Bilim-Teknolojinin Toplumsal Yarara Dönüşmesi

Prof. Dr. H. Nevzat Özgüven Rektör Yardımcısı

Orta Doğu Teknik Üniversitesi

7 Kasım 2009

19. Mühendislik Dekanları Konseyi Toplantısı Ondokuz Mayıs Üniversitesi

Bilim-Teknolojinin Toplumsal Yarara Dönüşmesi

ve

Mühendislik Fakültelerinin Rolü

T T Ü Ü RK RK Đ Đ YE SANAY YE SANAY Đ Đ LE LE Ş Ş MEN MEN Đ Đ N N NERES

NERES Đ Đ NDE? NDE?

1968-2000 KARŞILAŞTIRMASI

• Đmalat sanayiinin yarattığı katma değer:

$ 6 milyar ⇒⇒⇒⇒ $ 39 milyar (1995 fiyatlarıyla)

• Gelişmekte olan ülkelerin dünya imalat sanayii katma değerindeki payı :

TR ∼∼∼∼ % 2.2 - % 2.3 (25-30 yıl sabit kalmış)

(Çin %3.6 ⇒ %22.8; G. Kore %1.9 ⇒ %12.5; Brezilya %16.5 ⇒ %9.5)

• Faal nüfus başına katma değer (imalat sanayii):

TR ∼∼∼∼ $ 400 ⇒⇒⇒⇒ $ 922

(Çin $20-30 ⇒ $ 477; G. Kore ~$400 ⇒ $ 6200)

H. Nevzat Özgüven

REKABET

REKABET Ü Ü ST ST Ü Ü NL NL Ü Ü Ğ Ğ Ü Ü NASIL SA

NASIL SA Ğ Ğ LANIR? LANIR?

REKABET ÜSTÜNLÜĞÜ

• Düşük maliyet – Enerji

– Đşgücü

– Hammadde – Finansman – Verimlilik

• Yüksek kalite

• Yenilikçilik

H. Nevzat Özgüven

REKABET ÜSTÜNLÜĞÜ

• Ucuz işgücüne dayalı rekabet üstünlüğü, ancak kişi başına düşen ulusal gelir belli

değerlerin altında kaldığı sürece mümkündür

• Rekabet üstünlüğü; içerisinde fikri mülkiyet payı yüksek, özgün ürün ve hizmet üreterek sağlanırsa beraberinde ekonomik gelişmeyi ve refahı da getirir

H. Nevzat Özgüven

• Rekabet üstünlüğü sağlamada en önemli unsur yenilikçilik

• Yenilikçilikle özgün bir farklılık yaratılabilir

– Ürünün kendisinde farklılık – Teknik özelliklerinde farklılık – Üretim yönteminde farklılık

H. Nevzat Özgüven

REKABET ÜSTÜNLÜĞÜ

• Rekabet üstünlüğü için en önemli unsurlar:

yüksek verim, yüksek kalite, yenilikçilik (bu şekilde; üründe, üretim yönteminde farklılık yaratmak)

• Bunun yolu da Ar-Ge’den geçmektedir

• Sadece teknoloji transferine dayalı bir politikayla sürdürülebilir rekabet gücü yakalamak mümkün değildir

H. Nevzat Özgüven

B B Đ Đ L L Đ Đ M TEKNOLOJ M TEKNOLOJ Đ Đ

G G Ö Ö STERGELER STERGELER Đ Đ

Ar-Ge Harcamalarının GSYĐH’ye Oranı

Kaynak: TÜBĐTAK

Gerçekleştiren Sektörler Bazında Ar-Ge Harcamaları Oranı

Kaynak: TÜBĐTAK

H. Nevzat Özgüven

Finans Kaynağına Göre Ar-Ge Harcaması Oranı

Kaynak: TÜBĐTAK

10.000 Çalışan Kişi Başına Düşen Ar-Ge Đnsan Kaynağı

Kaynak: TÜBĐTAK

H. Nevzat Özgüven

Türkiye Kaynaklı Bilimsel Yayın Sayısı

Kaynak: TÜBĐTAK (Thomson’s ISI Web of Science) 17.11.2008 tarihi itibariyle güncellenmistir

Bilimsel Yayın Sayısı Bakımından Türkiye’nin Dünya Sıralamasındaki Yeri

Kaynak: TÜBĐTAK (Thomson’s ISI Web of Science) 17.11.2008 tarihi itibariyle güncellenmistir.

