ÇALIŞMAYA ALINMA ÖLÇÜTLERİ Hasta grubu

1. 18-65 yaş arası kadın ve erkek

2. DSM-IV ve SCID-I ile tek epizod ya da rekürran majör depresyon tanısı alan hastalar

3. Hamilton depresyon ölçeğinde 18 ve üzerine puan alan hastalar

Kontrol grubu

1.18-65 yaş arası kadın ve erkeler

32 ÇALIŞMAYA ALINMAMA ÖLÇÜTLERİ Hasta Grubu

1. DSM-IV’ e göre eşlik eden başka bir eksen I tanısı olması

2. Kronik fiziksel hastalığın bulunması, mental retardasyon, gebelik bulunması 3. Herhangi bir nedenle düzenli olarak ilaç kullanıyor olması

4. Suisidal veya homisidal eylem riskinin olması

5. Çalışma öncesindeki bir hafta içersinde antidepresan ve/veya hipnotik, sedatif ilaç kullanmış olması.

Kontrol Grubu

1. SCID –I görüşme formuna yapılan derlendirmeye göre psikiyatrik tanısının olması 2. Kronik fiziksel hastalığın bulunması, mental retardasyon, gebelik bulunması 3. Herhangi bir nedenle düzenli olarak ilaç kullanıyor olması

4. Çalışma öncesindeki bir hafta içersinde antidepresan ve/veya hipnotik, sedatif ilaç kullanmış olması.

Çalışmaya 30 hasta ve 30 kişilik kontrol grubu dahil edildi. Hastalık şiddeti Hamilton depresyon ölçeği 17 maddelik formu ile değerlendirildi. Hamilton depresyon ölçeğinde 18 ve üzerine puan alan ve Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri servisine yatırılarak tedavisi planlanan hastalara medikal tedavi başlanmadan bir gün önce saat 13.00, 15.00, 17.00, 19.00, 21.00’ de visuel analog skala (VAS), 2 dakikalık toplama işlemi testi (ADD), kompüterize rekasiyon zamanı testi (RT) bazal değerlerin belirlenmesi ve ortalaması alınmak üzere uygulandı. Yatış saati 23.00 olarak belirlendi. Servise yatışın ilk günü 8 saatlik akşam uykusunu takiben uyandıktan hemen sonraki 0. dk, 10. dk, 20.dk, 30.dk,40. dk, 50.dk, 60. dk, 120. dk da VAS, ADD, RT ardışık olarak uygulanarak uyku ataleti değerlendirildi.

Kontrol grubu internler, hasta yakınları ve hastane çalışanlarından oluşturuldu. SCID – I görüşme formuna yapılan derlendirmeye göre psikiyatrik tanısı saptanmayan sağlıklı gönüllülere bir gün önce saat 12.00, 15.00, 17.00, 19.00, 21.00, de visuel analog skala (VAS), 2 dakikalık toplama işlemi testi (ADD), kompüterize rekasiyon zamanı testi (RT) bazal değerlerin belirlenmesi için uygulandı ve gece yatış saatleri 23.00 olarak belirlendi. Takip eden gün de 8 saatlik akşam uykusunu takiben sabah uyandıktan hemen sonraki 0. dk, 10 dk, 20.dk, 30.dk, 40.dk, 50.dk, 60. dk, 120. dk da VAS, ADD, RT ardışık olarak uygulanarak uyku ataleti değerlendirildi.

33 GEREÇLER

Sosyodemografik veri toplama formu; araştırmacılar tarafından geliştirilen yaş, cinsiyet, medeni durum, öğrenim düzeyi gibi sosyodemografik bilgilerle birlikte hastanın ve ailesinin tıbbi ve psikiyatrik hastalık öyküsü ve uygulanan tedavi yöntemlerini sorgulayan yarı yapılandırılmış form kullanıldı

SCID-I ( DSM III-R, eksen I bozukluklar için yapılandırılmış klinik görüşme); majör depresyon tanısının konması ve komorbidite varlığını kontrol amacıyla kullanıldı. SCID-I eksen I tanılarının konması için geliştirilmiş, yapılandırılmış bir klinik görüşme ölçeğidir. Yapılandırılmış görüşmeler değerlendirme sürecinin standardizasyonuyla tanının güvenilirliğinin arttırılması, gözden kaçabilecek bazı semptomların sistematik olarak araştırılması için geliştirilmiştir. Geçerlilik ve güvenirlilik çalışması Sorias ve ark. (97) tarafından yapılmıştır.

