T.C.
NĠĞDE ÖMER HALĠSDEMĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
BĠTKĠSEL ÜRETĠM VE TEKNOLOJĠLERĠ ANABĠLĠM DALI
NĠĞDE ĠLĠ ġEKER PANCARI (Beta vulgaris L.) EKĠM ALANLARINDA GÖRÜLEN YABANCI OT TÜRLERĠ, YOĞUNLUKLARI VE RASTLANMA
SIKLIKLARININ TESPĠTĠ
LEVENT GÖKÇE
Ekim 2018 L.GÖKÇE, 2018 YÜKSEK LĠSANS TEZĠ NĠĞDE ÖMER HALĠSDEMĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
T.C.
NĠĞDE ÖMER HALĠSDEMĠR ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
BĠTKĠSEL ÜRETĠM VE TEKNOLOJĠLERĠ ANABĠLĠM DALI
NĠĞDE ĠLĠ ġEKER PANCARI (Beta vulgaris L.) EKĠM ALANLARINDA GÖRÜLEN YABANCI OT TÜRLERĠ, YOĞUNLUKLARI VE RASTLANMA
SIKLIKLARININ TESPĠTĠ
LEVENT GÖKÇE
Yüksek Lisans Tezi
DanıĢman
Dr. Öğr. Üyesi Özgür Kıvılcım KILINÇ
Ekim 2018
iv ÖZET
NĠĞDE ĠLĠ ġEKER PANCARI (Beta vulgaris L.) EKĠM ALANLARINDA GÖRÜLEN YABANCI OT TÜRLERĠ, YOĞUNLUKLARI VE RASTLANMA
SIKLIKLARININ TESPĠTĠ
GÖKÇE, Levent
Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Bitkisel Üretim ve Teknolojileri Anabilim Dalı
DanıĢman : Dr. Öğr. Üyesi Özgür Kıvılcım KILINÇ
Ekim 2018, 50 sayfa
Bu çalıĢma 2018 yılında Mayıs, Haziran, Temmuz aylarında Niğde ili Ģeker pancarı ekim alanlarındaki yabancı ot türlerini, yoğunluklarını ve rastlanma sıklıklarını belirlemek amacıyla yürütülmüĢtür. Bu amaçla 3 ilçe ve merkeze bağlı 1 köyde örnekleme yapılarak, toplam 25 tarlada, 258 dekarlık bir alanda sürvey çalıĢması yapılmıĢtır. Yapılan araĢtırmalar sonucu 10 familyaya ait 17 adet yabancı ot türü tespit edilmiĢtir. Bu yabancı otlardan Amaranthus blitoides S. Watson, Amaranthus retroflexus L., Chenopodium album L., Cuscuta spp., Xanthium spinosum L. türleri Niğde ili Ģeker pancarı ekim alanlarında yoğunluk (bitki/m2) bakımından en fazla rastlanılan yabancı ot türleri olarak belirlenmiĢtir.
Anahtar sözcükler: Niğde ili, Ģeker pancarı, yabancı ot, yoğunluk, rastlanma sıklığı
v SUMMARY
DETERMINATION OF WEED SPECIES, THEIR INTENSITIES AND FREQUENCIES IN SUGAR BEET (Beta vulgaris L.) CULTIVATED AREA OF
NĠĞDE PROVINCE
GÖKÇE, Levent
Niğde Ömer Halisdemir University
Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Plant Production and Technologies
Supervisor : Asst. Prof. Özgür Kıvılcım KILINÇ
October 2018, 50 pages
This study was carried out in May, June and July in 2018 to determine weed species, density and frequency of weeds in Niğde province sugar beet cultivation areas. For this purpose, a sampling was carried out in 3 districts and 1 village in the city center a field survey of 258 decares was carried out in a total of 25 fields. 17 weed species belonging to 10 families were found. From these weeds, Amaranthus blitoides S. Watson, Amaranthus retroflexus L., Chenopodium album L., Cuscuta spp., Xanthium spinosum L. species were identified as weed species the most common found in terms of density (plant/m2) in sugar beet cultivation areas of Niğde province.
Keywords: Niğde province, sugar beet, weed, density, frequency
vi ÖN SÖZ
Yüksek lisans tez çalıĢmamın her aĢamasında engin bilgi ve tecrübelerinden yararlandığım, her alanda destek ve yardımlarını gördüğüm, yoğun çalıĢma temposuna rağmen tez çalıĢması boyunca ilgi ve yardımlarını esirgemeyen tez danıĢmanım ve değerli hocam Sayın Dr. Öğr. Üyesi Özgür Kıvılcım KILINÇ’a,
Tez sürecinin her aĢamasında yardımlarını esirgemeyen değerli hocam Dr. Öğr. Üyesi Eminur Elçi’ye,
Yüksek lisans öğrenim hayatım boyunca her türlü yardım ve desteğini gördüğüm Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Öğretim Üyelerine,
Bugünlere gelmem konusunda benden hiçbir zaman desteklerini esirgemeyen, tez çalıĢmam boyunca her türlü fedakârlığı ve sabrı gösteren sevgili aileme sonsuz Ģükranlarımı sunarım.
vii
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖZET ... iv
SUMMARY ... v
ÖN SÖZ ... vi
ĠÇĠNDEKĠLER ... vii
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ ... viii
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ ... x
SĠMGE VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ ... xi
BÖLÜM I GĠRĠġ ... 1
1.1 ġeker Pancarı Hakkında Genel Bilgiler ... 1
1.1.1 ġeker pancarının tanımı, dünya ve Türkiye tarımındaki yeri ... 1
1.1.2 Toprak istekleri ve hazırlığı ... 8
1.1.3 Münavebe ... 8
1.1.4 Ekim, seyreltme ve tekleme iĢlemleri ... 8
1.1.5 Yabancı otlarla mücadele ve çapalama ... 9
1.1.6 Gübreleme ... 9
1.1.7 Sulama ... 9
1.1.8 Hasat ... 10
1.2 Literatür ÇalıĢmaları ... 10
BÖLÜM II MATERYAL VE METOT ... 13
2.1 Materyal ... 13
2.1.1 AraĢtırma yapılan bölgenin coğrafik konumu ... 13
2.1.2 AraĢtırma yapılan bölgenin iklimi ... 16
2.1.3 AraĢtırma yapılan bölgenin toprak özellikleri ... 18
2.2 Metot ... 19
BÖLÜM III BULGULAR VE TARTIġMA ... 22
BÖLÜM IV SONUÇLAR ... 43
KAYNAKLAR ... 46
ÖZ GEÇMĠġ ... 50
viii
ÇĠZELGELER DĠZĠNĠ
Çizelge 1.1. Bazı ülkelerde pancar Ģekeri üretimi ... 3 Çizelge 1.2. Bölgelere göre Ģeker pancarı üretimi ... 5 Çizelge 1.3. Türkiye'de yıllar itibariyle Ģeker pancarı ve Ģeker üretimi ile tüketim
verileri ... 6 Çizelge 2.1. Niğde ilinin arazi kullanılıĢ durumu ... 14 Çizelge 2.2. Niğde ilinde uzun yıllar içinde gerçekleĢen ortalama değerler ölçüm
periyodu ... 17 Çizelge 2.3. Niğde ili 2018 yılı Ocak-Temmuz ayı ortalama sıcaklık ve yağıĢ verileri . 17 Çizelge 2.4. Niğde ili Ģeker pancarı üretim ve verim değerleri, sürvey yapılan tarla
sayısı ... 21 Çizelge 3.1. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında saptanan yabancı ot türlerinin
familyalara göre dağılımı ve Türkçe adları ... 23 Çizelge 3.2. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Mayıs ayı son haftası itibariyle saptanan
yabancı ot türleri, rastlanma sıklıkları (%) ve yoğunlukları (bitki/m2) ... 24 Çizelge 3.3. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Haziran ayı son haftası itibariyle
saptanan yabancı ot türleri, rastlanma sıklıkları (%) ve yoğunlukları (bitki/m2) ... 25 Çizelge 3.4. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Temmuz ayı son haftası itibariyle
saptanan yabancı ot türleri, rastlanma sıklıkları (%) ve yoğunlukları (bitki/m2) ... 26 Çizelge 3.5. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Mayıs ayı son haftası itibariyle saptanan
rastlanma sıklığı (%) bakımından en önemli yabancı ot türleri... 27 Çizelge 3.6. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Haziran ayı son haftası itibariyle
