Enfeksiyon Donemlerinde Saptanan Hepatit D Virus Seroprevalans1 *

(1)

TUrkiye'nin Oogusunda Hepatit B Virus Enfeksiyon DOnemlerinde Saptanan Hepatit 0 Virus Seroprevalans1

Ara~ttrma

Tiirkiye'nin Dogusunda Hepatit B Virus

Enfeksiyon Donemlerinde Saptanan Hepatit D Virus Seroprevalans1 *

Muhammed Giizel KURTOGLU', Cerna! USTUN', Hamza BOZKURT', Oguz TUNCER',

Mustafa BE~'

1Van Yilksek ihtisas Egitim ve Ara§tlrma Hastanesi, Mikrobiyoloji Laboratuan, VAN.

2Eiaz1g Egitim v~Ara§tirma Hastanesi, Enfeksiyon Hastahklan ve Klinik Mikrobiyoloji Klinigi, ELAZIG.

:Yilzilncil YJ! Oniversitesi T1p Fakilltesi, Mikrobiyoloji ve KlinikMikrobiyoloji Anabilim Dab, VAN.

4Yilzilncil YJ! Oniversitesi T1p Fakilltesi, (:ocuk saghg, ve Hastahklan Anabilim Dab, VAN.

*Bu ~ah§ma 14. Turk Klinik Mikrobiyoloji ve Enfeksiyon Hastahklan Kongresi'nde (25-29 Mart 2009, Antalya) "Dogu Anadolu B6Igesinde Hepatit D Seroprevalansi" ba§hgiyla poster olaraksunulmu§tur.

OZET

Ocak 2004-Araltk 2005 tarihlenni kapsayan iki ytlltk siirede, Van Yiiziincii Ytl Universitesi Ttp Fakiiltesi Hastanesi ile Van Yiiksek ihtisas Egitim ve Ara§ttrma Hastanesi'ne ba§vuran Hepatit B virus (HBV) enfeksiyonlu 955 hastamn serum orneklerinde hepatit D virus (HDV) serolojik gostergesi olan anti-HDV IgG ara§lmldt. Prospektif olarak yaptlan bu (ali§mada; HBV serolojisine ail gostergeler makro-EL/SA y6ntemiyle (ali§an Axsym System cihazmda, anti-HDV JgG ise mikro-EL/SAyontemiyle HDV IgG Qua/it kitleri kullamlarak (all§tldt. HBV DNA testleri Bayer Versant HBV DNA 3.0 Assay reaktifleri ve Quantiplex TM System b-DNA Analyzer cihazt kul/amlarak (ali§tldt. Ya§lan 6 ile 97 ytl arasmda degi§en 955 HBV enfeksiyonlu hasta (alt§maya almdt. Bu hastalann %35.3'ii akut HBV enfeksiyonlu, %54.6'st kronik HBV enfeksiyonlu ve %1 0.2'si inaktif HBsAg ta§tytctst idi. HBV enfeksiyonlu 955 hastantn %5.8'inrl~ anti-HDV lgG pozitif bulundu. HDV a(tsmdan seropozitif olan hastalartn %43.6'st akut HBV, %52. 7'si kronik HBV enfeksiyonlu; %3.6'st ise inaktif HBsAg ta§tytctst idi. Bu (alt§mada saptanan HDV seroprevalans oram, Tiirkiye'deki gene/ niifus oranlanndan daha dii§iik bulundu. HDV, sadece HBV enfeksiyonlu olgularda hastaltga neden oldugundan, HBV enfeksiyonlu hastalarda HDV ara§tmlmaltdtr.

Anahtar sozciik/er: Hepatit B virusu, Hepatit D virusu, Delta antikoru, Seroprevalans, Ko-enfeksiyon, Siiperenfeksiyon.

