G‹R‹fi
Hepatit B virüsü (HBV) infeksiyonunun teflhisi, do¤al seyrinin anlafl›lmas›, neden oldu¤u klinik tablolar›n de¤erlendirilmesi ve prognozun sap- tanmas›, göstergelerinin iyi bilinmesi ve yorum- lanmas› ile mümkün olur. HBV infeksiyonunda an- tijenlerin ve bunlara karfl› oluflan antikorlar›n çe- flitlili¤i, serolojik bulgular›n de¤erlendirilmesini
güçlefltirmekte, bazen kar›fl›kl›klara yol açmakta- d›r. Bu yüzden, HBV infeksiyonunda rastlanan ati- pik serolojik profillerin yorumlanmalar› titizlikle yap›lmal›d›r.
Bu çal›flmada, bölgemizde HBV seroprevalans›n›
belirlerken rastlanan atipik serolojik profiller lite- ratür bilgileri ›fl›¤›nda sunuldu.
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 60-63
60
Erzurum’da 6-17 Yafl Grubu Çocuklarda HBV ‹nfeksiyonu Prevalans› Çal›flmas›
S›ras›nda Saptanan Atipik Serolojik Profiller
Vildan ERTEK‹N1, M. Ayfle SEL‹MO⁄LU1, Handan ALP2
1Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi, Pediatrik Gastroenteroloji ve Beslenme Bilim Dal›, 2Atatürk Üniversitesi T›p Fakültesi, Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Anabilim Dal›, ERZURUM
ÖZET
Atipik serolojik profilli hastada de¤erlendirme yapmak genellikle zordur ve ileri inceleme gerektirir. Teknik bir problemin varl›¤› araflt›r›ld›ktan sonra, olgular multipl virüs infeksiyonu ve mutasyonlar aç›s›ndan de¤erlendirilme- lidir. Bu çal›flmada, Erzurum ilinde 6-17 yafl grubu ilkö¤retim ve lise ö¤rencilerinde sistematik örnekleme yöntemi ile seçilen 1091 ö¤renci aras›nda gözlenen atipik serolojik profiller sunuldu.
Anahtar Kelimeler: Hepatit B virüs infeksiyonu, atipik serolojik profiller, çocukluk ça¤›.
SUMMARY
Atypical Serologic Profiles of 6-17 Years Old Children in Erzurum by Hepatitis B Virus Seroprevalence Study
It is generally difficult to evaluate the patients with atypical serologic profiles. After exclussion of technical prob- lems, multiple virus infection and mutations should be considered. In this study, the atypical serologic profiles, ob- tained from 1091 secondary and high school students aged 6-17 in Erzurum by systematic sampling method, are presented.
Key Words: Hepatitis B virus infection, atypical serologic profiles, childhood.
MATERYAL ve METOD
Erzurum il merkezinde bulunan toplam 69 ilkö¤- retim okulu ve 21 lise içerisinden sistematik ör- nekleme yöntemi kullan›larak 12 okul saptand› ve bu okullardan 1091 ö¤renci seçildi. Serumlarda HBV’nin serolojik belirleyicileri olan HBsAg, anti- HBs, anti-HBc (Organon Teknika, Holland) ELISA yöntemi ile çal›fl›ld›. HBsAg ve/veya anti-HBc po- zitifli¤i olan olgularda serolojik parametreler ye- niden çal›fl›ld›.
BULGULAR
Erzurum ilinde 6-17 yafl grubu ilkö¤retim ve lise ö¤rencilerinde HBV seroprevalans›n› belirlemeye yönelik araflt›rma kapsam›nda, sistematik örnekle- me yöntemi ile seçilen 1091 ö¤renci aras›nda göz- lenen atipik serolojik profiller Tablo 1’de sunuldu.
Bu olgular anti-HBs pozitifler d›fl›nda, tüm para- metreler yönünden yeniden de¤erlendirildi.
