yapraklı ağaçlara rastlanır.
Ormanlarda en çok çam, ladin, köknar, fundalık, kızılcık, taflan, muşmula, avcı üzümü, def-ne, geyikdikeni, çobanpüskülü ve 500 m. yüksekliğe kadar kestâdef-ne, meşe ve kızılağaçlar-la çok çeşitli ağaçkızılağaçlar-lar bulunur. 38 köy orman içinde ve 87 köy orman kenarındadır. Orman-lardan tomruk, mâden direği, sanâyi odunu, kâğıtlık odun ve yakacak odun elde edilir.
1.2.1.4.4. Doğal Kaynaklar
Zengin akarsu kaynaklarına sahip olan ilin mevcut potansiyeli yeterli ölçüde kullanılma-maktadır. Bu alanda yatırım yapılarak, üretilecek elektrik ile ülkemiz enerji ihtiyacına önemli katkı sağlanacaktır. Yine Trabzon ve ülkemiz için çok önemli potansiyeli olan eko turizm, dağ ve yayla turizmi için yeni yatırımlar yapılarak atıl olan değerlerin ekonomiye kazandırılması gereklidir.
w w w . t t s o . o r g . t r