/ SUMMARY

Hepatitis D Virus Seroprevalence Determined During Periods Of Hepatitis B Virus Infections In Eastern Turkey

A serological marker of Hepatitis D virus (HDV), anti-HDV JgG was investigated in the sera of955 patients with Hepatititis B virus (HBV), who were admitted to Van Yuzuncu Yil University Medical School Hospital and Van

Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(1): 27-32 27

(2)

@

Kurtoglu M ve ark.

1~~:

Yuksek Ihtisas Education and Research Hospital in Van between January 2004 and December 2005. In this prospective study, markers of HBV serology were investigated in Axsym System device via macro-ELISA method, but anti-HDV JgG was investigated via HDV JgG Qua/it kits using micro-ELISA method. HBV DNA tests were conducted using Bayer Versant HBV DNA3.0 Assay reactives and Quantiplex TM System b-DNAAnalyzer device. A total of, 955 HBV-infected patients between 6 and 97 years of age were included into the study. Of the patients, 35.3% had acute HBV infections, 54.6% had chronic HBV-infections and 10.2% were inactive HBsAg carriers. Of955 HBV-infected patients, 5.8% were anti-HDV lgG positive. Of HDV seropositive patients, 43.6%

had acute HBV infections, 52.7% had chronic HBV infections, and 3.6% were inactive HBsAg carriers. HDV seroprevalence rate found in the study was determined to be lower than that among general population in

Turkey. Since HBV/eads to HDV in only HBV-infected individuals,. HDV should be investigated in HBV-infected patients.

Keywords: Hepatitis B virus, Hepatitis D virus, Delta antibody, Seroprevalence, Co-infection, Superinfection.

GiRi~

Hepatit Delta Virusu (HDV) 1977 y!lmda ke§fedil- mi§ olup sadece Hepatit B virus (HBV) varhgmda enfeksiyon olu§turabilmektedir (1). Dilnya genelinde 15 milyon insanm HDV ile enfekte oldugu tahmin edilmektedir (2, 3). HDV enfeksiyonu diger kronik vinil enfeksiyonlara oranla daha az gorillmesine ragmen, daha stk morbidite ve mor- taliteye ned en olmiiktadrr ( 4). HDV enfeksiyonunda fulminan hepatit, hepatoseliller karsinom ve siroz geli§me riski diger viral hepatitlere oranla daha yilksektir (5). HDV; HBV ile birlikte ko- enfeksiyon veya silperenfeksiyon §eklinde hasta- hk olu§turmaktadtr. HDV silperenfeksiyonunda prognoz, ko-enfeksiyona gore daha kotil olup hastal@n kronikle§me oram %90'a kadar §tkabilir.

Ko-enfeksiyonda ise fulminant hepatit riski %2-20 arasmda olup olgulann %70'inde fatal seyirlidir (6).

HDV enfeksiyonunun epidemiyolojsi HBV ile benzerlik gostermekte olup illkemizin dogu ve gilneydogu biilgelerinde daha stk gorillmektedir (7). Bula§ma esas olarak parenteral yoldan, kan ve kan ilrilnleriyle olur. Perinatal bula§ nadirdir.

Seksilel ve aile i§i bula§ HBV'ye gore daha dil§ilktilr (8-1 0). HDV enfeksiyonun daha kotil prognozlu olmasr ve tedavi protokolilniln HBV enfeksiyonundan farkh olmast nedeniyle hastahgm erken tam ve tedavisi onem ta§tmaktadtr (6).

Olkemizde HDV ile ilgili serolojik tetkikler ikinci ve il§ilncil basamiik hastanelerde rutin §ah§!lma- dtgmdan, HDV enfeksiyonu genellikle gozden ka§makta ve HDV'ye bagh karaciger hastahgmm ilerlemesine neden olmaktadtr (II). Bu nedenle HBV ile enfekte hastalarda HDV'nin serolojik a§tdan ara§tmlmastonemlidir.

