EĞİTİMDE ETKİN ÖĞRENME
PLATON: ANIMSAMA KURAMI
Platon’un Öğrenme Kuramı
Bilgi doğuştandır, doğan kişinin zihninde bir yerdedir. Eğitim
‘anımsama’ sürecine yardım etmektir. Platon’a göre öğrenme süreci, ruhun zaten gördüğü ve elde ettiği gerçekliğin anımsanmasına bağlıdır.
Platon ‘Devlet’ ‘Er’ miti
Platon ‘Menon Diyalogu’
‘Mağara metaforu’
12/17/202 1
Öğr. Gör. Dr. Pınar Kızılhan
2
Platon’un Öğrenme Kuramı
Platon Devlet Er miti
Savaşta ölen ruhuna neler olduğunu anlatmak için iki hafta sonra dirilen genç asker Er’in maceralarının anlatıldığı mitolojik öyküde;
Er, gerçekten ölenlerin ruhları ile birlikte sonsuz gerçeklik ülkesini temaşa etmiş, bu temaşa vasıtasıyla hakikate ulaşmıştır. Ruhların yeniden doğmadan önce unutkanlık nehrinden içmeye zorlananlardan bazıları kendilerine düşen paydan fazlasını içerek, cennette gördüklerini unutmuş, dünyadaki yeni hayatlarında gerçeklikle ilgili hiç bir şey hatırlayamamıştır. Az miktarda içenler (öğrenenler) kendi ruhlarının elde ettiği gerçeklik kavrayışını kazanabilmiştir.
12/17/202 1
Öğr. Gör. Dr. Pınar Kızılhan
3
Platon’un Öğrenme Kuramı
Platon Menon Diyalogu
Daha önce hiç geometri dersi görmemiş köle bir çocuğa, Pisagor teoremine (üçgenin iki kenarının karelerinin toplamı, hipotenüsün karesine eşittir) benzer bir teoremi kendisinin bulabilmesi için çeşitli sorular sorduğu yer alır.
12/17/202 1
Öğr. Gör. Dr. Pınar Kızılhan
4
Platon’un Öğrenme Kuramı
Mağara metaforu
Bu metafora göre öğretme, insanları cehaletin zincirlerinden kurtarma sürecidir. Mantıksal ve matematiksel olarak soyut akıl yürütmeye değer verir. Mantık kurmak üzerine eğitilmiş bir kişi cehalet mağarasından kaçabilir, zihnini kullanarak, hakikati
görebilir.
12/17/202 1
Öğr. Gör. Dr. Pınar Kızılhan
5
PLATON KİMDİR? 6
Atina’da İ.Ö. 420’de doğan Platon, siyaset üzerinde sistematik olarak eğilen ilk antik düşünürdür” (akt. Senemoğlu, 2016).
İdealist felsefenin öncüsüdür.
İdealar ve duyalar dünyasından bahseder.
7
PLATON KİMDİR?
“İdealar dünyası, asıl gerçek olan bu dünya, tek tek nesnelerin özünü barındırır. İdealar dünyası hep aynıdır, değişim ve devinim yoktur. Var olmak için başka bir şeye ihtiyaç duymazlar. Çünkü varoluşları kendilerindendir. Felsefenin görevi bunun böyle olduğunu ispatlamak veya onu anlamaktır. Duyu dünyası ise sürekli değişim içinde olan nesnelerin var olduğu ve meydana gelip yok olan şeylere tanık olunan dünyadır” (Senemoğlu,
2016).
Atina Akademi’nin kurucusudur.
M.Ö 347 yılında ölmüştür.
İDEALAR KURAMI 8
Platon bu mağara söylencesiyle “idealar” ve “görünenler” dünyasından bahsetmektedir.
“İdealar dünyası, asıl gerçek olan bu dünya, tek tek nesnelerin özünü barındırır. İdealar dünyası hep aynıdır, değişim ve devinim yoktur. Var olmak için başka bir şeye ihtiyaç duymazlar. Çünkü varoluşları kendilerindendir. Felsefenin görevi bunun böyle olduğunu ispatlamak veya onu anlamaktır. Duyu dünyası ise sürekli değişim içinde olan
nesnelerin var olduğu ve meydana gelip yok olan şeylere tanık olunan dünyadır” (Senemoğlu, 2016).
9
PLATON’UN BİLGİ KURAMI
“Platon’un devlet anlayışı, onun bilgi kuramının bir sonucudur” (Demirci, 2008).
“Platon’a göre bilme yeteneğimizin hiçbir sınırı yoktur” (Demirci, 2008).
“Sokrates’ten nesnel ve evrensel olarak geçerli bilgi anlamında bilginin olabileceği anlayışını alan Platon, bunu teorik olarak da kanıtlamaya çalışmıştır”(Demirci, 2008).
10
PLATON’UN BİLGİ KURAMI
“Platon’a göre bilgi, duyulara bağlı olarak elde edilemez, çünkü bilgi, hem var olana ilişkin olmalıdır hem de yanılmaz olmalıdır”(Demirci, 2008).
