2 ukurova 1518(Caroline pueen)

I

AKDENIZ BÖLGESI PAMUKLARINDA GÖRÜLEN SOLGUNLUK HASTALIĞI ( V e r t i c i l l i u m d a h l i o e K l e b . ) ' N A KARŞI BAZI PAMUK ÇEŞİT LERÎNÎN DUYARLILIKLARININ SAPTAMASI ÜZERlhOE ÇALIŞMALAR

M. Sait DOLAR² CZET

Akdeniz b ö l g e s i n i n pamuk t a r ı m ı y a p ı l a n i l l e r i n d e n başta Kahramanmaraş olmak üzere H a t a y , A n t a l y a ve Adana i l l e r i n i n b a z ı ke­

s i m l e r i n d e V e r t i c i l l i u m d a h l i a e KTeb.solgunluk h a s t a l ı ğ ı sorun o l ­ maya b a ş l a m ı ş t ı r . İ l a ç l ı mücadelesi bulunmayan ve k ü l t ü r e l önlemle­

r i oldukça zor olan bu h a s t a l ı ğ a k a r ş ı d a y a n ı k l ı ç e ş i t l e r i sapta - • mak amacıyla 19 pamuk ç e ş i d i s a k s ı ve t a r l a k o ş u l l a r ı n d a denemeye a l ı n m ı ş ve bu h a s t a l ı ğ a k a r ş ı d u y a r l ı l ı k l a r ı s a p t a n m ı ş t ı r .

T o p r a ğ ı h a s t a l ı k inokulumu i l e b u l a ş t ı r ı l m ı ş s a k s ı l a r a 6 t e k r a r l ı tesadüf p a r s e l l e r i ve t a r l a y a da 4 t e k r a r l ı tesadüf b l o k ­

l a r ı deneme desenine göre e k i l e n pamuk ç e ş i t l e r i y ı l sonunda toprak s e v i y e s i n d e n k e s i l e r e k i l e t i m d o k u l a r ı n d a k i renk d e ğ i ş i m i dikkate a l ı n a r a k değerlendirmeye t a b i tutulmuş ve h a s t a l ı ğ a yakalanma oran-"

l a n i l e hastalanma ş i d d e t l e r i bulunmuştur.Ayrıca t a r l a d a k i mahsul­

l e r i a y r ı a y r ı toplanarak dekara v e r d i k l e r i k ü t l ü pamuk m i k t a r l a r ı h e s a p l a n m ı ş t ı r .

Denemeye a l ı n a n 19 ç e ş i t t e n Taşkent I ç e ş i d i n i n en dayanık l ı , A c a l a S . J . l , Aleppo I , N a z i l l i 66-100,QF 34/1 ve Coker 310 ç e ş i t ­ l e r i n i n o r t a derecede d u y a r l ı , b ö l g e n i n standart ç e ş i t l e r i olan D e l - t a p a i n 15/21,Çukurova 1518,Adana 967-10 ve Sayar 314 ve bunlarınme l e z l e r i olan D e l t a p a i n 15/21 X C.pueen/969-96,Deltapain 15 X Acala"

292, Ç.M.B. 975-85 ve D e l t a p a i n 1 6 ( 1 9 7 5 - l ) ç e ş i t l e r i en d u y a r l ı , D e l - c o t t , S t o n v i l l e 7-A, M o - d e l , 8/2-1972-43 ve D e l t a p a i n 61 ç e ş i t l e r i i k i n c i g r u p l a son grup arasında y e r almış ve d u y a r l ı k a n ı s ı n ı v e r ­ m i ş l e r d i r .

Taşkent I pamuk ç e ş i d i 1981 ve 1983 y ı l l a r ı n d a verim ba - kımından b i r i n c i grubu oluşturmuştur.1982 de i k i n c i g r u p t a yer a l ­ m ı ş t ı r . B ö l g e n i n standart ç e ş i t l e r i i s e devamlı s u r e t t e a l t ve o r t a g r u p l a r d a yer a l m ı ş l a r d ı r .

E l d e e d i l e n sonuçlara göre h a s t a l ı ğ a d a y a n ı k l ı ve verim yö nünden i y i sonuç veren Taşkent I ç e ş i d i n i n h a s t a l ı k l a b u l a ş ı k b u l u l nan a l a n l a r a e k i l e b i l e c e k en i y i ç e ş i t olduğu kanaatına v a r ı l m ı ş - t ı r . A n c a k b i r ç e ş i d i n h a s t a l ı ğ a d a y a n ı k l ı ve v e r i m l i olması o ç e ş i ­ d i n bölge s t a n d a r d ı olmasına k a f i gelmemektedir.Lif. uzunluğunun k ı ­ s a l ı ğ ı ve d i ğ e r t e k n o l o j i k ö z e l l i k l e r i n i n standart ç e ş i t l e r d e n daha düşük olması,onun standart ç e ş i t o l a r a k t e s c i l i n i önlemektedir. Bu 1 Y a z ı n ı n y a y ı n ve yönetim kuruluna g e l i ş t a r i h i : 28.6.1984

2 Bölge Z i r a i Mücadele A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü E n d ü s t r i ve Süs B i t k i l e ­ r i H a s t a l ı k l a r ı Lab. Ş e f i - ADANA

E y l ü l 1*84

bakımdan Solgunluk h a s t a l ı ğ ı n a k a r ş ı d a y a n ı k l ı l ı k g e n^fi n i n v e r i l m e ­ s i amacıyla Pamuk A r a ş t ı r m a Enstitüsünce standart ç e ş i t l e r i l e me- lezlemeye t a b i tütülmüştür.Bu konudaki ç a l ı ş m a l a r a başka p r o j e l e r i l e devam e d i l e c e k t i r .