Bu §ah§mada; Yilzilncil Y!l Oniversitesi Ttp Fakilltesi Hastanesi ile Van Yilksek ihtisas Egitim ve Ara§tlrma Hastanesi'ne ba§vuran HBV enfeksiyon-

28

lu olgularda HDV seroprevalansmm ara§tmlmasr

ama~lanmr§trr.

MATERYAL ve METOT

Bu §ah§ma; Ocak 2004 - Arahk 2005 tarihleri arasmda Yilzilncil Y!l Oniversitesi Trp Fakilltesi Hastanesi ve Van Yilksek ihtisas Egitim ve Ara§tJr- ma Hastanesi'nde prospektif olarak yap!ldr.

Yilzilncil Y!l Oniversitesi Trp Fiikilltesi ve Van Yilksek ihtisas Egitim ve Ara§ttrma Hastanesi; Van, Hakkari, Mu§, Bitlis veAgn illerinden gel en hastalara hizmet vermektedir. Bu §ah§maya toplam 955 HBsAg pozitif hasta almdr. Hastalara ait serum ornekleri; HBV ve HDV gostergeleri §ah§rlrnak ilzere -20°C'de saklandr. HBV DNA; Bayer Versant HBV DNA 3.0 Assay (b-DNA) reaktifleri (Bayer Healthcare LLC, Tarryttown, NY USA) ve Quantiplex TM System 340 b-DNA Analyzer ( Chiron Diagnostics Corporation East Walpole Mass USA) cihazr kullamlarak Branch DNA (b- DNA) yontemi ile ~ali§Ildr. HBV serolojik gostergeleri (HBsAg, anti-HBc lgM, anti-HBc total, HBeAg ve anti-HBe) Axsym System (Abbott-USA) cihazr ve kitleri ile §ah§!ldr. Anti-HDV, mikro-ELISA yonte- miyle HDV-lgG Qua/it (Giuliano Diagnostici s.r.l.- ltaly) kitleri kullamlarak ara§tmldr.

HBsAg, anti-HBc lgM, anti-HBc total, HBeAg pozitif ve karaciger fonksiyon testleri (ALT, AST) normalin on katmdan yilksek olan olgular akut hepatit B enfeksiyonlu kabul edildi. HBsAg pozitifligi 6 aydan uzun silren, anti HBc total pozitif, anti-HBs, anti-HBc JgM ve anti-HBe negatif, karaciger fonksiyon testleri normalin iki katJndan yilksek, HBV DNA dilzeyi

>2000 IU/rnl olan olgular kronik hepatit B enfeksiyonlu kabul edildi. HBsAg pozitifligi 6 aydan uzun silren, HbeAg ve anti-HBc IgM negatif, anti-HBc total pozitif, anti-HBe pozitif, karaciger fonksiyon testleri normal ve HBV DNA dilzeyi <2000 lU/ml olan olgular inaktifHBsAg ta§tyrctsr kabul edildi.

Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(1): 27-32

(3)

BULGULAR

<;ah§maya alman 955 HBsAg pozitif olgunun ya§

arahklan 6-97 yii arasmda (ortalarna 50±25) olup 476'sl (%50) erkek, 479'ii (%50) kadm idi. Bu olgulann 337 (o/o35.3)'sinde akut HBV enfeksiyonu, 521 (o/o54.5)'inde kror!lk HBV enfeksiyonu ve 97 (o/o I 0.2)'sinde inaktif HBsAg ta§l)'!Clhgl saptand1.

HBsAg pozitif olgularda; HBV enfeksiyon' donem-

lerine gore HDV seroprevalans oranlan Tabla 1 'de gosterildi. HBsAg pozitif 955 olgunun 55'inde (%5.8) anti-HDV pozitif bulundu. Anti-HDV pozitif, ya§

aral1klan 8-71 )'ll arasmda ( ortalama 49 ± 16) alan 55 hastanm 32'si (%58) erkek, 23'ii (%42) kadmd1. HDV

a~1smdan seropozitif alan 55 hastanm 24'ii (%43.6) akut HBV, 29'u (%52. 7) kronik HBV enfeksiyor!lu ve 2'si (%3.6) ise inaktifHBsAg ta§l)'lC!Sl idi.

