Arapça yapı itibariyle Türkçe’den oldukça farklı bir dildir. Türkçede birkaç kelimeyle ya da bir cümleyle ifade edebileceğimiz şeyler Arap dilinde bir bağlaçla ifade edilebilir. İki dil arasındaki buna benzer farklılıklar yapılan çevirilerde anlamı karşılamayı zorlaştırmaktadır. Bu tür zorlukların giderilmesi için mesajın açık, net olması, Farsça ve Arapça kelimelerin sadeleştirilerek ya da anlamları açıklanarak verilmesi, dilin yapısından kaynaklanan ifadelerin çeviri yapılan dile ve çevirinin hedef kitlesine uygun hale getirilmesi gerekmektedir.91
Yukarıda bahsi geçen problemin çözümüne yönelik, meallerde parantez içi ifadelere rastlamaktayız. Örneğin; Peygamber Efendimiz’e atıf yapılan ayetlerde bunu belirtmek için parantez içinde Ey Muhammed! ifadesi yahut Allah’ın kastedildiği ayetlerde O, Allah ifadelerinin verildiği görülmektedir.
Çocuklar için verilen ayet çevirilerinde bu konuya hassasiyet gösterilmelidir. Çünkü çocuklar, virgül veya bağlaçlarla birbirine bağlanan, öznesi aynı ya da farklı olan ifadeleri anlamakta zorlanmaktadırlar. Cümle öğelerini henüz tanımayan çocuklar, çeviride kimden bahsedildiğini önceki cümle ya da tümceyle ilişkiyi kurmakta güçlük çekmektedirler. Bu yüzden çocuklara okutulacak ayet çevirilerinde, uzun ayetler anlamı bozmayacak şekilde nokta yahut virgülle bölünerek yahut cümlede eksik öğe bırakmayacak şekilde parantez içi açıklamayla verilmelidir. Aksi takdirde çocuklar, cümleye ait özne-yüklem arasında bağlantı kuramayacak, okuduklarını anlamlandıramayacaklardır. Aşağıda bu durum ile ilgili olarak karşılaştığımız problemlerden örnekler verilmiştir:
91
55
4.1. Zümer Suresi 38. Ayet (“Andolsun ki (müşriklere); ‘Gökleri ve yeri yaratan kimdir?’ diye sorsan, hiç tereddütsüz ‘Allah’tır’ derler. De ki, Allah’ı bırakıp taptıklarınızın ne olduğunu hiç düşündünüz mü? Eğer Allah bana bir zarar vermek istese (bu güçler) onun vereceği zararı önleyebilir mi? Yahut bana rahmet dilese onun rahmetini (benden) esirgeyebilirler mi? De ki, Allah bana yeter! Güvenecek yer arayanlar yalnız ona dayanıp güvensinler”)
4. sınıfın üçüncü ünitesi olan ‘Hz. Muhammed’i Tanıyalım’ adlı ünitede, ‘Hz. Muhammed’in Doğduğu Çevreyi Tanıyalım’ konu başlığı altında yer alan Zümer Suresi 38. ayetinin tam metni şöyle tercüme edilmiştir: “Gerçek şu ki onlara, ‘Gökleri ve yeri kim yarattı?’ diye soracak olsan, tereddüt etmeden ‘Allah’ derler. De ki: ‘O halde söyler misiniz, Allah’ı bırakıp da taptığınız şu şeyler, Allah bana bir zarar vermek istese, O’nun vereceği zararı önleyebilirler mi? Yahut O bana bir rahmet dilese, O’nun rahmetini durdurabilirler mi? De ki: ‘Allah bana yeter! Tevekkül ehli olanlar yalnız ona güvenip dayanırlar.”