GÎRIŞ

Dünyanın ve T ü r k i y e ' n i n en önemli b i r tarım ürünü olan p a ­ muk,Akdeniz b ö l g e s i n i n de en önde g e l e n g e l i r k a y n a ğ ı d ı r . T ü r k i y e i h

r a c a t ı n d a k i büyük p a y ı y a n ı n d a , t e k s t i l ve yağ e n d ü s t r i s i n i n de t e - ~ mel hammaddelerinden b i r i n i o l u ş t u r m a k t a d ı r . A k d e n i z bölgesinde y ı l ­ l a r a göre 5 m i l y o n dekara v a r a n e k i l i ş a l a n ı 1983 y ı l ı n d a 3.375.420 dekar (Çukurova'mda 3.006.871 dekar ve A n t a l y a ' d a 358.420 dekar)saha da gerçekleşmiştir(Anonymus 1983). Bu alandan i s e 1.002.052 ton küE l ü pamuk,ondanda 278.208 ton l i f pamuk e l d e e d i l m i ş t i r . K ü t l ü pamu-~

ğun 130 TL. taban f i a t ı üzerinden p a r a s a l d e ğ e r i 130.866.760.000 TL.

t u t m a k t a d ı r . A y n ı y ı l bölgede¹ 9.251.618.725 TL. i l a ç s a r f ı i l e 37. - 064.257.575 Tl. ürün k u r t a r ı l / n i ş ve mücadele y o l u y l a m i l l i ekonomiye 27.812.638.550 Tl. katkıda b u l u n u l m u ş t u r .¹

Pamuğa z a r a r veren h a s t a l ı k ve z a r a r l ı l a r i ç e r i s i n d e s o l ­ gunluk h a s t a l ı ğ ı n ı n önemli b i r y e r i v a r d ı r . H a s t a l ı ğ ı n d e ğ i ş i k a r a ş - t ı r ı c ı l a r c a saptanmış olan b i t k i ölümü ve verim düşüklüğüne s e b e b i ­ yet verme ş e k l i n d e k i z a r a r ı n a k a r ş ı ö n e r i l e n mücadele y o l l a r ı s ı - n ı r l ı a l a n l a r i ç e r i s i n d e kalmaktadır.Ege b ö l g e m i z i n en önde g e l e n pamuk h a s t a l ı ğ ı o l a n solgunluk üzerinde y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r d a 1967- 1970 y ı l l a r ı bölge ortalaması o l a r a k % 31.44 oranında h a s t a l ı k sap­

t a n m ı ş t ı r (Karaca et al.1971),Esentepe(1979),Karaca et a l . ( l 9 6 9 ) v e G ü l t e r (1971) 'e a t f e n , A y d ı n , M a n i s a ve İ z m i r i l l e r i n d e s ı r a s ı y l a %

14.6, % 9.3, % 9.3 ve % 11.3 oranında pamuklarda zarara sebeb o l d u ­ ğunu kaydetmektedir.

Akdeniz bölgesinde de 1970-1971 y ı l l a r ı arasında Esentepe (1979) t a r a f ı n d a n Adana ve A n t a l y a i l l e r i n d e y a p ı l a n çalışmada 5o0.- 04 - % 25.56 o r a n l a r ı n d a solgunluk h a s t a l ı ğ ı ve % 0.1 - % 12.34 z a ­ r a r s a p t a n m ı ş t ı r . B ö l g e n i n d i ğ e r i l l e r i n d e t a r a f ı m ı z d a n ve mücadele t e ş k i l a t ı n c a y a p ı l a n incelemelerde h a s t a l ı ğ ı n Hatay i l i n i n b a z ı k e ­ s i m l e r i i l e Kahramanmaraş i l i n d e daha yoğun ş e k i l d e mevcut olduğu ve z a r a r a sebebiyet v e r d i ğ i saptanmıştır.Kahramanmaraş i l i m i z Z i r a i Mücadele ve Karantina Müdürlüğünün t e s b i t l e r i n e göre;pamuk a l a n l a ­

r ı n ı n ortalama % 60 l ı k bölümünde solgunluk g ö r ü l e r e k , k u r u m l a r a , v e - ciüşüklüğüne ve ortalama % 15 c i v a r ı n d a verim kaybına sebeb olduğu saptanmıştır.^Kahramanmaraş i l i n i n y ı l l ı k pamuk e k i l i s i 350.000 de­

k a r , k ü t l ü pamuk ürünü 102.850 Kg ve toplam p a r a s a l d e ğ e r i 7.713. - 750.000 Tl. olduğuna g ö r e^; solgunluğun sebeb olduğu kayıp 1 m i l y a r İ57 milyon Tl d i r . B u rakamlar Bölge ve T ü r k i y e düzeyinde e l e a l ı n - d ı g ı n d a solgunluğun sebeb olduğu z a r a r ı n önemi daha da i y i a n l a ş ı - T Adana ve Konya tiölge Z i r a i Mücadele ve Karantina B a ş k a n l ı k l a r ı

1983 y ı l ı çalışma r a p o r l a r ı .

2 Kahramanmaraş Z i r a i Mücadele ve Karantina Müdürlüğü 1982 y ı l ı ç a ­ lışma r a p o r u .

149

BİTKİ KCRUMA BÜLTENİ CİLT 24, N0.3 l a c a k t ı r .

Solgunluk h a s t a l ı ğ ı y l a i l a ç l ı mücadelenin i m k a n s ı z l ı ğ ı ne­

d e n i y l e ç a l ı ş m a l a r k ü l t ü r e l önlemler ve d a y a n ı k l ı ç e ş i t araştırma denemeleri üzerinde y o ğ u n l a ş m ı ş t ı r . B u konuda Ege bölgesinde sürdü- ^: r ü l e n çalışmalarda Taşkent ç e ş i t l e r i h a s t a l ı ğ a d a y a n ı k l ı bulunmuş - t ur « I Akdeniz bölgesinde de bu konudaki a r a ş t ı r m a l a r a bu çalışma iJe b a ş l a n ı l m ı ş t ı r ••

1981 y ı l ı n d a Adana Bölge Pamuk A r a ş t ı r m a Enstitüsünün b ö l - 9^e>e adaptasyonundan ümitvar olduğu ve verim denemesine t a b i t u t t u ğ u 13 pamuk ç e ş i d i Enstitümüz bahçesindeki s a k s ı l a r d a ve Kahramanmaraş!- t a b i r ç i f t ç i t a r l a s ı n d a denemeye a l ı n m ı ş t ı r .