Tarama esnas›nda izole anti-HBc pozitif buldu¤u- muz vakalardan ikisi takibe gelmeyi kabul etme- di¤i için çal›flmadan ç›kar›ld›. Kontrole gelen 18 olgunun 9 (%50)’unda tüm hepatit markerleri ne- gatif olarak bulundu. Çal›flmam›zda daha önce izole anti-HBc pozitifli¤i saptanan bu olgular ya- lanc› pozitif olarak de¤erlendirildi. Olgulardan bi- rinde di¤er parametreler negatif bulunurken, DNA pozitifli¤i saptand›. Dört olguda anti-HBs ile birlikte anti-HBc pozitifli¤i saptand›, do¤al ba¤›- fl›k olarak kabul edildi. Bir olguda anti-HBe pozi- tifli¤i ile birlikte DNA pozitifli¤i bulundu. Prekor mutant infeksiyonu oldu¤u düflünüldü. Bir olgu- da anti-HBe pozitifli¤i ile birlikte anti-HBc saptan- d›. Geç dönem infeksiyon kabul edildi. Bir olguda tüm parametreler pozitif bulundu. ‹zole anti-HBc pozitifli¤i saptanan bir olgu afl›lama program›na al›nd› ve afl›ya sekonder cevap saptand›.
‹zole HBsAg pozitif olgular›n kontrolünde iki olgu- da tüm parametreler negatif iken, bir olguda sa- dece HBV DNA pozitif, bir olguda anti-HBs pozitif- li¤i ile do¤al ba¤›fl›kl›k, di¤er olguda da HBeAg po- zitifli¤i ile birlikte anti-HBs pozitifli¤i saptand›.
Sonuç olarak tipik ve atipik serolojik profil göste- ren çocuklar Tablo 2’de sunuldu.
TARTIfiMA
Al›fl›lm›fl›n d›fl›ndaki HBV test sonuçlar› tan› ve iz- lem aflamas›nda yorumlamada zorland›¤›m›z, ile- ri inceleme ve de¤erlendirme gerektiren durum- lard›r. Klasik bilgilerle aç›klanamayan bu gibi pro- fillerin nedenleri laboratuvar kaynakl› olabilece¤i gibi biyolojik olarak kona¤a ve/veya etkene ait de olabilir (1). Laboratuvar kaynakl› sorunlardan sonra, çoklu virüs infeksiyonlar› ve etken virüs- lerdeki mutasyonlar göz önünde bulundurulmal›- d›r (2,3).
Atipik serolojik profillerle karfl›lafl›ld›¤›nda bu so- nuçlar›n öncelikle laboratuvar hatas› olarak ka- bul edilmesi önerilmektedir (2,3). Özellikle ELISA yöntemi kullan›lan olgularda ilk inkübasyon peri- yodunun 40°C’nin üzerinde gerçeklefltirildi¤i va- kalarda ve materyalin heparinli tüpe al›nd›¤› va- kalarda yalanc› pozitifli¤in olabilece¤i bildirilmifl- tir (2,3). Vakalar›m›zdan al›nan kanlar›n tümü Beckton Dickinson marka EDTA’s›z özel “vacuta- iner” tüplere al›nd›¤› için ikinci olas›l›ktan bahset- menin mümkün olmad›¤› görülmektedir.
‹zole HBsAg pozitifli¤inin, erken dönemde HBsAg’nin ortaya ç›kmas›, ile HBeAg’nin belirme- si aras›ndaki 10 günlük periyod içinde al›nan kan örne¤inde saptanabilece¤i, tekrar edilen test so- nuçlar›nda HBV markerlerinin saptanaca¤› bir- çok literatürde bildirilmifltir (2,4). Bizim olgular›- m›z›n sadece üç tanesinde di¤er hepatit marker- Erzurum’da 6-17 Yafl Grubu Çocuklarda HBV ‹nfeksiyonu Prevalans›
Çal›flmas› S›ras›nda Saptanan Atipik Serolojik Profiller
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 60-63 61
Tablo 1. Serolojik sonuçlara göre atipik serolojik profil gösteren olgular›n da¤›l›m›.
İzole HBsAg pozitifliği 5/1091
Aşı öyküsü olmadan 22/1091
izole anti-HBs pozitifliği
İzole anti-HBc IgG 20/1091
Tablo 2. Serolojik sonuçlara göre atipik serolojik profil gösteren olgular›n yeniden de¤erlendirilme- sinde saptanan bulgular.
İzole anti-HBs pozitifliği 22/1091 İzole anti-HBc pozitifliği 1/1091 İzole HBV DNA pozitifliği 2/1091 Anti-HBe pozitifliği ile 1/1091 birlikte HBV DNA
Tüm parametrelerin pozitifliği 1/1091 HBeAg pozitifliği ile birlikte, 1/1091 anti-HBc ve anti-HBs birlikteliği
Asemptomatik taşıyıcı 6/1091
Kronik hepatit 5/1091
Doğal bağışık 5/1091
Geç dönem infeksiyon 1/1091
leri saptanm›flt›r. Birinde anti-HBc, anti-HBs ve HBeAg pozitif olarak bulunurken, di¤erinde do¤al ba¤›fl›kl›k, son olguda ise izole HBV DNA pozitifli-
¤i saptand› (460 pg/mL).
