• FİZYOTERAPİ VE REHABİLİTASYON
• ERGOTERAPİ
• ORTEZ PROTEZ
ANATOMİ I
Dersin Haftası: 13. Hafta
Dersin Öğr. Üyesinin Adı: Prof. Dr. Rıfat MUTUŞ E-Posta: rmutus@gelisim.edu.tr
Bölüm Adı
DersinAdı
g e l i s i m e d u i g u g e l i s i m
Prof.Dr. Rıfat MUTUŞ
OTONOM SİNİR SİSTEMİ
Otonom sinir sistemi iç organları ve bunların örtülerini innerve eden bir sistem olup, somatik sinir sistemi gibi afferent ve efferent
komponentleri
ile merkezi kontrol üniteleri vardır.
Etki alanı iç organlar olduğu için visseral sistem, isteğimiz dışında, bağımsız çalıştığı için de otonom sistem denir.
Visseral sistem sayesinde beslenme, solunum,boşaltım,kan dolaşımı, üreme ve adaptasyonel işlevler değişen çevre koşullarına rağmen
düzenli bir şekilde gerçekleşirken, vücut iç ortamının belli sınırlardaki sabitliği (homeostasis) de korunur. Bu işler, iç organların ortak yapı planında yer alan, düz kaslar,kalp kası ve bezler üzerindeki zıt etkileri ile gerçeklşir.
İç organlardaki etkileri nedeniyle, visseral efferent sistem ön plandadır.
Visceral motor sistem = otonom sistem
Visseral efferent bölümü, genel visseral efferent (GVE) özellikte olup,
düz kaslar, kalp kası, dış salgılı bezler bezler ve m. arrector pili’yi innerve eder.
Birçok iç organ, otonom sistemin iki alt sistemi (pars sympatica, pars
parasympatica) tarafından innerve edilir.
PARASEMPATİK SİSTEMİN YÖNETTİĞİ BAZI OLAYLAR
. Sakin, sessiz ortamda kalp atışları yavaşlar. (n. vagus) . Karanlık bir ortamda, oda ışığı yakıldığında pupillalar
daralır.(n.ocu.mo)
. Yemekten sonra gastrik-intestinal salgılar ve peristaltizm artar.(n.vag)
. Miksiyon yolu ile mesanenin boşaltılması (nn.splanchnicipelvici)
Uyarıldığında
Kalp aktivitesi azalır Solunum sayısı azalır Vasodilatasyon
Bronkokonstrüksiyon Pupilla daralır
Peristaltizm artar Tükürük salgısı artar
Parasempatik sinir sisteminin özellikleri
SEMPATİK SİSTEMİN YÖNETTİĞİ BAZI OLAYLAR
. Soğuk havada yanakların soluklaşması. Vazokonstriksiyon
. Trafikte, gecikme durumunda avuç içlerini terlemesi. Ter bezleri . Koşma sırasında kalp atışları artar.
. Tüylerin diken diken olması, m. arrector pili
Uyarıldığında
Kalp aktivitesi artar Solunum sayısı artar Vasokonstrüksiyon Bronkodilatasyon Pupilla genişler
M. errector pili kasılır Tez salgısı artar
Glukoz mobilizasyonu
İskelet kası damarları genişler Akciğerdeki damarlar daralır
Sempatik sistem
SOMATİK MOTOR SİSTEM İLE VİSSERAL MOTOR SİSTEM
(GENERAL VİSSERAL EFFERENT-GVE SİSTEM) ARASINDAKİ ANATOMİK FARKLAR.
.
GSE lifler merkezi sinir sistemindeki alt motor nöronların aksonlarıdır. İskelet kaslarına doğrudan ulaşırlar.GVE ait emirler iki nöronlu bir zincirle hedef organlara (kalp kası, düz kas, bezler) ulaşırlar. Bu nöronlardan ilki - preganglioner
nöron
(I. otonom nöron) somatik motor nöron gibi MSS’de yer aldığı
halde, ikincisi-postganglioner nöron (II. otonom nöron) periferdeki otonom ganglionlarda yer alır.
