YETİŞKİN
PSİKOPATOLOJİSİ
Uzm. Klinik Psikolog Cenk Adıgüzel
ŞİZOFRENİ
Şizofreni, genellikle genç yaşlarda başlayan, kişinin dış
dünyadan uzaklaşarak içine kapandığı; duygu, düşünce ve davranışlarında önemli bozuklukların ortaya çıktığı, beynin yapı ve işleyişinde değişiklerin saptandığı, kronik seyirli
biyolojik bir beyin hastalığıdır.
TANI ÖLÇÜTLERİ
A- Karakteristik semptomlar: Bir aylık dönem boyunca bu sürenin önemli bir kısmında aşağıdakilerden en az ikisinin varlığı
a- sanrılar b- varsanılar
c- çağrışım bozukluğu
d- ileri derece dağılmış davranış örüntüsü
e- negatif semptomlar(aloji, avolüsyon, donuk duygulanım)
B- Toplumsal/mesleki işlev bozukluğu
C- En az 6 ay süre, 6 ayın en az bir ayı A belirtileri olacak
D-Şizoaffektif bozukluk/duygudurum bozukluk dışlanacak
E- Genel tıbbi durum/madde kullanımı dışlanacak
F- Yaygın bir gelişimsel bozukla ilişki: Bir ay boyunca bu belirtiler varsa tanı konulabilir
YAYGINLIK VE SIKLIK
Yaşam boyu görülme oranı % 1 civarlarındadır.
Dünyada yılda 1.5-3 milyon şizofreni hastasının olduğu bildirilmektedir.
Şizofrenlerde yaşam beklentisi genel nüfusa göre %20 daha düşüktür.
Şizofrenide erkek :kadın oranı, 1.4 civarındadır.
Kadınlarda başlangıç yaşı, erkeklerden ortalama 5 yaş daha
geç olup, genellikle hastalık daha iyi seyretmekte ve prognoz
daha olumlu olmaktadır. Kadınların hastalık öncesi uyumları
da daha iyi bulunmuştur, klinik iyileşmeleri daha iyidir ve
daha fazla duygudurum belirtileri gösterirler.
YAYGINLIK VE SIKLIK
Erkeklerde başlangıç yaşı 18-25 olarak belirlenmiştir.
45 yaş sonrası başlayan şizofreni geç başlangıçlı şizofreni
olarak adlandırılır. Kadınlarda menopoz sonra 2. zirve gözlenir
Kalabalık nüfusa sahip kentleşmiş bölgelerde daha sık görülür
Yoksulluk, işsizlik, sağlık hizmetlerine ulaşmadaki kısıtlılıklar, evsizlik gibi etmenler şizofrenler için yüksek risk yaratırlar.
Evlenmeyen şizofreni hastalarında psikoz daha erken başlar, hastalık öncesi işlevsellik daha kötüdür ve hastalık daha ağır seyreder.
Şizofrenlerin daha çok Şubat- Mart aylarında doğduklarında
tespit edilmiştir. – Gebelikte viral enfeksiyon?
OLUŞ NEDENLERİ
Nörokimyasal
Anormallikler(dopamin,serotonin,glutamat,GABA hipotezleri)
Yapısal Beyin Anormallikleri
İşlevsel Beyin Anormallikleri
Genetik
Anne ya da baba hasta ise çocuklarda hastalık riski %12.5- 13.8
Hem anne hem hem baba hasta ise risk % 35- 46
Tel yumurta ikizlerinde eş hastalanma oranı çift yumurta
ikizlerine göre çok yüksek
OLUŞ NEDENLERİ
Hamilelikte ve doğum sırasında virüs
Çevresel etmenler
Nörogelişimsel kuramlar- sinaptik budanma
Psikodinamik yaklaşımlar
HASTALIK ÖNCESİ KİŞİLİK VE UYUM
Genellikle sessiz, içe kapanık, arkadaşı az, yalnızlığı tercih eden, garip olarak nitelenen, sınırlı ve değişik ilgileri olan , güvensiz kişiler
Şizoid, şizotipal ve paranoid kişilik özellikleri gösteren kişilerde daha sık görülür
Canlı- uyumlu, dışa dönük, arkadaş çevresi geniş kişilerde görülen psikotik ataklarda kural olmasa da ilerleyen
süreçlerde bir duygudurum bozukluğu, şizoaffektif bozukluk
veya kısa psikotik bozukluk olduğu düşünülebilir.
