Çeşitli Ülkelerde Mali Kural Uygulamaları

Mali kural uygulamaları, tarihsel süreç içinde, ülkeler arasında farklılık arz ederek günümüze ulaşmıştır. Özellikle 1990’lı yılların başından itibaren birçok GÜ ve GOÜ farklı özellikleri olan mali kuralları uygulamaya koymuştur.

Aşağıda adı geçen ülkelerde mali kural uygulaması, genel olarak, harcama ve borçlanmaya ilişkindir. Ayrıca, ekonomik darboğazlarda kurallardan yine önceden belirlenmiş kurallar dahilinde sapmalar olması da söz konusudur. Bu da, mali kuralların tamamıyla esnetilmeyecek şekilde yapılmadığı anlamına gelmektedir. Böylece konjonktürdeki dalgalanmaları azaltabilecek bir özellik mali kurallara katılmış olmaktadır. Bu ülkelerden bazılarını ve farklı kabul edilebilecek mali kural uygulamalarını şöyle ortaya koymak mümkündür:

Mali kural, İsveç’te, genel kamu harcamaları açığının konjonktür dalgası süresince GSYİH’nin % 1’i seviyesinde olması şeklinde iken, Hollanda’da harcamalar için birden fazla yılı içeren tavan belirlenmesi şeklindedir. Hollanda’da, bu tavanın belirlenmesinde geçmişten gelen trend değer ve Merkezi Planlama Bürosu etkili olmaktadır.

İsviçre’de mali kural anayasaldır ve buna göre, harcamalar, gelirleri en fazla konjonktürel büyüme oranı kadar geçme durumundadır.

Finlandiya, mali kuralı ise, seçim dönemleri için kullanılabilecek bütçe üzerinde bir sınırlama getirilmesi şeklinde uygulanmaktadır. Almanya’da ise mali kurallar 1969 yılından itibaren, yıllık yatırım harcamaları için borçlanmaya izin veren altın kural olarak, anayasal zemine dayandırılarak uygulanmaktadır. Ayrıca Almanya’da, mali kuralın asıl bağlayıcı yanı, Maastricht Anlaşmasıdır.

İngiltere’de, mali kural; altın kural ve sürdürülebilir yatırım kuralı olarak uygulanmakta ve kurallar hükümetin mali davranışlarını büyük ölçüde

sınırlamaktadır. İngiltere mali kurallarından ilki olan, altın kurala göre, hükümet sadece yatırımlar için borçlanabilecek ve mevcut harcamalarını finanse edemeyecek iken sürdürülebilir yatırım kuralına göre, GSYİH’nin yüzdesi olarak kamu sektörü net borcu ekonomik konjonktür dönemince istikrarlı ve kalıcı bir seviyede korunmalı olacak şekildedir.

Yeni Zelanda’da, genel ilkelere sahip mali kurallar uygulanmaktadır. Özellikle 1980’li yıllarda, baş gösteren açık sorununun ardından, mali yönetim kendisine bağlı kurumları kamu işletmesi haline getiren reformlar yapmış ve bu reformlar sayesinde nakit temelli muhasebeden gelir ve harcama bütçelemesine geçişi sağlamıştır. Yeni Zelanda, 1994 yılında yürürlüğe soktuğu “Mali Sorumluluk Kanunu”yla, kamu borcunun ihtiyatlı bir seviyeye indirilmesini, aniden ortaya çıkabilecek faktörlere karşı ihtiyatlı olmayı, mali riski ihtiyatlı bir şekilde sürdürmeyi ve gelecek yıllar için vergi oranlarını tahmin edilebilir bir seviyede tutmayı hedeflemektedir.

Brezilya mali kuralla ilgili yasal düzenlemeler, 2000 yılında yapılmış, “Mali Sorumluluk Kanunu”nu çıkarılarak mali kurumlar güçlendirilmiş, federal, eyalet ve belediye seviyesinde uygulama ve şeffaflık bağlamında geniş bir mali planlama çatısı oluşturulmuştur. Brezilya’da, ayrıca, ülkenin önemli sorunlarından biri olan kamu borcuna yönelik olarak yeni bir yasal düzenleme daha yapılmış ulusal borç seviyesi için bir limit belirlenmiştir.