Putperest Araplar arasında, Allah’ın varlığına inanmanın yanında putları aracı tanrılar kabul etme anlayışı mevcuttu. Bu nedenle, Allah’ı bırakıp putlara tapıyorlardı. Ayette verilen soru ifadeleriyle onları düşünmeye yönlendirmek amaçlanmıştır. Çünkü düşünüldüğü takdirde, putların herhangi bir zararı önlemeye güç yetiremeyecekleri, bir rahmet bağışlamaya ise imkânlarının olmadığı anlaşılacaktır.92
Kitapta ise, şu şekilde yer almaktadır: “Andolsun ki (müşriklere); ‘Gökleri ve yeri yaratan kimdir?’ diye sorsan, hiç tereddütsüz ‘Allah’tır’ derler. De ki, Allah’ı bırakıp taptıklarınızın ne olduğunu hiç düşündünüz mü? Eğer Allah bana bir zarar vermek istese (bu güçler) onun vereceği zararı önleyebilir mi? Yahut bana rahmet dilese onun rahmetini (benden) esirgeyebilirler mi? De ki, Allah bana yeter! Güvenecek yer arayanlar yalnız ona dayanıp güvensinler”93
Ayetin tam metni alınmakla beraber öğrencilerin anlayamayabileceği tevekkül kelimesi anlamı ile verilmiştir. Bazı yerlerde parantez içi açıklamalar yapılarak öğrencinin, özne- nesne-yüklem bağlantısı belirtilmeye çalışılmıştır. Ancak öğrencilerin tereddüt ve rahmet kelimelerini bilmedikleri tespit edilmiştir. Sözcük çalışması yapılarak kavramlar öğretilmiştir.
Bilinmeyen kelimelerin tespiti ve açıklanması da bu yaş dönemindeki çocukların ayeti anlamasını sağlayamamıştır. Öğrencilerin zihinlerinde bu konu ile ilgili her hangi bir şema olmadığından ve yeni bir şema oluşturacak kadar konuya hâkim olamadıklarından, ayrıca
92
Hayreddin Karaman vd., a.g.e, c. IV, s. 619.
93
56
ayette bahsi geçenler arasında anlam ilgisi kuramadıklarından hedeflenen amaca ulaşamamışlardır. Ayeti etraflarında gördükleri bazı yaşantılarla açıklamaya çalışmışlardır. Örneğin; “Allah’ı bırakıp gittiğimizde kötü şeylere başlarız.” Kötü şeylerden kastettiğinin ne olduğu sorulduğunda; “İçkiye, kumara mesela.”
Ayette bahsi geçen Allah dışında güvenilip, dayanılacak kimsenin olamayacağı konusu da anlamlandırılamayan konulardandır. Örneğin; “Öğretmenim, bunlar seni kim yarattı diye sorunca Allah diyorlarmış ama putlar da varmış. Allah’ın bunlara (kendilerine) zarar vereceğini sanıyorlarmış. Allah’a güvenmiyorlarmış, Allah da onlara güvenmez sanıyorlarmış aslında gerçeği bilmiyorlarmış.” Verilen cevapta görüldüğü üzere, tevekkül kavramı izahlı olarak verilse de öğrenci bu durumdan bambaşka anlamlar çıkarmıştır. Çünkü kendi hayatında güven duygusu; bu yaşlarda oldukça önem kazanan arkadaşlık ilişkilerinde yahut aile ilişkilerinde, karşıdakine inanmak, yalan söylemeyeceğini ummak şeklinde yer almaktadır. Ve bu manada, ‘Allah’a güvenmek’ anlaşılmazlığını korumaktadır. Bunun dışında çocuğa, ‘bunlar’ kelimesinden kastın kim olduğu sorulunca cevap alınamamıştır. Çocuk ayette bahsedilenin müşrikler olduğunu çıkaramamıştır. Ayet içerisinde bu kelimenin parantez içinde verilmesi anlam ilgisi kurmalarına yeterli desteği sağlayamamıştır.
Aynı konu üzerinde başka bir öğrenci ise şöyle bir açıklama yapmıştır: “ Yerleri, gökleri kim yarattı deyince Allah diyorlarmış ama onlara, Allah bize bir zarar vermek istese bunu önleyebilir mi diye sorunca Allah’a güvenmiyorlarmış.” Bu cevapta ise öğrencinin, ayette yer alan ve putlara işaret eden; ‘Allah’ı bırakıp da taptığınız şu şeyler’ ifadesini dikkate almayarak ayetin bütünlüğünü bozduğunu, Allah’a güvenmeyenlerin kimler olduğunu açıklayamayarak doğru anlamı gözden kaçırdığı görülmektedir.
