Mustafa YİĞİT tarafından hazırlanan "BARTIN İLİ KOZCAĞIZ BÖLGESİ İKİNCİL MERA ALANI BAZI ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ" başlıklı bu çalışma, 2018 yılında yapılan savunma sonucunda oybirliğiyle başarılı olmuş ve jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Üyesi Şahin PALTA danışmanlığında hazırladığım "BARTIN İLİ KOZCAĞIZ BÖLGESİ İKİNCİL MERA ALANI BAZI ÖZELLİKLERİNİN BELİRLENMESİ" başlıklı yüksek lisans tezimin bilimsel etik değerlere uygun ve özgün bir çalışma olduğunu beyan ederim. Aksi tespit edilmesi halinde her türlü hukuki yaptırımı kabul edeceğimi beyan ederim. "Bartın ili Kozcağız bölgesindeki ikincil otlatma alanlarının bazı özelliklerinin belirlenmesi" başlıklı bu çalışma, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Orman Mühendisliği Anabilim Dalı'nda yüksek lisans tezi olarak hazırlanmıştır.
Bu çalışmaya 2018-FEN-CY-006 proje numarası ile destek veren Bartın Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinatörlüğü'ne teşekkür ederim. Değerli hocam Dr. İkincil mera alanında tespit edilen bitki taksonlarının 15'inin baklagiller (Fabaceae), 11'inin otlar (Poaceae) ve 42'sinin ise diğer bitki familyalarına ait olduğu belirlendi.
Çalışma alanındaki toprakların organik madde içeriğinin ve toplam azot içeriğinin düşük olması ve killi toprak sınıfında yer alması, ekolojik açıdan değerlendirildiğinde bitkilerin büyüme ve gelişmesi açısından oldukça önemli bir sorun olarak değerlendirilmektedir. Topraktaki organik maddenin artması, kil benzeri bir yapıya sahip olan meranın toprak yapısının iyileşmesine de katkı sağlayacaktır. Bu çalışmanın amacı ikincil meranın bazı bitkisel ve ekolojik özelliklerini tanımlamaktır.
According to the average values of soil analysis results, the soil characteristics of the secondary grazing area were in clay soil, slightly alkaline, moderately calcareous, low in electrical conductivity, poor in organic matter - total nitrogen content, moderate available potassium content, and high. available phosphorus content.
GİRİŞ
Literatür Özeti
Yağışın az olduğu bu alanlarda mera yönetim ilkelerine ve otlatma sistemlerine uyulmadığı takdirde mera bitki örtüsü azalmakta ve bitki örtüsü yok olmaktadır (Holechek ve ark., 2004). İkincisi ise bu alanlarda uygulanan yönetim ve iyileştirme yöntemlerinin mera bitki örtüsüne etkisinin belirlenmesidir (Türk vd., 2003). Kuşvuran ve diğerleri (2011) tarafından yapılan araştırmaya göre; Ülkemizde mevcut mera otlatma alanlarının kalitesinin, sürdürülebilirliğinin ve beslenme kalitesinin düşük olduğu, ayrıca kritik otlatma dönemlerine yeterince önem verilmediği, aşırı otlatma yapıldığı ve buna bağlı olarak meralarımızın bozulduğu belirtildi.
Bu meraların eski durumuna dönmesi ve verimli hale gelmesi için restore edilmesi gerektiği belirtilmektedir (Altın ve diğerleri, 2005). Ünal ve arkadaşlarının (2012) Ankara ilindeki meralarda yaptığı araştırma sonuçlarına göre çıplak alan oranı %39,45, bitki örtüsü oranı ise %60,55 olarak bulunmuştur. Mera topraklarının agrega stabilitesinin sürülmüş ve terkedilmiş alanlarda en düşük, meralarda ise en yüksek olduğu bulunmuştur (Çomaklı vd., 2012).
