Sigara Bırakmada Nikotin Bağımlılık Düzeylerinin Tedavi Sonuçlarına Etkisi

(1)

Düzeylerinin Tedavi Sonuçlarına Etkisi

Osman ÖRSEL*, Sibel ÖRSEL**, Sibel ALPAR*, Nazire UÇAR*, Selma FIRAT GÜVEN*, Tuğrul ŞİPİT*, Bahar KURT*

* Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi,

** S.B. Ankara Dışkapı Araştırma ve Eğitim Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, ANKARA

ÖZET

Bu çalışmada, sigara bırakma polikliniğimize başvuran hastalarda, Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi’ne göre hafif, orta ve ağır derecede nikotin bağımlılığı olan olgularda uygulanan tedavilerin [nikotin replasman tedavisi (NRT)/davranış eğitimi-motivasyonel destek (DE)] birinci yıl izlem sonuçlarının karşılaştırılması amaçlanmıştır. Ekim 1999-Nisan 2002 tarihleri arasında başvuranlar (n= 610), değerlendirilerek sigara bırakma yöntemleri konusunda bilgilendirilmiş ve anket uygulanmıştır. İkinci görüşmede tedaviye alınan (üç vizit, telefonla danışma) olguların (n= 561), bir yıllık izlem sonuçları ve demografik veriler istatistiksel olarak değerlendirilmiştir. Programı 435 kişi tamamlamış, iki kişi ölmüş, bağlantı kurulamayan 124 kişi “sigara içiyor” olarak kabul edilmiştir. Üçyüzyetmişbeş (%66.8) kişiye NRT ve eğitim, diğer gruba ekonomik ve diğer nedenlerle (Fagerstrom skoru < 6, istemeyenler, tıbbi kontrendikasyon) yalnızca davranış eğitimi (n=

186, %33.2) verilmiştir. Başvuranların %10 (56 kişi)’u hafif, %57 (320 kişi)’si orta, %33 (185 kişi)’ü ise ağır düzeyde nikotin bağımlılığı gruplarında yer almaktadır. Üç grubun tedavi gruplarına dağılımı açısından anlamlı istatistiksel fark mevcuttur. Gruplar cinsiyet dışındaki demografik değişkenler ve başlangıç yaşı açısından benzer; sigara içme süresi, bir günde içilen sigara sayısı ve NRT dozu açısından anlamlı farklılık göstermiştir. Sonuç olarak, sigara bırakmada, nikotin bağımlılık düzeyinden bağımsız olarak NRT ve davranış eğitimi benzer olarak etkilidir.

ANAHTAR KELİMELER: Nikotin, bağımlılık, tedavi

SUMMARY

THE EFFECT OF NICOTINE DEPENDENCE STAGES ON SMOKING CESSATION TREATMENT RESULTS In this study, comparison of behavioral education (BE) and/or nicotine replacement therapy (NRT) between stages of mild, medium and heavy nicotine dependence according to Fagerstrom Test for Nicotine Dependence have been aimed.

Six hundred and ten patients applied between October 1999-April 2002 have been acknowledged and evaluated by questionnaire. One-year follow-up results and demographic variables of patients who recruited to treatment (n= 435) (three visits, telephone counseling) were analyzed by statistical analysis. Two patients died, 124 patients (non-con- tactable) were considered to be smoking. 375 case (66.8%) were given NRT and BE; only BE (Fagerstrom < 6, no use of NRT for medical, economic, other reasons) was recommended to 186 subjects (33.2%). 56 (10%) patients were in mild, 320 (57%) patients in medium, and 185 patients in heavy nicotine dependence groups. There was significant statistical difference between groups with regards to distribution of treatment groups. The groups were similar with regards to onset age and demographic variables except gender, and there was statistical difference between groups for packet year and NRT dosage. On the other hand, the smoking cessation rates were similar between nicotine dependence groups in two treatment groups. As a result, in smoking cessation, NRT and behavioral education are both efficient regardless of nicotine dependence stage.