Ders kitabında put inancıyla ilgili yeterli açıklama yer almadığından, çocuklar konuya hâkimiyet sağlayamamışlar, verilen ayet örneklerindeki kavramları somutlaştıramamış yahut zihinlerindeki bir bilgiyle eşleştirememişlerdir. Ayet çevirilerinin olduğu gibi alınması, çocuklar için herhangi bir açıklamanın yer almaması, ayette geçen basit soyut kavramların ise çocuğun algılayabileceğinden farklı anlamlarda kullanılması sonucunda, öğrenciler put inancı ve ayet hakkında bilgilendirilmeye ihtiyaç duymuşlardır. Konu hakkında gerekli bilgilendirme yapılması cümle yapısından kaynaklanan anlaşmazlığı gidermeye yetmemiştir. Verilen çeviride bu problemi önleyebilmek için; müşrikler, bu güçler, benden kelimelerine parantez içinde yer verilerek atıflar yapılmıştır. Ancak gerekli anlam ilgisi kurulamamıştır. Ayetin anlaşılamamasında çocukların konu hakkında yeterli bilgiye sahip olamaması, çeviri içerisinde bilinmeyen kelimelerin kullanılması da etkili olurken temel problem cümle yapısından kaynaklanmaktadır.
57
4.2. Zümer Suresi 9. Ayet (“…De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri anlar.”)
5. sınıf birinci ünitenin ilk konusu olan, ‘İnsan Akıllı ve İnanan Bir Varlıktır’ başlıklı konuya insanın, diğer varlıklardan farkının akıl olduğu ve aklın ne şekillerde kullanıldığı açıklanarak giriş yapılmıştır. Akıl ile bilgi arasındaki ilişkiden kısaca bahsedildikten sonra şu ayet örnek verilmiştir: “Yoksa geceleyin secde ederek ve kıyamda durarak ibadet eden, ahiretten çekinen ve Rabbinin rahmetini dileyen kimse (o inkârcı gibi) midir? (Resulüm!) De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri bunları hakkıyla düşünür.”94
Ayeti doğru yorumlayabilmek için öncesindeki ayete de bakmak gerekir. Nitekim bu iki ayette iki insan tipi karşılaştırılmaktadır. Bu insan tiplerinden biri surenin sekizinci ayetinde bahsedilen, sıkıntılı zamanlarında Allah’a kulluk ve dua edip, sıkıntısı giderildiği anda başka ilahlar edinen inkârcı kişilerdir. Sonrasında gelen ayette ise, gündüz ve geceleri ibadetle geçirerek, Allah’ın rızasını gözeterek yaşayan halis müminlerdir. Bu iki insanın bir olmayacağı zikredilmiştir. ‘Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu?’ lafzını, Allah’ı bilip tanıyanlarla O’nu tanımayıp iman etmeyenlerin bir olmayacağı şeklinde yorumlayabileceğimiz gibi daha genel olarak ilim sahibi olanla olmayanın bir olmayacağı yönünde de yorumlayabiliriz. Her iki şekilde de iman etmek ve ilim sahibi olmak övülmektedir.95
Ayet, ders kitabında: “…De ki: Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri anlar.”96
Şeklindeki tercümeyle yer almaktadır. Çocuklar ayeti yorumlarken, bilmekten kastın Kur’an-ı Kerim okumayı bilmek olduğunu düşünmüşlerdir. Örneğin: “Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Kur’an’ı bilmeyenler okuyamazlar.”
“Öğretmenim mesela bir adam Kur’an’ı biliyorsa diğeri bilmiyorsa bilen adam akıllıdır.”
