İl Yönetimi

Merkezi yönetimin temel taşra biriminin il olduğunu belirtmiştik. İl ve ilçelerin kurulması, kaldırılması, merkezlerinin belirtilmesi, adlarının değiştirilmesi, bir ilçenin başka bir ile bağlanması kanunla olmaktadır. Bucakların ki ise, İçişleri Bakanlığı’nın kararı ve Cumhurbaşkanı’nın onayı ile gerçekleşmektedir.

Ülkemizde il`in yönetim açısından iki özelliği bulunmaktadır. İl`in birinci özelliği, merkezi yönetimden ayrı ve tüzel kişiliği olan bir yerel yönetim birimi olmasıdır ki buna “il özel idaresi” denilmektedir. İkinci ise, merkezi yönetimin taşradaki mülki taksimatı içinde yer alan birimidir ki, buna da “valilik” denilmektedir. Bu bakımdan il,hem bir yerel yönetim birimi ve hem de merkezi yönetimin taşra örgütüdür.Ülkemizde il yönetimi,böylece ikili bir statüde yürütülmektedir.Merkezi yönetimin taşra örgütü olan ilin idaresi;vali,il müdürleri ve il idare kurulu olmak üzere üç birimden oluşur.

2.2.1. İl Yönetiminde Valilik Kurumu

Ülkemizde vali, il genel yönetimin başı ve mercii olup, ilde Devletin, Hükümetin ve ayrı ayrı her bakanın temsilcisi, bunların idari ve siyasi yürütme aracıdır. Valinin idari ve siyasi nitelikte fonksiyonu olması istisnai memur statüsünde olmasındandır.

“Valiler, İçişleri Bakanlığı’nın inhası, Bakanlar Kurulunun kararı ve Cumhurbaşkanının tasdiki ile tayin olunurlar. Vali tayininde 3656 sayılı kanun hükümleri cari değildir.

Valiler, lüzumunda tayinlerindeki usule göre kadro aylığı ile merkez emrine alınarak İçişleri Bakanının tensip edeceği işlerde görevlendirilebilirler (İller İdaresi Kanunu, RG: 18/06/1949, 7236, madde 6).”

“Valiler, atamalarındaki usule göre, valilik kadrolarını muhafaza etmek suretiyle merkezde görevlendirilebilirler. Merkezde görevlendirilen valiler, Bakan tarafından İçişleri Bakanlığı Müsteşarlığı, Müsteşar Yardımcılığı, Genel Müdürlük, Kurul Başkanlığı, Bakanlık 1`inci Hukuk Müşavirliğinde; veya inceleme, araştırma, soruşturma ve eğitim işlerinde;

Başbakanlığın talebi üzerine, Başbakanlık ve diğer bakanlıkların, Müsteşar, Müsteşar Yardımcısı, Genel Müdürlük ve bu görevlere eşdeğer durumda olan diğer üst kademe yöneticiliklerinde; unvan ve özlük hakları saklı kalmak kaydı ile görevlendirilebilirler.

Valilik sıfatı ve unvanını kazanmış olanlar, valilik dışında atandıkları görevlerde de bu unvanları kullanabilirler.

İllerde fiilen valilik yapmamış olanlar, vali olarak merkezde görevlendirilemezler(İçişleri Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun, RG:

23/02/1985, 18675, madde 37)” Dahiliye Memurları Kanununa eklenen ek madde, valilik görevine yapılacak atamalarda “Birinci Sınıf Mülki İdare” amiri olmak gerekliliğini

belirlemiştir. Buna göre; mülki idare amirliği hizmetleri sınıfında bulunan kaymakamlar ile bu sıfatı kazanmış olup İçişleri Bakanlığı merkez ve iller teşkilatında çalışanlardan mülki idare amirliği hizmetleri sınıfında yer almakla birlikte; kaymakam adaylığı dahil olmak üzere, fiilen on beş yılını doldurmuş ve kazanılmış hak aylıkları birinci derecede olmak, sicil notları, mülki idare amiri değerlendirme raporları, mülkiye müfettişlerince düzenlenen özel gizli rapor ve değerlendirme belgeleri, takdirname, ödül, tecziye ve yabancı dil bilgisi ölçütleri dikkate alınarak yapılacak değerlendirmeye göre meslekte başarılı bulunmuş olmak, Anayasa ile tanımlanmış olan Cumhuriyetin temel niteliklerine aykırı davranışta bulunmaktan dolayı affa uğramış olsa bile hüküm giymemiş veya bu nitelikteki suçlardan dolayı birinci sınıf mülki idare amirliğine ayrılmaya engel bir disiplin cezası almamış olmak, mesleğin vakar ve onuruyla bağdaşmayan veya kişisel haysiyet ve itibarını zedeleyen bir suçtan hüküm giymemiş olmak ve aylıktan kesme veya kademe ilerlemesinin durdurulması cezası almamış olmak birinci sınıf mülki idare amiri olmanın şartları olarak belirlenmiştir.