1982 y ı l ı n d a ülkemize y e n i i t h a l e d i l e n D e l t a p a i n 61 ç e ş i ­ d i n i n t a r l a denemesine i l a v e e d i l m e s i i l e y i n e a y n ı ç e ş i t l e r a y n ı

y e r l e r d e denemeye a l ı n m ı ş l a r d ı r .

1983 y ı l ı n d a Mo-del,Deltapain 15 X A c a l a 292 ve D e l t a p a i n 15/21 X C a r o l i n e Çueen 969/96 ç e ş i t l e r i n i n tohumu y e t e r l i olmadığı i ç i n her i k i yerde ve bunlara i l a v e t e n D e l c o t t ç e ş i d i n i n d e , t a r l a denemesinde ekimi yapılamamıştır.Buna k a r ş ı l ı k 8/2 972-43, ÇF.34-1, Ç.M.B. 975-85-Coker 310 ve D e l t a p a i n 16/975-1 ç e ş i t l e r i s a k s ı ve t a r l a denemelerine d a h i l e d i l m i ş l e r d i r .

Üç y ı l süre i l e s a k s ı ve t a r l a d a sürdürülen çalışmalardan büyük oranda kesin sonuç a l ı n m a s ı ve Bölge Pamuk A r a ş t ı r m a E n s t i t ü -1

sünün verim denemesini sona e r d i r m e s i d o l a y ı s ı y l a 1983 y ı l ı n d a s o ­ n u ç l a n d ı r ı l m ı ş t ı r »

MATERYAL VE METOT

Araştırmada Adana Pamuk A r a ş t ı r m a Enstitüsünün bölgeye a - daptasyonunda ümitvar olduğu ve verim denemesine t a b i t u t t u ğ u aşağı daki pamuk ç e ş i t l e r i k u l l a n ı l m ı ş t ı r .

A - Saksı Denemesi:

Tesadüf p a r s e l l e r i deneme desenine göre 6 t e k r a r l ı ( h e r sak s ı 1 p a r s e l ) o l a r a k d ü z e n l e n m i ş t i r - A y r ı c a her ç e ş i t i ç i n temiz top-""

r a k l ı b i r e r s a k s ı da ş a h i t o l a r a k a l ı n m ı ş t ı r . D e n e m e ' d e 30 cm ç a p ı n ­ da s a k s ı l a r k u l l a n ı l m ı ş t ı r . S a k s ı t o p r a k l a r ı Zunnunov (1962) y ö n t e - ' mine g ö r e , y u l a f o r t a m ı i l e h a z ı r l a n m ı ş V e r t i c i l l & u n d a h l i a e i n o k u -

lumu t o p r a ğ ı n 10-15 cm d e r i n l i ğ i n e gömülmüş ve daha sonra . toprak sulanmak s u r e t i y l e b u l a ş t ı r ı l m i ş t ı r ( h e r 6 s a k s ı y a 400 g r İ l k y u l a f o r t a m ı ) . Ş a h i t s a k s ı l a r a o güne kadar üzerinde t a r ı m yapılmamış t e ­ miz orman t o p r a ğ ı doldurulmuştur.

Denemeye a l ı n a n ç e ş i t l e r e a i t tohumlar 25.5.1981, 6..5.1982 ve 10.5.1983 t a r i h l e r i n d e her s a k s ı y a 25 adet o l a r a k e k i l m i ş l e r d i r . Deneme süresince s a k s ı l a r çeşme suyu i l e s u l a n m ı ş l a r d ı r . F i d e l e r 15- T K a r ^ T j ^ î ü * , T T , M . E s e n t e p e , E , S e z g i n . 1979-1982, ⁿEge B ö l g e s i pamuk­

l a r ı n d a görülen solgunluk h a s t a l ı ğ ı n ı n s e b e b l e r i ve.koruma imkan­

l a r ı üzerinde ç a l ı ş m a l a r^Ma d l ı 105.814/A-l nolu p r o j e n i n N i h a i r a -¹ p o r l a r ı - Î Z M İ R .

E y l ü l . "1984

Ç e ş i d i n A d ı Menşei

1- Adana 967-İO 2

3

S

4- Sayar 314 5- A c a l a S. 3.1 6- Aleppo 1 7- Mo-del

8- D e l c o t t 277

9- S t o n v i l l e 7-A /97CT-5

10-Deltapain 15/21 X A c a l a 292, 1 1 - N a z i l l i 66-100

12-Deltapain 15/21 X.C.pueen 969-96 13-Taşkent I

14-Deltapain 61

15-Deltapain 16/975-1 16-Coker 310

17-8/2-972-43 18-Ç.M.B. 975-85 19-ŞF - 34-1

Adana

İt

A . B . D . Adana İ s r a i l Suriye A . B . D .

i t t l

Adana N a z i l l i Adana Rusya A . B . D . Ad ana A . B . D . Adana

t t

N a z i l l i

Denendiği 1981-1983

M

İt i t i t I I i t t l I I I I

1982-1983 1983

7 1983

I I 11

1983 20 cm boya g e l d i k l e r i n d e her saksıda 5 b i t k i kalacak ş e k i l d e sey - r e l t i l m i ş t i r .

Sayımlar 12.11.1981, 27.10.1982 ve 11.11.1983 t a r i h l e r i n d e b i t k i l e r tek t e k k e s i l e r e k i l e t i m d o k u l a r ı n d a k i renk d e ğ i ş i m i d i k ­ kate a l ı n a r a k y a p ı l m ı ş ve denemeye a l ı n a n pamuk ç e ş i t l e r i n i n has - t a l ı ğ a yakalanma o r a n l a r ı bulunmuştur.Elde e d i l e n sonuçlara Varyans a n a l i z i uygulanarak ç e ş i t l e r a r a s ı n d a k i f a r k l ı l ı k Duncan t e s t i i l e s a p t a n m ı ş t ı r .