Hamilton Depresyon Değerlendirme Ölçeği (HAM-D); ölçeğin 17 maddelik versiyonu hastaların depresyon düzeyini ölçmek için kullanıldı. HAM-D, depresyonu olan hastaların, depresyon düzeylerini ölçmede sıklıkla kullanılan ve ülkemizde geçerlilik ve güvenirlilik çalışması Akdemir ve ark (98) tarafından 1996 yılında yapılmış bir ölçektir. HAM-D hastada depresyon düzeyini ve şiddet değişimini ölçer, tedavi sırasında izlemi kolaylaştırır ancak tek başına tanı koydurmaz. Her bir maddeye görüşmeci tarafından 0 ile 4 arasında puanlar verilir en yüksek puan 52’ dir. HAM-D’ye göre 0-7 puan depresyon yok, 8- 15 puan hafif depresyon, 16 ve üstü majör depresyon olarak kabul edilir.

Visual Analog Skala (VAS); sayısal olarak ölçülemeyen bazı değerleri sayısal hale çevirmek için kullanılır. 100 mm lik bir çizginin iki ucuna değerlendirilecek parametrenin iki uç tanımı yazılır ve hastadan bu çizgi üzerinde kendi durumunun nereye uygun olduğunu bir çizgi çizerek veya nokta koyarak veya işaret ederek belirtmesi istenir. Bu çalışmada uykululuk düzeyini subjektif olarak ölçmek için kullanıldı; en sağ uç çok uykulu en sol uç tamamen uyanık olarak belirlendi. Testin geçerlilik güvenilirliği Clarak ve ark tarafından 1964’ te yapılmıştır. Testin yazılı dilinin olmaması nedeniyle tüm dünya literatüründe kabul görmüş bir testtir ( 99 ).

34

İki dakikalık toplama işlemi testi; matematiksel kabiliyete bakılarak bilişsel performansı değerlendirmek için kullanılır ve uyku ataletinin şiddetini ölçmeyi sağlar (ADD). Deneklere önceden hazırlanmış 2 basamaklı alt alta iki sayı’dan oluşan işlemlerin bulunduğu sayfalar verildi ve 2 dakika içinde mümkün oldukça çok ve yanlışsız işlem yapması istendi. Değerlendirmede yanlışlara bakılmaksızın yapılan işlemlerin sayısı kullanıldı. 2 dakika içinde yapılan toplam işlemler önceden çalışmacılar tarafından hazırlanan veri formuna kaydedildi.

Bilgisayarlı reaksiyon zamanı testi (RT); dikkat ve vijilansı ölçmek için kullanılır. Bu çalışmada reaksiyon zamanını ölçmek için Kosinski ve ark 1998 de geliştirdiği Kosinsk’ Reaction Time programı kullanıldı. Bu program Windows XP işletim sistemli diz üstü bilgisayara yüklendi ve denekler ekrana 30 cm uzaklıkta oturtuldu test başlaması sonrası ekranda bulunan 6x4 cm boyutundaki dikdörtgen alan içinde rast gele olarak beliren X işaretini gördüklerinde klavyedeki bar tuşuna mümkün olduğunca hızlı şekilde basmaları istendi on defa beliren X işareti sonucunda program tarafından verilen ortalama reaksiyon zamanı basit reaksiyon zamanını ölçmek için kullanıldı (4, 100).

Etik Kurul Onayı

Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Etik Kurulu’nun 10.01.2008 Tarih ve 01 sayılı yazısı ile Etik Kurul onayı alındı. Etik Kurul onay yazısı ekte sunulmuştur.

