. "' "ISLAMI TEBLIG ve TEMSIL" .,..,..,..., " YEI~I USDLLEKLE Kasım Milletlerarası ilmi Toplantı. İstanbul2019

o

.

^"'

YEI~I

USDLLEKLE

. ^{,.. ,.. ,..}

^{..., "}

"ISLAMI TEBLIG ve TEMSIL"

Milletlerarası

ilmi

Toplantı 17-18 Kasım 2018

ERESİN TOPKAPI HOTEL

· İSTANBUL

İstanbul2019

I .. Giriş

DİNİ EGİTİM ve İRŞADDA·

OLUMLU ve OLUMSUZ Y.AI<eAŞIMLAR

-SAHABE ÖRNEGİ- Halil İbrahim KUTLA y•

Ele alınan konuyu, ileri sürülen düşünceyi açıklamak, doğrulu­

ğunu kanıtlamak için başvurulan anlatım tekniğine "örneklendirme"

denir. Düşünceleri belirgin hrue getirmesi ve düşüncenin daha kolay

anlaşılması nedeniyle anlatımlarda sık sık örneklendirmeye başvurul­

duğu görülür. Bunun temelinde ise ileri sürülen düşüncenin doğrulu­

ğunu gösterınede örneklerin birer kanıt niteliği taşımasıdır. Bunun

yanında örneklendirme, ileri sürülen düşünceyi daha inandırıcı ve akla yakın hrue getirir. ¹ · ·

Örnekleme ya da örneklendirme, en etkili ve en verimli eğitim metotlarından

biridir. Örnekleme, bazen olaylar bazen

kişiler

üzerin-

de yapılmaktadır. Eğitimde uygulanıalı anlatım aracı olan örnekler, hikayeler ve kıssalar, konunun akılda daha iyi yerleşmesini sağlcimak­

tadır.

Allah Rasillü, hadislerinde örnekleme metodunu ve vücut dilini en güzel şekilde kullanmış, sahabe-i kirarnı sanki talebelerine ders veren üstad gibi eğitmiştir. Anlattıklarını yaşayarak öğreten Peygam- berimiz, "örnek vertne" metodunu uyguladığı gibi bizz(!.t "örnek ol- ma" metoduyl~ da bütün zamanların en iyi eğitimcisi, en üstün hatibi, en seçkin davetçisi olmuştur. ·

• Doç. Dr., Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi islamı ilimler Fakültesi Hadis Anabilim Dalı, halilkutlay@hotmail.com

1 https:/ /www.edebiyatogretmeni.org/omeklendirme/

280 YENİ USULLERLE iSLAMİ TEBLİG ve TEMSİL

o o

Allah RasGlü'nü gören ve O'nun müstesna eğitiminden geçen ilk 'İslam nesli olan "sahabe" ^J dini eğitim ve ifşadda sık sık başvuru- · lan önemli örnekleme konulanndan biri olarak değerlendirilmektedir.

II. Sahabe Örnekleri

Sahabe nesli Yüce Kitabımızda ve hadislerde "örnek nesil" ola- rak sunulmuş, hem genel anlamda "insanlığa örnek nesil", hem de özel olarak "örnek kişilikler olarak" olarak takdim edilmiştir.

a. Sahabe Tanıını

"Allah RasGlü ile mü'ınin olarak karşılaşan ve mü'min olarak vefat eden kimse"² anlamındaki "Sahabi" kelimesinin hadislerde iki

farklı anlamda kullanıldığı görülmektedir:

1. "Karni"

"Hayru 'n-nasi

karni" (İnsanların

en

hayırlıları,

benimle be- raber

yaşayanlardırj hadisiyle; genel olarak Allah ~asillü (s.a.v.) döneminde yaşayan bütün sahabiler ifade edilmektedir. ·

2. "Ashabi"

Hz. Peygamber'in en yakın arkadaşları anlamında · "ashabi"

(Yakzn

Arkadaşlarım) ifadesiyle de daha. özel ashab ifadesi bulun-

maktadır. Buna göre ashab, Allah RasGlü'nün en yakın arkadaşlarıdır.