saptanan rastlanma sıklığı (%) bakımından en önemli yabancı ot türleri.. 28 Çizelge 3.7. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Temmuz ayı son haftası itibariyle
saptanan rastlanma sıklığı (%) bakımından en önemli yabancı ot türleri.. 29 Çizelge 3.8. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Mayıs ayı son haftası itibariyle saptanan yoğunluk (bitki/m2) bakımından en önemli yabancı ot türleri ... 31
ix
Çizelge 3.9. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Haziran ayı son haftası itibariyle saptanan yoğunluk (bitki/m2) bakımından en önemli yabancı ot türleri ... 32 Çizelge 3.10. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Temmuz ayı son haftası itibariyle
saptanan yoğunluk (bitki/m2) bakımından en önemli yabancı ot türleri ... 33
x
ġEKĠLLER DĠZĠNĠ
ġekil 1.1. ġeker pancarının geliĢim evreleri ... 7
ġekil 2.1. Niğde ilinin lokasyon haritası ... 13
ġekil 2.2. Niğde ili Ģeker pancarı ekim alanlarında yabancı ot sürveyi yapılan ilçeler ve köylerin uydu görüntüsü ... 15
ġekil 3.1. Amaranthus blitoides S. Watson ... 34
ġekil 3.2. Amaranthus hybridus L. ... 35
ġekil 3.3. Amaranthus retroflexus L. ... 35
ġekil 3.4. Echinophora sibthorpiana Guss ... 36
ġekil 3.5. Cirsium arvense (L.) Scop ... 36
ġekil 3.6. Lactuca serriola L. ... 37
ġekil 3.7. Xanthium spinosum L. ... 37
ġekil 3.8. Sinapis arvensis L. ... 38
ġekil 3.9. Chenopodium album L. ... 38
ġekil 3.10. Salsola ruthenica Iljin ... 39
ġekil 3.11. Convolvulus arvensis L. ... 39
ġekil 3.12. Cuscuta spp. ... 40
ġekil 3.13. Alhagi pseudalhagi (Bieb.) Desv. ... 42
ġekil 3.14. Vicia cracca L. ... 41
ġekil 3.15. Cynodon dactylon (L.) Pers ... 41
ġekil 3.16. Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud. ... 42
ġekil 3.17. Tribulus terrestris L. ... 42
xi
SĠMGE VE KISALTMALAR DĠZĠNĠ
Kısaltmalar Açıklamalar
cm Santimetre
da Dekar
g/l Gram/Litre
ha Hektar
hm3 Hektometreküp
m Metre
m2 Metrekare
m3 Metreküp
mm Milimetre
pH Çözeltideki Hidrojen Ġyonu Konsantrasyonu
R.S Rastlanma Sıklığı
1 BÖLÜM I
GĠRĠġ
1.1 ġeker Pancarı Hakkında Genel Bilgiler
1.1.1 ġeker pancarının tanımı, dünya ve Türkiye tarımındaki yeri
ġeker, geniĢ kitlelerin besin ve enerji kaynağı olarak stratejik bir öneme sahiptir. Bu sebeple tarihin bazı dönemlerinde ülkeler birbiriyle ciddi bir Ģekilde çatıĢmıĢlardır. Bu bakımdan bugün hemen hemen bütün ülkeler kendi ihtiyacı olan Ģekeri dahili imkanlarıyla karĢılamaya çalıĢmaktadırlar (Er ve Uranbey, 1998).
Endüstri bitkileri içerisinde yer alan Ģeker pancarı (Beta vulgaris L.) insan ve hayvan beslenmesinde önemli bir yere sahiptir. Dünyamızda bugün itibariyle ticari olarak Ģeker üretimi, Ģeker pancarından ve Ģeker kamıĢından elde edildiği bilinmektedir. ġeker kamıĢı tropik ve subtropik iklim kuĢağında yetiĢirken, Ģeker pancarı ise kuzey yarım kürede ülkemizin de içinde bulunduğu 30° güney, 60° kuzey enlemleri arasındaki değiĢik iklim kuĢakları ve bölgelerde yetiĢmekte olduğu bilinmektedir (Gencer, 1988).
ġeker pancarı (Beta vulgaris L.) bitkisi Chenopodiaceae (Ispanakgiller) familyasından, iki yıllık, yazlık bir endüstri bitkisi olarak tanımlanmıĢtır (Özer ve Ertunç, 2005).
Dünyada 18. yüzyılın sonlarına kadar Ģekerin hammaddesi olarak Ģeker kamıĢı bilinirken; 1747 yılında Alman Marggraf’ın pancara tat veren maddenin Ģeker kamıĢındaki ile aynı olduğunu belirlemesi, pancardan Ģeker üretme çalıĢmalarını baĢlatmıĢtır. Ticari anlamda Ģeker pancarından Ģeker üretimini ise, Marggraf’ın öğrencisi olarak bilinen Franz Carl Achard adlı kiĢinin, 1802 yılında kurmuĢ olduğu fabrikada, kendi ıslah ettiği Ģeker pancarlarıyla gerçekleĢtirmiĢ olduğu bilinmektedir (Cooke ve Scott, 1993).
Türkiye’de Ģeker sanayi kurulup Ģeker pancarı tarımı geliĢinceye kadar birçok aĢamalardan geçilmiĢtir. Ġlk giriĢim olarak 1840’lı yıllarda MareĢal Necip PaĢa ve tüccar Dimitri Efendi tarafından yapılmıĢ ancak çeĢitli nedenlerden dolayı baĢarıya
2
ulaĢılamamıĢtır. Daha sonra 1867’de Davutoğlu Karabet Efendi, 1879’da Ġstanbul fenerler idaresi müdürü Mishel PaĢa, 1890’da Yusuf Bey Ģeker fabrikası kurmak için giriĢimlerde bulunmuĢlar ancak olumlu bir sonuç alamamıĢlardır. 1898’de Topal Rauf PaĢa Ģeker fabrikası kurmak için oldukça önemli adımlar atmıĢ ancak 1906’da aniden vefat etmesiyle bu çalıĢmalar yarım kalmıĢtır (Er ve Uranbey, 1998).
ġeker pancarından sonra tahıl ekimi iyi neticeler vermekte ve %15-17 kadar bir verim artıĢı olmaktadır. ġeker pancarı için münavebede ön bitki olarak baklagiller, patates ve tahılların uygun olduğu tespit edilmiĢtir. ġeker pancarı münavebesinde hayvan pancarı, ayçiçeği, pancar tohumluğu, çeltik, kenevir, ıspanak, hardal, kolza, havuç, turp ve lahana gibi bitkiler kesinlikle ön bitki olarak ekilmemelidir. Çünkü bu bitkilerin yetiĢtirildiği yerlerde pancar için son derece zararlı olan nematod ortaya çıkabilir.
Pancar aynı tarlaya üst üste ekilirse hastalık ve zararlıları artar ayrıca çıkardığı bazı enzim ve hormonlar pancara toksik etkide bulunmaktadır. Her ne kadar pancarda üçlü ve dörtlü münavebe uygulanıyorsa da en geçerli olanı 5-6 yılda bir aynı yere pancar ekilmesidir. Pancar için en iyi ön bitkiler yonca, nohut, fasulye, mercimek, fiğ gibi toprakta hem derine giden hem de geniĢ bir kök sistemine sahip olan baklagillerdir.
Baklagiller toprağın azot (N) muhtevasını geliĢtirir, toprak yapısını gevĢetir ayrıca toprağı organik madde bakımından da zenginleĢtirir (Er ve Uranbey, 1998).
ġeker pancarı yetiĢtirilen yerde, eğer büyüme ve geliĢme döneminde 300-350 mm yağıĢ yoksa veya var da bu yağıĢ Ģeker pancarının istediği gibi dağılmamıĢsa pancar mutlaka sulanmalıdır. Sulamadan sonra asla göllenmeler olmamalıdır, Ģeker pancarından daha çok ve kaliteli ürün alabilmek için bölgeden bölgeye değiĢmekle beraber, bir dönemde ortalama 3-4 defa ve hatta bazen çok kurak geçen mevsimlerde 6 defa sulama yapılması önerilmektedir. Sulama aralıkları 20-25 gün bir defada verilecek su miktarı 50-60 mm olduğu durumlarda güzel sonuçlar alınacağı bilinmektedir. Fazla su verilmesi ise Ģeker pancarının kitleler halinde çürümesine ve özellikle mantar hastalıklarının artmasına neden olabilmektedir (Er ve Uranbey, 1998).