H. Nevzat Özgüven

TPE’ye Yapılan Patent Başvurularının Yıllara Göre Dağılımı

Kaynak: TÜBĐTAK

1990-2007 KARŞILAŞTIRMASI

• Ar-Ge harcaması: % 0.32 ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ % 0.76

• Ticari kesim payı: % 21 ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ % 41

• Ar-Ge personeli: 7.5 ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ 30

• Bilimsel yayın-sıralama: 41. ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ 18.

• Đmalat sanayiinin

ihracat içindeki payı (1980-2000): %36 ⇒ ⇒ ⇒ ⇒ %91

H. Nevzat Özgüven

DEĞERLENDĐRME

• Ar-Ge harcaması: % 0.76 / % 2-3

• Ticari kesimin payı: % 41 / % 65-75

• Ar-Ge Personeli: 30 / 90-130

• Bilimsel yayın: Dünyada 18. sıra

• Teknoloji geliştirme: Dünyada ~ 60. sıra

• Rekabet gücü: Dünyada 63. sıra

(Kore 13. sıra)

• Yüksek teknoloji ihracatının imalat sektörü

ihracatı içindeki payı

: %2

)

H. Nevzat Özgüven

2002’de Türkiye: Avrupa Patent Ofisi 1 patent ABD Patent Ofisi 0,2

Triadikpatent 0,1

Milyon Kişi Başına Patent Sayıları

H. Nevzat Özgüven

• Ulusal patent başvuru sayısı / Bilimsel yayın sayısı

– Japonya: 3.4 – Kore: 3.0

– ABD: 0.6 – TR: 0.06

DEĞERLENDĐRME

H. Nevzat Özgüven

DEĞERLENDĐRME

• Bilimsel çalışmaları/araştırmaları teknolojiye ve de ekonomik değere dönüştürmekte

başarılı olamamışız

• Ancak BT göstergelerindeki değişim ve genel eğilim oldukça olumlu yönde

H. Nevzat Özgüven

T T Ü Ü RK RK Đ Đ YE YE ’ ’ N N Đ Đ N B N B Đ Đ L L Đ Đ M M TEKNOLOJ

TEKNOLOJ Đ Đ POL POL Đ Đ T T Đ Đ KASI KASI

BĐLĐM VE TEKNOLOJĐ POLĐTĐKAMIZIN AYIRT EDĐCĐ ÖZELLĐKLERĐ

1990’lı yıllara kadar

• Ülkemizin temel bilimler, mühendislik ve

sağlık bilimleri ile tarım bilimleri alanlarında yetkinleşmesi

• Temel ve uygulamalı bilimlerde araştırmaların desteklenmesi

H. Nevzat Özgüven

Teknolojide yetkinleşmek; bilim ve teknolojinin ekonomik ve toplumsal faydaya

dönüştürülebilmesi (inovasyon becerisi)

BĐLĐM VE TEKNOLOJĐ POLĐTĐKAMIZIN AYIRT EDĐCĐ ÖZELLĐKLERĐ

1990’lı yıllar

H. Nevzat Özgüven

TÜRKĐYE’NĐN BĐLĐM VE TEKNOLOJĐ POLĐTĐKASI: 1993-2003

• Türkiye’nin çağımızın jenerik teknolojilerinde yetenek kazanması

- enformatik

- ileri malzeme teknolojileri - biyoteknoloji v.b.