İstatistik

Verilerin istatiksel analizi Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanlığı’na ait S0064 Minitab Release 13 paket programı (lisans no: wcp 1331.00197) kullanılarak yapıldı.

35

BULGULAR

Çalışma 10.01.2008 – 06.06.2009 tarihleri arasında yaşları 19 ile 58 arasında değişmekte olan, 44’ü (%73.3) kadın ve 16’sı (%26.7) erkek olmak üzere toplam 60 olgu üzerinde yapılmıştır. Olguların ortalama yaşları 34.08±11.29’dur. Olgular “Depresyon” ve “Kontrol” olmak üzere 30’ar kişilik iki grup altında incelenmiştir. Depresyon grubundaki olguların HAM-D düzeyleri 18 ile 36 arasında değişmekte olup, ortalaması 26.90±4.73’tür.

Tablo 1. Demografik özelliklere göre grupların değerlendirilmesi Depresyon Kontrol p Yaş 33.83±11.17 (Ort±SS) 34.33±11.59 (Ort±SS) 0,866 n (%) n (%) Cinsiyet Kadın 22 (%73.3) 22 (%73.3) 1.000 Erkek 8 (%26.7) 8 (%26.7) Eğitim İlkokul 12 (%40.0) 13 (%43.3) 0.988 Ortaokul 3 (%10.0) 3 (%10.0) Lise 6 (%20.0) 5 (%16.7) Üniversite 9 (%30.0) 9 (%30.0)

Gruplara göre olguların yaş ortalamaları, cinsiyet dağılımları, eğitim düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmamaktadır (p>0.05).

36

Tablo 2. Gruplara göre ortalama reaksiyon zamanı değerlendirilmesi Ortalama Reaksiyon Zamanı Depresyon Kontrol p

Ort±SS Ort±SS Bazal 0.87±0.31 0.62±0.25 0.001 Sabah 0. dk 1.20±0.68 0.83±0.40 0.012 Sabah 10. dk 1.05±0.38 0.75±0.37 0.004 Sabah 20. dk 1.02±0.36 0.68±0.35 0.001 Sabah 30. dk 0.99±0.36 0.57±0.23 0.001 Sabah 40. dk 0.95±0.30 0.61±0.25 0.001 Sabah 50. dk 0.94±0.29 0.59±0.22 0.001 Sabah 60. dk 0.95±0.33 0.58±0.24 0.001 Sabah 120. dk 0.92±0.32 0.57±0.19 0.001 Bazal-Sabah 0. dk 0.001 0.001 Bazal-Sabah 10. dk 0.001 0.001 Bazal-Sabah 20. dk 0.001 0.041 Bazal-Sabah 30. dk 0.005 0.007 Bazal-Sabah 40. dk 0.005 0.540 Bazal-Sabah 50. dk 0.005 0.121 Bazal-Sabah 60. dk 0.002 0.016 Bazal-Sabah 120. dk 0.009 0.003

Depresyon grubundaki olguların ortalama bazal reaksiyon zamanları, kontrol grubundan istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı uzundur (p<0.01).

Depresyon grubundaki olguların sabah 0. dakika ortalama reaksiyon zamanları, kontrol grubundan anlamlı düzeyde yüksekken (p<0.05), benzer şekil de depresyon grubunun 10. dk, 20. dk, 30. dk, 40. dk, 50. dk, 60. dk ve 120. dakikalardaki ortalama reaksiyon zamanları kontrol grubundan istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı uzundur (p<0.01).

Depresyon grubunda; bazal ortalama reaksiyon zamanına göre sabah 0. dk, 10. dk, 20.

dk, 30. dk, 40. dk, 50. dk, 60. dk ve 120. dakikalardaki ortalama reaksiyon zamanlarında görülen artışlar istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlıdır (p<0.01).