KEY WORDS: Nicotine, dependence, treatment

(2)

GİRİŞ

Sigara bırakma, bu konuyla ilgili sağlık sorunlarını azaltmada en etkili yöntemdir. İngiltere’de sigara kullanımının yaygınlığıyla ilgili yapılan bir çalışmada sigaraya bağlı sağlık sorunu nedeniyle olan ölümle- rin yılda 120.000 olduğu, %28 olan toplumdaki sigara içme oranının da 2010 yılında %24’e düşürül- mesinin hedeflendiği bildirilmektedir (1-3). Bu konudaki epidemiyolojik veriler sigara içenlerin

%70’inin sigara bırakmayı istediklerini, %46’sının ise en az bir gün süren sigara bırakma girişiminde bulunduklarını göstermiştir (1,2). Sigara bırakma konusunda herhangi bir yardım almayanların yal- nızca %7.5’inin beş aylık bir sürede sigarasız kalma- yı başardıkları, davranışsal ya da farmakolojik bir gi- rişimin ise başarı oranlarını %15-30 düzeyine kadar arttırdığı bildirilmektedir (1). Davranış eğitimi-motivasyonel destek en yaygın olarak kullanılan ve öne- rilen yöntemdir. Farklı nikotin preparatları ile birlikte davranış eğitiminin başarı oranlarının %17-35 arasında değiştiği belirtilmektedir (1,4,5).

Nikotin bağımlılığının sigara içme davranışının sür- dürülmesinde ve tedavi girişimlerinin genel başarı- sızlığında birinci neden olduğu belirtilmektedir (6).

1950’li yıllara kadar tütünün bağımlılıktan çok bir alışkanlık yarattığı kabul edilmekteydi. 1964 yılına kadar Tütün Kesilme Sendromu tanımlanmadığı için tütün ürünlerinin bağımlılık yaptığı kabul edil- memekteydi. Daha sonra yapılan çalışmalarda, sigara içenlerin sadece %10’unun günde beş ya da daha az sigara içtikleri, diğerlerinin zaman içinde sigara adedini arttırdığı; sigara içme davranış örüntü- sünün kişiler arasında tutarlılık gösterdiği ve içenle- rin büyük bir kısmının bırakmayı istemesine rağmen içmeyi sürdürdükleri yolundaki veriler nikotin ba- ğımlılığının tanımlanmasına yol açmıştır (7). Bugün Amerikan Psikiyatri Birliği’nin sınıflamasında (DSM IV), nikotin bağımlılığı ve nikotin yoksunluğu olarak iki tanı grubu yer almaktadır (8). Öfke, anksiyete, nikotin arama davranışı, konsantrasyon zorluğu, sa- bırsızlık ve huzursuzluğun nikotin yoksunluğu belirtileri olduğu, fakat bu belirtilerin yoğunluğunun nüks oranlarını arttırması konusunda farklı bulgular mevcuttur (7,9).

Nikotin bağımlılığının yaygınlığını ölçen çalışma- larda bir kendi bildirim (self-report) ölçeği olan Fa- gerstrom Nikotin Bağımlılık Testi’nin sıklıkla kulla- nıldığı görülmektedir. Birçok çalışmada Fagerstrom

Nikotin Bağımlılık Testi’nin biyokimyasal ölçümler- le korele olduğu, ölçekten alınan puanın sigara iç- me ve tedavi sonucunu değerlendirmede etkili ol- duğu saptanmaktadır (10-13). Bununla birlikte orta düzeyin üstündeki nikotin bağımlılığı dereceleri arasında ayırdedici olmadığı belirtilmektedir (10).

Çalışmalarda nikotin bağımlılık göstergesi olarak Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi’nin puanları dı- şında günde içilen sigara sayısı, sabah ilk sigaranın içilme zamanı gibi etkenler de tedavi etkinliklerini değerlendirmek için araştırılmıştır. Günde içilen sigara sayısının 25 ve üstünde olması ile sabah içilen ilk sigaranın zamanı, nikotin bağımlılığının göster- geleri olarak çalışmalarda kullanılmaktadır (14,15).

Bu çalışmada sigara bırakma polikliniğimize başvu- ran hastaların özellikleri ve uygulanan tedavilerin [nikotin replasman tedavisi (NRT)/davranış eğitimi- motivasyonel destek (DE)] birinci yıl izlem sonuçla- rıyla nikotin bağımlılık düzeyleri arasındaki ilişkinin araştırılması amaçlanmıştır.

GEREÇ ve YÖNTEM

Ekim 1999-Nisan 2002 tarihleri arasında hastane- miz sigara bırakma polikliniğine başvuranlar (n=

610) çalışmaya alınmıştır.