B- T a r l a Denemesi:

Deneme Kahramanmaraş merkez i l ç e s i n d e 1981 ve 1982 y ı l l a ­ r ı n d a Hüsnü Öksüz ve 1983 t e de Murat Budak'ın t a r l a l a r ı n d a 4 t e k ­ r a r l ı ve 13-15 k a r e k t e r l i o l a r a k tesadüf b l o k l a r ı deneme desenine göre a ç ı l m ı ş t ı r . P a r s e l l e r 2,8 X 12 = 33.6 m² o l a r a k a l ı n m ı ş ve 4 s ı r a o l a r a k düzenlenmiştir.Daha önceki y ı l l a r d a devamlı pamuk e k i ­ l e n ve h a s t a l ı ğ ı n her y ı l görüldüğü bu t a r l a l a r a pamuk t o h u m l a r ı 21.5.1981, 5.4.1982 ve 27.5.1983 g ü n l e r i e k i l m i ş t i r . T a r l a d a k i s e y ­ reltme,çapa,sulama ve her t ü r l ü bakım i l e z a r a r l ı l a r l a mücadele ç i f t ç i n i n t a r l a s ı n ı n d i ğ e r bölümlerinde olduğu g i b i ç i f t ç i t a r a f ı n ­ dan y a p ı l m ı ş t ı r .

H a s t a l ı k ş i d d e t l e r i n i bulmak i ç i n sayımlar E y l ü l , E k i m a y ­ l a r ı ve son hasat esnasında 0-3 skalasına göre yapraklarda simpto- m a t o l o j i k o l a r a k y a p ı l m ı ş ve Tovvsehd-Heuberger formülüne göre de - ğ e r l e n d i r i l m i ş t i r .Mahsul t o p l a n d ı k t a n sonra da b i t k i l e r toprak y ü ­ zeyinden t e k t e k k e s i l e r e k 4.11.1981,21.10.1982 ve 15.11.1983 t e i l e t i m d o k u l a r ı n d a k i renk d e ğ i ş i m l e r i esas a l ı n a r a k hasta ve sağ -

151

BİTKİ KORUMA BÜLTENİ CtLT 24, No. 3 lam b i t k i l e r üzerinden yüzde h a s t a l ı k o r a n l a r ı bulunmuştur.Sonuç­

l a r a varyans a n a l i z i uygulanmış,varyasyonlar Duncan t e s t i i l e sap­

t a n m ı ş t ı r .

Ç e ş i t l e r i n l<ütlü pamuk v e r i m l e r i Bölge Pamuk Araştırma Ens t i t ü s ü n c e d e ğ e r l e n d i r i l m i ş t i r .

SONUÇLAR A-Saksı Denemesi

19 Pamuk Ç e ş i d i n i n üç y ı l V . d a h l i a e ' y e yakalanma o r a n l a r ı C e t v e l 1 de g ö s t e r i l m i ş t i r .

Temiz t o p r a k l ı ş a h i t s a k s ı l a r d a k i h i ç b i r b i t k i h a s t a l ı k simptomu g ö s t e r m e m i ş t i r .

C e t v e l 1. Solgunluk h a s t a l ı ğ ı n a k a r ş ı d u y a r l ı l ı k t e s t i n e t a b i t u t u l a n pamuk ç e ş i t l e r i n i n s a k s ı deneme - sinde h a s t a l ı ğ a yakalanma o r a n l a r ı ( % ) v e d a h i l o l ­ d u k l a r ı g r u p l a r .

Î98Î Î982 Î983 "

Ç e ş i t l e r ^{0 '} / O Gruplar Gruplar ^{D / / O} Gruplar

Taşkent I 15.00 A 13.33 A 23.00 A

Acala S - J - l 27-50 BC 18.83 AB 33.00 AB

D e l t a p a i n X Acala 292 25.00 AB 56.66 CDE

-

Aleppo I 40.00 BCD 40.00 BC 50.00 ABC

N a z i l l i 66-100 37.50 BCD 33.33 ABC 56.00 BC

Mo-del 41.66 BCD 43.83 CD ^{— —}

D e l c o t t 227 41.66 BCD 40.00 BC 73.00 CDE

S t o n v i l l e 7-A/970-5 41.66 BCD 74.50 DEF 83.00 DEF

D e l t a p a i n 15/21XC. 41.66 BCD 74.50 DEF

- -

pueen 969-96

-

Sayar 314 48.50 CD 93.33 H 83.00 DEF

Adana 967-10 60.00 DE 84.50 FGH 86.00 EF

D e l t a p a i n 15/21 70.83 EF 90.00 GH 90.00 F

Çukurova 1518 79.16 F 93.33 EFG 83.00 DEF

8/2-972-43 ^{_ _ — —} 53.00 BC

Ç.M.B.975-85 ^{_ — —} 66.00 CD

D e l t a p a i n 16/975-1 ^—

-

PF. 34-1

-

D e l t a p a i n 61 _{Coker 310} ^— — ^— —

- -

-

C e t v e l l ' d e görüldüğü g i b i pamuk solgunluk h a s t a l ı ğ ı n a y a ­ kalanma o r a n l a r ı y ı l l a r a ve ç e ş i t l e r e göre % 25.00-% 93.33 a r a s ı n ­ da değişmektedir.Her y ı l y a p ı l a n i s t a t i s t i k i a n a l i z sonucunda T a ş - k e n t - I ç e ş i d i her y ı l b i r i n c i grupta y e r a l m ı ş , y a n i h a s t a l ı ğ a en az y a k a l a n m ı ş t ı r . O n u s ı r a s ı y l a y ı l l a r a göre A c a l a S . J . l . A l e p p o . I . N a z i l l i ve 1981 y ı l ı n d a D e l t a p a i n X A c a l a 292 ç e ş i t l e r i olmuştur.

