Çalışmanın Kısıtlılıkları ve Güçlü Yanları

Türkiye’de Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması, ülkemizde ilk defa uygulanan bir çalışma yöntemine sahiptir. Aile Hekimliği sisteminin verili koşulları içinde yürütülmesi planlanmıştır.

Kronik hastalıkların ve risk faktörlerinin sıklığını belirlemenin yanı sıra aile hekimlerinin bu alandaki sürveyans görevlerinin çerçevesini belirlemek ve günlük uygulamalarına entegre edilmesi yolunda bir adım atılması da amaçlanmıştır. Bu gerekçeyle bir örneklem ile çalışmak yerine tüm aile hekimlerinin çalışmaya dahil edilmesine karar verilmiştir.

Baştan da öngörüldüğü gibi bu yöntemin getirdiği üstünlükler ve kısıtlılıklar olmuştur. Çalışmanın ilk kez AHBS üzerinden yapılması, bilgisayar programlarının uyumsuzluğu, bazı AH’lerinin bilgisayar kullanımındaki yetersizlikleri, illerde internet altyapı eksikliği, Bilişim Teknolojileri Koordinatörlüğü’nün yoğunluğu ve ortaya çıkan sorunlara zamanında yanıt verememesi gibi sorunlar yaşanmıştır. Bu sorunlar çalışmanın tamamlanmasını geciktirmiş ve katılımı düşürmüştür. Bunun dışında veri toplamanın yaz

Giriş ve Yöntem

19

tatili ve ramazan ayını içeren bir dönemde olması da katılımı olumsuz etkilemiştir. Çalışma kapsamında solunum fonksiyon testi uygulaması yapılması, illerde bazı idari sorunlar yaşanmasına neden olmuş, bu sorunların merkezden aşılması beklenmiş, bu da bazı kişilerin görüşmelerini ve muayenelerini geciktirmiş ve aksatmıştır.

Bazı illerde AH’ne geçiş sürecinin yeni oluşu, il müdürlüğü yönetiminin alana tam olarak hakim olamaması, AH’lerinin sık yer değiştirmesi gibi sorunlarda çalışmanın yürütülmesinde önemli engeller oluşturmuştur. Tüm bu etmenlere bağlı olarak çalışmaya katılım oranı beklenenden düşük olmuştur (yüzde 47,5). Örnekleme çıkanlar arasında red oranı da yüzde 22’dir. Ancak, gelişmiş ülkelerdeki uygulamalarda da katılım oranları son yıllarda giderek azalmaktadır. ABD’de uygulanmakta olan benzer çalışma BRFSS’de median katılım oranları 1993’de yüzde 71, 2000’de yüzde 49 ve 2005’de yüzde 51’dir (9). Verilerin 20 binin üzerinde AH tarafından toplanması standardizasyon açısından bir sorun olarak görülebilir, ancak hekim olmalarının hastalık ve semptomların değerlendirilmesinde sağladığı bir avantaj vardır. Uygulamada veri girişinde bazı aksaklıklar yaşanmıştır. Bunun önüne geçilmesi için programın hataları en aza indirebilecek şekilde revize edilmesi gereklidir.

Çalışmanın yönteminin getirdiği önemli üstünlükler de saptanmıştır. İzlenen yöntem çok hızlı ve çok ekonomik bir veri toplama yöntemidir. Türkiye çapında bir çalışmanın lojistik, ulaşım, konaklama gibi hiçbir planlama gerektirmeden yapılabilmesi hem hazırlık hem de yürütme sırasında önemli bir kolaylık sağlamış ve maliyeti de en aza indirmiştir. Araştırma Sağlık Bakanlığının var olan altyapı ve insan kaynakları kullanılarak ek bir finansman kullanmadan gerçekleştirilmiştir.

AHBS gibi tüm ülkeyi kapsayan bir sürveyans sisteminden en iyi şekilde yararlanmak ve bu yolla da sistemin işleyişini değerlendirmek gereklidir, bu çalışma bu olanağı sağlaması açısından da yararlı olmuştur. Yapılan çalışmadan yaşanan deneyimlerle, gerekli düzeltmeler ve aksayan noktaların giderilmesi ile benzer çalışmalar ya da bu çalışmanın izlemi olarak tekrarlanması çok kolay olacaktır.

2.8 Öneriler

Toplumun nüfus yapısı ve sağlık gereksinimleri, hastalık yükü göz önüne alındığında kronik hastalıkların önceliği yadsınamaz bir gerçektir. Bakanlık düzeyinde kronik hastalıklarla ilgili birçok yararlı çalışma başlatılmış olmasına karşın Türkiye’de kronik hastalıkların sürveyansı düzenli bir biçimde yapılamamaktadır. Bu çalışma bu konuda atılan ilk adımdır. Bu çalışma ile sürveyansın kapsamı ve çerçevesi belirlenmiştir. Tüm toplumu içeren bir çalışma yapılacaksa kapsam daraltılabilir ya da örneklem üzerinde daha kapsamlı veri toplanabilir. Her durumda AHBS üzerinden veri toplama için veri girişinde hataların en aza indirilmesini sağlayacak bir veritabanı düzenlemesi gereklidir. Yapılan çalışmanın deneyimi ışığında bu düzenlemeler yapılabilir. Bunun dışında ulaşma oranının yükselmesinde aile hekimlerinin kendilerine bağlı nüfusla iyi bir iletişim içinde olması ve kabul görmesi, önemli rol oynamaktadır. Aile hekimlerinin izleme ve değerlendirmesinin sadece performans olarak değil, il düzeyinde verilen hizmetin niteliği üzerinden yapılması çalışmaların bütünlük içinde yürütülmesi başarının en önemli bileşenlerindendir.

İller gerekli olan sürekli eğitimleri sağlayarak aile hekimlerinin bu konudaki bilgilerinin ve duyarlılığının artmasını sağlayacaklardır. Aile hekimlerinin izleme ve değerlendirmesi merkezi olarak değil, il ve ilçe olmak üzere yerel düzeyde gerçekleşmelidir. Böylece işleyişteki sorunlar daha kolay çözümlenecek ve toplanan veri kalitesi ve kapsayıcılık düzeyi yükselecektir.

Türkiye Kronik Hastalıklar ve Risk Faktörleri Sıklığı Çalışması

20

Kaynaklar

1. Alwan A et al. Monitoring and surveillance of chronic noncommunicable diseases: Progress and capacity in high-burden countries. The Lancet, 2010, 376:1861-1868.

2. WHO. Preventing chronic diseases: a vital investment: WHO global report. 2005. Geneva, World Health Organization.

3. WHO. Global status report on noncommunicable diseases 2010. 2011. Geneva, World Health Organization.

4. Strong K, Mathers C, Leeder S, Beaglehole R. Preventing chronic diseases: How many lives can we save?

Lancet 2005;366:1578-82.

5. Devlet İstatistik Enstitüsü. Turkey in Statistics. 132. 2001. Ankara, DIE Matbaası.

6. Ölüm İstatistikleri İl ve İlçe Merkezleri 2008, TÜİK 2009. Ankara.

7. Ministry of Health. “National Burden Of Disease” and “Cost Effectiveness” Studies Reports.http://www.

hm.saglik.gov.tr/index.php?option=com_content&task=view&id=34&Itemid=262007. 31-8-0007.

8. The WHO STEPwise approach to chronic disease risk factor surveillance (STEPS) World Health Organization http://www.who.int/chp/steps/riskfactor/en/index.html erişim tarihi:21.03.2011.

9. Galea S, Tracy M. Participation Rates in Epidemiologic Studies, Ann Epidemiol, 2007;17:643–653.