ABBÂSÎLERE BAĞLI
DEVLETLER
1. Tahirîler (821-873) Horasan ve Mâverâünnehir’de
hüküm süren bir hânedan.
Hanedanın kurucusu: Tahir b. Hüseyn.
Me’mun’un komutanı. Emin’i yenen ve
Me’mun’u iktidara taşıyan kişi. Me’mun kendisini Bağdat şurtalığı görevine getiriyor (819).
Kendisini Horasan valiliğine tayin ettiriyor.
Burada bağımsız davranıyor ve paralarda Me’mun’un adını yazdırmıyor ve hutbelerde onun adını okumayı terkediyor.
822 yılında şüpheli ölümü gerçekleşiyor.
Oğul Talha b. Tahir (ö.828) bağımsız hareket etmeyerek Abbâsîlerin Horasan hakimiyetini devam ettiriyor.
829’da Abdullah b. Tahir Horasân valiliğine atanıyor. Bu dönemde Türklerle Tahiroğulları arasında mücadele başlıyor.
Tahir b. Abdullah (ö.862)
Muhammed b. Tahir: Hanedanın çöküşü
başlıyor. Saffaroğullarından Yakub b. Leys
merkez şehir Nişabur’u ele geçiriyor ve
Tahiroğullarının Horasandaki hakimiyetine
son veriyor (873).
Tahiriler Bağdat şurtalığı görevine uzun yıllar devam etti. Başkent
Samarra olunca da şurtalık görevleri devam etti.
2. Saffarîler (861-1003):Doğu
İran'da Sistan bölgesinde hüküm süren bir İslam hanedam
Kurucusu: Yakub b. Leys
Sistan'a hakim olduktan sonra doğuya doğru ilerleyerek hakimiyet sahasını Gazne, Gerdiz ve Kabul-Samiyan bölgesine kadar genişletti.
Abbasi Devleti'nin Kirman, Fars, Huzistan ve Horasan'daki temsilcileriyle savaştı,
Nişabur'u
istila edip Tahiriler'in buradaki idaresine
son verdi ( 259/ 873).
878’de ölen Ya’kub b. Leys’in yerine geçen
kardeşi Amr b. Leys döneminde Abbasilerle
ilişkiler düzeliyor ve Horasan valisi tayin
ediliyor (879).
Saffarî İmparatorluğu kurucusu
Yakub'un ölümünden sonra pek fazla yaşamadı. Kendinden sonra tahta
geçen kardeşi Amr b. Leys 900 yılında Belh’te çıkan bir çatışmada
Samanoğulları Saffarileri yenilgiye
uğratıyor ve Amr esir alınarak Bağdat’a gönderiliyor. 902 yılında da idam
ediliyor. Geçen yıllar içinde iyice
zayıflayan devlete 1003 yılında
Gazneliler tarafından son verildi.
Hanedanın kurucuları Ya‘kub ve Amr
kültür ve sanata büyük önem vermişlerdir.
Özellikle Amr, Şiraz'da bugün Mescid-i
Cami' adıyla anılan bir ulucamiden başka
birçok cami, ri bat, köprü, saray, çarşı, su
kanalları ve çölde işaret taşları
yaptırmıştı.
3. Samanîler (819-1005):Maveraünnehir ve Horasan'da hüküm süren bir İslam
hanedanı.
Hanedan adını, Belh şehrinin hakimi iken
düşmanlarının baskısından kaçarak Erneviler'in
Horasan valisi Esed b. Abdullah el-Kasri'ye
sığınan ve onun yardımları sayesinde
Belh'i yeniden ele geçiren Samanhudât’tan
alır.
Me’mun halife olunca 819 yılında Esed b. Saman’ın oğullarından Nuh’u
Semerkant’a, Ahmed’i Fergana’ya,
Yahya’yı Şaş ve Uşrusana’ya, İlyas’ı ise Herat’a vali atadı. Maveraünnehir’deki bu valilikler Samanoğullarının iktidarının başlangıcı oldu.
Samanîler İslamiyetin yayılması için de büyük çaba sarf ettiler. Sanatta çanak- çömlek yapımında ileri gittiler ve
süslemeli yazıları olan eserler verdiler.
Samani hükümdarları para basmak, hutbe
okutmak, lakap, menşur, sancak ve hil' at
vermek gibi hükümdarlığın bütün yetkilerine
sahipti. Samaniler, Abbasi
halifeleriyle iyi ilişkiler içinde
idiler.Hanedana Karahanlılar son
verdi.
4. Büveyhîler: 932-1062 yılları arasında
İran ve Irak'ta hüküm süren Deylem asıllı bir hanedan.
Deylemliler önceleri Mecusi ve putperest bir kavimken IV. (X.) yüzyılın başında Ali
evladından Hasan el-Utrüş'un gayretleriyle
müslüman oldular ve Şiiliği benimsediler. Daha sonra Abbasi Halifeliği dahil müslüman
devletlerin ordularında büyük ölçüde yer aldılar.
Ayrıca kendi bölgelerinde küçük beylikler kurdukları gibi güneye doğru inerek İran ve
Irak'ta vuku bulan siyasi olaylarda da önemli rol oynamaya başladılar.