Kontrol grubunda; bazal ortalama reaksiyon zamanına göre sabah 0. dk, 10.

dakikalardaki ortalama reaksiyon zamanlarında görülen artışlar istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı iken (p<0.01); 20. dakikada görülen artış anlam düzeydedir (p<0.05). Bazal ortalama reaksiyon zamanına göre sabah 30. dakikada görülen düşüş ileri düzeyde anlamlı bulunurken (p<0.01); 40. dk ve 50. dakikalarda görülen düşüşler istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p>0.05). Bazal ortalama reaksiyon zamanına göre sabah 60. dakika ve 120. dakikalarda görülen düşüşler anlamlı bulunmuştur (p<0.05; p<0.01).

37

Şekil 1. Ortalama reaksiyon zamanı sonuçlarının dağılımı

Tablo 3. Gruplara göre iki dakika toplama işlemi değerlendirilmesi İki dakika toplama işlemi Depresyon Kontrol p

Ort±SS Ort±SS Bazal 25.11±11.17 35.98±14.92 0.002 Sabah 0. dk 19.06±6.21 29.27±16.89 0.006 Sabah 10. dk 20.40±9.39 32.87±16.44 0.001 Sabah 20. dk 20.83±10.13 34.20±16.31 0.001 Sabah 30. dk 21.76±10.21 36.13±14.75 0.001 Sabah 40. dk 23.38±11.14 36.70±14.42 0.001 Sabah 50. dk 24.43±11.21 35.83±14.43 0.001 Sabah 60. dk 25.67±12.34 36.17±14.28 0.003 Sabah 120. dk 25.63±11.55 36.37±14.16 0.002 Bazal-Sabah 0. dk 0.001 0.001 Bazal-Sabah 10. dk 0.001 0.001 Bazal-Sabah 20. dkp 0.001 0.068 Bazal-Sabah 30. dk 0.001 0.877 Bazal-Sabah 40. dk 0.182 0.417 Bazal-Sabah 50. dk 0.339 0.857 Bazal-Sabah 60. dk 0.502 0.822 Bazal-Sabah 120. dk 0.666 0.571

Ortalama Reaksiyon Zamanı

0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2 1,4 Bazal Sabah. 0. dk Sabah 10. dk Sabah 20. dk Sabah 30. dk Sabah 40. dk Sabah 50. dk Sabah 60. dk Sabah 120. dk Ortalama Depresyon Kontrol

38

Depresyon grubundaki olguların bazal, sabah 0. dk, 10. dk, 20. dk, 30. dk, 40. dk, 50. dk, 60. dk ve 120. dakikalardaki iki dakika toplama işlemi testi sonuçları Kontrol grubundan istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı düşüktür (p<0.01).

Depresyon grubunda; Bazal iki dakika toplama işlemi sonucuna göre sabah 0. dk, 10.

dk, 20. dk ve 30. dakikalardaki toplama işlemi sonuçlarında görülen düşüşler istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlıdır (p<0.01). Bazal iki dakika toplama işlemi sonucuna göre sabah 40. dk, 50. dk, 60. dk ve 120. dakikalardaki iki dakika toplama işlemi testi sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı bir değişim görülmemiştir (p>0.05).

Kontrol grubunda; Bazal iki dakika toplama işlemi sonucuna göre sabah 0. dk ve 10.

dakikalardaki toplama işlemi sonuçlarında görülen düşüşler istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlıdır (p<0.01). Bazal iki dakika toplama işlemi sonucuna göre sabah 20. dk, 30. dk, 40. dk, 50. dk, 60. dk ve 120. dakikalardaki iki dakika toplama işlemi testi sonuçlarında istatistiksel olarak anlamlı bir değişim görülmemiştir (p>0.05).