Dünyada 2016-2017 yılı itibariyle Ģekerin %77.60’ı Ģeker kamıĢından , %22.40’ı Ģeker pancarından üretilmektedir. Üzerinde yaĢanılan coğrafya gereği Türkiye’de olduğu gibi Almanya, Fransa, Rusya, ABD gibi ülkelerde Ģekeri, Ģeker pancarından; Çin, Brezilya, Hindistan gibi ülkeler hem Ģeker pancarından hem Ģeker kamıĢından; Avustralya,
3
Pakistan, Tayland, Brezilya, Hindistan, Meksika gibi birçok ülke ise Ģekeri, Ģeker kamıĢından üretmektedir (URL-1, 2018).
Türkiye’de Ģeker, tamamen Ģeker pancarından üretilmekte ve yıllık yaklaĢık 2.5 milyon ton üretimi ile Fransa, Almanya, ABD ve Rusya gibi ülkelerden sonra gelmekte olduğu bilinmektedir. YaklaĢık olarak 350 bin çiftçi ailesi, yıllara göre 350-500 bin hektar (ha) arasında değiĢen oranlardaki ekim alanında Ģeker pancarı yetiĢtirmektedir (EĢtürk, 2018).
Günümüzde halen Ģeker pancarı tarımının en fazla geliĢtiği ve yayıldığı ülkeler baĢta Rusya olmak üzere Avrupa ülkeleridir. Bunların yanında ABD ile Kanada’da Ģeker pancarı tarımı geniĢ bir Ģekilde yapılmaktadır (Er ve Uranbey, 1998).
Çizelge 1.1’de görüldüğü gibi Ģeker pancarından Ģeker üreten ülkeler arasında, en fazla üretim Rusya tarafından yapılmaktadır. Rusya’yı Amerika BirleĢik Devletleri, ardından Fransa ve Almanya’nın takip ettiği görülmektedir. Günümüz dünyasında en büyük Ģeker pancarı ekim alanlarına sahip iki ülke Rusya ve ABD olduğu bilinmektedir (URL-1, 2018).
Çizelge 1.1. Bazı ülkelerde pancar Ģekeri üretimi (Ham Değer Bin Ton) (URL-1, 2018)
ÜLKELER 2008/09 2009/10 2010/11 2011/12 2012/13 2013/14 2014/15 2015/16 2016/17
ABD 3.822 4.110 3.882 3.672 4.437 4.525 4.418 4.679 4.872
Almanya 3.560 4.310 3.719 4.270 4.050 3.540 4.500 3.228 3.700
Belçika 787 889 811 780 750 777 880 796 700
Çin 980 652 672 740 848 811 850 924 1.130
Fransa 3.837 4.090 4.763 5.020 4.350 4.309 4.900 4.000 4.438
Hollanda 936 1.078 962 1.086 1.035 1.030 1.230 891 1.020
Ġngiltere 1.174 1.302 1.083 1.415 1.210 1.315 1.500 1.033 970
Ġspanya 661 651 553 585 450 520 610 600 550
Ġtalya 542 553 648 605 500 311 482 365 300
Polonya 1.411 1.746 1.649 2.075 1.995 1.933 1.890 1.446 2.200
Rusya 3.859 3.500 3.532 4.753 5.200 4.771 4.800 5.540 6.630
Türkiye 2.152 2.533 2.275 2.263 2.128 2.390 2.055 1.987 2.700 Dünya 32.039 34.313 34.100 40.000 37.907 35.530 39.279 34.568 39.862
4
1960’lı yıllarda dünyadaki Ģeker tüketimi 50 milyon ton seviyelerinde olmasına rağmen, nüfusun da artmasıyla doğru orantılı olarak 1985 yılından itibaren 100 milyon tonun üzerine çıktığı bilinmektedir. ġeker tüketiminde geliĢmiĢ ülkelerde aĢırı sert dalgalanmalar yaĢanmazken, özellikle Ģeker tüketimlerindeki artıĢlar geliĢmekte olan ülkelerde olduğu gözlemlenmektedir. Bu durumun ana sebeplerinden bazıları geliĢmekte olan ülkelerdeki genç nüfus miktarının artıĢına ve değiĢmekte olan kiĢisel gelire bağlı olarak açıklanabilmektedir (URL-3, 2018).
Türkiye’de Ģeker fabrikası kurulması teĢebbüsleri Cumhuriyet’in ilk yıllarında gerçekleĢmiĢtir. 1925’te temelleri atılan UĢak ġeker Fabrikası, 1926’da iĢletmeye açılmıĢ ve ülkemiz kendi Ģekerini üretmeye baĢlamıĢtır. Daha sonraki yıllarda ise 1933’te EskiĢehir ve 1934’te Turhal Ģeker fabrikaları iĢletmeye açılarak, ülkemizin Ģeker ihtiyacı karĢılanmaya çalıĢılmıĢtır. Türkiye’deki Ģeker sanayinin geliĢimi için yapılan bu giriĢimler sonucunda, bugün ülkemizde faaliyet gösteren 25’i kamuya, 8’i özel kesime ait olan 33 Ģeker fabrikası sektörde faaliyet gösterir hale gelmiĢtir. NiĢasta bazlı Ģeker üretimi ise özel sektör tarafından iĢletilen 6 fabrikada üretilmektedir (Çal, 2013).
Türkiye Ģeker sanayisinde üretim faaliyetleri gösteren bu fabrikalardan son yıllardaki pancar Ģekeri üretimleri; 2013 yılında 2.390.585 ton pancar Ģekeri üretilirken, 2014 yılında 2.055.173 ton pancar Ģekeri üretimi, 2015 yılında 1.986.916 ton pancar Ģekeri üretimi, 2016 yılında ise 2.559.000 ton pancar Ģekeri üretimi gerçekleĢmiĢtir (URL-1, 2018).
Çizelge 1.2’de gösterildiği gibi Ģeker pancarı üretiminin ülkemiz bölgesel dağılımında 2013 yılı verilerine göre %70,1 ile Ġç Anadolu bölgesi ilk sırada, %8,1 ile Ege bölgesi,
%7,8 ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesi, %7,1 ile Karadeniz bölgesi, %5,5 ile Akdeniz bölgesi ve %1,4 ile Marmara bölgesi takip etmektedir (URL-2, 2018).
5
Çizelge 1.2. Bölgelere göre Ģeker pancarı üretimi (URL-2, 2018)
Bölgeler Üretim (Ton) Ekim Alanı (Dekar) Payı (%)
Ġç Anadolu 11.538.270 1.894.045 70.1
Ege 1.349.405 274.611 8.1
Doğu-Güneydoğu 1.273.195 297.559 7.8
Karadeniz 1.196.390 255.868 7.1
Akdeniz 902.889 151.571 5.5
Marmara 223.159 39.628 1.4
TÜRKĠYE 16.483.308 2.913.282 100
Birim alandan fazla miktarda gelir getiren tarım ürünleri içerisinde Ģeker pancarıda önemli bir yer tutmaktadır. Aynı zamanda önemli bir ön bitki etkisine sahip olmasından dolayı toprak verimliliğini artırır bunun yanında kendisinden sonra ekilecek bitkilerinde veriminde artıĢlar sağlamaktadır (Çal, 2013).
Çizelge 1.3’te görüldüğü gibi ülkemizde 2016 yılı itibariyle 321.166 hektarlık Ģeker pancarı üretim alanında 19 milyon 593 bin ton Ģeker pancarı üretildiği görülmektedir (URL-1, 2018).
Dünya ve Türkiye tarımında Ģeker pancarı üretimi çok önemli bir yere sahip olduğu bilinmektedir. Dünya ve Türkiye’de Ģeker pancarı üretiminde karĢılaĢılan en önemli problemlerden biri yabancı otlardan kaynaklanan verim kayıplarıdır. ġeker pancarının erken geliĢim evrelerinde yabancı otlarla olan rekabet gücü diğer kültür bitkilerine kıyasla oldukça zayıf olduğu bilinmektedir (Güncan, 1993).