Otonom emirler, preganglioner – postganglioner nöron
sinapsından sonra postganglioner liflerle düz kaslar, kalp kası veya bezlere gider.
. Genel somatik motor sistemde (GSE) motor emirler kaslara synapsis neuromuscularis vesicularis (kimyasal sinaps)…. motor son plak yolu
ile ulaşır.
Genel visseral motor sistemde (GVE) synapsis nonvesicularis – electricalis
ve synapsis neuroglandularis ile ulaşır. Terminalde genişlemeler olur ve
parasempatik genişlemelerden asetilkolin (ACh), sempatik olanlardan norepinefrin (NE) salgılanır.
. GSE’de sinirler MSS’den segmental, GVE’de sinirler MSS’deki bazı fokuslardan çıkarlar. Mezensefalik, bulber, torakolumbel, sakral
fokuslar…
. GVE sistemin periferik bölümü pars sympathica, pars parasympathica ve
pars intramuralis olmak üzere üç alt parçaya ayrılır.
. Limbik ve endokrin sistemler ile sıkı ilişkide olan GVE (otonom) psişik dünyadan etkilenir. GSE etkilenmez.
MSS’DE BULUNAN OTONOMİK FOKUSLAR VE KONTROL MERKEZLERİ
MSS’deki bazı otonom merkezler, I. otonom nöronların yerleştiği yerler
olup bunlar otonomik fokuslar olarak adlandırılır.
Mesencephalon, pons, medulla oblongata ile medulla spinalis’in
torakolumbal ve sakral bölümlerinde otonomik fokuslar vardır.
- Mesencephalon’da bulunan fokus:
Parasempatik karakterde olup, n. oculomotorius (CN III) ile ilgilidir.
N. oculomotorius accessorius şeklinde organizedir.
Edinger – Westphal çekirdeği.
I. otonom nöron, preganglioner nöron…aksonları… ganglion ciliare’de..
II. Nöronlar ile sinaps yaparlar……postganglioner parasempatik lifler…
m. ciliaris ve m. sphincter pupillae
- Pons’ta bulunan fokuslar: Parasempatik karakterli, n. facialis (CNVII) ile ilgili iki fokus bulunur.
. nuc. salivatorius superior . nuc. lacrimalis
. Nucleus salivatorius superior. Preganglioner parasempatik lifler…..
n. lingualis … gang. submandibulare … postganglioner lifler … gl. submandibularis, gl. sublingualis ….besin kokusu ve oral uyarı salivasyon yaratır.
. Nucleus lacrimalis. Preganglioner parasempatik lifler .. n.
intermedius,
n. petrosus major .. gang. pterygopalatinum (II. Nöron) ..
postganglioner parasempatik sinirler ..gl. Lacrimalis, gll. nasales
- Medulla oblongata’da bulunan fokuslar.
n. glossopharyngeus (CN IX) … nuc. salivatorius inferior n. vagus (CN X) ….. nuc. dorsalis nervi vagi
nuc. Ambiguus
. Nuc. salivatorius inferior .. preganglioner lifler.. n.
glossopharyngeus …
n. tympanicus .. plex. tympanicus .. n. petrosus minor .. Gang.
Oticum ..
(II. Otonom nöron) .. postganglioner lifler .. gl. parotidea.
. Nuc. dorsalis nervi vagi…..plex. pulmonalis, plex. cardiacus, intramural
. Nuc. Ambiguus.
- Medulla spinalis’te bulunan torakolumbal fokuslar.
T1-L2 segmentlerin lateralinde columna intermediolateralis, sempatik fokus olarak işlev görür.
Preganglioner lifler ..gang. paravertebrales’e..
- Medulla spinalis’te bulunan sakral fokuslar.