Mesela:

Lô tesübbu ashabf

(Yakın arkadaşlarım hakkında

çirkin ifa- deler

kullanmayın.f hadisinde bu anlamın dikkate alındığı açıktır.

- · -· _b. Ehl-i Sünnet'in Saha be Yaklaşımı

' • o

Sahabe yaklaşımındaki ölçülü ve ilkeli tavır, Ehl-i Sünnet'in ana özelliklerinden biridir. Ehl-Sünnetin temel özelikleri arasında

2 İbn Hacer, Nüıhe, s. lll.

3 Buhar!, Şehadat 9, Fezailu'l-Ashab 1, Rikak 7, Eyman 27; Müslim, Fezailu's- Sahabe, 214, (2535); Tirmiz1, Fiten 45, Şehadat 4; Ebı1 Davud, Sünnet 10; Nesa!, Eyman 29.

4 Buhan, Fedailü Ashabi'n-Neb1: S; Müslim, Fedailü's-Sahabe: 221, 222; Ebı1

Davud, Sünnet: 10; Tirmizi, Menakıb 58; İbn Mace, Mukaddime ll; Ahmed b.

Hanbel, Müsned, 3: 11.

Di:NI EGİTİM ve İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ YAKLAŞıMLAR 281

Sahabeyi merkeze alan bir hadis literatürü, tefsir anlayışı ve tarilli yorumlama kavrayışı bulunmaktadır. Sünıll ilimlerce sahabe hakkın­

da menfi kanaat ifade eden rivayetlere itibar edilrnemiştir.⁵

Ehl-i Sünnet'e göre; Sahabe-i Kiramda diğer insanlar gibi be-

şer olduklan ve "masum/günahsız olmadıkları" için zaman zaman hata ettnişler, hataları Hz. Peygamber tarafından düzeltilmiştir. Gü- nah işleyen sahabiler olmuş, günahlarından tevbe etmişler, hatta bazı-

. larının tevbelerinin kabul edildiği Kur'an ayetiyle belirtilıniştir.⁶ An- cak sahabe, Kur'an-ı Kerim emanetini nakletme ve hadisleri rivayet etme konusunda son derece titiz ve hassas olmaları sebebiyle yalan

söylememiş, yalan hadis uydurmanuş, bilerek yanlış 1 nakllde bulun..:

mamışlardır. ₀

Hadis uydurmacılığının Hz. Peygamber döneminde başladığı iddialarını dile getiren Ahmed Emin⁷ ve Mahmud Ebu Reyye⁸ gibi modernistlerin iddiaları asılsız ve çürük iddialar olarak değerlendi­

rilmiştir. Bu iddiaların delili olarak sunulan Munakka' b. Husayn (r.a.) isimli sahab!den; "Peygamber'e daha hayatta iken yalan isnad ediliyordu. Vefatından sonrasını varın siz hesap edin," şeklinde nak- ledilen rivayet⁹ reddedilmiş, sene<İi:fldeki iki "meçhUl", bir "metrG.k"

ravi sebebiyle Darakutıli tarafından "münker" bir rivayet olarak ka- bul edilmiştir .¹⁰

Üstad Abdülfettah Ebu Gudde'ye göre; "Sahabe, bu emaneti

taşımaya, İslôm 'ı insanlara tebliğ etmeye Allah tarafından ehil kılın­

mış, özel olarak bunun için var edilmiş kimselerdir. Bu sebeple onlar arasmda Allah Rasulü (s.a.v.) adına yalan veya uydurma faaliyeti

yaşanmamıştır. "¹¹

5 Bu konuda geniş bilgi için bkz. Benli, "Sahabe Algısı ", Uluslararası Sahabe Sempozyumu, SÜİF, Ensar Yay., İstanbul2013.

6 et-Tevbe, 9/119.

7 Ahmed Emin, Fecru'l-İslô.m, s. 210.

e Ebil Reyye, Advô., s. 38.