Dünyada Ģeker pancarı üretiminde yabancı otlardan kaynaklanan ürün kaybı ortalaması
%5.8 iken, bu kayıp Türkiye’de ortalama %6-40 arasında değiĢmektedir (Güncan, 2010). ġeker pancarında yabancı ot mücadelesi sırasında ortaya çıkan en büyük sorunun, genellikle erken çimlenen ve hızlı geliĢen yabancı otlar karĢısında, Ģeker pancarının ilk döneminde yavaĢ ve zayıf bir geliĢme göstermesi olduğu tespit edilmiĢtir (Güncan, 1993).
6
Çizelge 1.3. Türkiye'de yıllar itibariyle Ģeker pancarı ve Ģeker üretimi ile tüketim verileri (URL-1, 2018)
YILLAR Bedeli Ödenene Göre
Pancar Üretimi (ton) Üretilen ġeker (ton) Tüketilen ġeker (Bin ton)
Pancar Verimi (Kg/da)
1997 16.865.000 2.371.862 1.817 3.614
1998 20.364.000 2.711.370 1.910 4.064
1999 15.554.000 1.988.542 1.867 3.731
2000 17.605.000 2.534.623 1.706 4.292
2001 12.017.000 1.652.364 1.896 3.351
2002 15.817.000 2.157.265 1.854 4.253
2003 12.309.000 1.762.393 1.902 3.834
2004 13.259.200 1.939.853 1.893 4.141
2005 14.446.850 2.070.022 1.977 4.358
2006 14.267.000 1.825.927 2.207 5.271
2007 12.248.000 1.731.030 1.999 4.112
2008 15.586.022 2.151.615 2.175 4.389
2009 16.979.939 2.532.646 2.300 5.332
2010 17.463.621 2.274.786 2.396 5.410
2011 15.648.364 2.263.277 2.300 5.390
2012 14.937.710 2.128.319 2.400 5.343
2013 16.505.988 2.390.585 2.496 5.876
2014 16.632.256 2.055.173 2.639 5.807
2015 15.950.637 1.986.916 2.390 5.843
2016 19.593.000 2.559.000 2.608 6.073
7
ġeker pancarı tarımında pancarın geliĢme evrelerinin ġekil 1.1 de gösterildiği gibi bilinmesi hangi dönemde hangi yabancı ot ilacı kullanacağımız açısından önemlidir.
ġekil 1.1. ġeker pancarının geliĢim evreleri (URL-18, 2018)
Sürvey alanlarında görüĢme fırsatı bulduğumuz pancar üreten çiftçilerimizden hangi yabancı ot ilaçlarını kullandıklarını sorduğumuzda çiftçilerimiz genel olarak ortak yabancı ot ilaçları kullandıklarını belirtmiĢlerdir. Bu yabancı ot ilaçları; pancarda ekim öncesinde toprağa karıĢtırmada kullanılan 520 g/l Chloridazon etken maddeli yabancı ot ilacı, pancarda çıkıĢ sonrası ise 47 g/l Desmedipham + 75 g/l Ethofumesate + 27 g/l Lenacil + 60 g/l Phenmedipham etken maddeli ot ilacı, 350 g/l Metamitron + 150 g/l Ethofumesate etken maddeli ot ilacı, 68 g/l Phenmedipham + 54 g/l Desmedipham + 85 g/l Ethofumesate etken maddeli ot ilacı ve 80 g/l Ethofumesate + 65 g/l Phenmedipham + 50 g/l Desmedipham + 26 g/l Lenacil etken maddeli ot ilaçlarının kullanıldığı gözlemlenmiĢtir. Bu yabancı ot ilaçlarının genel olarak etkili olduğu ancak kullanılan ot ilaçlarının fiyatlarının yüksek olması çiftçilerin ot ilaçlarını tavsiye edilenden daha çok su ile karıĢtırarak uygulamasına yol açmıĢ bu da yabancı otlarla mücadelede önemli bir dezavantaj olarak karĢımıza çıkmıĢtır. Bu durumda çiftçilerimiz sadece yabancı ot ilacı uygulamakla kalmayıp aynı zamanda çapa yaptıklarını da belirtmiĢlerdir.
8 1.1.2 Toprak istekleri ve hazırlığı
ġeker pancarı bitkisi derin kök salan bir bitki olması nedeniyle taban suyu 1.0 m den yakın olmayan derin profilli, su tutma kapasitesi yüksek, iyi havalanan, kaymak tabakası bağlamayan ve toprak asitliği nötre yakın derecede (pH 6.5-7.5) olan topraklarda yüksek verimler alındığı bilinmektedir. ġeker pancarı toprak hazırlığı sonbaharda mutlaka yapılmalıdır. ġeker pancarı bitkisi derin kök salan bir bitki olması sebebiyle mümkün olduğunca toprak derin iĢlenmelidir. Derin iĢlenmeyen toprakta köklerde çatallanmalar oluĢmakta ve bu durum da bitki geliĢimini etkileyerek verimin düĢmesine neden olur. Tarladaki bitki geliĢimini engelleyen pulluk tabanını kırmak için mutlaka 2-3 yılda bir dip kazan çekilmelidir. Sonbahar sürümünün yapılması toprağın kıĢ yağıĢlarını daha iyi almasına olanak sağlayarak, ilkbaharda uygun tohum yatağı hazırlığına kolaylık sağlayacaktır. Ġlkbaharda toprak yatağının düzgün, keseksiz ve tavında iĢlenmesi tohum ekiminde önemlidir (Akça, 2014).
1.1.3 Münavebe
Genel olarak Ģeker pancarı üretiminde verim ve kalite özelliklerini etkileyen en önemli unsurlardan biriside doğru ve uygun çeĢit seçimidir. ÇeĢit seçiminde bölgenin iklim ve toprak yapısına uygun olması, kök ve Ģeker veriminin yüksek olması, çimlenme ve sürme gücünün yüksek olması, hastalıklara ve zararlılara dayanıklı olması yüksek verim almada önemli kriterlerdir. ġeker pancarı bitkisinin tarımsal açıdan münavebe bitkisi olması toprağın korunmasına yardımcı olmaktadır (Akça, 2014).
1.1.4 Ekim, seyreltme ve tekleme iĢlemleri
ġeker pancarı ekimine baĢlama zamanı, 0-5 cm derinlikteki toprak sıcaklığının 5-7
0C’yi bulduğu, Geçit bölgelerinde ve Ġç Anadolu bölgesinde Mart ayının sonu ya da Nisan ayının ortası itibariyle, Doğu Anadolu bölgesinde ise Nisan ayının sonunda yapılmaktadır. Ekim derinliği ise 3-4 cm olacak Ģekilde yapılır. Seyreltme ve tekleme iĢlemi, Ģeker pancarı bitkisinin 4-5 yapraklı döneminde 20-24 cm aralıklarla yapılmalıdır. Tarlada 20-24 cm sıra üzeri aralığında dekarda 9000-11000 bitki bulunmaktadır (Akça, 2014).
9 1.1.5 Yabancı otlarla mücadele ve çapalama
ġeker pancarında ilk çapalama bitkiler 4-5 yapraklı döneme geldiğinde, ikinci çapalama ise pancar bitkisi sıra arasını kapatmadan önceki dönemde yapılmalıdır. ġeker pancarında yabancı otla mücadele çok önemlidir. Yabancı otlarla erken dönemde mücadele yapılması, Ģeker pancarı bitkisinde yüksek verim ve kaliteyi artırıcı etkiye sahiptir (Akça, 2014).