Tabla I. HBV enfeksiyon donem/erine gore HDV seropreva/anst.

HBV enfeksiyon dOnemleri HBsAg pozitif olgular Anti-HDV pozitif olgular

Akut HBV enfeksiyonu Krenik HBV enfeksiyonu

inaktif HBsAg ta§l)'!Cilan Top lam

TARTI~MA

Bu ~ah§ma; 955 HBsAg pozitif olguda delta antikorunun ara§tmldlgl, Dogu Anadolu Bolgesin- de vaka sa)'lsl bak1mmdan yap!lan en biiyiik

~ah§mad1r. Olkemizde yap1lan ~ah§malarda HDV seroprevalans1 akut HBV enfeksiyonunda %2.5- 21.8; kronik karaciger hastalannda %9-51.7 ve asemptomatik HBV ta§l)'lCilannda o/o0-27.7 olarak bildirilmi§tir (12). Degertekin ve arkada§lannm (13) iilke genelinde yapt1g1 en son ~ah§mada; HDV seroprevalansm1 833 akut hepatit B olgusunda

%8.8; 5961 kronikhepatit B olgusunda %20ve 6613 inaktif hepatit B ta§lYlClsmda %4.9 olarak bildirilmi§tir. Tabla 2'de HDV seroprevalansJYla ilgili iilkemizde yap!lan diger ~ah§malarla bu

~ah§mamn sonu~lan gosterildi. Bu sonu~lara

gore; bu ~all§mada akut hepatit B olgularmda saptanan HDV seroprevalans1 diger ~ah§malar ile Degertekin ve arkada§larmm (13) yap!lg1 ~all§ffia sonu~lanyla uyumlu oldugu goriilmii§tiir. Baylan ve arkada§lannm (17) akut hepatit B olgularmda bildirmi§ olduklan o/ol7.9'luk anti-HDV pozitiflik oram; hasta popiilasyonu ve cografik b61ge farkhhgmdan ve/veya olgu sa)'lslmn az olmasmdan kaynaklanabilir. Bununla birlikte diger ~ah§malar

dan yiiksek olarak bildirilen %17.9'luk bu sonu~,

iilkemizde yap1lan ~ah§malardaki sonu~larla

uyumludur (16). Bu ~ah§mada, kronik hepatit B olgulanndaki anti-HDV pozitiflik oranmm diger

~all§malar (Tabla 2) ile Degertekin ve arkada§lanmn (13) yaptigi ~ah§mada bildirilen oranlardan belirgin olarak dii§iik oldugu goriildii. Bu belirgin

Sa)'! (o/o) Sa)'! (o/o)

337 (35.3) 24(7.1)

521 (54.5) 29 (5.6)

97 (10.2) 2(2.1)

955 (100.0) 55 (5.8)

farkl1gm nedeni tam olarak bilinmemekle birlikte, yine ~ah§malardaki olgu sa)'lsmm farklihgmdan, toplumlann sosyo-ekonomik diizey farklihgmdan ve/veya cografik bolge fakhhklanndan kaynaklanabilir. Bu durum; diinyada ve iilkemizde HDV seroprevalans1yla ilgili yap!lan ~ah§malardaki sonu~lann birbirinden ~ok farkh olmas1yla da

a~Iklanabilir. Bununla birlikte, Degertekin ve arkada§lanmn yap!lgi ~ah§mada bu ~ah§ma sonu~lanyla uyumlu bir~ok ~ah§ma referans olarak gosterilmi§tir (13). Bu ~ah§mada; inaktif HBsAg ta§l)'lc!lanndaki anti-HDV pozitifliginin Tabla 2'de ve iilkemizde yap!lan diger ~ah§malar