• On yıllık dönem için ulaşılması öngörülen hedefler

H. Nevzat Özgüven

ULUSAL BĐLĐM VE TEKNOLOJĐ POLĐTĐKAMIZIN ANA EKSENĐ

• Ulusal Đnovasyon Sistemi’nin

kurulmasına yönelik acil düzenlemeler

• Ulusal Đnovasyon Sistemi’ni kuramamış bir ülke için, devletin inovasyonu özendirmeye yönelik araçları yaratmada oynayacağı rol

H. Nevzat Özgüven

ULUSAL ĐNOVASYON SĐSTEMĐNĐN YAPITAŞLARI

• Yenilikçi firmalar-kurumlar / AR-GE yapan firmalar-kurumlar

• AR-GE kuruluşları

• Eğitim-öğretim kurumları

• Teknoloji destek ve teknolojik kolaylık birimleri

• Mühendislik, danışmanlık, tasarım, kontrolluk hizmetleri veren kuruluşlar…

H. Nevzat Özgüven

• Teknoloji transferine ilişkin mekanizmalar

• Enformasyon hizmeti veren kurumlar ve enformasyon ağları

• Standartlar ve kalite ile ilgili kurumlar: ulusal metroloji sistemi, ulusal ‘akreditasyon’ ve ‘sertifikasyon’

sistemi

• Risk sermayesi yatırım ortaklıkları v.b. finansman kurumları

• AR-GE ve inovasyon teşvik mekanizmaları...

ULUSAL ĐNOVASYON SĐSTEMĐNĐN YAPITAŞLARI

H. Nevzat Özgüven

• Yaratıcı girişimciliği özendiren ve destekleyen mekanizmalar (kuluçkalıklar, ilk atılım sermayesi (seed capital) sağlayan kuruluşlar vb.)

• Teknoparklar, teknokentler

• Patent ofisleri, fikri hakları koruyan yasal düzenlemeler

• Uluslararası arenada, teknoloji alanında iş görmede yetkinleşmiş kuruluşlar, teknoloji ataşelikleri.

ULUSAL ĐNOVASYON SĐSTEMĐNĐN YAPITAŞLARI

H. Nevzat Özgüven

BTYK 2000’in ana gündemini (2001’de revize edilmiş şekliyle)

“Ulusal Bilim ve Teknoloji Politikaları:

2003-2023 Strateji Belgesi’nin Hazırlanması ve Đlgili Projeleri” oluşturmaktadır

BTYK 2000 ve 2001

H. Nevzat Özgüven

• Teknoloji Öngörü Projesi (Stratejik Hedeflerin Tesbiti Đçin)

• Ulusal Teknoloji Envanteri Projesi

• Türk Araştırmacılar Envanteri Projesi

• Ulusal Ar-Ge Altyapısı Projesi

ĐLGĐLĐ PROJELER

H. Nevzat Özgüven

GEREKÇE

• Bütün gelişmiş ülkeler uzun dönemli

toplumsal, ekonomik ve siyasi hedefleri ile uyumlu bir “BT Vizyonu” geliştirmişlerdir

• Türkiye’de Planlı Dönem (1963) ile başlayan BT politikaları oluşturma gayretleri, özellikle 1983 ve 1993 belgelerinde önemli yeni boyutlar

kazanmıştır

H. Nevzat Özgüven

GEREKÇE

Ancak, bugüne kadar ortaya konulan belgelerin, genel geçerliliği tartışmasız unsurlar içermelerine ve önemli bazı

kurumsal ve yasal değişiklikler getirmelerine karşın, hedefleri bakımından tam olarak

uygulanmaya konuldukları söylenemez.

H. Nevzat Özgüven

GEREKÇE

• Bunun nedenleri olarak, önerilen politikaların;

• ilgili bütün kesimler (siyasi erk, kamu, özel kesim ve üniversiteler) tarafından ortaklaşa sahiplenmelerinin sağlanamaması

• ve ülke vizyonundan yoksun bulunması gösterilebilir

H. Nevzat Özgüven

ÇALIŞMANIN KAPSAMI

• Türkiye’nin bilim ve teknoloji alanında mevcut konumunun saptanması

• Dünyada bilim ve teknoloji alanındaki uzun dönemli gelişmelerin saptanması

• Türkiye’nin 2023 hedefleri bağlamında, bilim ve teknoloji taleplerinin belirlenmesi