1.1.6 Gübreleme
Azot (N), fosfor (P205) ve potasyum (K2O) Ģeker pancarı bitkisinin beslenmesinde önemli bir yer tutmaktadır. ġeker pancarı bitkisi hasat dönemi oluncaya kadar topraktan yüksek miktarda N, P2O5, K2O kaldırır. Azotlu gübrelemenin yarısı toprak hazırlığında tırmık altına diğer yarısı ise, en son ot çapasına kadar verilmelidir. Fosfor toprakta hareketsiz olduğu için 2/3’ü sonbahar sürümünde taban gübresi olarak, 1/3’ü ise ilkbahar döneminde tohum yatağı hazırlanması kısmında azot gübresi ile beraber verilmesi gerekmektedir. Potasyumda ön görülen gübrelemenin tamamı sonbaharda taban gübresi olarak pulluk altına verilmelidir. ġeker pancarı gübrelemesinde toprak analiz sonuçlarıda göz önüne alınarak, dekarda 20-24 kg azot (N), 15-20 kg fosfor (P), 12-15 kg potasyum (K) verilmesi uygun olur. ġeker pancarı tarımında mikro besin elementi olarak çinko (Zn) ve Bor (B) kullanımı bitki geliĢimi açısından önemlidir (Akça, 2014).
1.1.7 Sulama
Ülkemizde Ģeker pancarında sulama sistemi çoğunlukla yağmurlama sulama Ģeklinde yapılmaktadır. ġeker pancarının yetiĢme periyodu boyunca tükettiği su miktarı 700-800 mm’dir. Sulama suyunun aralığını iklim, bitki ve toprak yapısı belirlemektedir. ġeker pancarı üretiminde en fazla su tüketim oranları ise Haziran, Temmuz ve Ağustos ayları olarak gözlemlenmiĢtir (Akça, 2014).
10 1.1.8 Hasat
Orta Anadolu’da Ģeker pancarı ekimden 180 gün sonra hasat olgunluğuna ulaĢır. Hasat genelde ekim ayı baĢlarında baĢlar. Daha erken yapılan sökümlerde kök verim kaybı ile birlikte Ģeker içeriğinin düĢük çıkmasına neden olur. Ülkemizde Ģeker pancarı çoğunlukla makine ile hasat edilmektedir. Makinalı hasatta, ekimin düzgün yapılması çok önemlidir (Akça, 2014).
1.2 Literatür ÇalıĢmaları
Ülkemiz açısından yapılan bilimsel çalıĢmalara bakıldığında Ģeker pancarı tarlalarında sorun olan yabancı ot türleri bölgeden bölgeye değiĢiklik göstermektedir. Türkiye ġeker Fabrikaları A.ġ. ġeker Enstitüsü Etimesgut deneme istasyonunda 1998-1999 yılları arasında gerçekleĢtirilen çalıĢmada Ģeker pancarı arazilerinde rastlanılan yabancı otlar;
Solanum nigrum L. (Köpek üzümü), Chenopodium album L. (Sirken), Xanthium strumarium L. (Domuz pıtrağı), Amaranthus retroflexus L. (Kırmızı köklü tilki kuyruğu) ve Heliotropium europaeum L. (Bozot) olarak sıralanmıĢtır (Buzluk ve Acar, 2001).
Bayburt ilinde 2000-2001 yıllarında buğday, arpa, Ģeker pancarı ve mercimek ekim alanlarında bulunan yabancı otların tespiti için yapılan sürvey çalıĢmalarının neticesinde; Ģeker pancarında; Chenopodium album L. (Sirken), Sinapis arvensis L.
(Yabani hardal), Convolvulus arvensis L. (Tarla sarmaĢığı), Amaranthus retroflexus L.
(Kırmızı köklü tilki kuyruğu), Geranium tuberosum L. (Yumrulu jeranyum) ve Setaria viridis (L.) P.B. (YeĢil kirpi darı) gibi yabancı otlara rastlanılmıĢtır. AraĢtırmanın yapıldığı Ģeker pancarı tarlalarında yabancı ot topluluğunun esas üyeleri Chenopodium album L. (Sirken), Convolvulus arvensis L. (Tarla sarmaĢığı) ve Sinapis arvensis L.
(Yabani hardal) olarak tespit edilmiĢtir (Kordali, 2002).
KahramanmaraĢ ili ve ilçelerinde yapılan sürveyler sonucunda; Ģeker pancarı ekili arazilerde problem olan en önemli yabancı ot türleri sırasıyla; Amaranthus retroflexus L. (Kırmızı köklü tilki kuyruğu), Chenopodium album L. (Sirken), Convolvulus arvensis L. (Tarla sarmaĢığı), Solanum nigrum L. (Köpek üzümü), Sinapis arvensis L.
11
(Yabani hardal), Amaranthus spp. (Horoz ibiği) ve Echinochloa crus-galli (L.) P.B.
(Darıcan) olarak saptanmıĢtır (Tursun vd., 2003).
Van’ın Merkez, ErciĢ ve GevaĢ ilçeleri ile Bitlis’in Ahlat ilçesinde Ģeker pancarında problem olan yabancı ot türlerini saptamak amacıyla yaptıkları çalıĢmalarında rastlanma sıklıklarına göre Van Gölü Havzasında önemli olarak bulunan yabancı ot türleri;
Chenopodium album L. (Sirken), Amaranthus retroflexus L. (Kırmızı köklü tilki kuyruğu), Polygonum aviculare L. (Çobandeğneği), Sinapis arvensis L. (Yabani hardal), Convolvulus arvensis L. (Tarla sarmaĢığı), Cirsium arvense (L.) Scop.
(Köygöçüren) ve Echinochloa crus-galli (L.) P.B. (Darıcan) olarak tespit edilmiĢtir (Özkan, 2007).
Sakarya’nın Söğütlü, Ferizli, Karasu, Adapazarı, Akyazı, Erenler, Pamukova, Hendek, Kaynarca ve Taraklı ilçelerinde Ģeker pancarı yetiĢtirilen arazilerde sorun olan yabancı ot türlerini tespit etmek amacıyla yapılan çalıĢmada yoğunluk ve rastlanma sıklığı bakımından önemli olan yabancı ot türleri; Setaria spp. (Kirpi darı), Echinochloa crus- galli (L.) P.B. (Darıcan), Sorghum halepense (L.) Pers. (KanyaĢ), Portuluca oleracea L. (Semizotu), Chenopodium album L. (Sirken), Amaranthus retroflexus L. (Kırmızı köklü tilki kuyruğu), Cynodon dactylon (L.) Pers. (Köpek diĢi ayrığı), Solanum nigrum L. (Köpek üzümü), Polypogon sp. (TavĢan ayağı otu), Heliotropium ellipticum LEDEB.
(Bozot) olarak tespit edilmiĢtir (Çal, 2013).
Kayseri’nin Kocasinan, Melikgazi, Bünyan, Develi, PınarbaĢı, Sarıoğlan ve YeĢilhisar ilçelerinde Ģeker pancarı yetiĢtirilen arazilerde sorun olan yabancı ot türlerini tespit etmek amacıyla yapılan çalıĢmada rastlanma sıklığı bakımından önemli olan yabancı ot türleri; Chenopodium album L. (Sirken), Amaranthus retroflexus L. (Kırmızı köklü tilki kuyruğu), Convolvulus arvensis L. (Tarla sarmaĢığı), Xanthium strumarium L. (Domuz pıtrağı), Amaranthus blitoides L. (Yatık horoz ibiği), Echinochloa crus-galli (L.) P.B.
(Darıcan), Cuscuta spp. (Küsküt), Amaranthus chlorostachys L. (YeĢil mor horozibiği), Setaria verticillata L. (YapıĢkan kirpidarı), Salsola ruthenica L. (Keteğen) olarak belirlenmiĢtir (Akça, 2014).
12
Bu araĢtırma’nın genel amacı; Niğde ilindeki Ģeker pancarı tarlalarında görülen önemli yabancı ot türlerini tespit etmek, bu türlerin yoğunluklarını ve rastlanma sıklıklarını belirlemek amacıyla yürütülmüĢtür. Bunun yanı sıra bölgede yabancı ot mücadelesi esnasında yaĢanan sorunların kaynağı, genel olarak kullanılan herbisitlerin etkinlikleri, yabancı ot mücadelesinde herbisitlerin çiftçiler tarafından kullanımı ve sonrasında yaĢanan problemler de sürvey çalıĢmaları esnasında tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır.
