BİLGİNİN
ORGANİZASYONU I
FRBR
(Bibliyografik Kayıtlar için İşlevsel Gereklilikler)
FRBR
“FRBR sizin için şu an çok belirsiz ve bulanık olabilir;
çünkü çok kavramsal ve teorik bir konudur. Ancak, bir bulutun arkasından gizlice bakan güneş gibi, onun üzerinde inatla çalışmaya devam edip kavrarsanız, RDA'yı anlama yeteneğinizi aydınlatacaktır. ”*
*
(Söz, Kongre Kütüphanesi’ndeki bir eğitimden alınmıştır.)FRBR
FRBR, bibliyografik bir kayıtta bulunan unsurların her birinin amacına ve kullanışlı olmasına odaklanmamıza yardımcı olur.
FRBR’nin amacı kataloğu daha kullanışlı hale getirmektir.
FRBR önce bir dizi kullanıcı görevini tanımlar.
Find • Bulma Identi
fy • Belirleme
Select • Seçme
Obtain • Sağlam a
FRBR Kullanıcı Görevleri
Find = Bulma : Kullanıcıların belirttiği arama kriterlerine (belirli bir konudaki tüm belgelerin aranması bağlamında) karşılık gelen materyalleri bulmak için verileri kullanma işlemidir.
Örneğin; Titanik’in belgeselini izlemek istiyorum. Kütüphaneye gittiğimde, öncelikle sahip oldukları bu belgeseli bulmam gerekir.
FRBR Kullanıcı Görevleri
Identify = Belirleme : Bulunan kaynakların içinde kullanıcının istediği kaynağına karşılık gelen materyallerin doğrulanması işlemidir.
Aynı isimde farklı bilgi içeren kayıtları ayırt edilir.
Kara kitap / Orhan Pamuk
Kara kitap / Suat Derviş
Aranılan bilginin tam olarak o bilgi olduğunu belirlenir.
Örneğin; Titanik belgeselini bulmak için bir araştırma yaptım. Bundan sonra aslında aradığımın BBC belgeseli olduğunu ve National Geographic tarafından çekilen Titanik belgeseli gibi farklı bir çalışmanın olmadığını belirlemek isterim.
FRBR Kullanıcı Görevleri
Select = Seçme : Verilerin, kullanıcının ihtiyaçlarına uygun bir materyal seçmesi için kullanılması işlemidir.
Kullanıcının anlayacağı bir dilde bir metin seçmek
Donanım olarak sahip olduğu makinaya uygun bir kitap dışı kaynak seçmek gibi…
Örneğin; Kütüphanenin istediğim Titanik belgeseline sahip olduğunu doğruladığımda, bir DVD oynatıcısına sahip olduğum için VHS kasetini değil, DVD'yi seçerim.
FRBR Kullanıcı Görevleri
Obtain = Sağlama : Kullanıcının, tanımlanan materyale erişim sağlamak veya elde etmek için verileri kullanması işlemidir.
Kütüphanede bulunan bir kaynağın ödünç alınması
Online bir kaynağın bilgisayara indirilmesi gibi…
Örneğin ; Bir kütüphane şubesinden seçtiğim belgesel DVD’sini ödünç alabilirim (yani sağlarım).
FRBR Kullanıcı Görevleri
“Bibliyografik kayıtlar için işlevsel gerekler” olarak tanımlanmaktadır;
Bulma, belirleme, seçme, sağlama (find, identify, select, obtain)
Varlık-İlişki (Entity-Relationship) modeli
Varlık = somut veya soyut kavram ve nesneler
FRBR Kavramsal Modeli ve
Terminoloji
FRBR kavramsal modelinde varlıklar üç gruba ayrılır:
Grup 1 :
Eser, anlatım, gösterim, kopya (Work, expression, manifestation, item)
Grup 2 :
Kişi, aile, tüzel kurum (Person, family, corporate body)
Grup 3 :
Kavram, nesne, olay, yer (Concept, object, event, place)
FRBR Kavramsal Modeli ve
Terminoloji
FRBR, katalogladığımız nesneler hakkında kavramsal düşünmeyi ifade etmektedir.