Kur’an okumayı bilmeyenlerin de akıllı olabileceği varsayımını öne sürdüğümüzde çocukların bunu kabul etmek istemedikleri gözlendi. Örneğin: “Ancak akıl sahipleri anlar diyor öğretmenim. Kur’an’ımızı ancak aklı olanlar anlar.” Ayette bilmekle kastın Kur’an’ı bilmek olmayabileceği şeklinde bir yönlendirmede bulunsak da çocuklar ilk yorum yapan arkadaşlarından etkilenerek düşüncelerini aynı yönde ortaya koymuşlardır. Birkaç örnek verecek olursak: “Bazı insanlar Kur’an’ı anlar bazıları anlayamazmış.”
94
Zümer 39/9.
95
Hayreddin Karaman vd., a.g.e, c. IV, s. 602-604.
96
58
“Bir insan akıllıysa Kur’an’ı daha çabuk ezberler, akılsızsa ezberleyemez.”
“Öğretmenim, Kur’an’ı bilenler bir tek Allah’a inandıklarını söyler. Allah’ın bir olduğunu biliyorlar. Başka insanlar puta tapıyorlar, inanmıyorlar Kur’an’a.”
Çocuklar, bilmek ifadesiyle Kur’an okumayı bilmenin kastedildiğini düşünmüşlerdir. Bunun dışında akıl sahibi olmakla da Kur’an okumayı bağdaştırarak akıllı insanların Kur’an okudukları sonucuna varmışlardır. Sonuç olarak hiçbir öğrenci ayeti anlamlandıramamıştır. Bunun sebebi cümlenin muğlâk yapısıdır. Yapılan tercümede, cümlelerin nesnesi yoktur. Bu durumda çocuklar, bu eksikliği kendi düşüncelerine göre tamamlamakta bu da yanlış anlaşılmaya sebep olmaktadır. Ders kitabında ayet, ilmi konularda bilenle bilmeyenin bir olmayacağı yorumuna dayanarak verilmiştir. Bu durumda tercümeye parantez içi açıklamayla bu yönde bir ya da birkaç kelime eklenerek bu eksiklik giderilebilir, böylece ayet çocukların algı düzeyine uygun hale getirilebilirdi.
4.3. Rad Suresi 4. Ayet (“Yeryüzünde birbirine komşu kıtalar, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda aklını kullanan bir toplum için ibretler vardır.”)
5. sınıf birinci ünitedeki ‘Evrende Bir Düzen Vardır’ konusunda evrenden örnekler verilerek, çocukların, evrenin yaratılışındaki kusursuzluktan Allah’ın güç ve kudretini kavramaları amaçlanmıştır. Bu amaçla Rad Suresi 4. ayet örnek verilmiştir: “Yeryüzünde birbirine komşu kıtalar, üzüm bağları, ekinler, bir kökten ve çeşitli köklerden dallanmış hurma ağaçları vardır. Bunların hepsi bir su ile sulanır. (Böyle iken) yemişlerinde onların bir kısmını bir kısmına üstün kılarız. İşte bunlarda aklını kullanan bir toplum için ibretler vardır.”
Yeryüzünde birbirine komşu veya farklı uzaklıkta bölgeler vardır ve bunların iklim özellikleri, yeraltı ve yer üstü zenginlikleri, üzerinde yaşayan canlı türleri birbirinden farklıdır. Bitkilerin aynı toprak aynı su ile beslenmesine rağmen farklı tat ve farklı faydalarda ürünler vermeleri Allah’ın varlığının ve kudretinin delillerindendir. İnsanlardan beklenen, bunlara bakıp ibret almalarıdır.
İncelediğimiz ayet ders kitabında yukarıdaki tercümeyle verilmiş, yalnızca; ayeti kerimede geçen ‘fi’l-ukul’ kelimesi yukarıda ‘yemişlerinde’ şeklinde tercüme edilirken, ders kitabında ‘verdikleri ürünler’ şeklinde çevrilmiştir.
Çocuklar, ibret kelimesinin anlamını bilmemekle beraber ayette bahsedilen komşu kara parçaları, komşu kıtalar ifadesini anlamlandıramamışlardır. Örneğin; “Yeryüzündekiler birbirine komşudur diyor. Bunlar kötü günlerinde birbirlerini ziyaret etmelidir öğretmenim.