(S2-3-4)’de nuclei parasympathici sacrales… preganglioner lifler … nervi splanchnici pelvici (nervi erigentes)’i oluştururlar.
miksiyon, defekasyon, ereksiyon (penis, clitoris)
OTONOM SİSTEMİN PERİFERİK BÖLÜMÜ
Otonom ganglionlar, postganglioner lifler, preganglioner lifler, visseral afferent lifler ve otonom pleksuslardan oluşur. Bu yapılar çalışma
düzenleri yönünden pars sympathica, pars parasympathica ve intramural (enterik) sinir sistemine dahildirler.
Otonom ganglionlar: Otonom sinir sisteminin periferik bölümündeki temel
elemanlardır.
a- Ganglia paravertebrales (ganglia trunci sympathici) b- Ganglia prevertebrales
c- Ganglia terminalia
OTONOM GANGLİONLAR
- Ganglia paravertebrales (ganglia trunci sympathici)
Columna veretebralis’in iki yanında, truncus sympathicus’un oluşumuna
katılan 21-23 çift ganglion bu adla anılır.
Kafa tabanından coccyx’e kadar uzanır.
Servikal bölge 3 çift Torakal bölge 11 çift Lumbal bölge 4 çift
Sakral bölge 4 çift paravertebral – sempatik ganglion vardır.
Paravertebral ganglionlar, multipoler nöronlar (II. otonon nöronlar)’dan oluşur. Sinaps yapmadan paravertebral ganglionlardan geçen
preganglioner lifler(nn. splanchnici) de vardır.
OTONOM GANGLİONLAR
- Ganglia prevertebrales:
Bazı preganglioner lifler, truncus sympathicus’ta paravertebral ganglionda
sinaps yapmadan, preganglioner özelliklerini koruyarak, columna
vertebralisin önünde, torasik, abdominal, ve pelvik büyük damarların yakınında bulunan prevertebral ganglionlardaki II. otonon nöronlarla sinaps yaparlar. … n. splanchnicus major …..plex. coeliacus….
ganglion coeliacum, ganglion mesentericum superius ve inferius - Organlara çok yakın veya içi boşluklu organların duvarlarında yer
alan
parasempatik sisteme ait küçük ganglionlardır.
ganglion ciliare, ganglion pterygopalatinum, ganglion submandibulare,
ganglion oticum ve ganglia pelvica
IMPULS İLETİMİ İLE İLGİLİ RESEPTÖRLER VE TRANSMİTTERLER
Otonom sisteme ait tüm preganglioner liflerdeki impulslar,
sinaptik bir transmitter olan asetilkolin (ACh) ile postganglioner nörona aktarılır.
Postganglioner liflerdeki impulsun effektör yapılara geçişi:
- Sempatik sistemde …………. noradrenalin (NA) - Parasempatik sistemde …… asetilkolin (ACh)
(sempatik sistemin innerve ettiği ter bezleri ile iskelet kaslarını besleyen
damarları uyaran postganglioner sempatik lifler impulslarını ACh ile iletir.)
Asetilkolin ve noradrenalinin bir nöronu veya effektör hücreyi uyarabilmesi
için özel reseptörlere bağlanması gerekir.
N ERVİ CRANİALES ( KAFA SİNİRLERİ )
• 12 çift kafa siniri vardır.
• I. ve II. Kafa sinirleri beynin bir uzantısı olarak kabul edilir.
• 11.kafa sinirin spinal parçası medulla spinalis’in üst cervical segmentinden çıkar.
• Diğer kafa sinirleri mesencephalon, pons ve medulla
oblongata’dan kafatasını terkeder veya kafatasına girerler.
• 8.kafa siniri kafatasını terk etmeyen sinirdir.
• Kafa sinirleri 1 den 12 ya kadar romen rakamaları ile gösterilirler.
• 10. kafa siniri haricinde kafa sinirleri baş ve boyunda dağılırlar.
• 10. kafa siniri göğüs ve karın boşluğunda da dağılır.