Şekil 2. İki dakika toplama işlemi sonuçlarının dağılımı İki Dakika Toplama İşlemi

0 5 10 15 20 25 30 35 40 Bazal Sabah

0. dk Sabah10. dk Sabah20. dk Sabah30. dk Sabah40. dk Sabah50. dk Sabah60. dk 120. dkSabah Depresyon Kontrol

39 Tablo 4. Gruplara göre VAS değerlendirilmesi

VAS Depresyon Kontrol p

Ort±SS Ort±SS Bazal 8.61±1.53 (9.4) 9.95±0.15 (10) 0.001 Sabah 0. dk 2.64±1.99 (1.9) 7.38±2.47 (8,4) 0.001 Sabah 10. dk 4.13±2.66 (3.7) 8.35±2.19 (9,3) 0.001 Sabah 20. dk 4.71±2.66 (4.6) 9.29±1.53 (10) 0001 Sabah 30. dk 5.80±2.38 (5.4) 9.69±0.97 (10) 0.001 Sabah 40. dk 7.85±5.81 (6.6) 9.76±0.80 (10) 0.001 Sabah 50. dk 7.77±1.92 (7.9) 9.86±0.56 (10) 0.001 Sabah 60. dk 8.50±1.73 (9.3) 9.84±0.56 (10) 0.001 Sabah 120. dk 8.73±1.77 (9.8) 9.89±0.55 (10) 0.001 Bazal-Sabah 0. dk 0.001 0.001 Bazal-Sabah 10. dk 0.001 0.001 Bazal-Sabah 20. dk 0.001 0.006 Bazal-Sabah 30. dk 0.001 0.530 Bazal-Sabah 40. dk 0.001 0.824 Bazal-Sabah 50. dk 0.001 0.789 Bazal-Sabah 60. dk 0.848 0.600 Bazal-Sabah 120. dk 0.361 0.412

Depresyon grubundaki olguların bazal, sabah 0. dk, 10. dk, 20. dk, 30. dk, 40. dk, 50. dk, 60. dk ve 120. dakikalardaki VAS düzeyleri Kontrol grubundan istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı düşüktür (p<0.01).

Depresyon grubunda; bazal VAS düzeyine göre sabah 0. dk, 10. dk, 20. dk, 30. dk, 40.

dk ve 50. dakikalardaki VAS düzeylerinde görülen düşüşler istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlıdır (p<0.01). Uyanıklık VAS düzeyine göre sabah 60. dk ve 120. dakikalardaki VAS düzeylerine istatistiksel olarak anlamlı bir değişim görülmemiştir (p>0.05).

Kontrol grubunda; bazal VAS düzeyine göre sabah 0. dk, 10. dk ve 20. dakikalardaki

VAS düzeylerinde görülen düşüşler istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlıdır (p<0.01). Bazal VAS düzeyine göre sabah 30. dk, 40. dk, 50. dk, 60. dk ve 120. dakikalardaki VAS düzeylerinde istatistiksel olarak anlamlı bir değişim görülmemiştir (p>0.05).

40 Şekil 3. VAS düzeylerinin dağılımı

Tablo 5. Demografik özelliklere göre HAM-D değerlendirilmesi HAM-D r p Yaş 0.321 0.084 Ort±SS p Cinsiyet Kadın 26.40±4.89 0.355 Erkek 28.25±4.23 Eğitim İlkokul+Ortaokul 27.07±4.74 0.851 Lise+Üniversite 26.73±4.87

Depresyon grubundaki olguların yaşları ile HAM-D skorları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p>0.05).

Cinsiyetlere göre olguların HAM-D skorları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p>0.05). uykululuk 0 2 4 6 8 10 Bazal Sabah 0. dk Sabah 10. dk Sabah 20. dk Sabah 30. dk Sabah 40. dk Sabah 50. dk Sabah 60. dk Sabah 120. dk Depresyon Kontrol

41

Depresyon grubundaki olguların eğitim düzeylerine göre HAM-D skorları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki bulunmamaktadır (p>0.05).

İstatistiksel İncelemeler

Çalışmada elde edilen bulgular değerlendirilirken, istatistiksel analizler Trakya Üniversitesi Tıp Fakültesi dekanlığı’na ait S0064 Minitab Release 13 paket programı (lisans no: wcp 1331.00197) kullanılarak yapıldı.