59
(Ayetin devamını kısık sesle okuduktan sonra kafası karışmış bir ifadeyle devam ediyor.) Ondan sonra ekinleri bir kökten dallanmış sonra o…”
“Bence yeryüzünde hayvanlar, bitkiler, insanlar hep komşudur diyor.”
“Öğretmenim gökyüzünden yağmur yağıyor ya bitkilerin köklerine su değiyormuş. Bitkilerde köklerdeki suyu emiyormuş, ondan hurma ağacı çıkarmış. Sonra da bitkiler çıkarmış, meyveler, sebzeler çıkarmış.”
“Bitkilerin kökleri aynıdır ama mesela şeftalinin bitkisi ayrıdır, portakalın ayrı.” Başka bir çocuk arkadaşına itiraz ederek: “Hayır, bitkilerin hepsi ayrı dallardan çıkarmış.”
Çocukların dikkatini son cümleye çekerek buradan nasıl ibret alabileceğimizi sorduğumuzda, sorumuza herhangi bir yanıt alamadık. Çocuklar cümleler arasında anlam bütünlüğü kurmayı başaramayarak ayetin bütününden herhangi bir sonuç çıkaramamışlar, komşu kıtalar ifadesini de yorumlamaktan kaçınmışlardır. Çünkü onlara göre, komşuluk insanlar arası bir ilişkidir. Ayette kelimenin yan anlamda kullanıldığını kavramakta güçlük çekilmiştir. Bazı çocukların gördüklerinden yola çıkarak yorum yapmaya çalışsa da başarılı olamadıkları gözlenmiştir. Ayet içerisinde somut örnekler verilerek, bilinmeyen kelime kullanılmaması ayetin anlaşılmasına yetmemiştir. Çünkü ayeti kerimenin anlaşılamamasındaki temel problem Kur’an dilinde sıkça rastlanan türdeki cümle yapısının çocukların algı düzeyine uygun çeviriyle verilmemesidir.
4.4. Enbiya Suresi 22. Ayet (“Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka tanrılar olsaydı, kesinlikle ikisinin de düzeni bozulurdu. Demek ki arşın Rabbi Allah, onların nitelemelerinden uzaktır.”)
5. sınıf birinci ünite içerisinde yer alan, ‘Allah’ın Eşi ve Benzeri Yoktur’ başlıklı konu içerisinde yer alan ikinci ayet Enbiya Suresi 22. ayettir: “Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka tanrılar bulunsaydı, yer ve gök, (bunların nizamı) kesinlikle bozulup gitmişti. Demek ki arşın Rabbi olan Allah, onların yakıştırdıkları sıfatlardan münezzehtir.”
Müşriklerin inancına göre Allah evreni yarattıktan sonra kendisine ortaklar edinmiştir. Oysa Allah’tan başka ilah olsaydı aralarında anlaşmazlık meydana gelir, evrendeki nizam bozulurdu. Birden fazla ilahın ortak olarak evrendeki nizamı sürdürebilecekleri düşünüldüğünde ise onlara noksanlık atfedilmiş olur. Öyleyse Allah’tan başka ilah yoktur, onun dengi de yoktur. Ayeti kerimede nizam delili kullanılarak Allah’ın eksik sıfatlardan münezzeh olduğu ispatlanmıştır.
60
Ders kitabında ayet: “Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka tanrılar olsaydı, kesinlikle ikisinin de düzeni bozulurdu. Demek ki arşın Rabbi Allah, onların nitelemelerinden uzaktır.” Şeklindeki tercümeyle yer almıştır. 97
Ayet çevirisinde, ‘onların yakıştırdıkları sıfatlardan münezzehtir’ ifadesi yerine ‘onların nitelemelerinden uzaktır’ ifadesi kullanılmıştır. Çocukların kelime haznesinde münezzeh kelimesi bulunmayacağından bu çeviri daha uygun olmuştur.