daki sonu~larla uyumlu oldugu goriildii. Olke genelinde inaktif HBsAg la§I)'lCilanndaki dii§iik anti-HDV pozitifliginin nedeni, hastahgm patoge- nezinde HDV'nin HBV ile sinerjik etkile§imine bagh olabilir. HBV inaktif olunca HDV daha dii§iik oranda karacigerde hasar yapmaktadir. Tabla 2'de HBV enfeksiyonlu tiim olgulardaki anti-HDV pozitifligine baklldigmda, bu ~ali§madaki %5.8'lik sonucun diger ~ah§malara orarila daha dii§iik oldugu goriihnektedir. Degertekin ve arkada§lanmn (13) ~ali§masmda; akut ve kronik HBV'li olgularla inaktif HBsAg la§l)'lCilannda anti-HDV pozitiflik oram ortalama o/o 11.2'dir. Bu ~ali§mada;

tiim HBV olgulannda anti-HDV pozitifliginin (%5.8), iilkemizdeki diger ~ah§malara oranla daha dii§iik olmas1 ve anti-HDV pozitif olgulann ya§

ortalamasmm yiiksek olmas1 (49±16 )'11), iilke genelinde uygulanan hepatit B a§lSinm etkinligini ve dolayh olarak HBV ile birlikte HDV'nin eradike edilmeye ba§ladigmm bir gostergesi olabilir.

29

;

(4)

-~~~:~

^..,' KurtogluMveark.

'

_~·

' .

Aynca, son }'lllarda illkemizde ~e§itli nedenlerden dola}'l dogudan batJya olan niifus gii~iiniin, bu

~ah§madaki HDV seroprevalansmm dii§iik ~Ikma

smda etkili olabilecegi dii§iinilldii. Son }'lllarda iilkemizin bali biilgelerinde HDV s1khgmm arti§Ini

niifus gii~iine baglayan ~ah§malar, bu dii§iinceyi desteklemektedir (7). Bununla birlikte, bu ~a!I§ma sonu~lanyla Cesur ve arkada§lanmn (18) yapi:Igi

~ah§ma sonu~larmm benzer olmasi dikkat

~ekicidir (Tablo 2).

Tab/o 2. U/kemizde yapilan r;ali§malarda HBV enfeksiyon donemlerinde anti-HDV pozitiflik oranlan (%).

(;ah§macdar Tarih Merkez Vaka

SaYJ.Sl

Felek ve ark. (14) 1994 Elaz1g 214 Okten ve ark. (I 5) 1988 istanbul 167 Mert ve ark. (16) 1996 istanbul 305 Baylan ve ark. (17) 2000 Ankara 198 Cesur ve ark. (18) 2000 Ankara 275 Turkdogan ve ark. (19) 2004 Van 286 Gudiicuoglu ve ark. (I 1) 2004 Van 184

Bu ~ah§ma 2005 Van 955

'0: Veri yok.

Toplumdaki HBV endemisine giire HDV seroprevalansi; ~ok dii§iik, dii§iik, orta ve yiiksek endemisite biilgeleri §eklinde tammlanmi§tir.

Olkemiz, HBsAg ta§I}'ICIIannda %10-19 ve kronik HBV enfeksiyonlu olgularda %30-60'hk anti-HDV pozitiflik oranlanyla orta endemisite biilgesine girmektedir (13, 20, 21 ). Oysa bu ~ah§madaki anti- HDV pozitiflik oram, ~ok dii§iik endemisite (HBsAg ta§I}'ICilannda %0-2, kronik HBV enfeksiyonlu olgularda %I 0) iirnegine uymaktadir. Literatiirde de benzer §ekilde; HBV'nin orta endemisite giister- digi Giineydogu Asya, <;in, Japonya, Afrika ve Alaska gibi yerlerde HBV sJkhgi yiiksek olmasma ragmen HDV sikhgi dii§iik giiriilrnii§tiir (7).