13 BÖLÜM II
MATERYAL VE METOT
2.1 Materyal
2.1.1 AraĢtırma yapılan bölgenin coğrafik konumu
Coğrafik değerler bakımından Niğde ili matematiksel konumu incelendiği zaman, 37
25 - 38 58 kuzey enlemleri ile 33 10 - 35 25 doğu boylamları arasında yer almaktadır. Mevcut sayısal değerler eĢliğinde il arazisinin yüzölçümü 7.365 km² olmakla birlikte, Ġç Anadolu Bölgesi topraklarının %4.87’sini ülke topraklarının ise
%0.9’una tekabül ettiği bilinmektedir (ġekil 2.1) (Sever ve Kopar, 2014).
ġekil 2.1. Niğde ilinin lokasyon haritası
Niğde ilinin toplam mevcut nüfusu 2017 yılı Türkiye Ġstatistik Kurumunun Adrese Dayalı Kayıt Sisteminin verilerine göre 352 bin 727 olduğu bilinmektedir (URL-17, 2018).
14
Niğde ili, kuzeybatısında Aksaray ilinin Güzelyurt ve Gülağaç ilçesi, kuzeyinde NevĢehir ilinin Acıgöl ve Derinkuyu ilçesi, kuzeydoğusunda Kayseri ilinin YeĢilhisar ve Yahyalı ilçesi, batısında Konya ilinin Emirgazi ilçesi, güneybatısında Konya ilinin Halkapınar ve Ereğli ilçesi, güneyinde Mersin ilinin Tarsus ve Çamlıyayla ilçesi, güneydoğu ve doğusunda Adana ilinin Aladağ ve Pozantı ilçeleri ile komĢudur (Sever ve Kopar, 2014).
Deniz seviyesinden 1229 m yükseklikte bulunan Niğde kentinin batı kesimi dalgalı düzlükler, doğu, kuzey ve güney kesimleri ise dağlık alanlarla kaplıdır. Güney ve güneydoğu sınırlarını Orta Torosların temeli niteliğindeki Bolkar Dağları (3002 m) ve onun uzantısı biçiminde olan Aladağlar (3734 m) kuĢatmaktadır. Kuzeyindeki yüksek kesimi ise 2963 m yüksekliğindeki Melendiz Dağı oluĢturmaktadır (Sever ve Kopar, 2014).
Niğde il arazisinin büyük bir bölümü tarım yapmaya elveriĢli arazilerdir. KullanıĢ durumuna göre il arazilerinin %35’i (275.783 ha) tarımsal arazi olarak kullanılmakta iken, %32’si (251.053 ha) çayır-mera arazisi, %8’i (62.161 ha) orman-fundalık arazi ve
%25’i de (190.525 ha) tarıma elveriĢsiz arazi olarak nitelendirilmektedir (Çizelge 2.1) (Bilgi raporları, 2018).
Çizelge 2.1. Niğde ilinin arazi kullanılıĢ durumu (Bilgi Raporları, 2018) Arazi ÇeĢidi Alanı (Hektar) Toplam Alana Oranı (%)
Çayır-Mera 251.053 32
Tarım 275.783 35
Tarıma ElveriĢsiz Arazi 190.525 25
Orman-Fundalık 62.161 8
Toplam Alan 779.522 100
Niğde kenti sınırları içerisinde 3 önemli ova alanı bulunmaktadır. Bu ovalar; Bor Ovası, Çiftlik Ovası ve Misli Ovalarıdır. Niğde il sınırları içindeki en büyük ovanın Bor Ovası olduğu bilinmektedir. Konya Kapalı havzasının doğu yönündeki Ereğli Ovasının devamı olarak nitelendirilmektedir. Bor ovasının ortalama yükseltisi 1100 m olmakla birlikte, Misli Ovası’ndan yaklaĢık olarak 200 m, Çiftlik Ovasından ise 440 m daha aĢağıda yer aldığı bilinmektedir. Kuzeyinde Keçiboyduran Dağı, Hasan Dağı ve Melendiz Dağları, güneyinde Bolkar Dağları ve UlukıĢla Platosu, batısında Ereğli Ovası
15
ve doğusunda Pozantı Dağı (Aladağlar) ile sarılı olan Bor Ovasının Kuzey Batı yönünde ise Altunhisar ilçesinin düzlükleri bulunmaktadır. Bor Ovasının merkezine doğru hafif eğimli olan bu düzlükler, dağ eteği ovasının özelliklerini yansıtmaktadırlar (Sever ve Kopar, 2014).
Niğde ili sınırlarında yaklaĢık olarak 10 adet önemli akarsu bulunmakla birlikte, bunların arasında Melendiz, EcemiĢ ve Çakıt çayları en büyükleri olarak değerlendirilmektedir. Diğer mevcut akarsuların durumu ise nemli dönemlerde yatağında su bulunduran ancak kurak dönemlerde iklimsel faktörlerin yanı sıra aynı zamanda sızma ve kullanma gibi değiĢken etkenler sebebiyle kuruyan akarsular olarak karĢımıza çıkmaktadırlar (Sever ve Kopar, 2014).
AraĢtırma yapılan sürvey bölgesi, Bor ilçesi Merkez, Kızılca köyü, Kayı köyü, Bayat köyü, Kemerhisar kasabası, Altunhisar ilçesi Merkez, UlukıĢla ilçesi Hüsniye köyü, Niğde Merkez Ovacık köyü olmak üzere Ģeker pancarı ekim alanlarının en yoğun olduğu alanlarda yürütülmüĢtür. Sürvey yapılan ilçeler ġekil 2.2’de gösterilmektedir.
ġekil 2.2. Niğde ili Ģeker pancarı ekim alanlarında yabancı ot sürveyi yapılan ilçeler ve köylerin uydu görüntüsü
16 2.1.2 AraĢtırma yapılan bölgenin iklimi
Niğde ilinde karasal iklim hüküm sürmektedir. Niğde’de karasal iklim Ģartlarının oluĢmasının nedenleri arasında etrafının dağlarla çevrili olması, deniz seviyesinden rakımsal olarak 1229 m yüksekte bulunması, denizin bunaltıcı etkilerini ve denizden gelen rüzgârları alamaması aynı zamanda kuzeyden gelen soğuk rüzgârlara maruz kalmasındandır. Niğde’nin genel iklim özelliği bu Ģartlar altında; yaz ayları sıcak ve kurak, kıĢ ayları ise soğuk ve kar yağıĢlı olarak geçmektedir. YağıĢlara kar halinde kıĢ mevsiminde, yağmur halinde ise ilkbahar mevsiminde rastlanılmaktadır (URL-4, 2018).
Niğde kentinin son 82 yıl (1935-2017 yılları arasında) ortalamalarına göre yağıĢın mevsimlere göre dağılıĢında, ilkbahar aylarında 126.7 mm olarak, yaz aylarında 37.4 mm olarak, sonbahar aylarında 67.8 mm olarak, kıĢ aylarında ise 108.2 mm Ģeklinde olmak üzere yıllık yağıĢ ortalaması 340.1 mm olarak gözlemlenmiĢtir. Yıllık ortalama sıcaklık ise 11.2 °C, ölçülen en düĢük sıcaklık -27.0 °C, en yüksek sıcaklık ise 38.0 °C olarak gözlemlenmiĢtir (URL-5, 2018).
Meteoroloji Genel Müdürlüğünden temin edilen ve Niğde ilinin son 82 yıl (1935-2017) ortalamasına ait olan bazı iklim verileri Çizelge 2.2’de gösterilmiĢtir. Aynı zamanda 2018 yılı Ocak-Temmuz arasındaki aylara ait olan Meteoroloji Genel Müdürlüğünden temin edilen iklim verileri de Çizelge 2.3’te verilmiĢtir (URL-6, 2018).