İncelediğimiz ayeti kerimede bir varsayım söz konusudur. Bu yaştaki çocuklar karmaşık yapıdaki varsayımları, hipotezleri kavrayamazlar ancak yukarıda bahsedilen varsayım öğrencilerin somut yaşamlarından temsillerle açıklayabileceği bir varsayım olduğundan algı düzeylerine uygundur. Nitekim çocuklar ayeti açıklarken, somut yaşantılarından, benzer varsayımlar kullanmışlardır. Örneğin: “İki Allah olsaydı öğretmenim dünyamızda düzen bozulurdu. Bir de Allah her şeyi… Mesela siz şimdi bu sınıfa girdiniz başka öğretmenler de girseydi siz derseniz ayet anlatacağım. Öbürleri de biri diyor ben sure okutacağım diğeri de Allah’la ilgili bir şey anlatacağım, işte öğretmenim herkesin konuşmasıyla düzen bozulur. Dünyada da düzen bozulurdu, öyle olurdu. Allah’ımızın bir tane olması daha iyi.”
“Birden fazla olsaydı kavga ederlerdi, kıyamet günü daha çabuk gelirdi.”
“Öğretmenim, mesela iki tanrı var bir tanrı en büyük ben olmak istiyorum derdi, öbürüsü de hayır ben olmak istiyorum derdi. İkisi savaşırlardı. Dünyamız zarar görürdü.”
“Bir insan Allah’a dua ediyor. İki tanrı var ya biri derdi ki bu insan bana diyor ben yapacağım derdi. Diğer tanrı bana diyor ben yapacağım derdi. Böyle aralarında tartışmalar olurdu.”
“İki üç tane Allah değil bir tane olması yeterlidir.”
Çocukların yorumlarındaki ortak nokta, birden fazla tanrının olduğunu varsaydıklarında aralarında kavga, tartışma olacağından evrendeki düzenin bozulacağı hatta kıyametin daha erken kopacağı sonucuna varmalarıdır. Bunun dışında, çocukların Allah’ın her şeye gücünün yettiğini kavramış durumdalardır. Bir tanesinin yeterli olacağı, gerek olmadığı şeklindeki yorumlar bunun işaretidir. Çocukların yalnızca ayetin ilk kısmına odaklandıkları, ‘demek ki arşın Rabbi Allah, onların nitelemelerinden uzaktır’ cümlesi ile ilgili hiçbir yorum yapmadıkları gözlenmiştir. Çünkü burada ‘onlar’ ile kastedilen mana açık değildir. Ayeti tam olarak anlayabilmeleri için onlar kelimesinin ardından parantez içerisinde müşrikler yahut başka bir varlığı Allah’a denk tutanlar açıklaması yapılmalıdır. Verilen ayetin
97
61
büyük bölümü anlaşılabilse de verilen kısmın tamamının yorumlanmamasındaki temel sebep, verilen öğenin neye işaret ettiğinin açıklanamamasıdır.
4.5. Bakara Suresi 21. Ayet (“Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize kulluk ediniz”)
5. sınıf ikinci ünite içerisinde yer alan ‘Niçin İbadet Edilir’ konusuna bir ders saati ayrılmıştır ve konuya Bakara Suresi 21. ayet verilerek giriş yapılmıştır: “Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize kulluk ediniz. Umulur ki, böylece korunmuş (Allah’ın azabından kendinizi kurtarmış) olursunuz.”
Din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın ve hiçbir şart koşulmaksızın, herkesi yaratan Allah’a kulluk etmek insanın kurtuluşunun tek yoludur. Kulluk her insanın en temel görevidir. Ayeti; “Sizi ve sizden öncekileri sakınsınlar diye yaratan Allah’a kulluk edin.” Şeklinde de çevrilebileceğini düşünecek olursak, takva ile kulluğu bir arada değerlendirmek gerekmektedir.98 Kulluk ve takva kavramları birbirini tamamlayan bir bütündür. Biri olmadan diğeri olmaz.