B ö l g e n i n standart ç e ş i t l e r i olan Adana »967-10,Deltapain 15/21,Sayar

E y l ü l 1984

1981 1982 1983

Ç e ş i t l e r ^{/ •} Gruplar % Gruplar ^{• / O O '} Gruplar

Taşkent I 26.12 A 17.33 A 17.15 A

Acala S . J . l 53.63 B 41.10 AB 92.14 BC

Aleppo 1 74.16 CDE 51.25 BC 89.04 AB

N a z i l l i 66-100 49.44 AB 63.59 CD 94.31 BC

D e l c o t t 227 58.24 BC 80.60 EF ^{_ —}

Mo-del 64.57 BCD 72.16 DE ^{— —}

S t o n v i l l e 7-A/970-5 73.80 CDE 78.68 EF 94.93 BC

D e l t a p a i n 61

-

Deltapain X Acala 292 78.94 DEF 74.61 DE ^{— —}

D e l t a p a i n 15/21 XC. Çueen 969-96 84.76 EF 88.34 FG

- -

Sayar 314 80.99 DEF 88.97 FG 99.25 CD

Çukurova 1518 82.12 DEF 89.77 FG 98.99 BCD

Adana 967-10 90.19 F 89.57 FG 99.42 CD

Deltapain 15/21 86.37 EF 93.97 G 100.00 D

Coker 310,

-

-

ÇF-34-1 8/2-972-43 ^{— • — — — — —}

-

Deltapain 16/975-1 ^—

-

-

Ç.M.B. 975- 85

- - - -

C e t v e l 2 i n c e l e n d i ğ i n d e ç e ş i t l e r i n y ı l l a r a göre 17.15-,

% 1Q0 arasında solgunluk h a s t a l ı ğ ı n a y a k a l a n d ı k l a r ı g ö r ü l m e k t e d i r . İ s t a t i s t i k i a n a l i z s o n u ç l a r ı n a göre Taşkent-1 ç e ş i d i her üç y ı l d a da t e k başına b i r i n c i grubu oluşturmuş ve en d a y a n ı k l ı ç e ş i t olarak bulunmuştur.Bunu Acala S . J . l Aleppo I ve N a z i l l i 66-100 ç e ş i t l e r i i z l e m i ş t i r . B ö l g e n i n standart ç e ş i t l e r i olan Adana 967-10,Deltapain 15/21, Sayar 314 ve Çukurova 1518 i s e her üç y ı l d a en d u y a r l ı ç e ş i t l e r grubuna g i r m i ş l e r d i r . D i ğ e r ç e ş i t l e r i s e o r t a g r u p l a r d a yer a l - "

m ı ş l a r d ı r .

D u y a r l ı l ı k t e s t i n e t a b i t u t u l a n ç e ş i t l e t i n t a r l a deneme - sinde simptomatolojik o l a r a k saptanan ve 0-3 skalasına göre d e ğ e r ­ l e n d i r i l e n h a s t a l ı k ş i d d e t l e r i C e t v e l 3 ' t e g ö s t e r i l m i ş t i r .

153

I

314 ve Çukurova 1518 (C.queen)pamuk ç e ş i t l e r i i s e her üç y ı l d a d u ­ y a r l ı b u l u n m u ş l a r d ı r . D i ğ e r ç e ş i t l e r i s e i k i grup arasında s ı r a l a n ­ m ı ş l a r d ı r .

B - T a r l a Denemesi^

Kahramanmaraş'ta ç i f t ç i t a r l a s ı n d a denemelerin üç y ı l l ı k h a s t a l ı ğ a yakalanma o r a n l a r ı C e t v e l 2^!d e g ö s t e r i l m i ş t i r .

C e t v e l 2.Solgunluk h a s t a l ı ğ ı n a k a r ş ı d u y a r l ı l ı k t e s t i n e t a b i t u t u l a n pamuk ç e ş i t l e r i n i n t ar la"denemesinde h a s t a l ı ğ a yakalanma o r a n l a r ı (?0ve d a h i l olduk­

l a r ı g r u p l a r

I

BİTKİ KORUMA BÜLTENİ CİLT 24,No. 3

1981 1982 1983

Ç e ş i t l e r ^{0 / / O} Gruplar % Gruplar % G ruplar

Taşkent - I 12.84 A 8.40 A 7.83 A

Acala S . J . I . 21.84 AB 16.60 AB 63.55 ^[}

Aleppo I 38.97 DC 22.23 B 60.55 An

N a z i l l i 66-10 19.90 A 27.04 BC 67.52 B

D e l c o t t 277 32.75 BC 39.51 CDE ^{— —}

Mo-del 32.85 BC 36.60 CD ^{— —}

D e l t a p a i n X Acala 292 44.55 DCE 36.99 CD ^{— —}

S t o n v i l l e 7-A/970-5 43.71 DCE 44.80 DEF 68.17 BC

D e l t a p a i n 61 ^{• _ —} 42.95 DEF 74.86 BCD

D e l t a p a i n 15/21XC 56.42 EF 47.13 DEF

- ^-

Queen 969-96

Sayar 314 49.85 DE 54.04 EF 82.67 CDE

Adana 967-10 63.57 F 52.33 DEF 84.91 CDE

Çukurova 1518 49.40 DE 54.25 EF 82.34 CD

D e l t a p a i n 15/21 51.52 EF 56.47 F 87.28 E

ÇF- 34-1 ^—

-

-

Coker 310

- ^- -

8/2-972-43 ^{_ — _} 69.44 BC

Delt.16/975-1 ^—

-

Ç.M.B. 975-85

- ^{- -} -

C e t v e l 3 i n c e l e n d i ğ i n d e denemeye a l ı n a n pamuk ç e ş i t l e r i n i n h a s t a l ı k ş i d d e t l e r i n i n y ı l l a r a göre % 7.83-% 87.28 arasında d e ğ i ş ­ t i ğ i görülmektedir.Her üç y ı l y a p ı l a n i s t a t i s t i k i a n a l i z s o n u ç l a r ı ­ na göre T a ş k e n t - I ç e ş i d i 1981 y ı l ı n d a N a z i l l i 66-100 i l e b i r l i k t e , d i ğ e r i k i y ı l d a ' d a tek başına b i r i n c i grubu oluşturmuş ve en t o l e ­ r a n s l ı ç e ş i t olarak bulunmuştur.Bunu A c a l a S . J . I . Ve Aleppo I i z l e ­ m i ş l e r d i r .Bölgenin standart ç e ş i t l e r i olan Adana 967/10, D e l t a p a i n

15/21 Sayar 314 ve Çukurova 1518 ç e ş i t l e r i en d u y a r l ı ç e ş i t l e r o l a ­ rak bulunmuştur.Diğer ç e ş i t l e r ara g r u p l a r d a y e r a l m ı ş l a r d ı .