Sürmen ve diğerleri (2013), Samsun ilinde yulaf içeren çayır ve meralarda en fazla bulunan bitkilerin buğday familyasına ait olduğunu bildirmiştir. Araştırma alanlarında tespit edilen bitkilerin 28'inin baklagiller familyasına, 27'sinin buğdaygiller familyasına ve 79'unun ise diğer familya taksonlarına ait olduğu belirlenmiştir (Alay vd., 2016). Botanik bileşimde en yüksek oranlar; Çalı ağaç türlerinde istilacılar (%41,11), Cynodon dactylon'da çoğaltıcılar (%7,04) ve Trifolium repens'te indirgeyiciler (%6,43) tespit edilmiştir (Uzun ve ark., 2016).
Gökbulak (1993) tarafından yapılan bir araştırmaya göre aşırı otlatma nedeniyle mera bitkilerinin gelişimi azalmakta, toprak örtüsü alanı azalmakta ve hayvanların tüketmeyi sevdiği bazı mera bitkileri (Avena fatua, Brachypodium sylvaticum, Poa pratense, Brachypodium pinnatum, Festuca ovina, Festuca elatior, Cynosurus cristatus vb.) azaldığını söyledi. Türk ve diğerleri (2003) tarafından Bursa'da ikincil bir mera alanında yapılan çalışmada bitki örtüsü ölçüm yöntemleri karşılaştırılmıştır. Seydoşoğlu ve diğerleri (2015) tarafından yapılan araştırmaya göre, Diyarbakır ilindeki bir toprak çayırda 11 familyaya ait 35 cins ve toplam 43 bitki taksonu tespit edilmiştir.
Öten ve diğerleri (2016) tarafından Antalya ilinin 6 farklı ilçesindeki doğal meraların botanik kompozisyonunu belirlemek amacıyla yapılan araştırmaya göre; Vejetasyon döneminde toplam 21 durakta 176 farklı bitki türü tespit edilmiştir. Toprak analizleri Palta vd. (2016) tarafından orman alt topraklarında, orman açıklığında ve dip otlatma alanlarında yapılmıştır. Çetiner ve diğerleri, (2012) Çanakkale ilindeki yapay meralarda otlatma mevsiminin başında ve sonunda bazı toprak özelliklerinde meydana gelen değişiklikleri araştırmışlardır.
MATERYAL VE METOT
Bitki Analizleri
Ayrıca bitki alanı ve familyası (baklagiller, buğdaylar ve diğer familyalar) esas alınarak botanik kompozisyon belirlenmiştir. Bitkilerle kaplı alanın ve botanik kompozisyonun belirlenmesi sırasında çizgi kesişme teması veya kesit olarak bilinen yöntem kullanıldı.
Toprak Analizleri
Yöntem uygulanırken alanı temsil eden 20 enine çizgi üzerinde 1 m uzunluğunda şerit metreler ile rastgele ölçümler yapılmıştır (Gökbulak 2013). Ölçümler, toprakların gerçek asitliğini belirlemek için 1/2,5 saf su ile ıslatılıp 24 saat bekletildikten sonra yapılmıştır (Irmak 1954; Gülçur, 1974; Kantarcı, 2000).
BULGULAR VE TARTIŞMA
Bitki Analizlerine Ait Bulgular ve Tartışma
- Teşhis Edilen Mera Bitkileri ve Bazı Özellikleri
- Bitki ile Kaplı Alan ve Botanik Kompozisyonu
Bartın İli meralarında yapılan araştırmaya göre etrafı dikenli tellerle çevrili ve koruma altına alınan doğal merada 24 familyaya ait 58 bitki taksonunun tespit edildiği belirlendi. Yine Bartın ili köy meralarında yapılan bir çalışmaya göre 128 adet çayır otu bitkisinin tespit edildiği belirtilmiştir (Uzun ve ark., 2016). Yine Batı Karadeniz'de yer alan Sinop ilinde çeşitli meralarda yapılan araştırmada 134 adet çayır otu bitkisinin tespit edildiği belirtildi.