Slovakya’da, mali kurallar, makroekonomik istikrarın önemli bir aracıdır ve otomatik stabilizatörlerin daha iyi çalışmasını desteklemektedir. Mali kuralın hedefi, uzun dönem mali sürdürülebilirliği sağlayacak şekilde borçlanmadaki aşırı artışı önlemektir. Slovakya, mali kural çalışmalarını “Genel Yönetim Bütçe Kuralları”, “Yerel Yönetim Bütçe Kuralları Kanunu” ve “Devlet Bütçe Kuralları” kanunları çerçevesinde yürütmektedir.

Danimarka, mali kural olarak Bakanlıklar için belirlenmiş harcama tavanı uygulaması yapmaktadır. Maliye Bakanlığı her bir harcama bakanlığı için toplam harcama miktarını belirlemektedir. Her bakanlık, için harcama tavanı; cari harcamalar ve transfer harcamaları şeklinde ikiye ayrılmıştır ve bu kalemler arasında paranın aktarılmasına izin verilmemektedir.

Polonya mali kural uygulaması anayasaldır ve oldukça eskidir. Polonya mali kuralı, kamu borcunun GSYİH’nın % 60’ını geçmeyeceği şeklindedir.

ABD’de de mali kurallar; 1985 yılında “Gramm-Rudman-Hollings Kanunu” ile uygulanmaya başlamıştır. Kural sayesinde, ABD’de bütçe açığı belirlenen tavandan büyük olmasına rağmen, bütçe açığının GSYİH’ye oranı 1986’daki % 5,1 seviyesinden 1990’da % 3,9’a gerilemiştir. 1990 yılında yaşanan bütçe krizi nedeniyle bu kural yerini “Bütçe Uygulama Kanunu”na bırakmıştır. Yeni kanunla birlikte, yıllık açık hedefi kaldırılmış, sağlık için sosyal güvenlik harcamalarının, emekli ve özürlü aylıklarıyla işsizlik ve diğer izin haklarının dışarıda tutulduğu ihtiyari harcamalar için yeni hedefler konmuştur.

Estonya’da mali kural, sayısal bir kural olarak yönlendirilmemekle birlikte, fazla veren sıkı bütçe politikası ve kamu borcunun azaltılması yönünde uygulanmaktadır. Estonya’da mali kuralla ilgili olarak, ayrıca yerel yönetimlerin borçlanmalarına yönelik olarak da bir kanun çıkarılmış ve belediyelerin borç stoklarının kendi yıllık gelirlerinin % 60’ı ile ve borç servis ödemelerinin de mevcut gelirlerinin % 20’si ile sınırlandırılması sağlanmıştır (Günaydın ve Eser,2009: 51- 65).

Aşağıda yer alan Tablo 3.1’de çeşitli ülkelerde uygulanan mali kuralların özelliklerine karşılaştırmalı olarak yer verilmiştir.

Tablo 3.1. Çeşitli Özellikleri Bakımından Bazı Ülkelerdeki Mali Kuralların Karşılaştırılması

Kaynak: Xavier Debrun, Natan Epstein ve Steven Symansky,2008:9

Tablo 3.1., farklı ülkelerde uygulanan mali kuralları; uygulama süresi, kapsamı ve yasal altyapısı bakımından ortaya koymaktadır. Tabloya göre, GOÜ’de daha çok borçlanmaya ilişkin kurallar, GÜ’de ise daha çok bütçeye ilişkin kurallar söz konusudur. Yasal temelleri açısından ise, çoğu ülkede uygulanan kuralların yasal bir temele dayandırıldığı, buna karşın bazı ülkelerde sadece politik hedefler şeklinde kaldığı gözlenmektedir(Günaydın ve Eser,2009: 51-65).

4. DÜNYA’DA -GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERDE- DEVLET DIŞ