İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
Kırsal Toplum Feodal toplum düzeninde üç sınıf mevcuttu:
1) Lordlar/beyler/toprak sahipleri: savunma ve adaleti sağlama 2) Din adamları: toplumun manevi refahını sağlama
3) Serfler (ve çok az sayıdaki özgür köylüler): işgücü
Ortaçağ toplumunun bu hiyerarşik manzarasında henüz kasaba-şehir sakinleri (burjuvazi) bulunmamaktadır. Bu grup ancak 11. yüzyılda toplumun önemli bir unsuru olmaya başlamış ve giderek lordlar ve din adamlarından daha kalabalık bir sınıf oluşturmaya başlamışlardır.
1
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- - Toplumda yönetici sınıf yani toprak sahibi feodal beyler toplam nüfusun %5’inden daha azını oluşturuyordu. En tepede kralın ve an altta en düşük statülü şövalyelerin yer aldığı bu yöneticiler grubu hiyerarşik bir düzene sahipti ancak bu hiyerarşinin zaman zaman karmaşıklaştığı görülebiliyordu: pek çok soylu birden çok manor’e sahip olabildiğinden, eğer bu manor tahsislerini kendilerinden üst bir feodal beyden almışlarsa, bu nedenle birden fazla lordun vassal’i olabiliyorlardı.
-
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Din adamları:
- 1) manastır sistemi içindekiler: bunlar günlük hayattan çekilmiş ve toplumdan ayrı yaşayan grubu oluşturmaktaydı.
- 2) kiliselerdeki rahipler ve diğer din görevlileri: toplum hayatının içinde yer alan ve önemli sosyal görevleri yürüten grubu oluşturmaktaydı.
(doğum, ölüm, evlenme, eğitim gibi sosyal olaylarda/hizmetlerde önemli rol oynuyorlardı)
3
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Köylüler: iki temel statüye ayrılmaktaydı. Ancak bu iki temel statü arasında değişik özgürlük ve serflik dereceleri görülebiliyordu.
- 1) Özgür köylüler
- 2) Serfler
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Köylüler:
- Roma İmparatorluğu dönemindeki kölelik zaman içinde ortadan kalkmıştı; 9. yüzyıla gelindiğinde sadece büyük soyluların hanelerinde köleleri bulunmaktaydı. Öte yandan Roma İmparatorluğu döneminde mevcut olan özgür tarım ahalisi (köylü mülk sahipleri ve kiracı çiftçiler) zaman içinde hemen hemen köleliğe benzer bir statüye (serfliğe) dönüştü. Gerçekten özgür kişiler (yani bir köyden diğerine hareket serbestisi olanlar, kendi hesabına arazi edinebilen ya da kullanabilenler, lordunun izni olmaksızın evlenebilenler gibi kişiler) ortaçağ köylülüğü içinde azınlık durumundaydı.
5
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme Köylüler:
- Köylülüğün ezici çoğunluğunu oluşturan serfler, işledikleri toprağa bağlı bir grup idi. Bu statüyü i) Roma İmparatorluğu’nun kişileri işledikleri topraklara bağlayan 4. yüzyıl tedbirlerinin ve ii) daha sonrasında kuzeyden ve güneyden Avrupa’yı tehdit eden akınların getirdiği güvenlik sorunlarının küçük köylüleri büyük mülk sahiplerinin topraklarında kalma ya da onlara sığınma eğilimlerinin ortaya çıkardığı söylenebilir. Serfler, üzerinde yaşadıkları manorün sahibi feodal beyin
“malı” değillerdi; bu itibarla köleler gibi mal olarak alınıp
satılamazlardı. Toprak sahibi efendilerine tabi idiler ama
bağlılıklarıefendilerinden çok toprağa idi; toprak sahibi olan lord
değişebilirdi ancak serfler aynı arazi üzerinde kalmaya devam
ediyorlardı.
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Böylece serfler (ya da halen mevcut olabilen çok az sayıdaki özgür köylüler) işledikleri araziler üzerinde güvenlikte idiler; manor geleneğinin (custom of the manor) yazılı olmayan kurallarınca korunuyorlardı.
- Serfler feodal bey tarafından korunuyor, yönetiliyor ve yargılanıyorlardı. Başlıca yükümlülükleri ise öncelikle lordun demesnesindeki tarımsal arazileri daha sonra kendilerinin ve ailelerinin geçimlerini sağlayabilmek için şeritler halindeki kendi arazilerini işlemekti. Serfler genellikle haftanın 3-4 günü feodal beyin topraklarını işlemekteydi.
7
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Köylüler: Köylülüğün sosyal statüsü hakkında iki genel eğilim mevcuttu.
- 1) Roma İmparatorluğu’nun sonunda 10-11. yüzyıllara kadar hem özgür köylülerin hem de serflerin manor geleneği içindeki hakları ve yükümlülükleri sıkı/görece katı şekilde devam etti.
- 2) Yaklaşık olarak 12. yüzyıldan Fransız Devrimi’ne kadar olan dönemde serflerin yükümlülüklerinde giderek bir gevşeme/rahatlama görüldü ve bu durum sonunda Batı Avrupa’da serflik kurumunu ortadan kaldırdı. (Doğu Avrupa’da ise bunun tersi bir eğilim söz konusu oldu ve hem serflik hem de serflerin yükümlülükleri katı bir şekilde devam etti.