17
Çizelge 2.2. Niğde ilinde uzun yıllar içinde gerçekleĢen ortalama değerler ölçüm periyodu (1935-2017)(URL-5, 2018)
NĠĞDE
Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Ortalama
Sıcaklık (°C) -0.4 1.0 5.0 10.6 15.2 19.4 22.7 22.4 17.9 12.2 6.2 1.7 Ortalama En
DüĢük
Sıcaklık (°C) -4.6 -3.4 0.2 4.3 8.3 11.8 14.7 14.4 10.3 5.8 1.1 -2.5 Ortalama En
Yüksek Sıcaklık(°C)
4.7 6.3 10.8 16.6 21.4 25.7 29.3 29.5 25.6 19.5 12.9 7.0 Ortalama
YağıĢlı Gün Sayısı
10.7 10.4 11.3 11.1 11.8 6.7 1.7 1.5 2.9 6.5 7.5 10.6 Aylık
Toplam YağıĢ Miktarı Ortalaması
(mm)
34.6 33.2 35.6 42.2 48.9 27.2 4.5 5.7 9.9 26.6 31.3 40.4
Ortalama GüneĢlenme Süresi (saat)
3.7 4.8 5.8 7.0 8.6 10.6 11.8 11.4 9.9 7.3 5.3 3.7
Çizelge 2.3. Niğde ili 2018 yılı Ocak-Temmuz ayı ortalama sıcaklık ve yağıĢ verileri (URL-6, 2018)
NĠĞDE Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ortalama Sıcaklık
(0C) 1.6 6.4 10.6 13.3 16.9 20.6 24.2
Ortalama En DüĢük Sıcaklık
(0C)
-8.8 -5.1 -2.8 0.1 5.8 11.0 13.5
Ortalama En Yüksek Sıcaklık
(0C)
13.8 19.0 24.6 26.2 28.4 33.0 36.2
Son 6 Ay Toplam YağıĢ Miktarı Ortalaması (mm)
77.8 17.6 51.2 27.7 44.1 42.2 1.4
18
2.1.3 AraĢtırma yapılan bölgenin toprak özellikleri
Niğde ilinde bulunan mevcut toprakların arazi kabiliyet (yetenek) sınıfları ve özellikleri ayrıntılı Ģekilde ele alındığı zaman karĢımıza Ģu sonuçlar çıkmaktadır; Birinci Sınıf Araziler 45 bin 674 ha ile il yüzölçümünün %5,9’una tekabül etmektedir. Bu gibi arazilerde eğim değerleri oldukça düĢük olmaktadır (%0-2). Toprak yapısı iyi drene olmuĢ bunun yanında az eğimli ve derin topraklar olmasından dolayı, su tutma yetenekleri yüksek olmaktadır. Birinci Sınıf Arazilerin en yaygın olduğu yerler Misli Ovasında yer almaktadır. Bilhassa Alay, Ovacık, Edikli, (YeĢil) Gölcük ve Konaklı gibi yerleĢim alanları etrafında geniĢ alanlarda yer tutmaktadır. Aynı zamanda Akçaören köyü, Bayat köyü, Bahçeli ve Kemerhisar kasabası ve Bor Ovası etrafında da nispeten küçük araziler Ģeklinde görülmektedir. Bu Ģekildeki arazilerde 21 bin 923 ha kuru tarım yapılan nadaslı arazi, 17 bin 675 ha sulu tarım yapılan arazi ve 1.188 ha alanda ise yetersiz sulu tarım faaliyetleri yapılmaktadır (Sever ve Kopar, 2014).
Ġkinci Sınıf Araziler ise 91.053 hektar’lık kapladığı alan ile il yüz ölçümünün
%11,7’sine tekabül etmektedir. Bu Ģekildeki arazi yapıları daha çok ilin aĢağı yukarı orta kesimlerinde Niğde, Altunhisar ve Bor ilçesi arasındaki bölgede yer tutmaktadır.
Genel olarak birinci sınıf arazi yapısını çevrelemekte ve parçalar halinde yayılıĢ göstermektedir. Tarımsal faaliyet yapılan Ġkinci Sınıf Arazilerde ise hafif ve orta Ģiddetli su erozyonu hüküm sürmektedir. Bu tip Ġkinci Sınıf Arazilerde; kuru tarım yapılan nadaslı arazi 48 bin 523 ha, sulu tarım faaliyeti yapılan 21 bin 433 ha, yetersiz sulu tarım faaliyeti yapılan 9.098 ha arazi mevcuttur (Sever ve Kopar, 2014).
Üçüncü Sınıf Araziler ise 49.061 hektar’lık kapladığı alan ile il yüz ölçümünün
%6,3’lük kısmına tekabül etmektedir. YayılıĢ gösterdikleri alanlar ise; UlukıĢla ilçesinin Yeniyıldız köyü, Bor ilçesinin Obruk köyü aynı zamanda Keçiboyduran Dağı, Melendiz Dağı ve Hasan Dağı’nın güney eteklerinin ön kısımlarında eğimin azaldığı bölgelerde yayılıĢ göstermektedirler. Bu tip Üçüncü Sınıf Arazilerde; kuru tarım yapılan nadaslı arazi 37.660 ha, sulu tarım faaliyeti yapılan arazi alanı 3.165 ha, yetersiz sulu tarım faaliyeti yapılan alan ise 1.215 ha olarak bilinmektedir (Sever ve Kopar, 2014).
19 2.2 Metot
Sürveyin gerçekleĢeceği arazi (tarla) sayısını belirlemede kullanılan en önemli özellikler, ulaĢım durumunun kolay olması, gidilen yol ve sayımlar sırasında geçen zaman ve tespiti (sayımı) yapılacak yabancı ot türlerinin fazla olma olasılığı göz önünde bulundurularak toplam olarak 25 tarlada sürvey çalıĢması gerçekleĢtirilmiĢtir. Niğde ili ilçelerinde Ģeker pancarı tarlaları bulunan alan içerisindeki paylar göz önüne alınarak yabancı ot tespiti yapılacak tarla sayısı, kademeli örnekleme yöntemi ile hesaplanmıĢ ve toplam 25 adet tarla Çizelge 2.4’teki gibi gösterilmiĢtir (DüzgüneĢ vd., 1983).
Sürvey çalıĢmalarına Mayıs ayının son haftasında Bor ilçesi Kemerhisar kasabasından baĢlanmıĢ ve Niğde Merkez Ovacık köyünde Temmuz ayının dördüncü haftasında son verilmiĢtir. ÇalıĢmanın yapıldığı alanlarda arazi genelde orta büyüklükteki parsellerden oluĢmaktadır. Sırma vd. (2001)’ den yararlanılarak tarlanın büyüklüğüne göre;
0-5 dekar arası büyüklükteki tarlalarda 4 çerçeve,
5-10 dekar alanlarda 6 çerçeve,
10-20 dekar alanlarda 8 çerçeve,
20-50 dekar alanlarda 12 çerçeve ve
50 dekar üzerindeki tarlalar için ise 16 çerçeve atılarak içerisinde bulunan bitkiler sayılmıĢtır.
Sayımlarda 1 m²’lik çerçeve kullanılarak tarlayı temsil edecek Ģekilde kenar tesirinden uzak, 5-10 m içeriden baĢlanmıĢ ve rastgele atılarak içerisine giren yabancı otlar sayılmıĢtır.
Gözlemlenen bazı yabancı otlarda aynı cinse ait türlerin arazi koĢullarında ayırt edici özellikleri zor olmasından dolayı, hatalı bir değerlendirme olmaması için, aynı cinse ait farklı türler sadece cins ismi alınarak değerlendirilmiĢtir. O sayım noktası için ise ortalamalar da alınarak türlerin yoğunluğu (bitki/m²) hesaplanmıĢtır. Yabancı ot türlerinin ilçeler düzeyindeki yoğunluğu (bitki/m2), ağırlıklı ortalama esasına göre belirlenmiĢtir (Bora ve Karaca, 1970).
Bitkilerin teĢhisi amacıyla sürvey esnasında alınan bitki örneklerine farklı numaralar verilerek bunları teĢhise uygun hale getirmek için gazete kağıtları arasında kurutulmuĢ
20
ve herbaryum tekniğine uygun olarak pres edilmiĢtir. Toplanan yabancı otlar Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr.
Hasan ÖZÇELĠK’e teĢhis ettirilmiĢtir.
Yabancı ot türlerinin il ve ilçe merkezlerindeki yoğunlukları (bitki/m²) ve rastlanma sıklıkları (R.S) her tür için ayrı ayrı Ģekilde aĢağıdaki formülle hesaplanmaktadır.
Rastlanma sıklığı, herhangi bir türün ölçüm yapılan bölgede kaç tarlada rastlanmıĢsa bu sayı bölgedeki toplam ölçüm yapılan tarla sayısına bölünerek bulunmuĢtur (Odum, 1971).