Mülki idare sisteminin temel mevzuatı olan 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’ndaki görev ve yetkileri, valinin ildeki konumunu anlamak üzere ayrıntılı incelenecektir.

2.2.2. Devletin Temsilcisi Olarak Vali

• Vali, Cumhuriyet Bayramında ilde yapılacak resmi törenlere başkanlık eder ve tebrikleri kabul eder.

• Vali, ceza ve tevkif evlerinin muhafazasını ve Cumhuriyet savcısıyla birlikte hükümlü ve tutukluların sağlık şartlarını gözetim ve denetimi altında bulundurur.

• İl sınırları içinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa ilişkin emniyetin, kamu esenliğinin sağlanması ve önleyici kolluk yetkisi valinin ve görevlerindendir. Bunları sağlamak için vali gereken karar ve tedbirleri alır.

• Vali, il sınırları içinde bulunan genel ve özel bütün kolluk kuvvet ve teşkilatının amiridir. Suç işlenmesini önlemek, kamu düzen ve güvenini korumak için gereken tedbirleri alır. Bu maksatla Devletin genel ve özel kollu kuvvetlerini istihdam eder, bu teşkilat amir ve memurları vali tarafından verilen emirleri derhal yerine getirmekle yükümlüdür.

• Memleketin sınır ve kıyı emniyetini ve sınır ve kıyı emniyetiyle ilgili bütün işleri, yürürlükte bulunan hükümlere göre sağlar ve yürütür.

• Valilerce talep edilmesi halinde adli sicile geçen kayıtların neticeleri Cumhuriyet savcılarınca valilere verilir.

• Vali, ilde teşkilatı veya görevli memuru bulunmayan işlerin yürütülmesini, bu işlerin görülmesiyle yakın ilgisi bulunan herhangi bir idare şube müdürü veya daire başkanından isteyebilir. Bu suretle verilen işlerin yapılması mecburidir.

• Vali, devlet, il, belediye, köy ve diğer kamu tüzel kişiliklerine ait genel ve özel mülklerin yangın ve benzeri tehlikelere karşı korunmasını, iyi halde tutulmasını, değerlenmesini ve iyi halde idaresini sağlayacak tedbirlerin uygulanmasını ilgililerden ister ve denetler.

• Vali, devlet gelirlerinin tahakkuk ve tahsilini ve ödeme işlerinin düzenli bir şekilde yapılmasını ve gelir kaynaklarının gelişmesini sağlamak için tedbirler alır ve uygular, lüzumunda bu maksatlara ilgili Bakanlıklara ve genel müdürlüklere tekliflerde

bulunur. Yasada açıkça anlaşıldığı gibi Vali devlet gelirlerini ilde takip eden en üst derecede görevlidir.

• Vali, il, ilçe, bucak merkezlerinde ve çevrelerinde kiralı, kirasız binalarda vazife gören bütün Devlet dairelerini mahallin hizmet şartlarına ve Hazine menfaatine en uygun şekilde bir veya birkaç binada toplamak üzere gereken tedbirleri aldırır ve uygulanmasını denetler.

• Valiler, ilde çıkabilecek veya çıkan olayların, emrindeki kuvvetlerle önlenmesini mümkün görmedikleri veya önleyemedikleri; aldıkları tedbirlerin bu kuvvetlerle uygulanmasını mümkün görmedikleri veya uygulayamadıkları takdirde, diğer illerin kolluk kuvvetleriyle bu iş için tahsis edilen diğer kuvvetlerden yararlanmak amacıyla, İçişleri Bakanlığından ve gerekirse Jandarma Genel Komutanlığının veya Kara Kuvvetleri Komutanlığının sınır birlikleri dahil olmak üzere en yakın kara, deniz ve hava birlik komutanlığından mümkün olan en hızlı vasıtalar ile müracaat ederek yardım isterler. Valinin yaptığı yardım talebi geciktirilmeksizin yerine getirilir. Acil durumlarda bu istek sonradan yazılı şekle dönüştürülmek kaydıyla sözlü olarak yapılabilir.

