Stok Çeşitleri

İşletmeler mevcut portföylerindeki ürünleri stoklarında bulundurur. Önemli olan bu çeşitlerden neye göre ve hangi miktarda stok bulunduracağıdır. Bunların belirlenmesi optimum stok düzeyinin belirlenmesine yardımcı olur.

i. Fonksiyonlarına Göre Stoklar

İşletmede bulunan stokların ne amaca hizmet ettiği önemlidir. Bu doğrultuda stokların sınıflandırılması ve takip edilmesi gerekir. İşletme stoklarının fonksiyonları;

a.İşlem ve hareket stokları veya yoldaki stoklar b.Organizasyon stokları

- Emniyet ( güven ) stokları - Beklenen veya mevsimlik stoklar - Devre stokları veya dönem stokları - Spekülatif stoklar olarak ifade edilebilir. ii. Üretim içindeki durumlarına göre stoklar

Üretim sürecinde kullanılan girdilerin takibi ve bulunması gereken miktarların belirlenerek stoklanması kesintisiz bir üretim yapmanın ön koşuludur. Bu anlamda;

a.Hammaddeler (işlem öncesi stoklar) b.Yardımcı maddeler

c.Yarı mamul mallar d.Mamul mallar

- Yavaş hareket eden stoklar - Modaya tabi stoklar

kolaylık sağlamaktadır.

Stokları, hizmet ettiği ana amaçlar göz önüne alınarak da sınıflandırmak mümkündür. Bu kapsamda;

1- Talep dalgalanmalarını karşılamak amacı ile oluşturulan stoklar, 2- Beklenmedik aşırı talebi karşılamaya yönelik stoklar,

3- Sipariş ve elde bulundurma maliyetleri toplamını minimum yapan ekonomik sipariş miktarı stokları,

4- Üretim kaynağı ile tüketici arasında taşınan miktarı karşılamak amacına yönelik oluşturulan dağıtım stokları şeklinde sınıflandırmak mümkündür. Bunlardan başka mamulün değerini, tedarik süresini, tüketim hızını vb. kriterleri temel alan başka sınıflandırmalar da yapılabilir.

Stokların çeşitlere ayrılmasının stokların tanımı bakımından önemi vardır. İşletmeler stok, tedarik, satışlar ve üretim arasında iyi bir denge kurmak durumundadırlar. Bu nedenle işletmeler stok miktarlarını ihtiyacı karşılayacak ve piyasa şartlarının gerektirdiği minimum düzeyde tutmak zorundadır. Çünkü stok miktarının artması toplam maliyeti yükseltecektir.

İşletmeler iyi bir stok planlaması yaparken; - Müşterinin özellikleri

- Mamulün özellikleri - Nakil bütünlüğü - Rakiplerin faaliyetleri

gibi noktaları dikkate almalıdır. İşletmelerin stokların sağladıkları tasarruflarla sebep oldukları maliyetler arasında ekonomik bir denge kurmaları gerekir. Bu nedenle kendilerine minimum maliyete sebep olacak stok seviyelerini belirlemek, ekonomik dengeyi kurmak ve devam ettirmeye çalışmaları lazımdır. Çünkü işletmenin yatırımlarının büyük bir kısmını stoklar temsil eder. Bu nedenle stok kararlarında yapılacak bir yanlışlık müşteri hizmet düzeyini, satışları ve maliyetleri etkileyeceği için karlılığa önemli ölçüde etki eder. Müşteri hizmetleri stok yatırımlarından doğrudan etkilenir. Satıcılar müşterilerin isteklerini anında karşılayacak düzeyde stok bulundurmak isterler.

İşte stok yönetiminin temel amacı stok maliyetleri ile arzu edilen müşteri hizmet düzeyi arasında denge kurmaktır. Stoklarla ilgili bazı maliyetler arttığı veya azaldığı zaman diğer bir kısım maliyetlerde azalmakta veya artmaktadır. Bu nedenle stok yönetimi;

- Ne kadar sipariş verilecek?

- Hangi mallar stoklara dahil edilecek?