“Ey insanlar! Sizi ve sizden öncekileri yaratan Rabbinize kulluk ediniz…” Ayetin ders kitabındaki tercümesinde son cümle verilmemiştir.99
İnsanın yaratıcısının Allah olduğunu kavrayan çocuklar sizden öncekiler ifadesiyle neyin kastedildiğini anlayamamışlardır. Örneğin: “Ey insanlar diyor Allah. Rabbinize kulluk edin diyor. Yani Allah sizi yarattı diyor.” İlk yorumu yapan öğrenci sizden öncekiler ifadesiyle ilgili herhangi bir açıklama yapmamıştır. Sonraki çocuk ise: “Allah bizden ve bizden öncekileri yaratmış. Bizim de Allah’a kulluk etmemizi söylüyor.” Bizden öncekiler derken ne kastettiği sorulduğunda cevap alınamamıştır. Bizden önceki insanların kastedildiğini söylendikten sonra: “Allah bizi, annemizi, babamızı, dedelerimizi, ondan önceki tüm insanları yaratmış. Ona ibadet etmek gerekir.” Vb. şekilde düşüncelerini ifade eden öğrenciler ayeti doğru bir şekilde anlamışlardır.
Ayetin ilk etapta anlaşılamamasındaki temel problem, sizden öncekiler ifadesinin neyi nitelediğinin belirsiz olmasıdır. Buraya ‘sizden önceki (insanları)’ şeklinde bir açıklama getirildiğinde bu belirsizlik ortadan kalkacak ve ayet çocuklar için daha uygun hale gelecektir.
98
Hayreddin Karaman vd., a.g.e, c.I , s.86.
99
62
4.6. Bakara Suresi 153. Ayet (Ey iman edenler! Sabır ve namaz ile Allah’tan yardım isteyin…”)
5. sınıf ikinci ünitede yer alan ‘Dua İbadetin Özüdür’ konusunda çocuğun dua etmenin anlamını kavraması amaçlanmıştır. Konuya bir ders saati ayrılmıştır. Konu içerisinde geçen tek ayet Bakara Suresi 153. ayettir: “Ey iman edenler! Sabır ve namaz ile Allah’tan yardım isteyin. Çünkü Allah muhakkak sabredenlerle beraberdir.”
Ayette sabır ile müminlerin iradelerini güçlendirmeleri istenmekte, namaz ile ise beden, kalp ve dil ile insanın Allah’a bağlılığını sürdürmesi tavsiye edilmektedir. Böylelikle Müslümanlar, hayatları boyunca yaşayabilecekleri zor süreçlere psikolojik olarak hazırlanmıştır.100
Ders kitabında: “Ey iman edenler! Sabır ve namaz ile Allah’tan yardım isteyin…” şeklinde tercüme edilen ayetin son kısmı verilmemiştir.101
Oysa ‘Allah sabredenlerle beraberdir’ ifadesi, birinci ünite içerisinde Allah’ın her an her yerde olduğu bilgisi somut durumlarla desteklenerek verildiğinden anlaşılabilecek bir ifadedir. Ayrıca namaz ve oruç gibi ibadetlerin bireysel ve toplumsal faydaları ile bunların sabır ile ilişkisi bu dönemdeki çocuğa kazandırılması gereken bilgilerdendir.102
Söz konusu ayet çevirisi tam bir şekilde verilirse çocuklar sabrın önemini de kavramış olacaklardır. Bazı çocuklar ayeti açıklarken sabır ve namaz arasında bir ilişki kuramamışlardır. Örneğin: “Namaz kılarak, sabrederek Allah’tan yardım isteyin diyor.”
“Allah, namaz kılın diyor, sabredin diyor.”
Bazı öğrencilerin yorumları ise namaz kılmaya sabretmek şeklinde olmuştur ki bu yanlış bir düşüncedir. Kastedilen mana, namaz kılmakta sağlanması gereken devamlılık ise azim kelimesi daha uygundur. Çünkü sabır, olumsuz olaylara ya da durumlara karşı gösterilir. Çocuklar bunu ayırt edemediklerinden şöyle söylemiştir: “Sabırla namaz kılın, Allah’tan