“Oysa, duyu algısının bu iki özelliği taşıdığı söylenemez ”(akt. Demirci, 2008).
“Sokrates, deyim yerindeyse dinamik bir bilgi anlayışına sahipken, Platon bilgiyi statikleştirir ve aşkın bir konuma yerleştirir ”(Demirci, 2008).
11
PLATON’UN BİLGİ KURAMI
“Platon’da, Sokrates’teki gibi hayatı daha fazla yaşanmaya değer kılan şey, kendini mümkün olduğunca gerçekleştirme olmayıp, daha çok, bu türden hareketlerin sonunda varılan statik bir yetkinlik hâlidir. Örneğin, bir insan, güzelin bilgisine ulaşınca, hayatı onun için gerçekten de yaşanmaya değer bir hayat olur”(Demirci, 2008).
“Bu durum bir kez kazanılınca, yeryüzünün tüm haz ve sevinçleri çok gerilerde kalacaktır” (akt. Demirci, 2008)
12
PLATON’UN BİLGİ KURAMI
“Sokrates, bilgiye karşı sürekli şüpheli yaklaşmayı öğütleyip bilgiye sürekli şüpheyle yaklaştığı hâlde insana, tek tek her bir insana güven duyarken, Platon, bilgiye yönelik şüpheyi ortadan kaldırıp onu mutlaklaştırdığı hâlde insana, bireye şüpheyle yaklaşır”
(Demirci, 2008).
“Bu durum, Platon’un idealar felsefesine dayandırdığı bilgi kuramının bir sonucudur”
(Demirci, 2008).
“Platon, şeylerin neden değiştiğinin bir açıklamasının formlar ya da idealar öğretisiyle açıklar” (Demirci, 2008).
13
PLATON’UN BİLGİ KURAMI
“Bu öğretiye göre, her madde, değişmez bir şekilde değişmeye ve çürümeye maruz kalır.
Bununla birlikte, değişen maddi nesnelerin ve onlara dayalı kurumlar ve kanaatlerin arkasında değişmeyen bir gerçeklik vardır” (Demirci, 2008).
“Bu gerçeklik, hiç değişmeyen ve sonsuza kadar bozulmadan kalacak olan çok sayıda formlardan oluşur” (Demirci, 2008)
“Bu görülmeyen formlar, duyuların maddi formlarından bağımsız olarak göklerde var olur” (Demirci, 2008).
PLATON’UN BİLGİ KURAMI 14
“Her bir form, yalnız akıl tarafından bilinebilen kutsal bir değer ve her dünyevî, maddî ya da geleneksel bir amaçtan daha üstün evrensel bir ideadır” (Demirci, 2008).
15
PLATON’UN BİLGİ KURAMI
“Bu öğretiye göre, örneğin, biz belli bir nesneyi “masa” olarak adlandırdığımızda, onun gerekli “masalık” vasıflarına sahip olduğunu söylemekteyiz. Platon’a göre formlar, hakikaten gerçek olanlardır, bütün fiziksel nesneler, sadece formların yaydıkları görünümlerdir” (Demirci, 2008).
16
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Siyaset üzerine sistematik olarak eğilen ilk filozof olan Platon,Devlet’te, üç tabakalı bir yapı öngörürse de, aslında iki tabakalı bir yapı söz konusudur” (akt. Demirci, 2008).
“Platon’un Devlet’inde yurttaşlar iki sınıfa bölünecek, bunlardan daha üst olanı da yine ikiye bölünecek, böylece toplam üç sınıf olacaktır. Bu sınıflar, aynı zamanda zihnin üç bölümüne, akıl, ruh ve şehvete denk düşerler” (Demirci, 2008).
“Her sınıfa girecek insanlar, bu zihinsel vasıflardan ağırlıklı olarak sahip olduğu hangisiyse ona bağlı olarak belirlenir” (akt. Demirci, 2008).
17
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Platon’a göre insanlar, yaradılıştan farklı işlere eğilimlidir ve toplumda her insanın birçok işi değil, doğuştan eğilimli olduğu tek bir işi görmesi ve aynı zamanda o iş ile sürekli uğraşarak o işte ustalaşması gerekir” (Demirci, 2008).
“Bu çerçevede, Platon’un devletinde kafaları işlemeyip, yalnızca bedenleriyle çalışmasını bilenlerin üreticiler sınıfını, yani işçiler, çiftçiler zanaatçıları oluşturacağını, bu kişilerin, bu işlerin dışındaki askerlik ve yöneticilik gibi beceremeyeceği işlerle uğraşamayacağını belirtir” (Demirci, 2008).
18
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Doğuştan yürekli ve cesur olanlar ise, askerlikle uğraşan koruyucular sınıfını oluşturacaklardır” (akt. Demirci, 2008).