1. Grup Varlıklar – Ürünler
Bu nesnelerin yaratıcıları ve katkıda bulunanları
2. Grup Varlıklar – Üreticiler
Bu nesnelerin içerdiği konular
3. Grup Varlıklar – Konular
FRBR Kavramsal Modeli ve
Terminoloji
1. Grup varlıklar, entelektüel ya da sanatsal yaratımın ürünü olarak düşünülebilir.
Bir yazarın yazdığı metin, bir besteci tarafından bestelenen müzik, bir
illüstratörün yarattığı sanatsal ifade, bir yayıncının yayınladığı gösterim gibi…
2. Grup varlıklar, bu ürünlerin üreticileri olarak düşünülebilir.
Yazar, besteci, illüstratör, yayıncı gibi…
3 .Grup varlıklar, eserin konularıdır.
Kavram, nesne, olay, yer
1. ve 2. Grup varlıklar (biyografinin konusu olan kişi, edebi eleştiriye konu olan oyun gibi…)
FRBR Kavramsal Modeli ve
Terminoloji
1. Grup varlıklar
ESER
En soyut düzeyde, « Bu kitabı kim yazdı? » anlamında, bir kitap düşünebiliriz.
Anlatılan temel hikaye seviyesi olarak soyut bir boyutu vardır.
Kavramsal veya entelektüel içerik vardır.
Yazarın, bestecinin, sanatçının, vb. kafasındaki fikirlerdir.
FRBR bunları ESER olarak adlandırmaktadır.
1. Grup varlıklar
ANLATIM
“Kitabı kim çevirdi?” veya “Kitabı resimlendiren kimdir?” gibi “kitap” derken, biraz daha soyut bir düzeyde düşünüyoruz. Bu, soyut fikirlerin ifade ediliş biçimidir, yani fikirlerin nasıl ifade edildiği ile ilgilidir.
Fikirler alfanümerik karakterler (çeşitli dillerde) veya grafik görüntüler veya sesli söylenen sözcükler olarak ifade edilebilir ya da aklınızdaki belirli bir dilde belirli bir metin olabilir.
Basılı kelimeler mi kullanılmış?
Resimler mi kullanılmış?
Sesli kelimeler mi kullanılmış?
FRBR bunları ANLATIM olarak adlandırmaktadır.
1. Grup varlıklar
GÖSTERİM
Daha somut bir düzeyde, bir kitapçıdan satın aldığınız fiziksel bir nesne, bir kütüphaneden talep ettiğiniz fiziksel bir nesne veya PDF olarak
çevrimiçi okunan fiziksel bir nesne anlamında bir “kitap” düşünebiliriz.
Belirli bir yayın, sürüm belirtir.
Belirli bir yayıncı tarafından yayınlanan belirli bir yayını veya basımı belirtir.
FRBR bunları GÖSTERİM olarak adlandırmaktadır.
1. Grup varlıklar
KOPYA
En somut düzeydir.
İki kapak arasındaki kağıda mürekkep ile bir şeyler yazılmış fiziksel bir nesne anlamında, yanınızda taşıyıp istediğiniz her yere
götürebileceğiniz bir kitap olarak düşünebilirsiniz.
Bir yayının belirli bir kopyasıdır.
FRBR bunları KOPYA olarak adlandırmaktadır.
Eser
Anlatım
Gösterim
Kopya
Film Roman
Türkçe İngilizc e
Zülfü Livaneli Mutluluk
Sesli
kitap Brail
Remzi Kağıt
Martin . Kağıt
İdefix CD
Altı nokta Kağıt
B. Ü. B. Ü. B.Ü.
Video
Kanal D DVD
B.Ü.