9 İbn Sa'd, Tabakat, VII, 63; İbn Abdilberr, el-İstfô.b, III,488; İbnu'I-Esir, Usdü'l- Gô.be V,274; Heyseınl, Mecma', I, 141.

10 Zehebi, Mizan,

m,

259.

11 Ebil Gudd~ Lemahdt, ^{s. 55.}

282 YENİ USULLER LE İSLAMi TEBLİG ve TEMSİL

Kur'

an'

da Sabah e Örnekleri

Kur'an-ı Kerim'in ilk sayfasında

"Bizi kendilerine nimet veri- lenierin yoluna ilet, "

¹² ifadesiyle örnekleme yapılması dikkat çekici- dir. Bu ayette işaret edilen, Allah'ın kendilerine nimet verdiği, değer verdiği, ikram ettiği kimselerin

"Peygamberler,

Sıddıklar, Şehidler

ve Salihler"

olduğu bir başka ayette açıklanmakta, bunlar insanlığa

örnek olarak sunulmaktadır.ı3

Yüce Kitabın;ıızda Allah Rasillü (s.a.v.) ve Hz: İbrahim aleyhis- selam

"güzel örnek"

¹⁴ olarak takdim edilmiş, sohra da

"O'nunla beraber olanlar"

¹⁵ yani sahabe nesli · örnek olarak verilmiştir:

"O'nunla beraber olanlar, kafirlere

karşı şiddetli,

kendi

aralarında

merhametlidirler.

Onları

rukO. ve se cd e ederken görürsün. Allah

'ın

lütfunu ve

rızasını kazanmayı

arzularlar.

Onların nişanları,

yüzlerin- deki secde izidir."

¹⁶

"Sizler en

hayırlı

ümmetsiniz, "

¹⁷ ayetinin ilk muhatapları olan

· saha be, isim verilmeksizin Kur' an' da takdir le anılmış, ensar ve mu- hacirler için Cennet müjdeleruniştir.¹⁸ Sahabenin değerine ve fazile- tine işaret eden ayetlerde sahabenin örnek tutum ve davranışları tak-

dirle ifade edilmiştir. · ·

"Kendileri muhtaç olsalar da

başkalarını

kendilerine tercih edenler",

¹⁹

"Yoksul, yetim ve esiri doyuranlar"

^20, Hendek savaşında

"Bize sadece Allah yeter"

diyenler21,

"Kafirlere

karşı şiddetli,

kendi

.

aralarında

merhametli olanlar"

^22,

"Mü'minlerden Allaha verdikleri

··.

12 el-Fatiha, 1/6.

B en-Nisa, 4/69.

14 el-Ahzab, 33/21.

15 el-Fetih, 48/2.9

16 el-Fetih, 48/29.

17

AL-i

iınran, 3/110.

18 et-Tevbe, 9/100.

19 el-Haşr, 59/9.

20 el-İnsan, 76/8.

21

AL-i

iınran, 3/173.

22 el-Fetih, 48/29.

DİNI EGİTİM ve İRŞADDA OLuMtU-OLUMSUZ YAKLAŞllvfLAR 283

sözde sadık olan yiğitler"²³, gibi yüzlerce ayette sahabe örnek olarak

sunulmuştur. ·

c. Hadislerde Sahabe Örnekleri

Hadislerde sahabeden pek çok müstesna .şahsiyetin fazilet ve

değeri tek tek beyan edilmiş, Buhar! ve Müs)irn'in Sahih'lerindeki Fezailü's-Sahabe bölümlerinde; Sünen müelliflerinden Tirmizi'nin . el-Menakıb, Ebu Davud'un Sünnet, N esai'nin Fezillü's-Sahabe, İbn

Mace'nin Bab fi Fezilli Ashabi'n-Nebi bölümlerinde sahabenin fazi- letleriyle ilgili hadisler zikredilmiştir. ²⁴

Hatta sahabenin günahkan bile tevbe konusunda örnek olarak gösterilmiş, "Öyle bfr tevbe etti ki, tevbesi Medine halkından yetmiş

kişiye _taksim edilseydi, hepsine yeterdi"²⁵, denilerek tevbesindeki ihlas ve samirniyetine dikkat çekilmiştir.