- Yukarıdaki iki eğilim de manorün gelişimi/evrimi ile ilişkilidir.
İKTİSADî TARİH
- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Manordeki işlerin yürütülmesi hem işbirliğine hem de zorlamaya dayanmaktaydı; kişileri kendi (iktisadi) çıkarları için harekete geçmeye yöneltecek “bireysel müşevvikler”in pek yeri yoktu. En önemli tarımsal faaliyetler toprağı sürme, tohum ekme ve ürünü hasat etme idi ve neredeyse manordeki köyün/köylerin bütün ahalisi katılıyordu. Açık tarla (open field) sistemi ve köylülerin (şeritler şeklindeki) topraklarının tarlalar arasında dağılmış durumda olmasından dolayı işlerin ortaklaşa/elbirliğiyle yapılması gerekiyordu.
- Dahası, daha verimli olan ağır toprakların 4’lü, 6’lı ya da 8’li öküz takımlarıyla işlenmesi gerekmekteydi ki, köylüler nadiren 1 ya da 2’den fazla öküze sahip olabiliyordu; çoğu köylünün ise hiç öküzü yoktu. Bu nedenle tarımsal faaliyetlerin sürmesi için işbirliği gerekliydi.
9
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- - Köylülerin çoğu feodal beyin demesnesi üzerinde bazı işgücü hizmetlerini yerine getirmek zorundaydı. Bu hizmetler köylünün (serfin) kendi toprağındaki işlere göre öncelik taşımaktaydı. Hizmetlerin kapsamı ve doğası bölgeye, zamana, köylünün ve toprağın imtiyazına göre değişiyordu. Özgür bir köylünün serf türü yükümlülükleri olması ya da bir serfin bazen bir mülk kiralaması gibi durumlar da olabiliyordu.
Serfler ortalama olarak haftada 3-4 gün feodal bey için çalışmak zorundaydı.
- - Kadınlar klübelerinde ya da feodal beyin atölyelerinde iplik eğirip
kumaş dokuyabiliyorlardı. Çocuklar beyin evinde hizmetçi olarak
kullanılabiliyordu.
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- - 10. yüzyılın başlarında Avrupa’da bazı bölgelerde işgücü/emek hizmetlerini lağvetmek/kaldırmak ya da para ile ödenir hale getirmek gibi “yenilikçi” bir hareket görülmeye başlandı. (Bu gelişme uzun dönemde feodal sistemin köklerini sarsacaktır.)
- - İşgücü/emek hizmetlerine ek olarak çoğu köylünün toprak sahibine/feodal beye aynî ya da nakdî olmak üzere başka kira, harç, resim vb. ödemeleri olabiliyordu. Bunların bazısı düzenli olarak toplanıyordu: örneğin yıllık belirli bir nakdî kira yanında yılbaşında bir koyun ya da birkaç tavuk gibi. Özel bazı durumlarda ise düzensiz ödemeler olabiliyordu: örneğin evlilikte ya da ölen bir serfin imtiyazının/haklarının devralınmasında olduğu gibi.
11
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Bütün bu ödemeler bir köylünün yıllık gelirinin %50’sinden fazlasına karşılık gelebiliyordu. Köylüler (serfler) ayrıca feodal beyin değirmeni, üzüm cenderesi, fırını için de bunları kullandıkları zaman ödeme yapmak durumundaydı.
- Köylüler manor mahkemesinde feodal beyin adaletine tabiydi. Para cezası uygulamaları ile karşılaşabilirlerdi. Köylüler lordları dışında ayrıca kiliseye öşür ödüyor ve bazen de krallık vergilemesine tabi olabiliyorlardı. Anlatılanlardan açıkça görüleceği üzere maddi durumları iç açıcı değildi; aksine kişisel müşevvikleri engelleyici nitelikteydi.
Toprakları küçük olan köylüler ailelerini geçindirmek için genellikle feodal beyin demesnesinde ilave emek/işgücü hizmeti sunuyorlardı.
Hizmetin karşılığı genellikle aynî olarak ödeniyordu.
İKTİSADî TARİH
Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme
- Manoryal sistem yüzyıllar içinde yavaşça evrilmiş, bu süreçte siyasi belirsizlikler ve şiddetli isyanlar görülmüştür. Bu süreç ayrıca ticaretin ve örneğin şehirler için tarımsal üretimin azaldığı bir dönemdir. Tarımda (ve zanaatlerde) üretim teknikleri ilkel/basit düzeydeydi.
- Manoryal sistem Avrupa ortaçağlarında sosyal istikrarı sürdürmüş ve seyrek bir nüfusa düşük ama katlanılabilir bir yaşam düzeyi sağlamıştı.Kişileri (herhangi bir yenilik için) teşvik edici değildi ve yeniliğe (innovation) kapalı bir sistemdi. Ancak yine de teknolojik bazı yeniliklere imkân vererek üretimi artıran ve nüfus artışını teşvik eden, böylece dayandığı temelleri değiştiren bir evrim geçirecektir.
13