Birinci görüşme sırasında rutin ve spirometrik de- ğerlendirmeleri istenerek Fagerstrom Nikotin Ba- ğımlılık Testi uygulanmış, poliklinikte görevli olan psikologlar tarafından sigara bırakma yöntemleri konusunda bilgilendirilmiş, sigara içme davranışla- rı ve tutumlarını belirlemek üzere “Sigara İçme Davranışıyla İlgili Tutumlar” ve “Sigara İçme Ne- denleri” anketleri uygulanmıştır (16,17). Sigara bı- rakma ve tedavi açısından değerlendirilmek üzere ikinci görüşme için randevu verilmiştir. İkinci gö- rüşmede poliklinik doktoru tarafından ilk görüşme- de istenilen tetkikler değerlendirilmiş, sigara bırak- ma konusunda davranış eğitimi verilmiş, hastalar NRT ve yan etkileri konusunda bilgilendirilmiştir.

NRT uygulanmama nedenleri ise ekonomik nedenlerle tedavi maliyetini karşılayamayanlar, Fagerst- rom puanı 6’dan küçük olanlar, NRT uygulamayı istemeyenler, tıbbi kontrendikasyon olanlar, aktif psikiyatrik hastalığı olanlar, preterminal veya termi- nal hastalar, madde ve alkol bağımlılığı tanısı olanlar olarak belirlenmiştir (18,19). NRT uygulaması 24 saatte bir değiştirilen sırasıyla günde 21, 14 ve 7 mg nikotin salıveren toplam 17.5, 35 ve 52.5 mg

(3)

nikotin içeren 10, 20, 30 cm²transdermal flaster- ler şeklinde dörder hafta boyunca azaltılan dozlar- da uygulandı (20). Ancak Fagerstrom skoru 6’dan düşük olduğu halde, daha önce iki defa ve üstün- de başarısız bırakma deneyimi olan 16 kişiye düşük doz ve süre NRT tedavisi uygulandı.

Üçüncü görüşme ise tedaviye başlandıktan 15 gün sonra yoksunluk dönemi ve NRT grubunda yan etki değerlendirmesi için yapılmıştır. Hastalara bu sü- re içerisinde gerektiğinde telefonla danışabilecekle- ri belirtilmiştir. Görüşmelerin birincisi bireysel olarak yapılmakta ve 60 dakika sürmektedir. Diğer iki görüşmede hastalarla grup olarak ortalama 60 dakika süren bir görüşme yapılmaktadır. Görüşme- ler sigara bırakma konusunda deneyimli bir klinis- yen ve psikologla birlikte yapılmaktadır.

Birinci yılın sonunda başvuran ve tedaviye alınanlar telefonla aranarak son durumları, sigarasız kalma dönemleri, NTR uygulanmışsa önerilere uyup uyma- dıkları, uyum sorunu varsa bırakma nedenleri ve yan etki olup olmadığı konusunda görüşme yapılmıştır.

İstatistiksel Yöntem

İkinci görüşmeye gelen (n= 563) ve tedavi progra- mına alınan (üç vizit, telefonla danışma) olgulardan 435’i programı tamamlamış, ikisi eksitus olmuş,

bağlantı kurulamayan 124 kişi “sigara içiyor” olarak alınmıştır. Analizler ölen iki kişinin çıkarılmasıyla n=

561 üzerinden yapılmıştır.

Çalışmamızda nikotin bağımlılık testinden elde edilen puana göre çok düşük (0-2 puan) (n= 2), dü- şük (3-4 puan) (n= 54), orta (5 puan) (n= 74), yük- sek (6-7) (n= 246) ve ağır (8-10) (n= 185) düzey- de nikotin bağımlılığı olan gruplar belirlenmiş; istatistiksel analizler için düşük (0-4) (n= 56), orta (5- 7) (n= 320), ağır (8-10) (n= 185) olarak üç grupta toplanmıştır (16).

Bir yıllık izlem sonuçları ve demografik veriler gruplar arası ki-kare, tek yönlü ANOVA, tukey post-hoc testleriyle değerlendirilmiştir.

SONUÇLAR

Sigara bırakma polikliniğine başvuran olguların demografik verileri ve karşılaştırmaları Tablo 1’de yer almaktadır. Kadınlar daha çok hafif ve orta derece nikotin bağımlılığı gruplarında yer alırken, erkekler orta ve ağır derece nikotin bağımlılığı gruplarında yer almıştır (x²= 10.9, p< 0.004). Günde içilen sigara sayısının 25 ve üstünde olması ile uyandıktan sonra ilk 30 dakikada sigara içenlerin oranı yine erkek- lerde istatistiksel açıdan anlamlı olarak yüksektir (sı- rasıyla, x²= 13.06, p< 0.001; x²= 120.56, p< 0.001).

