Kıyı süreçleri: aşındırma ve
biriktirme
Aşındırma süreçleri
Karalar üzerinde olduğu gibi, kıyı ortamlarında da aynı ayrışma süreçleri etkili olmaktadır; bununla birlikte, deniz suyunun etkisi ve gelgit nedeniyle kayaların ve sedimanların sürekli olarak
ıslanması ve kuruması, kıyı gerilemesinde etkileri büyük olan diğer faktörlerdir. Deniz suyunun doğrudan kimyasal
etkisi, kireçtaşından oluşan kıyılarda etkili olur: bu kıyıların karbonatlı kayaçlarında çözünme görülür, fakat deniz suyu normal olarak kalsiyum karbonat bakımından aşırı doygun olduğu için, bu çözünme muhtemelen üzerinde su birikintileri (kaya havuzları) olan kayaçlarda gelişir. Bu kaya havuzlarında deniz suyunun asitlik derecesi değişkenlik gösterebilir. Tuz
ayrıştırması kıyının ayrışmasında önemli bir süreçtir ve bu süreç en çok da kıyıdaki kayaların deniz suyunu ve dalganın püskürttüğü suyu emebildiği kesimlerde
etkilidir.
Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor: Huggett R.J.Fundamentals of Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011.)
Gelgitlere bağlı olarak deniz yükselip alçaldıkça yüksek gelgit sırasında dalgaların ve onların oluşturduğu su sıçramalarının ulaşabildiği alçak ve yüksek seviyeler arasında kalan kuşak ıslanır ve kurur. Suyun
ayrıştırma etkisi, bu ıslanma ve kuruma döngüleri ile ilişkilidir. Biyolojik erozyon veya biyoerozyon, kayaçlar üzerindeki organizmaların
doğrudan etkisi ile gelişir. Bu ayrışma olasılıkla dalga enerjisinin zayıf olduğu ve pek çok çeşitli denizel organizmanın yer aldığı tropikal
bölgelerin kıyı kuşağında daha önemlidir. Organizmaların erozyon sürecindeki rolü kimyasal, mekanik veya bunların bir bileşkesi
hâlindedir. Alglerin, mantarların, likenlerin ve sert uzuvları olmayan hayvanların etkisi, asit salgılamaları suretiyle yani kimyasal yolla gerçekleşir. Algler ve özellikle de siyanobakteriler, kayalık kıyılarda, olasılıkla en önemli biyoerozyonal etkiyi yapan canlılardır. Birçok diğer hayvanlar da dişleri ve diğer sert kısımları ile kayaları aşındırmadan önce sıvı salgılayarak kayanın zayıflaştırılmasını sağlar.
Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin
Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor: Huggett R.J. Fundamentals of
Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011.)
• Biriktirme süreçleri
Kıyı sedimanları karaların iç kesimlerinden veya
litoral zondan, kıyı ötesinden veya doğrudan kıyıdaki yer şekillerinden sağlanırlar. Yüksek enerjili
ortamlarda falez erozyonu bol miktarda sediman sağlayabilir fakat özellikle tropik kuşaklarda yaygın olan düşük enerjili ortamlarda bu erozyon en düşük ölçüdedir. Bu nedenle, fosil kumsallar ve kumullar dalgalar ile aşındırılmasına rağmen, tropikal
kıyılarınçok azı anakaya üzerinde şekillenir ve falezler yavaş
bir tempo ile geriler. Karadan gelen sedimanlar, özellikle falezlerin alttan oyulduğu yerlerde, kütle hareketleri sonucu sağlanır.
Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016. (translate Editor: Huggett R.J. Fundamentals of
Geomorphology. Routhledge, Third Edition, 2011.)
• Bununla birlikte, başlıca sediman kaynağı flüvyal erozyondur.
Tüm dünyadaki akarsular
dalga erozyonuna göre kıyılara yüz kat daha fazla sediman getirirler. Akarsuların bu katkısı tropik
kuşaklarda oransal olarak daha önemli miktarlarda, yüksek enlemlerde ise daha düşük miktarlardadır.
Sedimanların kıyıya doğru taşınması, daha önceden aşınmış kumsal materyallerini veya flüvyal çökelleri kıyı ötesi kuşağından litoral kuşağa taşıyabilir. Çok şiddetli fırtına dalgaları, fırtınalar sırasındaki deniz kabarmaları ve tsunamiler kıyı ötesi kuşağının daha ilerisindeki derinliklerden de sediman taşıyabilirler.
•
Kaynak: Doğan, U. Jeomorfolojinin Temelleri. Nobel Yayınevi, 2016.
(translate Editor: Huggett R.J. Fundamentals of Geomorphology.