• Bu hedeflere ulaşılabilmesi için gerekli stratejik teknolojilerinin saptanması

• Bu teknolojilerin geliştirilmesi ve/veya edinilmesine yönelik politikaların önerilmesi

H. Nevzat Özgüven

KRĐTĐK TEKNOLOJĐLER

• Uluslararası rekabet üstünlüğü yarışında belirleyici olan yüksek teknolojiler

• Ulusal açıdan (özellikle ulusal savunma açısından), ülkenin kendi kendine yeterli olabilmesinde belirleyici olan teknolojiler

• Ulusal ekonomi için önemli olan uygulama alanlarında

“hız” belirleyici olarak değerlendirilebilecek teknolojiler

• Jenerik teknolojiler (bütün ekonomik faaliyet alanlarını etkilerler)

H. Nevzat Özgüven

ÖNGÖRÜ (Foresight) - Özellikleri

• Gelecek için VĐZYON oluşturması (Đradi)

• Đlgili bütün aktörleri (kamu-özel kesim, üniversite) içeren bir süreç olması

• Sürecin yaşanmış olmasının getirdiği avantajlar (iletişim, yoğunlaşma, eşgüdüm, uzlaşma,

sahiplenme, kavrama)

• Uzun dönemli (normal planlama döneminin ötesinde, 5-30 yıl) olması

• Öngörü Kültürü (stratejik düşünme, ileriye odaklanma ve toplumsal uzlaşma) yaratması

H. Nevzat Özgüven

Var olan bilim ve teknoloji politikalarının

• sistemli bir yaklaşım,

• süreklilik,

• siyasi kararlılık ve

• bir bütün halinde

hayata geçirilememesidir

(Politikaların hayata geçirilmesi: kaynak ve yasal düzenleme)

TÜRKĐYE’NĐN TEMEL EKSĐKLERĐ

H. Nevzat Özgüven

AR-GE Yardımı ve Otomotiv Sanayii

BĐLĐM VE TEKNOLOJĐ

POLĐTĐKALARININ UYGULAMA SONUÇLARINA

BĐR ÖRNEK

0 10 20 30 40 50 60 70 80

D1 D2 D3 Y1 Y2 Y3 Y4 Y5 Y6 Y7

TASARIM

TASARIM DOĞRULAMA TEKNOLOJĐEDĐNĐMĐ

OTOMOTĐV ANA SANAYĐ SEKTÖREL DURUM DEĞERLENDĐRMESĐ Tasarım - Tasarım Doğrulama - Teknoloji Edinimi

Yöntemlerinin Dağılım Grafiği

YÖNTEM AÇIKLAMA

D1 Kendim Ar-Ge yaparak bu beceriyi elde edeceğim D2 Lisansör firmamla ortak Ar-Ge yapacağım D3 Lisansör firmadan uzman getirterek çalışacağım Y1 Eğitim alacağım

Y2 Beceri transferini sağlayacak sözleşme yapacağım Y3 Yurtdışından danışmanlık alacağım

Y4 Üniversiteden danışmanlık alacağım Y5 Yurtiçinden danışmanlık alacağım Y6 Rakip ürünleri süreçleri inceleyeceğim Y7 Yurtdışından uzman çalıştıracağım

F1 Diğer

H. Nevzat Özgüven

BĐLĐM-TEKNOLOJĐ POLĐTĐKALARI ve

ÜNĐVERSĐTELER

• Üniversitelerin BT politikaları olur mu ?