Mera alanlarının sağlık sınıflandırmasına göre (Koç vd., 2003), bitkilerin kapladığı alan oranına göre ikincil mera alanı sağlıklı sınıfa aittir. Botanik kompozisyon değerleri familya bazında değerlendirildiğinde Kozcağız bölgesindeki ortalama botanik kompozisyonun %32,4'ünü baklagiller, %38,14'ünü ise ot ve otlar oluşturmaktadır. Babalık ve Fakir (2017) tarafından Isparta İli'nde yapılan çalışmada otlatma ve koruma alanı bitki örtüsü ve botanik kompozisyon açısından değerlendirilmiştir.
Gür ve Şen (2016) tarafından Trakya Bölgesi'nde yapılan bir çalışmada bitkilerle kaplanan alanın %79,06 olduğu söylenmiştir. Batı Karadeniz Bölgesindeki mera alanlarında yapılan çalışmalarda meraların bitki örtüsünde bitkilerle kaplı yüzeyin oranının yüksek olduğu tespit edilmiştir. Sekonder mera alanındaki bitkilerin 10'u (%14,7) hayvanlar tarafından tercih edilen ve besin değeri yüksek olan indirgeyici, 7'si (%10,3) hayvanlar tarafından indirgeyicilere göre daha az tercih edilen ve besin değeri daha az olan arttırıcı, 51'i (%10,3) ise bitkilerdir. (%75) arttırıcıdır.Hayvanların sevmediği istilacılar grubuna girer, tatsızdır ve bazıları zehirlidir (-1) (Şekil 3.2).
2016) Karadeniz'in batı kesiminde toplam 128 çayır bitkisi tespit edilmiştir. Palta ve Genç Lermi (2017) tarafından Bartın ili kent ormanında yapılan araştırmaya göre 32 familyaya ait 92 bitki taksonu tespit edilmiştir. Araştırmamız daha önceki çalışmalarla karşılaştırıldığında nemli bir iklim tipine sahip olan Karadeniz Bölgesi'nde bile çayır ve mera alanlarındaki istilacı türlerin sayısının azalan ve çoğalan türlere göre oldukça yüksek olduğu görülmektedir.
Bu durum dikkate alındığında çayır-mera alanlarının her geçen gün doruk vejetasyon yapısından uzaklaştığı ve "otlatma durumunun" kötüleştiği sonucuna varılmıştır. Vejetasyon analizi sonuçları değerlendirildiğinde ikincil otlakta yer alan taksonların çoğunluğunun diğer familyalara ait bitkilere ait olduğu görülmektedir. Buğdaygiller familyasına ait bitkiler değerlendirildiğinde bu bitkilerden 5'i azalan grupta, 4'ü artan grupta ve 2'si istilacı grupta yer almaktadır.
Toprak Analizlerine Ait Bulgular ve Tartışma
Çanakkale ilinde 2015 yılına kadar korunan bir alanın toprak analiz sonuçlarına göre kum oranının %54,75, toz oranının %28, kil oranının ise %17,25 olduğu belirtildi. Aynı çalışmada aşırı otlatılan bir meranın toprak analizi sonuçlarına göre kum oranının %62,75, toz oranının %25,75, kil oranının ise %11,50 olduğu tespit edilmiştir. 2018), Hatay ili çayır-mera topraklarının analiz sonuçlarına göre kum oranının %41,70, toz oranının %28,10, kil oranının ise %30,30 olduğunu belirtmiştir.
2015) Çanakkale ilinde korunan bir alanın toprak analiz sonuçlarına göre mevcut pH değerinin 7,07 olduğunu belirtmiştir. Aynı çalışmada toprak analizi sonuçlarına göre aşırı büyümüş bir otlakın pH'ı. 2018), Hatay ilindeki çayır mera topraklarının analiz sonuçlarına göre mevcut pH değerinin 7,38 olarak bulunduğunu belirtmiştir. İkincil meradaki toprağın elektriksel iletkenlik değerleri 0,17 dS m-1 ile 0,32 dS m-1 (ortalama 0,25 dS m-1) arasında değişmektedir. 2015) Çanakkale ilinde korunan bir alanın toprak analiz sonuçlarına göre elektriksel iletkenlik değerinin 0,32 dS/m olduğunu belirtmiştir.