KLİNİK BELİRTİLER
Vurdumduymaz, ilgisiz, çekingen, donuk veya dağınık görünüm
Ayrı bir dünyaymış hissi, ilişki kurmakta güçlük
Öz bakımda azalma
Kişisel hijyene dikkatte azalma
Başlangıç aşamalarında kafa karışıklığı(perpleksite)
Ses tonu tek düze, duygularını yansıtmıyor
Konuşma içeriği fakir/karışık/takip edilemiyor/dağınık/yavaş/
saçma
Çevresel/teğetsel/enkoheran çağrışımlar
Basınçlı konuşma
KLİNİK BELİRTİLER
Duygulanım
Başlangıçta dünya yıkılıyor/benliği parçalanıyor duygusuna bağlı yoğun bunaltı
Giderek duygularda azalma ve donuklaşma-küntleşme
Anlamsız gülmeler, ağlamalar(uygunsuz duygulanım)
Postpsikotik çökkünlük
KLİNİK BELİRTİLER
Varsanılar
Çoğunlukla işitsel varsanılar (emir veren, eleştiren, alay eden sesler)
Kendi sesinin kulağına gelmesi
Seslerle konuşma- tartışma- seslerin komutlarına uyma ya da karşı gelme
Kendi aralarında tartışan sesler
Görsel varsanılar
Dokunma varsanıları( cinsel ilişki
Depersonalizasyon- derealizasyon
Şiddet davranışı ve intihar riskini arttırır
KLİNİK BELİRTİLER
Sanrılar
Kontrol sanrıları
Büyüklük sanrıları
Suçluluk sanrıları
Kötülük görme sanrıları
Alınma sanrıları
Somatik sanrılar
Erotomanik sanrılar
Düşünce sokulması, yayınlanması, çekilmesi, çalınması
KLİNİK BELİRTİLER
Somut düşünme
Neden-sonuç ilişkilerinin giderek azalması
Mistik-metafizik uğraşlar
Çeşitli obsesyonlar
Uykusuzluk
Cinsel isteksizlik/aşırı mastürbasyon yapma
Ambivalans
KLİNİK BELİRTİLER
Negatif Belirtiler
Duygulanımda kısıtlılık
İstemsizlik (avolüsyon)
Konuşma içeriğinin fakirleşmesi(aloji)
Anhedoni
Dikkat eksikliği
Sosyal içe çekilme
KLİNİK BELİRTİLER
Katatonik Davranışlar
Aşırı ama amaçsız hiperaktivite/hipoaktivite
Bir yere uzun süre dalıp bakma
Hiç tepki vermeden uzun süre aynı duruşta kalma
Tuhaf yüz ifadeleri yapma
Çok az/hiç konuşma/ hiç hareket etmeme
İstemsiz olarak başkalarını hareketlerin/ konuşmalarını tekrar etme
Yemeyi, içmeyi, konuşmayı reddetme/ yönergelere direnç gösterme
Sürekli aynı konuya dönme/ anlamsız şekilde kelimeleri tekrar etme
Bal mumu esnekliği
ALT TİPLERİ
Paranoid
Katatonik
Farklılaşmamış
Dezorganize
Kalıntı
HASTALIĞI ETKİLEYEN ETMENLER
1.Cinsiyet ve yaş: Erkek / kadın oranı 1.4
civarındadır.Erkeklerde 25-35 yaş arasında kadınlarda ise yaklaşık 5 yıl sonra hastalığın görülme sıklığı artmaktadır.
2.Sosyoekonomik düzey: hastalık sosyoekonomik düzeyin daha düşük olduğu toplumlarda daha fazla görülür.
3.Göçmenlik: göçmenlerde daha yüksek oranda şizofreni hastalığının görülmesi ayrımcılık ve psikososyal faktörlerle ilişkili olduğu düşünülmektedir.
4. Sehirde yaşamanın kırsal alanda yaşamaya göre riski 2
ile 4 kat arttığı saptanmıştır.
5.Doğum mevsimi: Kış sonu ve bahar başlarında risk daha fazladır.
Bu durum, kışın hamilelik ve doğum komplikasyonlarının artması,
beslenme bozuklukları ve bazı enfeksiyonlara yakalanma riskinin yüksek olması ile ilgilidir.
6.Hamilelik döneminde maruz kalınan bazı
enfeksiyonlar (influenza,pnömoni,bronşit,rubella,menenjit gibi) şizofreni riskini arttırmaktadr.Aynı zamanda hamilelik sürecince beslenmede
yaşanabilecek aksaklılar da etkendir.
7.Rh uyuşmazlığı:Rh negatif annenin Rh pozitif bebeğe hamile kalması
şizofreni riski ile ilişkili bulunmuştur.
8.Yaş: Yapılan çalışmalardan elde edilen sonuçalar ileri anne ve baba yaşının şizofreni hastalığının çocukta ortaya çıkma riskini arttırdığı saptanmıştır.
9.Esrar : Esrar kullanan bireylerde zeminde uygun genetik yapı da mevcut ise , şizofreni hastalığının ortaya çıkma
riskinin arttığı yapılan çalışmalar ile bilinmektedir.
10. Genetik etmenler:Birinci derece akrabalarında şizofreni olan kişilerde risk yaklaşık 10 kat artmıştır.Hem anne hem
babası şizofreni olan bireylerde ise risk risk % 50
civarındadır.Eş yumurta ikizlerinde ise ikizin hasta olduğu
durumda risk % 60 ları geçmektedir.