Tablo 1. Hafif, orta, ağır nikotin bağımlılık düzeyinde olan grupların demografik özellik- ler açısından karşılaştırılması.

Hafif Orta Ağır

Değişkenler Sayı % Sayı % Sayı % İstatistik değerler

Cinsiyet Kadın 32 57.1 162 50.6 69 37.3 x²= 10.9, p< 0.004

Erkek 24 42.9 158 49.4 116 62.7

Medeni durum, evli olanlar 39 76.5 234 81.0 144 86.2 x²= 7.48, p> 0.11 Eğitim düzeyi

İlköğretim 9 17.6 56 19.2 44 25.6 x²= 6.01, p> 0.19

Lise 22 43.1 114 39.0 74 43.0

Üniversite 20 39.2 122 41.8 54 31.4

Çalışan 43 79.6 242 81.2 143 79.9 x²= 0.16, p> 0.92

Solunum/kalp ile ilgili

hastalığı olanlar 7 17.5 55 25.3 21 16.8 x²= 3.88, p> 0.14

> 25 sigara/gün içenler 3 5.4 77 24.1 99 53.5 x²= 66.9, p< 0.001

Uyandıktan sonra ilk

30 dakikada içenler 2 3.6 73 22.8 105 56.8 x²= 101.7, p< 0.001

(4)

Üçyüzyetmişbeş (%66.8) kişiye NRT ve eğitim, di- ğer gruba ekonomik ve diğer nedenlerle (Fagerst- rom skoru 6’dan küçük olanlar, ilaç kullanmak istemeyenler, tıbbi kontrendikasyonu olanlar) yalnızca davranış eğitimi (n= 186, %33.2) verilmiştir. Yalnız- ca davranış eğitimi alan ve NRT ile birlikte davranış eğitimi alan gruplar arasında cinsiyet, medeni durum, eğitim düzeyi, çalışma oranı açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmamıştır. Solu- num veya kalp problemleri iki grupta benzerdir.

Ağır bağımlılık düzeyinin bir ölçütü olarak alınan günde 25 ve üstünde sigara içme oranı ve uyanın- ca ilk 30 dakikada sigara içme oranı açısından hafif, orta ve ağır gruplar arasında istatistiksel açıdan anlamlı derecede farklılık saptanmıştır (sırasıyla x²= 66.9, p< 0.001; x²= 101.7, p< 0.001) (Tablo 1).

Tablo 2’de nikotin bağımlılık derecesine göre olan grupların sigara içme davranışları ve bağımlılık dü-

zeyi açısından karşılaştırılması yer almaktadır. Çalış- mada yer alan grubun yaş ortalaması 40.4 ± 10.4, sigaraya başlama yaş ortalaması ise 18.6 ± 5.6 olarak saptanmıştır. Paket yılı, kişinin günde içtiği sigara paketi sayısı ile içtiği yıl sayısının çarpımından elde edilmektedir. Üç grup arasında paket yılı, gün- de içilen sigara sayısı ve Fagerstrom Nikotin Bağım- lılık Testi puanı açısından istatistiksel açıdan anlam- lı farklılık saptanmıştır.

Tablo 3’te, hafif, orta ve ağır düzeyde nikotin ba- ğımlılığı olan üç grubun tedavi biçimleri ve sigara bırakma oranları açısından karşılaştırması yer al- maktadır. Polikliniğe başvuran ve tedaviye alınan- larda, birinci yıl sonunda sigaraya başlamama ora- nı hafif bağımlılık gösterenlerde %25 iken, orta ve ağır grupta sırasıyla %32.2 ve %24.2 olarak sap- tanmıştır (x²= 3.54, p= 0.170). Bırakma oranları açısından cinsiyet, eğitim, meslek gibi demografik değişkenler açısından anlamlı fark saptanmadı. Bı-

Tablo 2. Grupların sigara içme davranışları ve bağımlılık düzeyi açısından karşılaştırılması.