K RANIAL S INIRLER
I. N. olfactorius (Nn. olfactorii) (SVA)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji
KOKU
Olfaktor mukoza(burun)
Temporal lop (entorinal korteks,
piriform korteks, amigdaloid cisim,
unkus)
Kafa travması Frontal lop tm., abse Temporal lop epilepsi
(parosmi)
K RANIAL S INIRLER
OLFAKTOR SİNİR
K RANIAL S INIRLER
II. N. opticus (SSA)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji GÖRME
IŞIK REF.
(afferent)
Retina ganglion hücreleri
Occipital lop (primer görme
korteksi)
-prekiazmatik (sfenoid kemik
kırıkları, retinal-optik sinir tm., optik nörit) -kiazmatik
(hipofiz tm,
kraniofaringeom) -postkiazmatik (stroke, tm, abse)
K RANIAL S INIRLER
OPTİK SİNİR
K RANIAL S INIRLER
III. N. Oculomotorius (GSE, GVE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji Göz
hareketleri
(dışa bakış hariç)
Işık ref.
(efferent)
Mezensefalon (sup.coll. düzeyi, medial,posterior)
-Motor lifler
levator palpebrae superior, superior, medial, inferior rectus ve inferior oblique
-Parasempatik
Konstrüktör pupilla ve silier kaslar
Kafa kaide kırıkları, Unkal herniasyon, Kavernoz sinüs kitle ve tm,
DM, Sifiliz, Anevrizma
Okulomotor sinir
K RANIAL S INIRLER
IV. N. Trochlearis (GSE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji Göz
hareketleri
(aşağı dışa)
Mezensefalon (inf.coll. düzeyi, posterior)
-Kontrlateral superior oblik kası
Sfenoid kanat kırıkları
Tm,
Anevrizma
K RANIAL S INIRLER
Troklear sinir
K RANIAL S INIRLER
V. N. trigeminus (GSA, SVE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Yüz
duyusu -Çiğneme
(duyusal)
-Frontal bölge -Maksiller bölge -Mandibuler bölge
Pons (motor)
-duyusal
Mezensefalon Pons
Bulbus
Servikal kord
-motor
Çiğneme kasları
Kafa travması Trieminal nevralji Orta kranial fossa tm.
Schwannoma
Kavernöz sinüs lez.
K RANIAL S INIRLER
Trigeminal sinir
K RANIAL S INIRLER
Trigeminal sinir
K RANIAL S INIRLER
VI. N. abducens (GSE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji -Göz
hareketi
(dışa bakış)
Pons
Lateral rektus kasıKafa travması Anevrizma Hidrosefali Nasofarinx Ca.
Klivus kordoma
K RANIAL S INIRLER
Abdusens siniri
K RANIAL S INIRLER
VII. N. facialis (GSA, GVA,GVE,SVA,SVE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji
-Mimik kaslar -Tat duyusu -Tükrük bezleri -yüzeyel duyu -kornea ref.
(efferent)
Pons
-motor
-parasempatik (sup.sal.nük.)
Dil 2/3 ön Tragus
Mimik kaslar Lakrimal, sublingual bezler
Pons
(soliter nük.)
-Santral
Stroke, tm.
-Periferik Bell’s felci
Tm. Anevrizma Petroz kırıkları
K RANIAL S INIRLER
Fasial sinir
K RANIAL S INIRLER
VIII. N. vestibulocochlearis (SSA)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji
-Denge -İşitme
İç kulak
-yarım daire kanalları (denge) -Kohlea (işitme)
Bulbus
-vestibuler nük.
-kohlear nük.
petroz kırık
akustik nörinom
K RANIAL S INIRLER
Vestibulokohlear
sinir
K RANIAL S INIRLER
IX. N. glossopharyngeus (GSA,GVA,GVE,SVA,SVE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji
-Yutma -Farinks duyusu
-Tat duyusu
Bulbus
-Motor
(nuc.ambigus) -Parasempatik (inf. Sal.nuc.)
