Tüketicilerin evrensel haklarından biri de sağlık ve güvenliktir. Tüketicilerin satın aldığı, kullandığı ve tükettiği ürünlerin, sağlık ve güvenliği yönünden risk ve tehlike oluşturmaması gerekir.
Konu ile ilgili olarak ülkemizde var olan yasal düzenlemelere göre ilgili üretici ve dağıtıcı firmaların piyasaya güvenli ürün sunma yükümlülükleri, yetkili kamu kuruluşlarının da gerekli ve yeterli denetimleri yapmalarına ilişkin
sorumlulukları ve görevleri bulunmaktadır.
Ancak, gerek Tüketici Hakları Derneği'ne gelen şikayetlerde gerekse derneğimizin yapmış olduğu araştırma ve gözlemlerde; güvensiz motorlu araçların, gıda maddelerinin, tekstil ürünlerinin, televizyonların ve diğer birçok elektronik cihazların, cep telefonlarının, elektrikli aletlerin, oyuncakların, kozmetiklerin ve asansörlerin piyasada bulunduğu, tüketicilerin kullanımına sunulduğu görülmektedir.
Tüketicinin Korunması Hakkında Yasa'nın ''amaç'' başlıklı 1. maddesinde ''Bu kanunun amacı, tüketicinin sağlık ve güvenliğini, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı önlemleri almaktır'' denilmektedir. Yasa'nın 4. maddesinin 7. fıkrasında da ''Güvenli olmayan mallar, piyasaya özürlüdür etiketiyle dahi arz edilemez'' ibaresi yer almaktadır. Bu hükme uymama durumunda mülki amirler tarafından yasanın 25. maddesinin 2. fıkrasına göre para cezası uygulanır. Yasanın ''Mal ve Hizmet Denetimi'' başlıklı 19. maddesinde, ''Tüketiciye sunulan mal ve hizmetler, ilgili bakanlıklar tarafından Resmi Gazete'de yayımlanarak mecburi uygulanmaya konulan standartlar dahil olmak üzere, yapılması gereken zorunlu olan teknik düzenlemeye uygun olmalıdır. İlgili bakanlıklar, bu esaslara göre denetim yapmak veya yaptırmakla görevlidir. Mal ve hizmet denetimine ilişkin usûl ve esaslar her bir ilgili bakanlıkça ayrı ayrı tespit ve ilan edilir'' denilmektedir.
Bu hükmün 1. fıkrasına uyulmaması durumunda, mülki amirler tarafından yasanın 25. maddesinin 6. fıkrasına göre para cezası uygulanır. Ürün güvenliğine ilişkin ilgili kamu kuruluşlarının görev ve sorumlulukları ile üretici ve dağıtıcıların yükümlülüklerini belirleyen en önemli yasa ve yönetmelik, 4703 Sayılı Ürünlere İlişkin Teknik
Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Yasa ile bu yasa kapsamında hazırlanan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik'tir.
Bu yasa ve yönetmeliğin uygulanmasından en başta sorumlu olan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı,
Telekomünikasyon Kurumu ve Denizcilik Müsteşarlığı gibi kamu kuruluşlarıdır.
Kamu kuruluşları kendi görev alanları kapsamına giren ürünlerin piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin, güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesinden sorumludur. Bu yasa ve yönetmeliğe göre;
- Piyasaya arz edilen ürünlerin güvenli olması zorunludur.
- Bir ürünün güvenli kabul edilmesi için, ürünün bileşimi, ambalajlanması, montaj ve bakımına ilişkin talimatlar da dahil olmak üzere özellikleri, başka ürünlerle birlikte kullanılması öngörülüyorsa bu ürünlere yapacağı etkiler, piyasaya arzı, etiketlenmesi, kullanımı ve bertaraf edilmesi ile ilgili talimatlar ve üretici tarafından sağlanacak diğer bilgiler ve ürünü kullanabilecek risk altındaki tüketici grupları açısından değerlendirildiğinde, temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlanması gerekir.
- Temel gerekler, ürünün, insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki ya şamı ile sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken asgari güvenlik koşullarını anlatır.
- Güvenli ürün, kullanım süresi içinde, normal kullanım koşullarında risk taşımayan veya kabul edilebilir ölçülerde risk taşıyan ve temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlayan ürün, demektir.
Ancak, tüketiciye sunulan ürünlerin güvenliğine ilişkin, üretici ve dağıtıcıların yükümlülüklerini gereğince ve
yeterince yerine getirdiği, var olan düzenlemelere uygun olarak ilgili ve sorumlu kamu kuruluşları tarafından yeterince ve etkin bir denetimin yapıldığı söylenemez.
Yükümlülüklerini yerine getirmeyen üretici ve dağıtıcılara ilgili bakanlıklar tarafından yeterince yaptırım uygulanmamaktadır. Bunun sonucunda:
- Tüketicilerin bilmeyerek güvensiz ve sağlıksız ürünleri satın almak durumunda kalması nedeniyle, sağlık ve güvenlikleri risk ve tehlike altına girmektedir.
- Güvensiz olduğu halde piyasadan toplatılması gereken bazı ürünler ilgili bakanlıklar tarafından toplatılmamaktadır. - Piyasada bulunan riskli, tehlikeli ve güvensiz ürünler hakkında ilgili firmalar ile başta Sanayi ve Ticaret Bakanlığı olmak üzere diğer ilgili bakanlıklar ve kamu kuruluşları tarafından tüketicilere ve tüketici örgütlerine bilgi
verilmemektedir. ÇÖZÜM ÖNERİLERİ
- İlgili bakanlıkların görev ve sorumluluklarının bilincine vararak ve tüketicinin sağlık ve güvenlik hakkına saygı duyarak, mal ve hizmetlerle ilgili denetimleri etkin bir şekilde yapmaları gerekmektedir.
- Güvensiz, riskli ve tehlikeli ürünlere ilişkin ilgili kuruluşlar tarafından tüketiciler ve tüketici örgütleri firma ve marka adı verilerek eksiksiz ve tam olarak bilgilendirilmelidir. Bakanlıkların ve ilgili kuruluşların bu konularda tüketicileri ve tüketici örgütlerini bilgilendirme konusu yasal yükümlülük altına alınmalıdır.
- Riskli ve güvensiz ürünlerin, zaman geçirmeksizin piyasaya sürülmesi önlenmeli, piyasada bulunan bu tür ürünler ise en kısa zamanda toplatılmalıdır.
- İlgili bakanlıklar ve kamu kuruluşları, tüketici örgütleri ve meslek kuruluşları ile konuya ilişkin işbirliği yapmalı ve oluşturulan kurul ve komisyonlarda tüketici örgütlerinin temsil edilmesi sağlanmalıdır.
Tel: 425 15 29 - 417 93 34 - 419 37 74 / www.tuketicihaklari.org.tr Turhan ÇAKAR