(2.1)
RS: Rastlanma sıklığı (%)
m: Bir türün rastlandığı çerçeve sayısı, s: Atılan toplam çerçeve sayısı
Yoğunluk (bitki/m2) hesaplanmasında ise, o sayım noktasında yapılan sürveylerdeki toplam m2’deki bitki sayısı, yapılan sürvey adedine bölünerek tür bazında bitkilerin yoğunlukları detaylı Ģekilde hesaplanmaktadır (Odum, 1971).
( )
(2.2)
21
Çizelge 2.4. Niğde ili Ģeker pancarı üretim ve verim değerleri, sürvey yapılan tarla sayısı (Bilgi Raporları, 2017)
ġeker Pancarı BOR ALTUNHĠSAR ULUKIġLA NĠĞDE-
MERKEZ
Sürvey Yapılan
Köyler Kemerhisar Merkez Kızılca Kayı Bayat Merkez Hüsniye Ovacık Toplam
Ekim Alanı (da) 600 4.700 2.300 1.300 1.600 300 238 3.030 14.068
Üretim (ton) 3.480 27.260 13.340 7.540 9.280 1.500 1.309 19.695 83.404
Verim (ton/da) 5.8 5.8 5.8 5.8 5.8 5 5.5 6.5 46
Sürvey Yapılan
Alan (da) 50 50 10 60 40 25 8 15 258
Sürvey Yapılan
Tarla (Adet) 6 4 1 5 3 2 2 2 25
22 BÖLÜM III
BULGULAR VE TARTIġMA
Niğde ili Ģeker pancarı ekili tarlalarda saptanan yabancı ot türlerinin araĢtırmanın yapıldığı alanlara göre yoğunlukları ve rastlanma sıklıkları Mayıs, Haziran ve Temmuz ayları son haftası itibariyle sırasıyla Çizelge 3.2, Çizelge 3.3 ve Çizelge 3.4’te verilmiĢtir. Yapılan araĢtırmalar sonucu 10 familyaya ait 17 adet yabancı ot türü tespit edilmiĢtir.
Mayıs ayı son haftası itibariyle rastlanma sıklığı (%) bakımından saptanan en önemli 10 yabancı ot türü; Chenopodium album L. (%47.1), Amaranthus retroflexus L. (%44.3), Cuscuta spp. (%13.0), Xanthium spinosum L. (%9.9), Cynodon dactylon (L.) Pers (%9.6), Salsola ruthenica Iljin (%7.5), Amaranthus blitoides S. Watson (%6.0), Amaranthus hybridus L. (%5.5), Sinapis arvensis L. (%4.4), Cirsium arvense (L.) Scop (%4.2) olarak gözlemlenmiĢ ve Çizelge 3.5’te verilmiĢtir.
Haziran ayı son haftası itibariyle rastlanma sıklığı (%) bakımından saptanan en önemli 10 yabancı ot türü; Chenopodium album L. (%23.4), Amaranthus retroflexus L.
(%22.6), Cuscuta spp. (%15.9), Amaranthus blitoides S. Watson (%10.2), Xanthium spinosum L. (%8.9), Salsola ruthenica Iljin (%6.8), Cynodon dactylon (L.) Pers (%6.0), Sinapis arvensis L. (%4.2), Lactuca serriola L. (%3.6), Vicia cracca L. (%3.1) olarak gözlemlenmiĢ ve Çizelge 3.6’da verilmiĢtir.
Temmuz ayı son haftası itibariyle rastlanma sıklığı (%) bakımından saptanan en önemli 10 yabancı ot türü; Chenopodium album L. (%26.0), Amaranthus retroflexus L.
(%21.9), Cuscuta spp. (%17.7), Xanthium spinosum L. (%9.6), Salsola ruthenica Iljin (%8.9), Amaranthus blitoides S. Watson (%7.3), Vicia cracca L. (%4.7), Cynodon dactylon (L.) Pers (%4.4), Tribulus terrestris L. (%3.9), Lactuca serriola L. (%2.9) olarak gözlemlenmiĢ ve Çizelge 3.7’de verilmiĢtir.
23
Çizelge 3.1. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında saptanan yabancı ot türlerinin familyalara göre dağılımı ve Türkçe adları
Familya : Amaranthaceae Amaranthus blitoides S. Watson Amaranthus hybridus L.
Amaranthus retroflexus L.
Türkçe Adı Yatık horozibiği Melez horozibiği
Kırmızı köklü tilki kuyruğu Familya : Apiaceae
Echinophora sibthorpiana Guss
Türkçe Adı Dikensiz çördük Familya : Asteraceae
Cirsium arvense (L.) Scop Lactuca serriola L.
Xanthium spinosum L.
Türkçe Adı Köy göçüren
Dikenli yabani marul Küçük pıtrak
Familya : Brassicaceae Sinapis arvensis L.
Türkçe Adı Yabani hardal Familya : Chenopodiaceae
Chenopodium album L.
Salsola ruthenica Iljin
Türkçe Adı Sirken Keteğen Familya : Convolvulaceae
Convolvulus arvensis L.
Türkçe Adı Tarla sarmaĢığı Familya : Cuscutaceae
Cuscuta spp.
Türkçe Adı Küsküt Familya : Fabaceae
Alhagi pseudalhagi (Bieb.) Desv.
Vicia cracca L.
Türkçe Adı Devedikeni KuĢ fiği Familya : Poaceae
Cynodon dactylon (L.) Pers
Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steud.
Türkçe Adı Köpek diĢi ayrığı KamıĢ
Familya : Zygophyllaceae Tribulus terrestris L.
Türkçe Adı Demirdikeni
24
Çizelge 3.2. Niğde ili Ģeker pancarı tarlalarında Mayıs ayı son haftası itibariyle saptanan yabancı ot türleri, rastlanma sıklıkları (%) ve yoğunlukları (bitki/m2)
YABANCI OTLAR
ĠLÇELER
BOR ALTUNHĠSAR ULUKIġLA NĠĞDE/MERKEZ
Kemerhisar Merkez Kızılca Kayı Bayat Merkez Hüsniye Ovacık
Familya Latince Adı R.S Bitki/m2 R.S Bitki/m2 R.S Bitki/m2 R.S Bitki/m2 R.S Bitki/m2 R.S Bitki/m2 R.S Bitki/m2 R.S Bitki/m2
Amaranthaceae
Amaranthus blitoides S. Watson 6.3 0.12 0 0 0 0 0 0 8.3 0.08 8.3 0.41 0 0 25 0.5
Amaranthus hybridus L. 0 0 0 0 0 0 43.8 1.43 0 0 0 0 0 0 0 0
Amaranthus retroflexus L. 18.8 1.68 31.3 1.5 50 3.5 50 4.25 58.3 2.83 58.3 5.16 50 5.1 37.5 1.5
Apiaceae Echinophora sibthorpiana Guss 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 16.6 0.41 0 0 0 0
Asteraceae
Cirsium arvense (L.) Scop 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8.3 0.08 0 0 25 1.62
Lactuca serriola L. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 16.6 0.5 0 0
Xanthium spinosum L. 12.5 0.18 0 0 0 0 12.5 0.31 0 0 0 0 16.6 0.83 37.5 1.62
Brassicaceae Sinapis arvensis L. 0 0 6.3 0.06 16.6 0.16 0 0 0 0 0 0 0 0 12.5 0.12
Chenopodiaceae
Chenopodium album L. 50 4.06 25 1.37 50 5.33 56.3 4.87 66.6 3.58 58.3 5.25 33.3 2.33 37.5 1.37
Salsola ruthenica Iljin 12.5 0.56 0 0 33.3 1.83 6.3 0.25 0 0 8.3 0.16 0 0 0 0
Convolvulaceae Convolvulus arvensis L. 0 0 6.3 0.06 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12.5 0.12
Cuscutaceae Cuscuta spp. 0 0 37.5 0.87 33.3 1.66 0 0 0 0 0 0 33.3 1 0 0
Fabaceae Alhagi pseudalhagi (Bieb.) Desv. 31.3 1.12 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
Vicia cracca L. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 25 0.87
Poaceae
Cynodon dactylon (L.) Pers 0 0 18.8 0.87 0 0 12.5 0.93 8.3 0.08 8.3 0.25 16.6 0.33 12.5 0.75
Phragmites australis (Cav.) Trin.
ex Steud. 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 8.3 0.25 0 0 0 0