Çalışma verileri değerlendirilirken tanımlayıcı istatistiksel metodların (Ortalama, Standart sapma) yanısıra niceliksel verilerin karşılaştırılmasında normal dağılım gösteren parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Student t test, normal dağılım göstermeyen parametrelerin iki grup arası karşılaştırmalarında Mann Whitney U test kullanıldı. Normal dağılım gösteren parametrelerin grup içi anlamlılıklarında Tekrarlayan ölçümlerde varyans analizi; Post-Hoc karşılaştırmalarında Bonferroni testi kullanıldı. Normal dağılım göstermeyen parametrelerin grup içi karşılaştırmalarında Friedman testi ve Post-Hoc karşılaştırmalarında Bonferroni düzeltmeli Wilcoxon işaret testi kullanıldı. Normal dağılım gösteren parametreler arasındaki ilişkilerin incelenmesinde Pearson korelasyon analizi, normal dağılım göstermeyen parametreler arasındaki ilişkilerin incelenmesinde ise Spearman’s rho korelasyon analizi kullanıldı. Niteliksel verilerin karşılaştırılmasında ise Ki- Kare testi kullanıldı. Anlamlılık p<0.05 düzeyinde değerlendirildi.

42

TARTIŞMA

Araştırmamızda depresyon ve kontrol gruplarının bazal ortalama reaksiyon zamanları karşılaştırıldığında depresyon grubunun ortalama bazal reaksiyon süreleri daha uzun bulunmuştur. Sabah uyandıktan hemen sonra 0, 10, 20, 30, 40, 50, 60, 120. dk larda uyku ataletinin süresini saptamak için değerlendirilen reaksiyon zamanları kontrol grubuna göre tüm dakikalarda anlamlı derecede daha uzun bulunmuştur.

Reaksiyon zamanı testi depresyonda dikkat ve psikomotor retardasyonu ölçmek için kullanılmaktadır (101). Gualtieri ve ark. çalışmasında tedavi almayan psikotik semptomsuz majör depresyon, psikotik semptomlu majör depresyon ve sağlıklı normal kontrollerin nörokognitif işlevleri karşılaştırılmış ve sonucunda her iki depresyon grubunun normal kontrollere göre daha uzun reaksiyon zamanları gösterdikleri saptanmıştır (102). Benzer bulgular Sobin ve ark. çalışmasında da gösterilmiştir depresyon tanısı alan hastalarda normal kontrollere göre daha uzun reaksiyon süreleri tespit edilmiş ve depresyon grubundaki psikomotor semptomlara bazal gangliyonlar ve bazal gangliyon talamokortikal yolaklarda anormalliklerin neden olduğu ileri sürülmüştür (103).

Depresyon grubunun bazal reaksiyon zamanları sabah ölçülen reaksiyon zamanlarıyla karşılaştırıldığında tüm dakikalarda anlamlı derecede reaksiyon zamanlarının uzun olduğu bulunmuş bu verilerde uyku ataleti süresinin hasta grubunda en az 120. dk ya kadar sürdüğünü göstermektedir. Kontrol grubunda bazal ortalama reaksiyon zamanı süresi sabah uyanıştaki değerlerle karşılaştırıldığında 30. dk ya kadar anlamlıyken diğer değerlerde anlamlılık saptanmamıştır bu veriler kontrol grubunun uyku ataleti süresin 30. dk ya kadar sürdüğünü göstermektedir. Jeannaret ve ark. sağlıklı

43

gönüllülerde yaptığı uyku ataletinin tanımlandığı ilk çalışmada uyku ataletinin süresinin uyanıştan hemen sonra 10 dakika kadar sürdüğü tespit edilmiştir. Daha sonraki yıllarda yapılan çalışmalarda sağlıklı bireylerde uyku ataleti süresinin genellikle 15-30 dakika arasında olduğu bulunmuştur (76, 86, 88, 90). Farklı çevresel koşullar ve uyku stratejilerinde zaman zaman uyku ataleti etkisinin 4 saat kadar sürdüğü tespit edilmiştir (92). Bizim çalışmamızda sağlıklı gönüllülerden oluşturulan kontrol gurubunda uyku ataleti süresi literatürle uyumlu olarak bulunmuştur. Literatür tarandığına uyku ataletinin Majör depresyon tanısı olan hastalarda değerlendirilmesine yönelik çalışma yoktur. Bu çalışmamızda depresyon gurubunda uyku ataletinin en az 120 dakika kadar sürdüğü tespit edilmiştir.