• Ülkelerin BT politikaları olur

• Üniversiteler kendilerine bunun içinde uygun konumlar bulurlar – kendi hedef ve stratejilerini oluştururlar

• Üniversiteler, ülkelerin BT politikalarının oluşturulmasına katkıda bulunurlar (Üniversitelerin öncü rolü)

H. Nevzat Özgüven

BĐLĐM-TEKNOLOJĐ POLĐTĐKALARI ve

ÜNĐVERSĐTELER

• Üniversitelerin kendi hedef ve stratejilerini oluşturması:

• BT politikalarıyla uyum

• Bölgesel unsurlar

• Üniversitenin güçlü olduğu alanlar

• Kritik kütlenin oluşturulması

H. Nevzat Özgüven

BĐLĐM-TEKNOLOJĐ POLĐTĐKALARI ve

ÜNĐVERSĐTELER (MF)

• Ulusal BT politikaları doğrultusunda araştırma

(araştırma hedef ve stratejilerini BT politikaları doğrultusunda şekillendirmek)

• Uluslararası araştırmalar (araştırma yeteneğini geliştirmek, bilgi birikimi sağlamak, deneyim elde etmek)

• BT politikaları doğrultusunda araştırma yapılanması

(teknopark, teknoloji transfer birimleri, patent ofisi, araştırma merkezleri, sanayi ile kalıcı ve uzun süreli işbirlikleri)

H. Nevzat Özgüven

Ülkemizde Teknoparkları Bekleyen Tehlikeler (I)

Uygulamanın ideal yapıda olması için dikkat edilmesi gereken konular:

– Teknopark kuruluş kararlarının titizlikle verilmesi – Teknoparkların çalışmalarının izlenmesi

– Teknopark firmalarının faaliyetlerinin izlenmesi

H. Nevzat Özgüven

Ülkemizde Teknoparkları Bekleyen Tehlikeler (II)

Aksi taktirde, teknoparklar kendilerinden beklenen yararları sağlamak yerine, kendilerine tanınan mali avantajlardan yararlanan ve bunun bir kısmını, içinde yer aldıkları üniversitelere aktaran firmaların yer

aldığı kiralık mekanlara dönüşebilir

H. Nevzat Özgüven

BĐLĐM-TEKNOLOJĐ POLĐTĐKALARI ve

ÜNĐVERSĐTELER (MF)

• Nihai amaç, araştırma faaliyetlerinin özgün ürünlere dönüştürülmesinde uygun halkada yer almak

• Bilimsel yayın beklentilerinin BT politikaları

doğrultusundaki araştırmalarla karşılanabilmesi

H. Nevzat Özgüven

Teknoloji Geliştirme Temel Araştırma Uygulamalı Araştırma

(Üniversite) (Üniversite / Araştırma Merkezi)

(Araştırma Merkezi / Sanayi) Ürün

ĐNOVASYON SÜRECĐ

(Sanayi)

H. Nevzat Özgüven

Yeni Teknoloji Yeni Teknoloji

Üniversite KaynaklÜniversite Kaynaklıı GiriGirişşim im Belirsiz Pazar Potansiyeli Belirsiz Pazar Potansiyeli Pazara

Pazara ÇÇııkkışış SüSüresi Uzunresi Uzun

Mevcut Teknolojinin Yeni Mevcut Teknolojinin Yeni Uygulamas

Uygulamasıı

Belirsiz Pazar Potansiyeli Belirsiz Pazar Potansiyeli Pazara

Pazara ÇÇııkkışış SüSüresi Uzunresi Uzun

PAZAR PAZAR

TEKNOLOJTEKNOLOJĐĐ

Mevcut Teknolojinin Yeni Mevcut Teknolojinin Yeni Uygulamas

Uygulamasıı

Sanayi Kaynakl

Sanayi Kaynaklıı GiriGirişimşim Belirgin Pazar Potansiyeli Belirgin Pazar Potansiyeli Pazara

Pazara ÇÇııkkışış SSüüresi < 5 Yresi < 5 Yııll

PAZAR PAZAR AR-GE PROJELERĐ SINIFLAMASI

Yeni Teknoloji Yeni Teknoloji

Sanayi Kaynakl

Sanayi Kaynaklıı GiriGirişşim im Belirgin Pazar Potansiyeli Belirgin Pazar Potansiyeli

Pazara

Pazara ÇÇııkkışış SüSüresi < 5 Yresi < 5 Yııll

H. Nevzat Özgüven Kaynak: TÜBĐTAK

Teşekkürler...

H. Nevzat Özgüven