Değişkenler Ort ± SS Ort ± SS Ort ± SS İstatistik değerler

Yaş 39.0 ± 10.6 40.4 ± 10.5 40.9 ± 10.0 F= 0.7, p> 0.5

Sigara başlama yaşı 20.4 ± 5.89 18.7 ± 5.49 18.06 ± 5.3 F= 2.5, p> 0.5

Paket yılı 12.3 ± 9.0 21.7 ± 15.3 29.5 ± 17.0 F= 18.8, p< 0.001

Sigara/gün 15.9 ± 6.3 23.1 ± 9.9 30.6 ± 11.5 F= 43.8, p< 0.001

Fagerstrom puanı 3.6 ± 0.65 6.2 ± 0.76 8.81 ± 0.81 F= 1113.7, p< 0.001

Sigara bırakma girişimi 1.8 ± 2.1 1.3 ± 1.65 1.2 ± 1.50 F= 2.23, p> 0.109 Ort: Ortalama.

Tablo 3. Hafif, orta, ağır nikotin bağımlılık düzeyinde olan grupların tedavi sonuçlarının karşılaştırılması.

Değişkenler Sayı % Sayı % Sayı % İstatistik değerler

Tedavi biçimi

% NRT + DE 16 28.6 229 71.6 130 70.3 x²= 41.2, p< 0.0001

% DE 40 71.4 91 28.4 55 29.7

Bir yıl sonunda

Sigara içenler 42 75.0 217 67.8 139 75.1 x²= 3.54, p> 0.170

Bırakanlar 14 25.0 103 32.2 46 24.9

Gruplara göre bırakanlar x²_hafif= 1.9, p> 0.2

NRT + DE grubu 6 37.5 26 28.6 35 26.9 x²_orta= 0.8, p> 0.4

DE grubu 8 20.0 77 33.6 11 20.0 x²_ağır= 0.9, p> 0.4

(5)

rakan ve bırakmayan gruplar arasında sigara içme öyküsü ve nikotin bağımlılığı puanları açısından anlamlı fark olmadığı görüldü. Yan etkilerden cilt reaksiyonları (%7.2) birinci sıradaydı.

TARTIŞMA

Sigara bağımlılığının sadece psikolojik nedenlere değil, çevresel ve fizyolojik nedenlere de bağlı ol- duğu kabul edilmektedir. Nikotinin beyindeki ve diğer organlardaki nikotinik kolinerjik reseptörler üzerinden etkinlik gösterdiği; daha fazla oranda presinaptik alana etki ettiği ve burada asetilkolin, norepinefrin, dopamin ve serotonin gibi nöro- transmitterlerin salınımı arttırdığı düşünülmektedir (7,21,22). Sigarayı bıraktıktan sonra sigara arama davranışı, huzursuzluk, bradikardi, uykusuzluk, iş- tah ve kilo artışı gibi kesilme belirtilerinin ortaya çıktığı, bu belirtilerin 24-48 saat içerisinde şiddet- lendiği, 15 günde azalarak ortadan kalktığı belirtilmektedir.

Nikotin bağımlılık düzeyini gösteren değişkenlerin saptanması ve tedavi sonuçlarıyla ilişkisi üzerine birçok çalışma yapılmaktadır. Başlangıçta sekiz maddeden oluşan Fagerstrom Tolerans Anketi, ya- pılan psikometrik çalışmalarda inhalasyon ve nikotin dereceleme maddelerinin biyokimyasal ölçüm- lerle korelasyon göstermemesi üzerine yeniden dü- zenlenmiştir (10,11). Bu iki maddenin çıkarılmasıy- la testin iç tutarlılığının arttığının saptanması üzeri- ne bir kendi bildirim (self-report) ölçeği olan Fa- gerstrom Nikotin Bağımlılık Testi kullanılmaya baş- lanmıştır (10). Kozlowski ve arkadaşları tarafından yapılan çalışmada, Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi ile ölçülen nikotin bağımlılığının ekspire edilen havadaki karbonmonoksit düzeyiyle korele ol- duğu (ağır düzeyde sigara içmenin göstergesi olarak), fakat orta derecenin üstündeki bağımlıları ayırt edemediği belirtilmektedir (11). Bu çalışmada nikotin bağımlılık düzeylerinin sigara bırakılmasını istatistiksel olarak öngördüğü, fakat güvenilirliğinin düşük olduğu vurgulanmaktadır. Breslau ve arka- daşları ise Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi’nin sigara bırakmayı belirlediği, bir günde içilen sigara sayısının ise en iyi belirleyici olduğunu saptamışlar- dır (12). DSM-IIIR ile saptanan nikotin bağımlılık düzeyinin majör depresyonu olan kişilerde, Fa- gerstrom Bağımlılık Testi Anketi’ne göre daha iyi yordayıcı olduğu, bu durumun DSM-IIIR’nin davra- nışsal belirtilere ağırlık vermesinden kaynaklanabile-