HDV enfeksiyonu, endemisitenin yiiksek oldugu biilgelerde siiperenfeksiyon, dii§iik oldugu biilgelerde ise daha: .~ok ko-enfeksiyon §eklinde seyreder (7). Bu ~ah§mada; anti-HDV Sikhgi ~ok

dii§iik endemisite · iirnegine girdiginden, ko- enfeksiyon olgulannm daha yiiksek s1khkta olmas1 beklenirdi. Ancak laboratuvar olanaklanmiz kiSith oldugundan, bu ~a!I§rnada anti-HDV IgM ve HDV RNA ~ah§IIamadi. Bu nedenle anti-HDV pozitif olgularda ko-enfeksiyon ile siiperenfeksiyon a}'lnmi yapilamadi. Biilgemizde konuyla ilgili yap!lacak benzer seroprevalans ~ah§malannda bu durumun dikkate almmas1 faydah olacaktir.

HDV enfeksiyonu genellikle ~ocukluk ve adelosan

~agda kazamlmakta ve erkeklerde kadmlara oranla daha s1k giiriilmektedir (7). Bu ~ah§mada; iki

30

AlrutHBV KronikHBV inaktif HBsAg Top lam enfeksiyonu enfeksiyonu la§J.YlCISI

7.3 41.2 8.5 11.0

7.4 28 2.4 12.6.

7.4 14.6 2.5 8.2

17.9 38.9 5.3 15.7

0' 8.8 4.8 5.5

0 16.2 5.0 10.1

7.7 24.8 0 19.5

7.1 5.6 2.1 5.8

olgu di§mdaki diger olgulann ya§ ortalamalan yiiksek, yeti§kin hastalar oldugu giiriildii. Aynca literatiirle uyumlu olarak bu ~ah§madaki olgulann

~ogunun erkek (%58) oldugu giiriildii (7).

<;:ocukluk ~ag1 anti-HDV pozitif olgulann az olmas1 ve olgulann ya§ ortalamalannm yiiksek olmas1, biilgernizde uygulanan hepatit B a§Isma uyurnun yiiksek diizeyde oldugunu giisterebilir.

HDV enfeksiyonunun ned en oldugu kiitii sonu~lar

giiz iiniine ahnd1gmda ve enfeksiyon s1khkla

~oqikluk ~agmdil kazanJ!digmdan, hastahgm HBV a§Iyla iinlenebilir olmasmm iinerni daha da artmaktadJr .. B.u nedenle, HBV'ye kar§I a§Iyla rniicadele verilmesi HDV enfeksiyonunun iinlen- mesinde biiyiik iinem ta§Imaktadir (7). Yap!lan

~ah§malarda; HBV'ye kar§I a§Ilamamn, HBV enfeksiyonunu tedavi etmeye oranla daha maliyet-etkin oldugu giisterilmi§tir (22, 23). Buna giire; illkemizde HBV enfeksiyonlu bir olgunun ortalarnatedavi maliye.ti 12614 TL oldugu ve bu

maliy~tle yakla§IkJ 0511 ~ocuga ii~ doz HBV a§ISI yapilabilecegi bildirilmi§tir (24). Bu durum HDV enfeksiyonu i~in dii§iiniildiigiinde; HDV enfeksiyonunun tedavi siiresinin HBV enfeksiyonuna giire

~ok daha uzun siireli olmas1 nedeniyle, HDV enfeksiyonlu bir olgunun tedavi ma!iyetiyle ~ok

daha fazla a§I yap!labilecegi a~Iktir (6). Bu nedenle, HBV ve HDV iizellikle ~ocuklar ve adelosanlar ba§ta olmak iizere, toplumdaki biitiin bireylerde ciddiyetle ara§tmlmah ve HBV'ye kar§I seronegatif olan bireyler mutlaka a§IIanmahdir. Aynca, ulusal

Viral Hepalit Dergisi 2009;· 14(1): 27-32

(5)

Tiirkiye'nin Dogusunda Hepatit B Virus Enfeksiyon DOnemlerinde Saptanan Hepatit D Virus Seroprevalans1

ve yerel basm-yaym kurulu§lan larafmdan,konuyla i!gili loplum siirekli olarak bilin~lendirilmelidir.