2.2.3. Hükümetin Temsilcisi Olarak Vali

• Vali; kanun, tüzük, yönetmelik ve hükümet kararlarının yayın, ilan ve uygulamasını sağlamak ve Bakanlıkların talimat ve emirlerini yürütmekle görevlidir.

Bu işlerin gerçekleştirilmesi için gereken bütün tedbirleri almaya yetkilidir.

• Valiler, ilin idaresinden her bakana karşı ayrı ayrı sorumludur. Bakanlar kendi bakanlıklarını ilgilendiren işler için valilere re`sen emir ve talimat verirler. Bakanlar, valiler hakkında Bakanlar Kurulu’na ödül ve ceza teklifinde bulunabilirler.

• Bakanlıkların kuruluş kanunlarına göre illerde teşkilatları bulunur. Bu teşkilatın her birinin başında bulunanlar il idare şube başkanlarıdır. Bunların emri altında çalışanlar ilin ikinci derecede memurlarıdır. Bu teşkilat, valinin emri altındadır.

Adalet teşkilatı, askeri kurum ve kuruluşlar, yerel yönetimler ve hizmet yönünden yönetim kuruluşları Valinin genel idaresi dışındadır. Valinin bunlarla olan ilişkileri özel kanunlarla düzenlenmiştir.

• Kanun, tüzük, yönetmelik ve hükümet kararlarının verdiği yetkiyi kullanmak ve bunların yüklediği ödevleri yerine getirmek için valiler genel emirler çıkarabilirler.

• Valiler, bölge kuruluşlarının o ildeki personelinin memuriyetleriyle ilgili gözetim ve denetimine yetkilidir.

• İlin idari, mali, ekonomik, kültürel, sağlık ve sosyal durumu Hükümetçe alınmış bulunan karar ve tedbirlerin sonuçları ve bunların halk üzerindeki etkileri hakkında yıl sonunda veya gerek gördükleri zamanlarda ilgili Bakanlıklara rapor verirler.

• Vali (askeri ve adli daireler hariç) bakanlıklar ve tüzel kişiliği haiz genel müdürlüklerin ile teşkilatında çalışan bütün memur ve müstahdemlerinin en büyük amiridir. Bu sıfatla, memur ve hizmetlilerin çalışmalarına nezaret eder. Teşkilatın işlemesini denetler. Disiplin cezaları verebilir, disiplin cezası verilmesi için özel

kanunu hükümlerine göre teklif ve taleplerde bulunabilir. Yetkili disiplin mercileri valinin teklif ve talebini inceleyerek bir karara bağlamaya mecburdur.

• Bakanlıklar ve tüzelkişiliğe sahip genel müdürlükler, il genel idare teşkilatına ait bütün işleri doğrudan doğruya valiliklere yazarlar. Valilikler de illere ait işler için ilgili Bakanlık ve tüzelkişiliğe sahip genel müdürlüklere doğrudan doğruya haberleşmede bulunurlar. Ancak valiler, muhasebe ve teknik hususlara ait işlerde idare şube başkanlarına vali adına imza yetkisi verebilirler.

2.2.4. Genel Yönetim Organı Olarak Vali

• İl genel idaresinin başı ve mercii validir. Vali, ilin her yönden genel idare ve genel gidişini düzenlemek ve denetlemekten sorumludur.

• Vali; adli ve askeri teşkilat dışında kalan bütün devlet daire, müessese ve işletmelerini, özel işyerlerini, özel idare, belediye ve köy idareleriyle bunlara bağlı tekmil müesseseleri denetler, teftiş eder. Bu denetleme ve teftişi Bakanlık veya genel müdürlük müfettişleriyle veya bu dairelerin amir ve memurlarıyla da yaptırabilir.

• Valiler, denetlemeleri sırasında iş başında kalmalarında mahzur gördükleri bütün memur ve hizmetlilere sorumluluğu altında işten el çektirilebilirler ve hizmetin aksamaması için gereken tedbirleri aldırırlar

• Valiler, her yıl uygun gördükleri zamanlarda ilin bütün ilçe ve bucaklarını ve sırasıyla programa alınan köylerini ve il içindeki teşkilatı teftiş ederler. Halkın dilek ve ihtiyaçlarını yerli yerinde gözden geçirerek gereğini yaparlar.