Aynı çalışmada aşırı otlatılan bir meranın toprak analiz sonuçlarına göre elektrik iletkenliği 0,32 dS/m olarak bulunmuştur. 2015), Çanakkale ilindeki bir korunan alanın toprak analiz sonuçlarına göre kireç içeriğinin %3,87 olduğunu belirtmiştir. 2018) Hatay ili mera topraklarında yapılan analiz sonuçlarına göre gerçek kireç içeriğinin %17,95 olduğunu belirtmiştir.
Çalışma sonuçlarına göre 0-20 cm derinlikten alınan toprak örneklerinde ortalama organik madde miktarı. 2013) Uluyayla'da. Araştırmanın ortalama sonuçlarına göre organik madde miktarının %3,88 olduğu belirtildi. Analiz sonuçlarına göre orman altındaki organik madde miktarının %6,17, orman açıklıklarındaki organik madde miktarının %4,91 ve alt meradaki organik madde miktarının ise %7,76 olduğu tespit edilmiştir. Aynı çalışmada toprak analiz sonuçlarına göre aşırı otlatılan bir meradaki organik madde miktarı %2,52 olarak bulunmuştur.
(2016) tarafından Bartın ilinde yapay mera alanında yapılan çalışmanın toprak analizi sonuçlarına göre toplam azot içeriği. (2016) tarafından Bartın ilindeki yapay mera alanında yapılan çalışmanın toprak analizi. Sonuçlara göre yarayışlı fosfor içeriği 10,46 ppm olarak belirlendi. 2012), Çanakkale ilindeki yapay meralarda otlatma mevsiminin başında ve sonunda bazı toprak özelliklerinde meydana gelen değişiklikleri araştırmıştır. İkincil otlatma alanına ait toprakların yarayışlı potasyum değerleri 79,33 ppm ile 175,80 ppm (ortalama 123,08 ppm) arasında değişmektedir. (2016) tarafından Bartın ilindeki yapay merada yapılan çalışmanın toprak analizi sonuçlarına göre mevcut potasyum miktarı 522,99 ppm olarak tespit edilmiştir.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel Müdürlüğü, Mera Bitkileri ve Havza Geliştirme Dairesi Başkanlığı, 468s, Ankara. Gediz Havzası Alüvyon Topraklarının Potasyum Durumu ve Bu Topraklarda Geri Kazanılabilir Potasyum Miktarlarının Belirlenmesinde Kullanılacak Yöntemler Üzerine Bir Araştırma (Doçentlik Tezi), E. Ziraat Fakültesi, Toprak Anabilim Dalı, İzmir. Kututs Matbaası, İÜ Yayın No. Trakya bölgesinde doğal meralarda yetişen baklagil ve buğday familyalarına ait bitkilerin bazı özellikleri.
Mardin İli Çayırpınar Köyü Doğal Meraların Çim Verimi, Kalitesi ve Botanik Kompozisyonu Üzerine Yüksek Lisans Araştırma Tezi (Yayınlanmamış). Türkiye ve Batı Karadeniz Bölgesinde mera, hayvancılık ve yem bitkileri tarımının mevcut durumu. Trabzon ili Meryemana deresi yağış havzasındaki yüksek meraların bazı toprak fiziksel ve hidrolojik özellikleri ile vejetasyon yapısının araştırılması.
Bartın yöresi çayır-mera alanlarında bulunan Gramineae familyasına ait bitkilerde Arbüsküler Mikoriza Mantarlarının (AMF) varlığının ve ekolojik özelliklerinin belirlenmesi. Trabzon-Araklı-Karadere yağış havzası orman meralarının bazı fiziksel ve hidrolojik özellikleri ile vejetasyon yapısının araştırılması. Tipik bir Akdeniz orman-mera ekosisteminin sığır ovasındaki vejetasyon yapısı ve verimliliğinin belirlenmesi üzerine bir araştırma.
Hatay İli Kırıkhan-Reyhanlı yöresi çayır mera topraklarının besin element durumu ve bazı toprak özellikleri ile ilişkileri.