ceğini, dolayısıyla duygudurum ve kişilik özellikleri gibi etkenlerin daha öne çıktığını tartışmaktadırlar (12). Haddock ve arkadaşları ise 7998 kişide Fagerst- rom Nikotin Bağımlılık Testi’ni uygulayarak “içme örüntüsü” ve “sabah içicileri” şeklinde iki faktör ya- pısı elde etmişler, birinci faktörün bir yıl sonraki içme durumunu yordadığını saptamışlardır (13).

Çalışmamızda nikotin bağımlılık testinden elde edilen puana göre çok düşük, düşük, orta, yüksek ve ağır düzeyde nikotin bağımlılığı olan gruplar belir- lenmiş ve istatistiksel analizlerin sağlıklı yapılabil- mesi için üç grupta toplanmıştır (16). Üç grup ara- sında cinsiyet oranları açısından anlamlı farklılık saptanırken; eğitim, yaş, medeni durum, çalışma, sigaraya başlama yaşı gibi değişkenler açısından farklılık saptanmamıştır. Literatürde de erkeklerin daha ağır nikotin bağımlılık düzeyleri gösterdiği belirtilmektedir (24). Yine bu konudaki bulgularla uyumlu olarak nikotin bağımlılık grupları arasında sigara içme süresi, günde içilen sigara sayısı ve gü- nün ilk içilen sigarası açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmıştır (14,15). Son iki değiş- kenle ilgili olarak yapılan çalışmalarda nikotin ba- ğımlılık düzeylerini gösterme açısından oldukça duyarlı oldukları, ikisinin birlikte kullanılması duru- munda duyarlılığın %94, özgüllüğün ise %88’e ulaştığı bildirilmektedir (15).

Çalışmamızda sigara bırakma oranı, tüm grupta

%29.1 olarak saptanırken, nikotin bağımlılık düze- yine göre oluşturulan üç grup arasında bu açıdan bir farklılık saptanmamıştır. Sigara bırakma tedavisi konusunda birçok farklı yaklaşım ve nikotin yerine replasman tedavilerinin etkinliği konusunda tartış- malar olmakla birlikte, NRT bugün kabul edilen yöntemler arasındadır (25,26). Sigarayı bıraktıktan sonra ortaya çıkan çekilme belirtileri nikotin yok- sunluğu olarak ele alınmakta, yerine koyma tedavi- siyle bu dönemin tedavisine çalışılmaktadır. Kesil- me belirtilerinin yaş, cinsiyet, eğitim durumu ve sosyoekonomik düzey gibi etkenlerle ilişkisi bulun- mazken, nikotin bağımlılık düzeyi ağır olanlarda bu belirtilerin, daha şiddetli olduğu yolunda saptanan bulgu NRT uygulanmasını desteklemektedir (22,25). Sigara bırakmada NRT’lerin etkinliğiyle ilgili yapılan bir meta-analizde, NRT kullanan ve en az altı aylık bir yoksunluk dönemi bildiren çalışma- larda bırakma oranlarının daha yüksek olduğu, nikotin bağımlılık düzeyinin ve ek olarak kullanılan

(6)

diğer yöntemlerin bırakma oranlarını etkilemediği bildirilmiştir (26,27). Farklı nikotin yerine koyma yöntemlerini kullanan çalışmalar, %17-35 arasında başarı oranları bildirirken, nikotin bant ve plasebo yöntemlerini karşılaştıran bir çalışmada istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olmadığı (sırasıyla %21 ve

%14 bir yıl sonunda) bildirilmiştir (3,28,29).