Kesilsel lipleki . bu ~ah§ma, Van, Hakkari, Mu§, Bitlis ve Agn illerinden ba§vuran olgulari kapsad1gmdan, loplumun geneline ail sonu~lan

yansiimamakladir. Bu nedenle, HDV seropreva- lansiyla ilgili Ierne! ~Ikanmlan yapmak i~in uygun degi!dir. Ancak; iilke genelinde HDV seropreva-

'

lansiyla ilgili yap!lan benzer ~ah§malann kendi aralannda kar§Ila§lmlmasi, b6lgesel farkhhklann g6slerilmesi a~Ismdan fayda saglayacakiir.

Sonu~ olarak; HDV enfeksiyonu iilkemizde kronik karaciger haslahgmm 6nemli nedenlerindendir.

Ulkemizde HDV seroprevalanswla ilgili yap!lan

~ah§malarda ~ok farkh sonu~lar bildirilmi§tir. Bu

~ah§mada saptanan HDV seroprevalans oranlan, iilkemizdeki gene! niifus oranlanna gore daha dii§iik g6riilmii§liir. HDV, HBV'nin endemik oldugu b6lgelerde ciddi olarak ara§lmlmah ve bu

~ah§manm sonu~lan b6lgemizde yap!lacak yeni

~ah§malarlakar§Ila§lmlmahdir.

KAYNAKLAR

I. Rizetto M, Canese MG, Arico S. Immunof- luorescence detection of new antigen-antibody system (delta/anti-delta) associated to hepatitis B virus in liver and serum of HBsAg carriers. Gut I 977; I 8: 997-I 003.

2. Rizetto M, Panzetto A, Farzani I. Epidemiology of hepatitis delta virus: Overview. Gerin JL, Purcell RH, Rizetto M, (eds.}. The hepatitis delta virus.

New York: Wiley-Liss; I 99 I: I -20.

3. Taylor JM, Farci P, Purcell RH. Hepatitis D (Delta) Virus. Knife DM, Howley PM, (eds.) Fields Virology. 5th ed. Philadelphia: Wolters Kluwer/

Lippincott Williams and Wikins; 2007:3031-46.

4. Hadziyannis SJ. Hepatitis D. Clin Liver Dis 1999; 3:

309-25.

5. Tabak 6, Tabak F. Delta Hepatiti. Turkiye Klinikleri J Int Med Sci 2006; 2: I 7-20.

6. Ormeci N. Kronik Delta Hepatitinde Tedavi. Tabak F, Balik i, Tekeli E, (eds.) Viral Hepatit 2007. I.

Bask!. istanbul: Viral Hepatitle Sava§lm Dernegi;

2007:276-83.

7. Degertekin H. HDV infeksiyonunun Epidemiyo- /ojisi. Tabak F, Balik i, Tekeli E, (eds.) Viral Hepatit 2007. I. Bask1. istanbul: Viral Hepatitle SaVa§lm Dernegi; 2007:256-62.

8. Sherlock S, Dooley J. Hepatitis B and hepatitis

Viral Hepatit Dergisi 2009; 14(1 ): 27-32

Delta Virus, Sherlock S, DooleyJ, (eds.). Diseases of the liver and biliary system. II th ed. Oxford, England: Blackwell-Science; 2002:300-2.

9. Hadziyannis SJ. Rewiew: Hepatitis delta.

Gastroentero/Hepato/199'7; 12:289-98.

1, 0. Farci P. Delta hepatitis: on update. J Hepato/2Q03;

39:212-8. ' '

II. Giidiiciioglu H, Altunba§ S, Bozkurt H, Bayka/ S, Berkta§ M. Van Askeri Hastanesinde HBsAg Pozitif Askerlerde Delta Antikorunun Ara§llnlmasl. Van

TipDerg2006; 13: II8-I20.

