Çalışmanın metodolojik ve kavramsal çerçevesinde, neden sonuç ilişkisi ile süreci analiz ederek çalışmanın daha anlamlı olacağı düşüncesi ile bu çalışma süreç izleme yöntemi adımlarına tabii tutulmuştur. Konunun kavramsal altyapısını oluşturan dış politika analizinde süreç izleme, aşağıda ele alınacaktır.
1.3.1 Süreç İzleme Yöntemi
Sosyal bilimlerde süreç izleme yöntemi son zamanlarda oldukça fazla kullanılan bir yöntem olup var olan süreci neden sonuç ilişkisiyle incelemektedir.
3 Türel Yılmaz, Türkiye’nin Orta Doğu’daki Sınır Komşuları ile İlişkileri (1970-1997), (Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Doktora Tezi), Ankara 1997.
Süreç izleme var olan süreci anlatmak değil o süreci karmaşık bir sistem olan nedensel mekanizmalar ile irdelemektir. Bağımsız ve bağımlı değişkenler ile anlamlı hale gelen bu neden sonuç ilişkisi, dış politikayı analiz etmede yöntem olarak kullanılan süreç analizinin kavramsallaşmasını sağlamaktadır.
Süreç izleme yöntemini kullanan Derek Beach ve Rasmus Brun Pedersen süreç izlemenin üç farklı amaçla kullandığını açıklamıştır: 4
1. Teori Test Etme Amacıyla Süreç İzleme: Mevcut literatürden teori üretip test ederek akabinde vaka içi çıkarım sağlanmaktadır. Beach ve Pedersen (2011) John M. Owen’in (1994) demokrasi ile barış arasındaki ilişkiyi araştırdığı çalışmayı inceler.
ABD (Amerika Birleşik Devletleri) ile Fransa arasında 1796-1798 arasında gerçekleşen krizi ve barışı bağımlı değişken, demokrasiyi bağımsız değişken olarak gösterip süreç izleme yöntemini kullanarak analiz yapmıştır.
2. Teori Kurma İle Süreci İzleme: Deneysel malzemeyle başlayan teori oluşturma süreci ampirik kanıtlardan açıklama yaparak belirli bir vakanın gerçeklerine dayanan süreç izleme aracıdır. Teori kurulan bu süreç izlemede orta düzey teorileri ortaya çıkarmaya çalışıp mekansal veya zamansal olarak formüle edilişi gerçekleştirilmektedir. Beach ve Pedersen teori oluşturma sürecine örnek olarak ve nedenselliği tanımlamak için Leving Janis’in Groupthink (grup düşüncesi) terimini örnek olarak kullanır. Bu bağlamda Domuzlar Körfezi Çıkartması’nı analiz etmeye çalışmış fakat yeterli olmadığını gözlemlemiştir. Janis, John F. Kennedy’nin yakınlarının Domuzlar Körfezi olayındaki yanlış öngörüleri, grup dinamiklerini açıklayan psikolojik teorilerin varlığı kavramları ile bu olayın nasıl bir fiyasko ile sonuçladığını açıklayamadığını belirtmiştir. Bu örnek olayda grup düşüncesinin beş farklı belirtisinden bahsetmektedir: Grup düşünme mekanizmasının gözlemlenebilirliği, grupta tutulan savunmasızlık yanılması, grup içinde oy birliği,
4Detaylı bilgi için bknz: Beach, D.Pedersen, R. B., Process- Tracing Methods: Foundations and Guiedelines, University of Michigan Press, 2013, s.100.
kişisel şüphelerin bastırılması ve grupta kendi kendini tayin eden zihin koruyucuların varlığı.
3.Sonuçların Açıklamasıyla Süreç İzleme: Burada teori inşası ya da teoriyi test etmekten ziyade vaka analizi gerçekleştirilir. Zira diğer iki süreç izleme araçları teori merkezli iken sonuçların açıklanmasıyla süreç izleme ise vaka merkezli, sistematik olmayan duruma özgü mekanizmalar içerir. Burada metodolojik çalışmalarda kullanılan teori merkezli süreç izlemenin aksine durum merkezcilik ön plandadır. Bu yöntemde mevcut mekanizmaları birleştiren, yeni teoriler veya sistematik olmayan kısımların sonuçlarını açıklamaya ve birleştirmeye çalışan eklektik kuramsallaştırma ya da vakanın gerçeklerini açıklayan tümevarım yöntemi kullanılır. Problem odaklı araştırma olarak da adlandırılan eklektik kuramsallaştırma, pragmatik tarihsel sonuçlar üretirken; tümevarım yönteminde de genel sonuç çıkarma amaçlıdır.