Nikotin bağımlılığı düzeylerine göre oluşturulan gruplarda, tedavilerin “basamak tedavi” ya da kişi- nin özelliklerine göre oluşturulan “kişiye göre tedavi” şeklinde uygulandığı bir çalışmada, NRT ve basamak şeklinde bilişsel-davranışçı/beceri eğitimi, motivasyonel görüşme/destekleyici terapi, kısa giri- şim terapisi uygulanan gruplar arasında uzun süre- li sigara içmeme oranları açısından farklılık saptan- mamıştır (4). Basamak veya uygun tedavi yöntem- lerini araştıran çalışmalarda yer alan bir diğer konu da nikotin bağımlılığı düzeyine göre NRT dozunun ayarlanmasıdır (4,30). Bu konuda yapılan bir çalış- mada da NRT’ye rağmen sigara içmeye devam edenlerde, NRT dozunun arttırılmasının başlangıç- ta başarı oranlarını arttırdığını, fakat uzun dönem- de sonucun değişmediğini bildirmektedir (30).

Tonnesen ve arkadaşları ise yüksek dozda kullanılan nikotin bantlarının sigara bırakma oranlarına olan etkisini 3575 kişinin yer aldığı bir çalışmada araştır- mışlar ve bir yıl sonunda yüksek doz nikotin bant- ları kullananlarda sigara bırakma oranlarının daha yüksek olduğunu 12 haftanın üzerinde kullanımın ise sonuçları değiştirmediğini saptamışlardır (31).

Çalışmamızda nikotin bağımlılığı düzeylerine göre bir tedavi yöntemi olmamakla birlikte, Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi’nden alınan puana göre NRT dozunun belirlenmesi nedeniyle tedavi grup- larına dağılım ve gruplar arasında NRT dozu açısın- dan anlamlı farklılık mevcuttur. Bununla birlikte gruplar arasında tedavilere yanıt açısından farklılık saptanmamıştır.

Yukarıdaki çalışmada bir diğer önemli sonuç da kı- sa girişim terapisinin toplam üç görüşmede ta- mamlanması ve diğer yöntemler kadar etkili bulun- masıdır. Poliklinik çalışmamızda da davranış eğitimi için benzer yöntem kullanılmış ve bu konuda yapı- lan araştırmalarla benzer bir sigara bırakma oranı saptanmıştır (4).

Önümüzdeki yıllarda sigara içmenin medikal ve ekonomik boyutları giderek artacaktır. Bu nedenle sigara bırakma konusunda başarı oranları daha

yüksek tedavi yöntemleri geliştirilmelidir. Çalışma- mızın sonucuna göre sigarayı bırakma başarısında NRT kadar davranış eğitimi ve yoğun motivasyonel destek de etkilidir ve bu durum nikotin bağımlılık derecesinden etkilenmemektedir.

KAYNAKLAR

1. Simon AJ, Carmody TP, Hudes HS, et al. Intensive smoking cessation counseling versus minimal counseling among hospitalized smokers treated with transdermal nicotine replacement: A randomized trial. Am J Med 2003;114:555-62.

2. Uzaslan EK, Özyardımcı N, Karadağ M, et al. The physi- cian’s intervention in smoking cessation: Results of the five years of smoking cessation clinic. Ann Med Sci 2000;9:63-9.

3. Hand S, Edwards S, Campell IA, Cannings A. Controlled trial of three weeks nicotine replacement treatment in hospital patients also given advice and support. Thorax 2002;57:715-8.

4. Smith SS, Jorenby DE, Fiore FC, et al. Strike while the iron hot is: Can stepped-care treatments resurrect relap- sing smokers. J Consulting Clinical Psychology 2001;69:429-39.

5. Flore CM. US Public Health Service Support. A clinical practice guideline for treating tobocca use and dependence. JAMA 2000;283:3244-54.

6. Teneggi V, Squassantre L, Iavarone L, et al. Correlation and predictive performances of saliva and plasma nicotine concentration on tobacco with drawal-induced cra- ving. Br J Clin Pharmacol 2002;54:407-14.

7. Coşar B, Şahin K, Arıkan Z, Işık E. Nikotin bağımlılığı, psi- kofarmakolojisi ve bağımlılık davranışının bazı psikiyatrik bozukluklarla ilişkisi. 3P Dergisi 1996;4:199-205.

8. Amerikan Psikiyatri Birliği. Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayısal El Kitabı, Dördüncü Baskı (DSM IV), Washing- ton: Amerikan Psikiyatri Birliği. Köroğlu E (çeviren), He- kimler Yayın Birliği, Ankara, 1994.

9. Hughes JR, Gust SW, Skoog G. Symptoms of tobacco withdrawal: A replication and extension. Arch Gen Pyschiatry 1991;48:52-59.

10. Heathorn TF, Kozlowski LT, Frecker RC, Fagerstrom KO.

The Fagerstrom test for nicotine dependence: A revision of the Fagerstrom tolerence questionnaire. Br J Addict 1991;86:1119-27.