Ülkemizde çocukluk ça¤›nda yap›lan s›n›rl› say›- daki araflt›rmalar›n hiçbirinde izole HBsAg pozi- tifli¤inden bahsedilmedi¤i için, tarama s›ras›nda buldu¤umuz ve takipte elde etti¤imiz sonuçlar›
di¤erleriyle karfl›laflt›ramad›k.
Çal›flmam›zda 1091 çocu¤un 54 (%5)’ünde izole anti-HBs pozitifli¤i tespit edildi. Olgular›n 32’sin- de afl› öyküsü varken, 22’sinde yoktu. Afl› öyküsü olmamas›na ra¤men izole anti-HBs pozitifli¤i bu- lunan vakalarda mutant, özellikle geçirilmifl HBV- 2 virüs infeksiyonunun da olabilece¤i düflünül- dü. HBV-2 virüs infeksiyonlar›nda anti-HBs ve HBsAg birlikteli¤inin s›k gözlenmesi nedeniyle izole anti-HBs pozitifli¤i saptad›¤›m›z vakalarda HBsAg birlikteli¤i araflt›r›ld›. Olgular›n hiçbirin- de böyle bir birliktelikle karfl›lafl›lmad›. Ayr›ca, bu olgularda spesifik anti-HBc cevaps›zl›¤› da olabilece¤i düflünüldü.
Kan ve kan ürünleri ile pasif transfüzyon yoluyla oluflabilecek izole anti-HBs pozitifli¤inin ayr›m›n›
yapmak amac›yla, olgularda transfüzyon öyküsü sorguland›. Yirmiiki olgudan 5 (%22.7)’inde kan transfüzyonu öyküsü varken, 12 (%54.5)’sinde yok, 5 (%22.7)’inde ise bilinmiyordu. Akbak’›n ça- l›flmas›nda %1.7 oran›nda izole anti-HBs pozitifli-
¤i saptanm›flt›r (5).
Akgün ve arkadafllar›n›n bir çal›flmas›nda izole anti-HBs pozitifli¤i %6.4 idi (4). Uçar ve arkadafl- lar›n›n çal›flmas›nda izole anti-HBs pozitifli¤i
%0.33 olarak çok düflük de¤erde bulunmufl, kan ve kan ürünleri, afl›lama öyküsü olmad›¤› için da- ha önceden geçirilmifl bir HBV infeksiyonu olarak yorumlanm›flt›r (6).
Afl›s›z vakalar haricinde saptanan izole anti-HBs pozitifli¤i ayr›ca hepatit B immünglobulin, stan- dart globulin uygulamas› ya da anneden geçen anti-HBs’ye de ba¤l› olabilir (2,3).
HBV infeksiyonunda di¤er serolojik göstergeler ol- maks›z›n anti-HBc’nin tek bafl›na saptanmas› izole anti-HBc pozitifli¤i olarak adland›r›l›r (7). ‹zole an- ti-HBc pozitifli¤i endemik bölgelerde oldukça s›k görülen bir serolojik profildir (2). Yap›lan çal›flma- larda izole anti-HBc pozitifli¤i %0.5-11.9 aras›nda bildirilmifltir (5,8-11). Çal›flmam›zda 20 (%1.8) ol- guda izole anti-HBc pozitifli¤i saptand›. Kontrole gelen 18 olguda sonuçlar tekrarland›¤›nda %50’sin-
de yalanc› pozitiflik vard›. Literatürde izole anti- HBc pozitifli¤inin en büyük nedeninin yalanc› po- zitiflik oldu¤u bildirilmektedir (2,3). Akbak’›n ça- l›flmas›nda bu oran %60 olarak bulunmufltur. Ço- cukluk yafl grubunda izole anti-HBc pozitifli¤inin saptand›¤› ve takip edildi¤i çok fazla yay›na rast- lanmam›flt›r. Taflyaran ve arkadafllar› ayn› bölge- de 2-12 yafl grubu çocuklarda yapt›klar› bir çal›fl- mada izole anti-HBc pozitifli¤ini %0.5 olarak bil- dirmifllerdir (9).
Ülkemizde yap›lan bir çal›flmada izole anti-HBc pozitifli¤i saptanan 20 vakada HBV DNA bak›lm›fl hiçbirinde pozitifli¤e rastlanmazken, çal›flmam›z- da olgular›n %16.6’s›nda HBV DNA pozitifli¤i sap- tanm›flt›r (7).