Jeffrey T. Checkel, ele alınan vakayı açıklayabilecek teori ve yaklaşımların varlığını varsaymak, ampirik veri gereksinimi, her vakanın tek başına alınabileceğini varsaymak ve bilişsel yanlılık hatasına düşülebileceği için süreç izleme yönteminin kısıtlarını açıklasa da halihazırda süreç izleme yöntemi son zamanlarda oldukça fazla kullanılan bir yöntemdir. 5
1.3.2. Süreç İzleme Aşamaları
1.Hipotezin Bulunması: İlk aşamada teoriler ışığında hipotezler oluşturulur.
Bu hipotez neden sonuç ilişkisindeki hipotezden farklıdır. Çünkü süreç izlemede sonuç tek bir teori ile açıklanamaz. Bu bağlamda ilk aşamada sonuçlar ile ilgili hipotezler araştırılıp ortaya konmaktadır.
2. Nedenlerin Operasyonel Hale Getirilmesi: Hipotezin sonuca ulaşmasını sağlayacak verilerin ortaya konduğu bölümdür. Görüşmeler, toplantı notları, resmi görüşmeler, kronolojik çalışmalar bu bölümde kullanılabilecek kanıtlardandır. Yazar
5 Detaylı bilgi için bknz: Jeffrey T. Checkel, “Tracing Causal Mechanisms”, International Studies Review, Cilt 8, Sayı 2, 2008.
x süreç izlemeyle ilgili 4 kanıt türünün geçerli olduğunu belirtmektedir. Bunlar;
istatistiksel modellerin kullanıldığı model kanıtı, kronolojinin önem kazandığı sıra kanıtı, olaylarla ilgili delillerin ( toplantı tutanakları, belgeler ) olduğu iz kanıtı ve son olarak deneysel içerikler ile ilgilenen hesap kanıtıdır.
3.Kanıt Toplama: Bu aşamada belirli bir olayın tanığının ifadeleri olan birincil kaynak (mülakat, anı…) veya birincil kaynaktan türetilen ikincil kaynaklardan (arşiv, gazete …) kanıt toplanmaktadır. Burada önemli olan kanıtların güvenilir ve geçerli oluşudur. Zira güvenilir olmayan kanıt gerçekleri saklayacağı gibi kendinden sonraki çalışmaları da sekteye uğratacaktır.
4. Kanıtların Değerlendirmesi: Süreç izlemede kanıtların değerlendirmesi aşamasında her bir kanıt tek tek ve parça parça incelenip değerlendirilmektedir.
Kanıtlar süzgeçten geçirilircesine titizlikle ayıklanıp doğru ve net bilgi saptanmaktadır.
5. Sonuçların Değerlendirilmesi: Son aşama olan sonuçların değerlendirilmesinde toplanan kanıtlar ve testlere dayanılarak hipotezin doğru ya da yanlışlığı ortaya konmaktadır. 6
Bu çalışmada da süreç izleme yönteminden istifade edilmiş olup dönem bu yöntem ile açıklanmaya çalışılmıştır. Bu yöntemin yanı sıra Türk dış politikasını etkileyen ögeler ve Türk dış politikasının temel ilkeleri ve belirleyicileri açıklanmıştır.
Zira bahsi geçen sürecin anlamlandırılabilmesi için dönem içinde etkili olan unsurlar ve çevreleyen etkenlerle bütüncül bir perspektiften döneme bakılması gerekmektedir.
6 Bknz:Balamir Coşkun, “Dış Politika Analizinde Bir Yöntem Olarak Süreç İzleme,” Dış Politika Analizi Konu, Kuram, Yöntem, Editörler: B. Balamir Coşkun, İnan Rüma, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2020, ss. 91-93.