Rol Çatışması

Bireysel anlamda, birbiriyle uyumsuzluk içinde olan iki ya da daha çok güdünün aynı anda bireyi etkilediğinde rol çatışması ile karşılaşılmaktadır. Güdülerin türü, şiddeti ve içinde bulunulan ortam rol çatışmasının seyrinde değişiklik göstermektedir. Örgütsel anlamda ise, bir bireyin pozisyonuna göre gerçekleştirmesi gereken ve kendisinden beklenen davranışlardır (Yörükoğlu, 2008).

Rol çatışması yapılan araştırmalara göre temelde birbiriyle uyuşmayan rollerin tek bir birey üzerinde toplanması ya da birbirinin zıttı olan iki durumu kapsayan rollerin yine aynı birey üzerinde toplanması olarak ifade edilirken yapılan bir takım araştırmalara göre ise, iki ya da daha çok rol paylaşanının bireysel rol tanımlamaları ile karşılıklı rol beklentileri arasındaki uyuşmazlık, iki ya da daha çok rol gönderilen durumlarda birine uymanın diğerine uymayı zorlaştırdığında karşılaştığımız durum olarak da ifade edilebilir (Basım ve ark., 2010).

1.4.3.1. Rol Çatışması Türleri

Kahn ve arkadaşlarına göre, rol çatışması beş başlık altında toplanmaktadır (Kılınç, 1991):

 Rol Göndericinin Kendi İçinde Yaşadığı Çatışma: Bir rol göndericinin bir rol yükümlüsüne, birini gerçekleştirdiğinde diğerini gerçekleştirmenin mümkün olmadığı, birbiriyle zıt olan farklı beklentileri aynı anda göndermesi halinde yaşanmaktadır. Bu bağlamda beklentilerden birini gerçekleştirmek, diğerini imkansız hale getirecektir (Kılınç, 1991). Örneğin bir pozisyonda çalışan bir iş görenden farklı pozisyonda bir işi istemek ve kendi şartlarının dışına çıkmasına müsaade edilmemesi durumunda karşılaşılan rol çatışması türüdür.

 Rol Göndericiler Arasındaki Çatışma: Çalışanın aynı anda birbiriyle çelişen farklı rolleri üstlenmek durumda kaldığını ifade eden bir rol çatışması türüdür. Burada birden fazla rol gönderici vardır ve taleplerinin çakışması söz konusu olduğunda rol yükümlüsü çatışmaya düşmektedir (Yörükoğlu, 2008). Örneğin bir örgütte iş görenlerin müşteriden gelen taleplerin çok olması ile yöneticilerinden gelen iş emirlerinin zamanında gerçekleştirilmesi gibi iki farklı beklenti isteği rol çatışmasını doğurur.

 Roller Arası Çatışma: Bireyin farklı beklentiler oluşturan bir ya da daha fazla rolü aynı anda yüklenmesi ve kendisini baskı altında hissetmesine neden olan bir rol çatışması türüdür (Basım ve ark., 2010). Örneğin bireyin hem anne, hem öğrenci, hem de eş olması gibi.

 Kişi-Rol Çatışması: Burada odak rol yükümlüsünün sahip olduğu değer, inanç, yetenek ve ihtiyaçlarının, rol düzleminin talepleriyle uyumsuz olduğu durumlarda ortaya çıkar (Kılınç, 1991). Burada bireyin rolüne yatkın olmadığını söylemek mümkündür.

 Aşırı Rol Yüklenme: Bir bireye kaldırabileceğinden fazla rolün yüklenmesi, kişinin rol çatışması yaşamasına neden olur. Bu durum rol fazlalığı olarak da tanımlanmaktadır ve yapılan bir çok araştırmada en önemli rol çatışması kaynağı olarak gösterilmiştir. Örneğin, bir çalışanın iş yerinde bitiremediği işlerini tamamlamak amacıyla bir kısmını eve götürmesidir (Yörükoğlu, 2008).

1.4.3.2. Rol Çatışmasının Nedenleri

Rol çatışmasını belirleyen pek çok neden vardır. Bu nedenler, genel faktörler ve örgütsel faktörler olarak iki başlık altında toplanmıştır.

Genel Faktörler: Evrim (1972)’e göre rol çatışmasına neden olan faktörler aşağıdaki gibidir (Yörükoğlu, 2008):

 Bir statüye sahip olan birey, belli bir role sahiptir ve oynayacağı rol ile ilgili açık ve kesin bilgiye sahiptir.

 Zaman içerisinde rollerin birbirlerini izleyen bir tutarlılık göstermemesi ya da farklı rollerin aralarında uyum sağlamaması, rol çatışmasının genel nedenlerindendir.

 Rol yükümlüsü tarafından değerlendirilen rolde, çelişen gereksinimler görülmüş

ise rol çatışması yaşanabilmektedir.

 Örgütsel Faktörler: Genel faktörlerin yanı sıra örgütsel açıdan da rol çatışmasına neden olan faktörler aşağıdaki gibidir (Yörükoğlu, 2008):

 Birey rolü kapsamında örgütsel sınırları aşması gerekmektedir. Bir çalışandan yapması beklenilen rollerin toplamı, rol kapsamı olarak ifade edilmektedir. Eğer rol kapsamı büyük ise, beklentiler de değişiklik göstereceğinden rol çatışması yaşanması olasıdır.

 Örgütlerin gelişmesiyle birlikte rol yenilikçi ve yaratıcı özellikte olması sebebiyle rol çatışmasıyla karşılaşılabilir.

 Örgütlerde bireyler arası ilişkilerin düzeyi rol çatışmasının şiddetini belirleyen en önemli ölçütlerdendir. Bu ilişkilerde baskı ve güç kullanım oranı yüksek ise rol çatışması üst seviyede olacaktır.

1.4.3.3. Rol Çatışmasının Sonuçları

Bireyler günlük yaşamlarında ve örgüt yaşamında rol çatışması yaşadıklarında pek çok olumsuz sonuç ile karşılaşmaktadırlar. Bu sonuçları aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür (Kılınç, 1991):

 Bireyin engellemeye uğraması sonucu karşılaşılan rol çatışmasıdır.

 Bireylerin aşırı kişisel gerilim yaşaması sonucu ortaya çıkan bir durumdur. Rol

çatışmalarında yaşanan aşırı stres bireyde fiziksel ve psikolojik sonuçlara neden olmaktadır. Psikolojik sonuçlar aşırı kaygı, depresyon, nevroz, kolay öfkelenme, huysuzluk, saldırganlık, unutkanlık, vurdumduymazlık gibi daha pek çok özellik sıralanabilirken fiziksel sonuçları ise; alkol ve uyuşturucu alışkanlığı, tansiyon ve kan basıncında artış, solunum güçlüğü, ağız kuruluğu, vücutta karıncalanma ve uyuşma, kaza yapma eğilimi, düzgün cümle kuramama gibi nedenler sayılabilmektedir.

 Bireyin bağlı bulunduğu örgüte ve çalışanlara duyduğu güven duygusunda azalma yaşanması

 İletişim kurma konusunda yaşanan güçlükler gibi durumlarla karşılaşılmaktadır.

Burada çatışmayı yaşayan bireylerin aşırı zihinsel yorgunluk yaşaması, kafalarının sürekli meşgul olması, sessiz ve çekingen hale gelerek diğer bireylerle iletişim kurmada güçlük yaşarlar.