Erken Dönemde Sahabe Örnekleri

Biz, sahip olduğumuz bütün imaıll ve ahlaki değerleri sahabe nesiine borçluyuz. Allah'ın Kitabını ve Rasillü'nün sünnetini bize

püyük

bir

titizlikle nakleden ilk nesil, isnad zincirinin

ilk halkası olan sahabe neslidir. Allah Rasillü'ne samirniyetle bağlılık, sahabe nesli~

nin en önemli özelliği olmuş, hayatı Kur'

an

^ve Sünnet çerçevesinde

yaşamak onların ana çizgisi olmuştu.

Bu şuurda olan erken dönem ilim.leri, vahyin nüzillüne şahid

olan ilk neslin sünnet yaklaşımını örnek almışlar, sahabe hakkında

sevgi, saygı, takdir ve bağlılık ifadeleri kullanmışlardır.

İmam Ahmed b. Hanbel'in (ö.241/855); "Sahabeyi sevmek sün- net, ·onlara dua etmek kurbet, onlara uymak (ilahf rzzaya) vesile, on- larm izinden yürümek fazilettir," ²⁶ ifadesi ve İbn Sem'G.n'un (ö.387/997) selef ilimlerinden birinden naklen söylediği; "Sahabe

23 el-Ahzab, 33/23.

24 Buhar!, Fezailü's-Sahabe, Müslim, Fezailü Ashabi'n-Nebi.

25 Müslim, HudGd 24. Ayrıca bk. EbG DavGd, HudGd 24; Nesru, Cenaiz 64.

ıs Ahmed b. Hanbel, es-Sünne, s. 77-78.

284 YENİ USULLERLE İSLAMI TEBLİG ve TEMSİL

gözlerimiz gibidir, gözlerimizin şifası onlarla dokunmamaktır, ".²⁷

şeklinde ifadesi, erken dönem ehl-i sünnet alimlerinin sahabe hakkın- ·

daki genel yaklaşımını özetler gibidir.

Davet ve irşad, eğitim ve öğretim ''hilanet" odaklı olmalıdır.

Hikmete uygun olmayan çalışmalar verimli ve faydalı olmayacaktır.

Hikmet, davet ve irşad görevinin istenen usul ve metotlara uygun

yapılması; eğitimde ve irşdada muhatabın durumunun, zaman ve ze- minin iyi gözetilrnesidir.

Dilli Eğitim- ve İrşadda olumlu sonuçların \alınmasına vesile olan sahabe hayatından güzel örnekler sunulduğu gibi z~an zaman da yine sahabe hayanndan olumsuz sonuçlara sebep olan hikınete

aykırı örnekler de sunulmaktadır. Dolayısıyla konu her iki açıdan ele

alınmalıdır.

A. Dini Eğitim ve İrşadda Olumlu Sahabe Örnekleri

Dilli Eğitim ve irşad alanında sahabeden alacağımız müstesna örnekler bulunmaktadır. İtikadl, arneli ve ahlaki güzellikleriyle, sün- · net anlayışıyla, cihad coşkusuyla, ilim arzusuyla ve eleştiri metoduyla sababe örnektiği bizim için anlamlıdır.

a. İtikadi Güzellikler

Sahabenin şirk ve cahiliyye anlayışını reddetme konusundaki hassasiyetleri, iman ve tevekkül konusundaki titizlikleri, bi d' at ve hurafelere karşı çılonaları, zalimlere karşı hakkı haylarmaları, mür-

-tedlere karşı savaşmaları ve teldirden şiddetle kaçınmaları itikadl

açıdalı ··çok önemlidir.

b. Arneli Güzellikler

"Amellerin hangisi daha faziletlidir?",2⁸ "Hangi cihad daha faziletlidir?",2⁹ "Hangi sadaka daha faziletlidir?"³⁰ gibi sorularıyla

27 İbn Sem'un, Emalf, no: 85.