Dil 1/3 arka
Farinks mukoza
Stilofar. Kası Parotis bezi Soliter nuc.
V spinal tract
Tm.
Anevrizma
K RANIAL S INIRLER
Glossofaringeal sinir
K RANIAL S INIRLER
X. N. Vagus (GSA,GVA,GVE,SVA,SVE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji
-Yutma -Konuşma -Tat duyusu
-Parasempatik
Bulbus
-Motor
(nuc.ambiguus) -Parasempatik (dorsal vagal nuc.)
Epiglottis (tat) Dış kulak yolu
Farinks kasları Larinks
GİS, kalp, Akc.
Soliter nuc.
V spinal tract
Tm.
Anevrizma
K RANIAL S INIRLER
Vagal sinir
K RANIAL S INIRLER
XI. N. Accessorius (SVE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji
-Başın karşı tarafa çev.
-Omuz kaldırma
Bulbus
Servikal 1-4 ön boynuz
M.Trapezius M.SCM
Tm.
Anevrizma
K RANIAL S INIRLER
XII. N. Hypoglossus (GSE)
Fonksiyon Başlangıç Sonlanma Patoloji
-Dil hareketleri Bulbus Dil kasları Tm.
Anevrizma
K RANIAL S INIRLER
Hipoglossal sinir
ÜST
EKSTREMİTENİN SİNİRLERİ
70
PLEXUS
BRACHIALIS
71
72
73
74
Ü ST EKSTREMİTENİN DERİ İNNERVASYONU
( ÖNDEN GÖRÜNÜM ) 1. N. SUPRACLAVİCULARİS
2. N. AXİLLARİS
3. N. İNTERCOSTOBRACHİAL VE CUTANEUS
BRACHİ MEDİALİS
4. N. RADİALİS
5. N. CUTANEUS ANTEBRACHİ LATERALİS
(M USCULOCUTANEUS )
6. N. CUTANEUS ANTEBRACHİ MEDİALİS
7. N. ULNARİS
8. N. RADİALS
9. N. MEDİANUS
Ü
ST EKSTREMİTENİN DERİ İNNERVASYONU(
ARKADAN GÖRÜNÜM) 1. N.
SUPRACLAVİCULARİS2. N.
AXİLLARİS3.N.
İNTERCOSTOBRACHİALİS VE CUTANEUS BRACHİ MEDİALİS4. N.
RADİALİS5. N.
CUTANEUS ANTEBRACHİ LATERALİS(M
USCULOCUTANEUS)
6. N.
CUTANEUS ANTEBRACHİ MEDİALİS7. N.
ULNARİS8. N.
RADİALİS9. N.
MEDİANUSBaşvurulan Kaynaklar
KAYNAKLAR
Agur, A. M. R., Dalley, A. F. (2020): Moore Temel Klinik Anatomisi. Çeviri Editörleri: Gülekon, İ. N., Peker, T. V.: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara
Arifoğlu, Y. (2019): Her Yönüyle Anatomi. İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul
Kelly, M. H., Ronald, W. D. (2019): Lippincott Resimli Gözden Geçirme Anatomi.
Ceviri Editörleri: Gülekon, İ. N., Peker, T. V.: Ankara Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara Mutuş, R., Pehlevan, F. (2019): Sağlık Bilimleri İçin Tıbbi Terminoloji. Ankara Nobel Tıp Kitabevleri, Ankara
Sobotta, J. (2019): İnsan Anatomisi Atlası (22. Baskı). Hacettepe Taş Kitabevi, Ankara
Süzen, B. (2018). İnsan Anatomisi’ne Giriş (2.Baskı). Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul Yıldırım, M.(2013) İnsan Anatomisi (7.Baskı). Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul
Yıldırım, M. (2015).İnsan Anatomisi Atlası (6.Baskı). Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul
gelisimedu igugelisim