“Devlet’teki diyalogların başlangıcında adaleti tartışan ve sonunda adaleti kişinin kendi doğasına uygun işi yapması ve başkasının işine karışmaması olarak tanımlayan Platon, eğitimin amacını da, kişinin kendine uygun toplumsal bir konumda bulunmasını sağlamak olarak nitelemiştir” (akt. Demirci, 2008).
“İdeal devleti adaletli hâle getiren şey de budur”(Demirci, 2008).
19
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Sokrates’ten farklı olarak, devleti bir amaç, bireyi ise bir araç olarak gören Platon, doğaları itibariyle farklı niteliklere sahip olan üç sınıfını birbirine karışmasının, devlete en çok zarar veren şey olduğunu belirtir” (akt. Demirci, 2008).
“Bu düzeni sağlamanın aracı ise, eğitimdir” (Demirci, 2008).
“Bu durumda, her sınıfa farklı bir eğitim verilecek, hatta yöneticilik becerisi olmayan aşağı sınıftakilerin eğitiminde yalana bile başvurulacaktır” (Demirci, 2008).
“Ancak bu yalan, basit maddi çıkarlar için söylenmediği için, soylu yalan olarak nitelendirilecektir”
(akt. Demirci, 2008).
20
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Fakat daha önemlisi, her insanın doğuştan iyi olduğuna inandığı için ayrım yapmadan herkesle diyalog kuran, yani eğiten Sokrates’ten farklı olarak Platon, ruhları bakımından iyi doğmuş olanlarla kötü doğmuş olanlar arasında ayrım yapar ve bedenen kusurlu ve hastalıklı olanların ölmesine göz yumulmasını ve ruhları yaratılıştan kötü olanların ise öldürülmesini salık verir” (akt. Demirci, 2008).
“Platon’da böylece, Sokrates’te herkesin sahip olduğu eğitim alma hakkı, sadece bir kısım elemelerden geçenlerin sahip olduğu bir ayrıcalık hâline gelmektedir” (Demirci, 2008).
21
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Platon’un eğitim anlayışı, Sokrates’inki gibi kişisel kapasiteleri keşfetme ve geliştirme de değildir. Eğitim, Sokrates’inkinden farklı olarak, dinamik değil statik bir mahiyettedir Platon’da” (Demirci, 2008).
“Bu durumda eğitimin amacı, mevcudu korumak olmakta ve mevcudu korumak için de sorgulayıcı değil, endoktrine edici bir eğitim öngörülmektedir” (Demirci, 2008).
“Platon’un devletinde eğitimin niteliğine bakıldığı zaman bu açıkça görülür. Bir kere, doğuştan belli niteliklere sahip olanların oluşturduğu koruyucular sınıfına otoriter ve totaliter nitelikli bir eğitim verilir” (Demirci, 2008).
22
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Devlet tarafından verilen ve tek tip olan bu eğitim, müzikten sanata kadar her öğretilecek şeyi denetim altına alır ve gerektiğinde sansürler” (Demirci, 2008).
“Müzik ve beden eğitimi dengeli bir şekilde verilen koruyucular, zaman zaman savaşa da götürülürler” (Demirci, 2008).
“Platon’un devletteki temel kaygısı olan hakiki bilgiye sahip olan bilge filozofun devleti yönetmesinin sağlanması, doğal olarak yöneticilerin seçilip eğitilmesi sorununu ortaya çıkarır” (Demirci, 2008).
23
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Bu sorunun çözümü ise, geleceğin planlanması anlamına gelir ki, bu da kurumsalcılığa yol açar” (Demirci, 2008).
“Platon’un devleti, geleceğin yöneticileriyle ilgili kurumu, bir tür eğitim bakanlığı işlevi görür ve toplumdaki en önemli kurum da budur. Çünkü, iktidarın anahtarlarını o elinde tutar” (Demirci, 2008).
24
PLATON DEVLET’TE EĞİTİM
“Ayrıca, Platon’un devletinde doğaldır ki, devletin en önemli görevi, en iyileri, en
yeteneklileri seçme işini başarıyla yerine getirmektir. Sokrates’te eğitimde her bir birey, öğrenmek için öğrenmeye teşvik edilirken, Platon’da eğitim, yükselmek ve iktidar sahibi olmak için bir araç hâline gelir” (Demirci, 2008).
“Kısaca, Platon’un eğitim sistemi, bireysel olmaktan çok kurumsaldır” (akt. Demirci, 2008).
25
KAYNAKÇA
Demirci, F. (2008). İki Siyasal Eğitim Modeli: Sokrates ve Platon’un Eğitim ve İnsan Anlayışları (Sokratik ve Platonik Eğitim). 38. ICANAS Uluslararası Asya ve K. Afrika Çalışmaları Kongresi Bildiriler Kitabı-Felsefe 10-15 Eylül 2007, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, Ankara.
Senemoğlu, O ( Güz 2016). Antik Yunan Siyasal Düşünüşünde İnsan Doğası ve Toplum Anlayışı:
Platon ve Aristoteles. İnsan ve İnsan Bilim Kültür Sanat ve Düşünce Dergisi, sayı:10, s.42-63