Depresyon grubundaki olguların bazal ortalama iki dakikalık toplama işlemi testi sonucu, kontrol grubu sonuçlarıyla karşılaştırıldığında hasta grubunda anlamlı derecede işlem sayıları düşük bulunmuştur. Sabah uyandıktan hemen sonra 0, 10, 20, 30, 40, 50, 60, 120. dk larda uyku ataletinin süresinin şiddetini saptamak için değerlendirilen iki dakikalık toplama işlemi testi sonuçları; kontrol grubuna göre anlamlı derecede işlem sayıları daha düşük bulunmuştur. Majör depresyon hastalarının normal sağlıklı kişilerle nörokognitif işlevlerinin karşılaştırıldığı çalışmalarda genellikle WAIS testi kullanılmıştır bu testin alt itemlerinde mental matematiksel kabiliyeti ölçmektedir (43,104). Bu çalışmaların bir çoğu depresyon hastalarının kontrollere göre özellikle melankolik alt tipin düşük performans gösterdikleri belirtilmiştir. Hugdahl ve ark. çalışmasında şizofreni, depresyon ve normal kontrollerin WAIS testi sonuçları karşılaştırılmıştır. Testin uygulanma esnasında fMRI ile incelenmiş ve sonuç olarak şizofreni hastalarının depresyon ve normal kontrollere göre daha düşük performans gösterdikleri depresyon hastalarının ise normal kontrollere göre daha düşük performans gösterdikleri saptanmıştır. fMRI sonuçlarına göre depresyon grubunun kötü prefrontal korteks aktivitesi gösterdiği saptanmıştır (105).

Depresyon grubunun bazal iki dakikalık toplama işlemi testi ortalamaları, sabah yapılan iki dakikalık toplama işlemi testi değerleriyle karşılaştırıldığında sabah 30. dk ya kadar işlem miktarları anlamlı derecede düşükken 40, 50, 60, 120. dk’larda anlamlı derecede fark saptanmamıştır. Bu sonuçlar hasta grubunda 30. dk ya kadar uyku ataleti şiddetinin en yüksek düzeyde olduğunu göstermektedir. Kontrol grubunda ise bazal iki dakikalık toplama işlemi testi ortalamaları, sabah yapılan test sonuçlarıyla karşılaştırıldığında sabah 10. dk.’ya kadar işlem miktarları anlamlı derecede düşük

44

bulunmuştur: bu sonuçlar kontrol grubunda ilk 10 dk.’ya kadar uyku ataletinin daha şiddetli olduğunu göstermektedir. Bir çok çalışmada normal sağlıklı bireylerde uyku ataletinin şiddetini ölçmek için iki dakikalık toplama işlemi testi kullanılmıştır (106,109). Wertz ve ark. uyku ataletinin kognisyon üzerine etkilerini değerlendirdiği çalışmada uyku ataletin döneminin ilk 10 dakikasında toplama işlemi testi sonuçlarının ileri derecede düşük olduğunu saptamıştır ancak yine bu çalışmada EEG değişikliklerinin 120 dakikaya kadar sürdüğü saptanmıştır (110).