Ayr›ca, izole anti-HBc pozitifli¤inin di¤er virüslerle çapraz reaksiyonlara da ba¤l› olabilece¤i bildiril- mifltir (3,7,12). Akbak’›n çal›flmas›nda taranan ço- cuklar›n hiçbirinde delta ve HCV virüsüne rastlan- mazken, Mert ve arkadafllar› da izole anti-HBc po- zitifli¤i ile birlikte HCV’ye rastlamam›fllard›r (5,7).
Sonuç olarak; HBV infeksiyonunda atipik serolo- jik profillere çok seyrek olmayarak rastlanmakta olup, yorumlanmalar› titizlikle yap›lmal›d›r.
KAYNAKLAR
1. Robinson WS. Hepatitis B virus and hepatitis D virus. In: Mandell GL, Douglas RG, Bennett JE, Dolin R (eds). Principles and Practice of Infecti- ous Diseases. 4th ed. New York: Churchill Li- vingstone, 1995: 1406-39.
2. Bilgiç A, Erensoy S. Viral hepatitlerde al›ş›lagel- mişin d›ş›nda serolojik profiller. Viral Hepatit Dergisi 1998; 1: 63-79.
3. Gürakan F. Hepatit B infeksiyonunda atipik sero- lojik profiller. 4. Pediatrik Gastroenteroloji ve Beslenme Kongresi Kongre Kitab›. 10-13 May›s 2000 Bursa, 2000: 39-47.
4. Akgün Y, Bolatl› T, Doğan N ve ark. Viral hepatit ön tan›l› hastalarda hepatit virus seromarkerleri- nin dağ›l›m›. İnfeksiyon Dergisi 1994; 8: 167-70.
5. Akbak M. Çocukluk yaş grubunda hepatit A, B, C, D seroprevalans›, risk faktörleri, bulaşma yollar›
ve HBV seeropozitif çocuklarda aile taramas› so- nuçlar›. AÜ T›p Fak Uzmanl›k Tezi, 1996.
6. Uçar B, Akgün Y, Akgün N. Eskişehir ilinde yaşa- yan okul çağ› çocuklar›nda hepatit B seroepide- miyolojisi. Viral Hepatit Dergisi 1997; 1: 6.
7. Mert A, Şentürk H, Süve İ ve ark. HBsAg, anti- HBs negatif, anti-HBc pozitif olgular›n çeşitli yönlerden incelenmesi. Viral Hepatit Dergisi 1996; 2: 92-5.
Ertekin V ve ark.
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 60-63
62
8. K›l›ç SS, Akbulut A, Felek S, Kalkan A, Ocak S.
Elaz›ğ ili ve yöresinde hepatit B prevalans›. FÜ Sağl›k Bil Dergisi 1996; 10: 49-55.
9. Taşyaran MA, Akdağ R, Akyüz M, Kaya A, Ceviz N, Y›lmaz Ş. Erzurum bölgesi çocuklar›nda pa- renteral bulaşan hepatit viruslar›n›n seropreva- lans›. Klimik Dergisi 1994; 7: 76-8.
10. Güneri S, Kumova D, Bilgiç A, Erensoy S, Türker TT. Hastane çal›şanlar›nda hepatit B virus serolo- jik göstergeleri. İnfeksiyon Dergisi 1991; 5: 45-7.
11. Otkun M, Akata F, Uzun C ve ark. Trakya Üniver- sitesi Eğitim Uygulama ve Araşt›rma Hastanesi çal›şanlar›nda hepatit B virus infeksiyonu preva- lans›. Klimik Dergisi 1994; 7: 79-81.
12. Ertekin V, Selimoğlu MA. Hepatit B virus infek- siyonu, serolojik tan›, atipik serolojik profiller.
Sendrom 2001; 10: 100-3.
YAZIfiMA ADRES‹
Dr. Vildan ERTEK‹N
Osmangazi Mahallesi 11. Sokak Gençtürk Dubleks Evler C Blok No: 26 25240, ERZURUM
e-mail: vildan.ertekin@angelfire.com Erzurum’da 6-17 Yafl Grubu Çocuklarda HBV ‹nfeksiyonu Prevalans›
Çal›flmas› S›ras›nda Saptanan Atipik Serolojik Profiller
Viral Hepatit Dergisi 2003; 8(1): 60-63 63