Eser ; yaratıcının entelektüel ya da sanatsal içerik hakkında gerçekleştirmek üzere soyut olarak düşündüğü kafasındaki fikirler ; roman, film, müzik…
Anlatım ; zihindeki metnin belirli bir dilde, ses içerikli olarak, görüntü ile olarak ya da nota içerikli olabilir gerçekleştirimidir. Türkçe yazılmış bir romanın; İngilizce çevirisi, sesli kitap versiyonu, Braille alfabesi ile oluşturulmuş bir versiyonu vs.
Gösterim ; eserin somut olarak, fiziksel olarak bulunduğu ortamı, şekli, kabı belirtir. Remzi kitabevinden çıkmış bir kitap, İdefix in çıkardığı bir CD vb.
Kopya ; bir gösterimin tek bir nüshası olarak ifade edilir. Boğaziçi Üniversitesi’nde bulunan bir nüshası vb.
Film, versiyonu farklı bir çalışma olduğu için farklı bir eser olarak tanımlanır; fakat
“roman” olarak düşünülen eser ile ilişkili bir eser olarak düşünülerek ilişkilendirilir.
Eser
Anlatım
Gösterim
Kopya
KİŞİ AİLE KURUM
Çalışma ve içerik
Fiziksel özellikler Grup 1 :
Work, expression, manifestation, item (Eser, anlatım, gösterim, kopya
)
Grup 2 :
Person, family, corporate body (Kişi, aile, tüzel kurum)
Grup 2
Eser
Anlatım
Gösterim
Kopya
KİŞİ AİLE KURUM
Çalışma ve içerik
Fiziksel özellikler Grup 1 :
Work, expression, manifestation, item (Eser, anlatım, gösterim, kopya
)
Grup 2
NESNE KAVRAM
OLAY YER
Grup 3
1. Grup Varlıklar: Ortaya konulan zihinsel ve sanatsal çabalar
kitap
Film müziği /İda Müzik DVD film
kitap e-kitap İngilizce çeviri
Film afişi
ESER
2. Grup Varlıklar: Entelektüel ya da sanatsal içeriğin yaratılması, fiziksel üretimi, dağıtımı veya
korunmasından sorumlu olan kişi ve kurumlar
Zülfü Livaneli, yazar
Remzi Kitabevi , yayınevi
DK Kitap, yayınevi
St. Martin Press, yayınevi
Kanal D Home Video, üretim
Abdullah Oğuz, yönetmen
Özgü Namal, oyuncu
Talat Bulut, oyuncu
ANS Production (firm), Yapım, üretim
İda Müzik, yapım, üretim, dağıtım
Meryem Ağıdı / Mehtap Meral, seslendiren
KİŞİ
AİLE
KURUM
3. Grup Varlıklar: Entelektüel veya sanatsal içeriğin konuları
Türk romanı
Türk filmi
Türk müziği
Güneydoğu __Sosyal koşullar
Kadın__ Türkiye
Women__Turkey__ Social conditions__Drama
Man-woman relationships in motion pictures
Altın Portakal Awards
Fim Müzikleri
NESNE KAVRAM
OLAY
YER
FRBR Faydaları : Kullanıcılar açısından
Kullanıcıların aynı entelektüel ve sanatsal içeriğe sahip bilgi kaynaklarını bir arada görme olanağı sağlar.
Bilgiyi daha kolay bulma olanağı sağlar.
Tek bir eserin farklı anlatımlarını kolayca görebilme olanağı vardır.
Bütün gösterimlerin kolayca bulunması mümkündür.
Birbiriyle ilişkili eserler ve gösterimler arasındaki ilişkileri daha iyi
anlayabilme olanağı vardır .
Zaman ve emek tasarrufu sağlar.
Kataloglama işlemini kolaylaştırır.
FRBR Faydaları : Kütüphaneciler
açısından
FRAD Kavramsal Modeli
«Otorite verileri için işlevsel gerekler» olarak tanımlanır
Functional Requirements for Authority Data
Varlık- İlişki modeline dayanır.
Varlıklar arasındaki ilişkileri ortaya çıkarır .
Kontrollü erişim noktalarını sağlar.