Depresyon grubundaki olguların bazal Visual Analog Skala ortalamaları kontrol grubuyla karşılaştırıldığında anlamlı derecede daha düşük bulunmuştur. Bu bulgular majör depresyon hastalarının subjektif uykululuk hissini normal kontrollere göre daha fazla hissettiklerini göstermektedir. Sabah uyandıktan hemen sonra 0, 10, 20, 30, 40, 50, 60, 120. dk bakılan Visual Analog Skala sonuçları, kontrol grubuyla karşılaştırıldığında daha düşük bulunmuştur. Bu sonuçlar hasta grubunun subjektif uykululuk hissinin kontrollere göre sabah daha fazla ve uzun süreli hissettiklerini göstermektedir. Visual analog skala uyku ataletinin subjektif olarak değerlendirilmesinin yanında uykululuk durumu hakkında subjektif olarak bilgi vermektedir (111). Bu çalışmada depresyon hastalarında gündüz ve uykudan uyanıktan hemen sonra subjektif uykululuk durumu normal sağlıklı kontrollere göre yüksek bulunmuştur. Depresyon ve uyku ilişkisi bir çok çalışmada incelenmiştir, depresyon olgularında kontrollere göre; daha kısa toplam uyku süresi, daha uzun uyku latansı, düşük uyku kalitesi, sık sık gece uyanmaları, sabah erken saatlerde uyanma saptanmış ve depresyonun şiddeti arttıkça bu bulguların şiddetlendiği görülmüş, bunun sonucunda gün boyu uykululuk artmaktadır (112). Spilios ve ark. çalışmasında subjektif ve objektif uykululuk arasındaki ilişki ve tedaviyle olan değişim incelendiğinde. Subjektif ve objektif uykululuk ölçümlerinin birbirleriyle tutarlı olduğu görülmüş ve antidepresan tedaviyle gün içi uykululuk hissinin ortadan kaybolduğu saptanmıştır (113).

Depresyon hastalarının bazal ortalama Visual Analog Skala değerinin sabah 0, 10, 20, 30, 40, 50, 60, 120. dk.’da uyku ataletinin subjektif süre ve şiddetini değerlendirmek için bakılan Visual Analog Skala sonuçlarıyla karşılaştırıldığında 50. dk’ya kadar anlamlı derecede düşük bulunmuştur bu ölçümler uyku ataletinin 50. dk.’ya kadar sürdüğünü göstermektedir. Kontrol grubunda ise uyku ataletinin 20. dk.’ya kadar sürdüğü saptanmıştır. Uyku ataletinin değerlendirilmesinde subjektif olarak fikir veren uykululuk ölçekleri ve VAS, objektif değerlendirmeyi sağlayan testlerin yanında sıklıkla

45

kullanılmıştır. Megan ve ark. çalışmasında VAS ve iki dakikalık toplama işlemi testi ile farklı uyku evrelerinde değerlendirilen uyku ataletinin seyri tüm uyku evrelerinde VAS ve ADD ile uyumlu olarak bulunmuştur. Bu çalışmada normal sağlıklı kontrollerin ortalama 8 saatlik gece uykusunu takiben uyandırılmasından sonra değerlendirilen uyku ataletinin 30 dakika kadar sürdüğü saptanmıştır. Diğer uyku evrelerinde uyandırılan deneklerin uyku ataleti süreleri 30 dakika ila 3 saat arasında değiştiği saptanmıştır (114). Brucuk ve ark.’larının uyku ataletinin problem çözme performansı üzerine etkilerinin araştırıldığı çalışmasında uyku ataletini subjektif olarak VAS ile değerlendirmişler ve problem çözme yeteneğinin uyanıştan hemen sonra ilk 30 dakika düşük olduğu VAS’a göre de uyku ataleti süresinin 30 dakika kadar sürdüğü en şiddetli problem çözme yeteneği kaybının dokuzuncu dakikada olduğu saptanmıştır (115). Literatürdeki bu bulgular bizim çalışmamızla uyumludur.

Çalışmamız sonucunda depresyon hastalarında uyku ataletinin sağlıklı kontrollere göre daha uzun sürdüğü ve çok daha şiddetli olduğunu saptadık. Depresyon ve iş yaşamının incelendiği çalışmalarda olumsuz iş koşullarının depresyona yatkınlık yarattığı, depresyonu olan bireylerin iş alanında işlevselliklerinin düşük olduğu ve bununda yaşam kalitesini olumsuz etkilediği saptanmıştır (116). Adler ve arkadaşlarının