- Ne zaman sipariş verilecek? gibi konularda karar vermelidir. Bu kararalma sürecinde etkin olmak için ise;

i- Siparişler verilirken eldeki stoklara bakıp sipariş seviyesine eşit veya bu seviyeden az olduğu zaman verilmesine,

ii- Siparişler önceden belirlenen zaman aralıkları içinde verilmelidir, işletmeler bu hususlara özellikle dikkat edilmelidir.

İşletmelerin stoklarla ilgili kararları sipariş işleme faaliyetleri ile yakından ilgili olması nedeniyle işletmeler stok miktar ve çeşitlerini etkin bir biçimde denetlemelidir.

Stok denetimi, stok miktarı çeşitleri işletmenin tedarik, üretim, satış ve mali imkanlarına göre en rasyonel ve ekonomik bir şekilde belirlenip yönetilmesidir (Tatar, 1991, s.10). İşletmelerin stok yaptıkları miktarlar işletmelerinin finansal yapısını etkilediği için stok denetimini en iyi şekilde de yapmak gerekir.

Stok denetiminin amacı bir yandan stok yatırımını ve stoktaki dalgalanmaları en aza indirmek, diğer yandan sipariş işlerini zamanında karşılamaktır (Cemalcılar, 1990, s.198). Aynı zamanda stok denetimi, fazla yatırım yapmadan, stoklara gereğinden fazla mal bağlamadan, siparişleri karşılayabilmek ve böylece stok bulundurma maliyetlerini de minimumda tutabilmeyi amaçlar (Cemalcılar, 1990, s.264).

Stok denetiminin hedefi tüketiciye sağlanan hizmet seviyesi ile bu hizmet seviyesinin gerektirdiği maliyetlerin optimal olmasını sağlamaya çalışmaktadır. Bu nedenle işletme yönetimi stok miktarıyla ilgili giriş ve çıkış hareketlerini denetlemeyle ilgili uygun metodu belirleyip, stokların değer ve zaman kayıplarını önleyecek, uygulayacak stok denetimini organize etmeleri gerekir.

Stok denetiminde dikkat edilmesi gereken hususlardan bazılarını söyle sıralayabiliriz (Tatar, 1991, s.53):

- Tespit edilen nominal seviyeyi stokların asması veya bu seviyenin altına düşmesi

- Talebin anormal derecede düşmesi veya artması

- Verilen siparişlerin geçmişte öngörülen süreden daha geç veya erken gerçekleşmesi

- Anlaşma esasına göre siparişin zamanında gerçekleşememesi

- Mevcut talebi karşılayacak malın elde az bulunması veya hiç bulunmaması İşletme yönetimi ellerinde bulunduracakları stok miktarlarını belirlerken şu faktörleri de göz önünde tutmaları gerekir:

• İşletmenin planladığı satış hedefleri için gerekli stok miktarı

• Üretimin gerçekleştiği süre

• Stoklanacak malların dayanıklılık özelliği

• Depolama imkanları

• Stok taşıma maliyeti

• Stokların fiyat düşme, modası geçme, bozulma, talep azlığı gibi risklerle karşı karsıya olması

• Stoklara bağlanan işletme sermayesinin yeterli olup olmadığı

• Hammadde kıtlığına, fiyat yükselmelerine, işgücü bulamamaya karşı korunma

İşletmeler özelliklerine göre yukarıda sayılan faktörleri göz önüne alarak değişen şartlara göre alt ve üst stok denetim sınırlarını belirlemesi gerekir. Aynı zamanda ekonomik sipariş miktarı belirlenip ne zaman sipariş verilmesi gerektiği karşılaştırılmakta ve müşteri hizmet seviyesini belirlemek zorundadırlar.

İşletmelerde stok denetleme işlemi uzmanlaşmayı gerektirmektedir. Stok denetlemeye yardımcı olan sipariş tekniklerinin başlıcalarını şu şekilde sıralayabiliriz:

- Maksimum – minimum tekniği: - İhtiyaca göre sipariş verme tekniği - Yol gösterici sipariş tekniği

- Grup halinde sipariş verme tekniği - Göz kararı sipariş verme tekniği

Optimum stok miktarı, pazar talebi, talepteki dalgalanmalar ve maliyetler dikkate alınarak belirlenir. İyi bir stok planlatması talep ve maliyetler yanında, mamulün özelliklerini taşıma, ücretlerini ve rakiplerin durumunu da güz önünde tutmayı gerektirir.