I2. M1sllk R. Tiirkiyede Viral Hepatit Epidemiyo/ojisi Yaymlann irde/enmesi. Tabak F, Balik i, Tekeli E, (eds.) Viral Hepatit 2007. I. Bask1. istanbul: Viral Hepatitle Sava§lmDernegi; 2007: 10-50.

I3. Degertekin H, Yal~m K, Yakut M The prevalence of hepatitis delta virus infection in acut and chronic liver diseases in Turkey: An analysis of clinical studies. Turkish J Gastroentero/2006; I7: 25-34.

I4. Felek S, Akbulut A, l§lk A, Kill~ SS. HBsAg pozillr degi§ik gruplarda delta antikoru preva/ans1.

Mikrobiyo/ Bu/I994; 28:328-32.

IS. Okten A, r;akalog/u Y, Yalpn S, ve ark. Hepatit B virusu infeksiyonunda Delta antikoru (Anti-HD) Slklig1 ve klinik onemi. Klinik Geli§im I 988; 2:30-3.

I6. MertA, !jentiirk H, Otag F, ve ark. Hepatit B virusu enfeksiyonunda delta antikoru slkliffl. Ulusa/ Viral Hepatit Simpozyumu, 7'9 Kas1m I996 Ankara.

Kongre Kitab1, I996: 46.

I7. Bay/an 0, Giiney r;, Serdar MA, Sara~/i MA. HBsAg pozitif degi§ik grup/arda HDV antikor slkilgi.

infeksiyonDerg2000; I4: I7I-6.

I8. Cesur S, Kuvat SV, Ciftci A, Balik I. Prevalence of anti-Hepatitis Delta Virus (Anti-HDV) and anti- Hepatitis C Virus (Anti-HCV) Antibodies in Chronic Hepatitis B Patients. infeksiyonDerg 2003; I7: 395-7.

19. Tiirkdogan MK, Bozkurt H, Uygan i, et a/. Chronic hepatitis delta virus infection in Van region in eastern Turkey. TurkJGastroentero/2005; I6: 17-20.

20. Polish LB, Gallagher M, Fields HA, Halter SC. Delta Hepatitis: Mo/ecu/er biology and Clinical and epidemiological features. Clin Microbial Rev I993;

!j!2II-29.

2I. Ballki, Onu/M, Teke/iE, CareddaF.Epidemio/ogy and clinical outcome of hepatitis D virus infection in Turkey. Eur J Epidemio/I99I; 7: 48-54.

22. Tosun S. Ulkemizde Universal (Kitlesel) HBV A§llanmasmm I 0. Yll Sonu~/armm Degerlendi- rilmesi. 9. U/usal Viral Hepatit Kongresi, 3-6 Nisan 2008 Antalya. Kongre kitabl2008: 83-8.

31

;

(6)

•

" : ' 1 Kurtoj;iluMveark.

f 1 t,~

'

~·

23. Margo/ish HS, Coleman P J, Brown RE, et a/.

Prevention of hepatitis B virus transmission by immunization. An economic analysis of current recommendations. JAMA I 995; 27 4: I 20 I -8.

24. Tosun S, Ayhan MS, Isbir B. Hepatit B viriis enfeksiyonu ile sava§lmda iikle kaynaklarmm ekonomik kullantml, 8. U/usa/ Viral Hepatit Kongresi, 2-5 Eyliil 2006 Antalya. Kongre kitab1.

2006:211.

32

YAZI~MAADRESi Uzm. Dr. Cerna! US TUN

Elaztg Egitim ve Ara~brma Hastanesi

Enfeksiyon Hastahklan ve Klinik Mikrobiyoloji Klinigi ELAZIG.

e-mail: drcustun@gmail.com