11. Kozlowski LT, Porter CQ, Orleans CT, et al. Predicting smoking cessation with self-reported measures of nicotine dependence: FTQ, FTND, and HSI. Drug Alcohol De- pend 1994;34:211-6.

12. Breslau N, Johnson EO. Predicting smoking cessation and major depression in nicotine-dependent smokers.

Am J Public Health 2000;90:1122-7.

13. A study of psychometric and predictive properties of the Fagerstrom test for nicotine dependence in a populati- on of young smokers. Nicotine Tob Res 1999;1:59-66.

(7)

14. Heathorn TF, Kozlowski LT, Frecker RC, et al. Measuring the heaviness of smoking: Using self-reported time to the first cigarette of the day and number of cigarettes smo- ked per day. Br J Addict 1989;84:791-9.

15. De Leon J, Diaz FJ, Becona E, et al. Exploring brief measures of nicotine dependence for epidemiological sur- veys. Addict Behav 2003;28:1481-6.

16. Özkan M. Sigara bırakma yöntemleri. Bartu Saryal S, Acıcan T (editörler). Güncel Bilgiler Işığında Kronik Obst- rüktif Akciğer Hastalığı. Ankara: Bilimsel Tıp Yayınevi, 2003:295-307.

17. Bilir N, Doğan BG, Yıldız AN. Sigara içme konusunda davranış ve tutumlar. Hacettepe Halk Sağlığı Vakfı Yayın No: 7, Ankara 1997.

18. Emri S. Sigara ve sağlık. Barış İ ed). Solunum Hastalıkla- rı. 3. Baskı. Ankara: Atlas Kitapçılık, 1998.

19. Mollahaliloğlu S, Coşkun Ö, Tiryakioğlu AE, Başara Ü (Yayın Kurulu). Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberleri 2003. Sigarayı Bırakma, Ankara 2003.

20. Demir T. Sigara bıraktırma yöntemleri. Umut S, Erk M (editörler). Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı Seminer Notları. 1998, İstanbul.

21. Benewitz NL. Pharmacological aspects of cigarette smoking and nicotine addiction. N Engl J Med 1988;319:

1318-30.

22. Sadock BJ, Sadock VA. Synopsis of Psychiatry. 9^th ed.

Baltimore: Lippincott & Wilkins, 2003;444-8.

23. Breslau N, Kilbey M, Andreski P. Nicotine withdrawal symptoms and psychiatric disorders: Findings from epidemiological study of young adults. Am J Psychiatry 1992;149:464- 9.

24. Fagerstrom KO, Kunze M, Schoberberger R, et al. Nico- tine dependence versus smoking prevalence: Compari- sons among countries and categories of smokers. Tob Control 1996;5:1-3.

25. Danacı AE, Sarandöl A. Sigara kullanımı ve nikotin ba- ğımlılığı. Özyardımcı Ö (editör). Sigara ve Sağlık. Bursa, 2002;409-29.

26. Jorenby DE, Leischow SJ, Nides MA, et al. A controlled trial of sustained-release bupropion, a nicotine patch, or both for smoking cessation. N Engl J Med 1999;340:

685-91.

27. Silagy C, Mant D, Fowler G, Lodge M. Meta-analysis on efficacy of nicotine replacement therapies in smoking cessation. Lancet 1994;343:139-42.

28. Campell IA, Prescott RJ, Tjeder-Burton SM. Smoking cessation in hospital patients given repeated advice plus nicotine or placebo chewing gum. Respir Med 1991;

85:155-7.

29. Fiore MC, Smith SS, Jorenby DE. The effectiveness of the nicotine patch for smoking cessation: A meta-analysis.

JAMA 1994;271:1940-7.

30. Russell MAH, Stapleton JA, Feyerabend C, et al. Targe- ting heavy smokers in general practice: Randomized controlled trial of transdermal nicotine patches. British Medical J 1993; 306:1308-12.

31. Tonessen P, Pailetti P, Gustavson G, et al. Higher dosage nicotine patches increase one-year smoking cessation rates: Results from the European CEASE trial. Eur Respir J 1999;13:238-46.

Yazışma Adresi Osman ÖRSEL

Atatürk Göğüs Hastalıkları ve Göğüs Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi Keçiören/ANKARA

e-mail: osmanorsel@yahoo.com