Değerlendirmesi Adana Pamuk A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü t a r a f ı n d a n y a p ı l a n pamukların k ü t l ü v e r i m l e r i C e t v e l 4 de g ö s t e r i l m i ş t i r .

C e t v e l 4 i n c e l e n d i ğ i n d e ç e ş i t l e r i n y ı l l a r a göre 362 k g / d a - 81.25 kg/da arasında k ü t l ü pamuk v e r d i k l e r i görülmektedir.Her üç y ı l d a y a p ı l a n i s t a t i s t i k i a n a l i z sonuçlarına göre,1981 ve 1983 y ı - l ı n d a T a ş k e n t - I ç e ş i d i b i r i n c i grubu oluşturmuş,1982 y ı l ı n d a i s e i k i n c i g r u p t a y e r a l m ı ş t ı r . 1 9 8 2 y ı l ı n d a b i r i n c i grubu A c a l a S . J . I . ve Aleppo I , i k i n c i grubu Taşkent I ve Mo-del o l u ş t u r m u ş l a r d ı r . N a - z i l l i ç e ş i d i üçüncü ve daha a l t g r u p l a r d a ye.r a l m ı ş t ı r , Bölgenin s - tandart ç e ş i t l e r i devamlı s u r e t t e a l t ve o r t a g r u p l a r d a yer a l m ı ş ­

t ı r , k C e t v e l 3. Solgunluk h a s t a l ı ğ ı n a k a r ş ı d u y a r l ı l ı k t e s t i n e

t a b i t u t u l a n pamuk ç e ş i t l e r i n i n t a r l a denemesin­

de simptomatolojik olarak saptanan h a s t a l ı ğ a y a ­ kalanma ş i d d e t l e r i (?o)ve d a h i l o l d u k l a r ı g r u p l a r .

E y l ü l 1984

C e t v e l 4 . Solgunluk h a s t a l ı ğ ı n a k a r ş ı d u y a r l ı l ı k t e s t i n e t a b i t u t u l a n ve a y n ı zamanda bölgeye adaptasyo­

nundan ümitvar olan pamuk ç e ş i t l e r i n i n dekar b a ­ ş ı n a k ü t l ü v e r i m l e r i ve d a h i l o l d u k l a r ı g r u p l a r .

1981 1982 1983

Ç e ş i t l e r V e r i m i Gruplar V e r i m i Gruplar V e r i m i Grup Ç e ş i t l e r

1ar

Taşkent I 362.77. A 284 . 82 AB 224.11 A

Aleppo I 285 . 71 BC 323.21 - A : 130.36 BCD

Acala s . j . l 228.93 CDE 348.21 A 81% 25 D

Mo-del 310.09 289.28 AB ^{— —-}

N a z i l l i 66-100 240.80 BCDE 234.82 BC 148.21 ABCD

Çukurova 1518 183.84 E 222.32 BC 180.36 ABC

S t o n v i l l e 7-A/970-5 208.39 DE 214.28 C 91.07 CD

D e l c o t t 277 210.71 DE 182.14. C ^{— —}

D e l t a p a i n 15/21 X C. Queen 969-96 240.36 BCDE 175.89 C

- -

D e l t a p a i n 15/21 208.93 DE 174.10 C 169.64 ABCD

Adana 967-10 250.35 BCDE 164.28 C 153.57 ABCD

Sayar 314 263.30 BCD 162.50 C 135.71 ABCD

D e l t a p a i n 15/21 X A c a l a 203.21 DE 166.07 C ^{— —} 292

D e l t a p a i n 61 _ÇF-34-1

-

Coker 310 ^{— — -} 164.29 ABCD

8/2-972-43 ^{— _ —} 139.29 ABCD

D e l t a p a i n 16/975-1 ^{— — — —} 131.25 BCD

Ç.M.B. 975-85

- - - -

TARTIŞMA VE KANI

Adana Bölge Pamuk A r a ş t ı r m a Enstitüsünün bölgeye adaptas­

yonunda ümitvar olduğu ve verim denemesine a l d ı ğ ı 19 pamuk ç e ş i d i ­ n i n Kahramanmaraş¹ta ç i f t ç i t a r l a s ı n d a ve Enstitümüz bahçesinde sak s ı l a r da V e r t i c i l l u m d a h l i a e solgunluğuna k a r ş ı y a p t ı ğ ı m ı z duyar - l ı l ı k t e s t l e r i n d e ç e ş i t l e r i n hepsinde, az çok d u y a r l ı l ı k görülmüş - tür.Ancak denemeye a l ı n a n ç e ş i t l e r i n Gossypium hirsutum soyundan o l ması,Dickson ( 1 9 5 6 ) ' ı n G.hirsutum ç e ş i t l e r i n i n V e r t i c i l l i u m s o l g u n ­

luğuna daha d u y a r l ı o l d u k l a r ı t e z i i l e bağdaşmakta ve onu t e y i d e t ­ mektedir.

S a k s ı l a r d a y a p ı l a n h a s t a l ı ğ a yakalanma o r a n l a r ı n ı n saptan­

ması denemesinin s o n u ç l a r ı i l e t a r l a d a saptanan h a s t a l ı ğ a y a k a l a n ­ ma ve h a s t a l ı k ş i d d e t l e r i n i n y ü z d e l e r i . ç e ş i t l e r i n d u y a r l ı l ı k l a r ı bakımından b i r b i r i n e p a r a l e l ve, y a k ı n sonuçlar g ö s t e r m i ş t i r .

C e t v e l 1,2 ve 3 ün d e ğ e r l e n d i r i l m e s i n d e Taşkent 1 ç e ş i d i ­ nin her üç y ı l d a h a s t a l ı ğ a az d u y a r l ı ( d a y a n ı k l ı ) o l d u ğ u görülmekte - d i r . O n u s ı r a s ı y l a 1981 y ı l ı n d a N a z i l l i 66-100 ve A c a l a S . J . l . 1 9 8 2

15$

BİTKİ KORUMA BÜLTENİ CİLT 24, No.3 de A c a l a S . J . I . A l e p p o ve N a z i l l i 66-100 ve ,1983 y ı l ı n d a da Aleppo I pF 34-1, A c a l a S . J . I . ve N a z i l l i 66-100 ç e ş i t l e r i i z l e m i ş l e r d i r . Bu ç e ş i t l e r h a s t a l ı ğ a o r t a derecede d u y a r l ı ç e ş i t l e r olarak görülmek-*

t e d i r l e r .