BAŞLANGIÇ VE SEYİR
Başlangıçta; uykusuzluk, bunaltı, çabuk sinirlenme,
odaklanma güçlüğü, okul başarısında düşme, sosyal geri çekilme, halsizlik, kendinden beklenen işleri yapamama
Alevlenme döneminde artı psikotik belirtilerin baskın olduğu tablo
Yatışma dönemlerine negatif belirtiler daha baskın
Hastaneye yatarak tedavi gören ve ilaç tedavisin devam eden hastaların yaklaşık %35-40’ı ilk yıl içinde ikinci psikotik atağı geçirir.
%30-40’ı orta-iyi derecede düzelir, uyumlu olabilir.
BAŞLANGIÇ VE SEYİR-OLUMLU GİDİŞ GÖSTERGELERİ
Kadın olmak
Ailede şizofreni öyküsünün olmaması
Ailede duygudurum bozukluğu öyküsünün olması
Evli olma
Hastalığın geç başlaması
Başlangıcın birden ve renkli belirtilerle başlaması
Hastalık öncesi uyumun iyi olması
Katatonik ve paranoid türler
Tedavinin erken başlaması ve tedaviye uyumun iyi olması
Sanı ve varsanıların baskın olması
Yüksek zeka düzeyi
Alevli hastalık dönemlerinin az ve kısa süreli olması
Hastalığın ortaya çıkışıyla ilgili stres etkenlerinin var olması
ÖLÜM VE İNTİHAR
Ölüm oranı toplum ortalamasından 2-4 kat fazla.
En önemli ölüm nedeni intihar (%10).
Hastaların %20-50’si intihar girişiminde bulunur.
İntihar, genellikle hastalığın akut döneminde ani şekilde ve işitsel varsanı ve sanrılar doğrultusunda gerçekleşir.
İntihar biçimi genellikle anlaşılması güç ve acayiptir.
Bazen postpsikotik depresyona bağlı olarak veya yeti
yitiminin farına vararak çaresizlik sonucu planlı intihar
girişimler de olabilir.
AYIRICI TANI
Bedensel Hastalığa veya Madde Kullanımına Bağlı Psikozlar
Bilişsel yetilerde çoklu bozukluklar olur. (bilinç-yönelim-algı)
Varsanılar ve sanrılar çoğu zaman ego-distoniktiktir.
Belirtiler kısa sürelidir(atak- madde etkisi)
İlaç/ hastalık öyküsü
Fizik muayene bulguları
AYIRICI TANI
Şizofreniye Benzer Psikozlar
Kısa Psikotik Bozukluk
•
bir aydan kısa süren varsanı ve sanrılar,
•
işlevsel bozulma olabilir
•
tam düzelme görülür.
•
Şizofreniform bozukluk
•
Bir aydan uzun altı aydan kısa süren şizofreniye özgü prodromal ,aktif ve rezidüel dönemi kapsayan bozukluk
•
1/3’ü tamamen düzelir, kalanı şizofreni veya şizoaffektif bozukluğa ilerler
•
AYIRICI TANI
Sanrısal Bozukluk
Sanrılar düzenli, sistematik, neredeyse inandırıcı gibidir.
İşlevsellik oldukça korunmuştur.
Varsanılar ve çağrışım bozuklukları görülmez.
Duygulanım sıklıkla savunucu ve kuşkucu tarzdan kaynaklı olarak soğuk ve donuk gibi görünse de kısıtlılık yoktur.
Aksine sıklıkla depresyon eşlik eder.
Süregen olgularda bilişsel yetilerde belirgin kayıp olmaz.
Başlangıç yaşı daha geçtir
AYIRICI TANI
Şizoaffektif Bozukluk
Bu tanı içi majör depresyon veya manik atak tanısına ek
olarak duygudurum belirtilerinin görülmediği iki haftalık bir dönemde psikotik belirtilerin görülmesi ve psikotik belirtilerle duygudurum belirtilerinin aynı anda başlaması gerekir.
İşlevsellik daha iyi
Duygudurum belirtileri mevcut
Prognoz daha iyi
AYIRICI TANI
Kişilik Bozuklukları
Paranoid- Şizoid-Şizotipal-Borderline
Belirgin varsanı ve sanrılar olmaz
Semptomlar yaşam boyu var olmaz
Negatif semptomlar olmaz
Dezorganize davranışlar ve konuşmalar görülmez
AYIRICI TANI
OKB
Algı bozuklukları olmaz
Gerçeği değerlendirme yetisi genellikle bozulmamıştır
Belirgin yıkım yoktur Bunama
Şizofrenide ağır bellek yitimi olmaz
Negatif belirtiler,varsanılar, ilgisizlik, aldırmazlık , yargılama
kusuru tanıların karışmasına neden olabilir
AYIRICI TANI
Hipokondriazis
Beden dismorfik bozukluğu
Histerik psikoz
KAYNAKÇA