Bölgenin standart ç e ş i t l e r i olan Adana 967-10,Deltapain 15/

21, Sayar 314 ve Çukurova 1518 ve o n l a r ı n m e l e z l e r i o l a n D e l t a p a i n 15/21 X C.Çueen 969/96 en d u y a r l ı ç e ş i t l e r olarak bulunmuşlardır D i ­ ğer ç e ş i t l e r d e n M o - d e l , D e l c o t t 277, S t o n v i l l e 7 A , D e l t a p a i n - X A c a l a 292,Coker 310, 8/2-292-43, Deltapain 16/975-1 Ç.M.B.-975-85 ve Del­

t a p a i n 61 ç e ş i t l e r i de i k i n c i g r u p l a son grup arasında yer almış ve:

d u y a r l ı k a n ı s ı n ı v e r m i ş l e r d i r .

•Ege Bölgesinde y a p ı l a n çalışmalardan Taşkent 1,Acala S . J . I . ve N a z i l l i 66-100 en d a y a n ı k l ı (1979)ve b u n l a r ı 1980-1981 de A k a l a S . J . 4 ve Akala S . J . 2 ç e ş i t l e r i n i n 1982 de de QF34/2,Coker ve N a z i l ­ l i m e l e z l e r i n i n i z l e d i ğ i ; en d u y a r l ı ç e ş i t l e r o l a r a k t a Deltapain 15/

21,Deltapain 55, Çukurova 1518,Coker,Deltapain 61,Sayar 314 ç e ş i t ­ l e r i bulunmuş olması bu b u l g u l a r ı m ı z ı t e y i d etmektedir ( K a r c ı l ı o ğ - lu. et a l . 1979-1982)¹.

Adana Pamuk A r a ş t ı r m a Enstitüsünce y a p ı l a n t a r l a denemesi­

n i n verim değerlendirmesi sonuçlarına göre en f a z l a v e r i m i h a s t a ­ l ı ğ a en az d u y a r l ı olan Taşkent I ç e ş i d i v e r m i ş t i r (1981 de 362.77 k g / d a * l a b i r i n c i , 1 9 8 2 de 284 k g / d a^!l a dördüncü ve 1983 t e 224 . 11 kg/d^:a b i r i n c i ) . A c a l a S . J . I . 1 9 8 2 y ı l ı n d a 384.21 k g / d a ' l a en f a z l a v e r i m i vermiş olmasına rağmen 1981 de 228,93 kg/da üçüncü ve 1983 t e de 81 kg/da 1 5 . c i ve sonuncu olmuştur.Aleppo 1 ç e ş i d i 1981 de 285*71 k g / d a ' l a üçüncü 1982 de 323 kg/da i k i n c i ve 1981 y ı l ı n d a da 130:.-.36 k g / d a . I I c i s ı r a d a yer a l m ı ş t ı r . N a z i l l i 66-100 ç e ş i d i i s e 1981 de 240.80 k g / d a ' l a 6 . c ı 1982 de 234,82 k g / d a ' l a 5 . c i ve 1983 y ı l ı n d a da 148.21 k g / d a ' l a 7 . c i s ı r a d a yer a l m ı ş t ı r .Diğer ç e ş i t l e r ­ de de y ı l l a r a göre büyük f a r k l ı l ı k l a r müşahade e d i l m i ş t i r . B u f a r k ­

l ı l ı k l a r ı n b e l i r l i b i r o r a n ı n ı n üçüncü y ı l deneme t a r l a s ı n ı n d e ğ i ş ­ mesinden i l e r i g e l d i ğ i kanısına v a r ı l m ı ş t ı r .

Verim ve d u y a r l ı l ı k s o n u ç l a r ı n ı k a r ş ı l a ş t ı r d ı ğ ı m ı z d a has­

t a l ı ğ ı n o l m a d ı ğ ı y e r l e r d e daha v e r i m l i olan standart ç e ş i t l e r i n , h a s t a l ı k l a b u l a ş ı k a l a n l a r d a h a s t a l ı ğ a y a k a l a n d ı k l a r ı zaman daha az v e r i m l i o l d u k l a r ı görülmektedir.Bunun t e r s i n e h a s t a l ı ğ ı n bulunma - d ı ğ ı Adana Bölge Pamuk A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü pamuk a l a n l a r ı n a e k i l e n Taşkent I g i b i solgunluğa d a y a n ı k l ı ç e ş i t l e r i s e bu a l a n l a r d a s t a n ­ d a r t ç e ş i t l e r d e n daha az verim vermektedir.2

Üç y ı l süre i l e g e r ç e k l e ş t i r i l e n solgunluğa d u y a r l ı l ı k ve solgunluğun verime e t k i s i ü z e r i n d e k i bu ç a l ı ş m a l a r T a ş k e n t - I ç e ş i ­ d i n i n h a s t a l ı ğ a d a y a n ı k l ı olduğu ve h a s t a l ı k l a b u l a ş ı k a l a n l a r a e - k i l e b i l e ç e g i k a n ı s ı n ı v e r m i ş t i r . A n c a k bu ç e ş i d i n d i ğ e r t e k n o l o j i k 1 Karcılioğlu,A.,M.Esentepe,E.Sezgin.1979-1982."Ege b ö l g e s i pamuk

b i t k i l e r i n d e g ö r ü l e n solgunluk h a s t a l ı ğ ı n ı n s e b e p l e r i ve korunma i m k a n l a r ı üzerinde ç a l ı ş m a l a r " P r o j e , N i h a i R a p o r l a r ı : 105.814/A- 1 nolu p r o j e - İZMÎR

2 Adana Bölge Pamuk A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü K a y ı t l a r ı n a göre

Eylül 1984

ve y e t i ş t i r m e i l e i l g i l i ö z e l l i k l e r i n i n standart ç e ş i t l e r i n d e n daha düşük olması nedeniyle bu ç e ş i d i n ı s l a h t a solgunluğa k a r ş ı d a y a n ı k ­

l ı l ı k kanının v e r i l m e s i n d e k u l l a n ı l m a s ı n ı n daha uygun olduğu k a n ı ­ sına v a r ı l m ı ş ve adı geçen ç e ş i d i n bu ö z e l l i ğ i n d e n yararlanmak a - m a ç ı y l a N a z i l l i ve Adana Pamuk A r a ş t ı r m a E n s t i t ü l e r i n d e çalışmalara da b a ş l a n m ı ş t ı r .

B i r ç e ş i d i n bölge s t a n d a r t l a r ı a r a s ı n a g i r e b i l m e s i i ç i n ve r i m i , h a s t a l ı k ve z a r a r l ı l a r a m u k a v e m e t i . l i f i n i n t e k n o l o j i k ö z e l l i k ­

l e r i i l e y e t i ş t i r i c i l i k yönünden üstün v a s ı f l a r a sahip., olması ve bu ö z e l l i k l e r i n Tarım Orman ve K ö y i ş l e r i B a k a n l ı ğ ı n c a onaylanıp ç e ş i t t e s c i l i n i n y a p ı l m a s ı gerekmektedir.Bu çalışma i l e ç e ş i t t e s c i l komi

t e s i n e ve Pamuk A r a ş t ı r m a Enstitüsünün bu konudaki ç a l ı ş m a l a r ı n a yar d ı m c ı olunduğu ve ç e ş i t l e r hakkında kesin kanıya v a r ı l d ı ğ ı n d a n ç a - ~

lışma sona e r d i r i l m i ş t i r .

TEŞEKKÜR

Ç a l ı ş m a l a r ı m ı z esnasında y a k ı n i ş b i r l i ğ i i ç e r i s i n d e her t ü r l ü y a r d ı m ı ve d e s t e ğ i n i gördüğümüz Adana Bölge Pamuk A r a ş t ı r m a E n s t i t ü s ü ve Kahramanmaraş Pamuk A r a ş t ı r m a İ s t a s y o n M ü d ü r l ü k l e r i i l g i l i elemanlarına teşekkürü borç b i l i r i z .

SUMMARY

STUDIES ON SUSCEPTIBILITY OF SCME ODTTON VARIETIES A3AINST COTTON WILT DISEASE CAUSED BY V e r t i c i l l i u m d a h l i a e Kleb.

İ N THE MEDITERRANEAN REGICN OF TURKEY

S u s c e p t i b i l i t i e s o f the nineteen c o t t o n v a r i e t i e s against V e r t i c i l l i u m d a h l i a e K l e b . , w e r e i n v e s t i g a t e d both i n the f i e l d and pot experiment,which has become a great problem i n H a t a y . A n t a l y a , Adana and e s p e c i a l l y i n Kahramanmaraş r e g i o n .

The pot experiments were r e p l i c a t e d s i x times and t h e p o t s , 30 cm.diameter were used.The inoculum.prepared according t o Zunnu- nov(1962),was added i n t o each pot and the c o t t o n seeds were sown.

F i e l d experiments were made according t o the randomized b l o c k d e - s i g n w i t h four r e p l i c a t i o n i n a n a t u r a l l y i n f e s t e d l o c a t i o n i n Kah­

ramanmaraş during 1981-1983. The dişease i n t e n s i t i e s ahd s e v e r i t i e s f o r the each v a r i e t y i n the p l o t s were estimated by using 0-3 s c a l e .

As a r e s u l t . T a ş k e n t I,was found to be the least s u s c e p t i b - le(more t o l e r a n t ) ; A c a l a S . J . l .Aleppo I . N a z i l l i ,66-100,pF 34/1 and Coker 310 showed low disease i n t e n s i t y ( m o r e s u s c e p t i b l e than T a ş ­ kent I ) . b u t the standart v a r i e t i e s o f r e g i o n . D e l t a p a i n 15/21. Çu - kurova 1518,Adana 976-lO,Sayar 314,Deltapain 15/2T X C.Çueen 969- 96,Deltapain 15/21 X A c a l a 292,Ç.M.B. 975-85 and D e l t a p a i n 16(1975-

1) were found t o be most s u s c e p t i b l e , D e l c o t t , S t o n v i İ l e 7 A,Mo-del, W2 972-43 and Deltapain 61 were found t o be between f i r s t and last group though we can say f o r them s u s c e p t i b l e .

Taşkent 1,which gave good r e s u i t s as y i e l d could be p l a n - ted i n the i n f e s t e d areas.But the t e c n o l o g i c a l and p l a n t i n g s p e c i a -

157

BİTKİ KORUMA BÜLTENİ CİLT 24, No. 3 l i t y o f t h i s species i s lower than the other standart v a r i e t i e s . S o i t would be b e t t e r t o use i t t o ameliorate the other species i n o r - der t o make them l e s s s u s c e p t i b l e t o the d i s e a s e .

LİTERATÜR

ANONYMUS .1983. Adana T i c a r e t B o r s a s ı y ı l l ı ğ ı . 1 9 8 3 . N i s a n 1984.Adana DICKSON,J.G.,1956.Diseases o f f i e l d c r o p s . M c . G r a w H i l l . B o o k Company

I n c . New York IX-517.

ESENTEPE,M.,1979.,Adana ve A n t a l y a i l l e r i n d e pamuklarda görülen s o l ­ gunluk h a s t a l ı ğ ı n ı n e t m e n i , y a y ı l ı ş ı , k e s a f e t i ve z a r a r derece­

l e r i i l e e k o l o j i s i üzerinde a r a ş t ı r m a l a r . A r a ş t ı r m a E s e r l e r i s e ­ r i s i No:32. ANKARA

KARACA,I,A.KARCILIOGLU and S.CEYLAN,1971.Wilt diseases o f cotton i n the Ege Region o f Turkey.The j o u r n a l o f T u r k i s h phytopathology

1 ( 1 ) 4-11.

ZUNNUNOV,A.A.,1962.Perfecting a method for marking i n f e c t i v e Ino - çulum.(Rev. A p p l . - M y c o l . 41- 602).