28 Buhan, İman ı8, Hac 4; Nes&I, Hac 4, Cihad ı7, İman ı; Abdurrezzak, Musan- nef, 20296; İbn Hibban, Sahih, ıs3; Ayrıca bkz. Buhar!, Mevaklt'us-Salat s, Cihad

ı, Edeb ı, Tevhid 48; Ti.rıııizl, Salat ı27, ı73; Nesai, Mevaklt 51.

DİNi EGİTİM ve İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ YAKLAŞıMLAR 285

en faziletli arnele talip

olmaları;

Kur'an'dan

okudukları

ve ezbede- dikleri ayetleri derhal günlük hayata

yansıtmaları

gibi özellikleriyle sahabe-i kirarn ümmetiçin gerçekten

eşsiz

örnekler

sunınuşlardır.

c. Ahlaki Güzellikler

"Allah her ikinizin misafirinize gösterdiğiniz tavrınızdan mem- n'un ve razı oldu, "³¹

hadisiyle takdir edilen Ebu Talha ve

hanımı

. Ümnıü

Süleym;

gıybet,

nemime, hased gibi kötü hasletlerden

uzaklığı

sebebiyle,

"Şu anda mescide Cennet ehlinden biri girecek"³²

müjde- siyle takdir edilen Ensa.rl;

oruçlarını

açarak mücahidlere hizmet etme- leriyle,

"Bugün asıl sevabı oruçsuzlar aldı gödirdü, "³³

ifadesiyle takdir edilen hizmet ehli sahabiler, ahiili güzelliklerine vurgu

yapıla­

rak takdir

edilmişlerdir.

d. Sünnet Anlayışı

Sahabeyi sahabe yapan temel özellik, Allah Rasillü'ne gönülden

bağlı olmalarıdır. Sıdclikıyeti

ile Hz.

Ebu

Bekir;

"Allah hakkı onun .. diline ve kalbine koymuştur",³⁴

hadisiyle Hz. Ömer,

hayasıyla

ve

cömertliğiyle

Hz. Osman, Hayher günü

"Allah ve Rasulü 'nü seven, Allah ve Rasulü 'n ün de kendisini sevdiği kişi "³⁵

ifadesiyle Hz. Ali,

"Bu ümmetin emini"³⁶

ifadesiyle Ebu Ubeyde; Sünnet-i Seniyyeye

bağlılık

konusundaki hassasiyetiyle Abdullah b. Ömer ve daha nice sahabe-i kiram, Allah Rasillü (s.a.v.)

tarafından

takdir

edilmiştir.

Al- lah hepsinden

razı

olsun.

Radıyallahu

anhüm ecmafu.

29 Ebu DavG.d, Melahim 17; Tirmizi, Fiten 13. Ayrıca bk. Nesa!, Bey' at -37; İbni

Mace, Fiten 20.

30 Tirmizi, Fezailü'l-Cihad 18; Taberani, el-Mu'cemu'l-Kebir, XVII, 106, no: 255.

3ı Buhar!, Menakıbu'l-Ensar 10; Müslim, Eşribe, 32; İbn Hıbban, Sahih, no: 5286

32 Abdurrezzak, Musannef, no: 20559; Abdullah b. Mübarek, Zühd, no: 694; Ah- med b. Hanbel, Müsned, No: 12720; Abd b. Humeyd, Müsned, no: 1157, Nesa1, Kübra, no: 10699; Beyhaki, Şuab, no: 8805. Hadisimiz, Heysemi, Münziri ve Busiri'ye göre "sahih"tir.

33 ·Buhar!, cihad,

n

34 Tirmizi, Menakıb 18; Ebu Davud, Harac 18

35 Buhan, Fedailü's-Sahabe 9; İbn Hişam, es-Siretü'n-Nebeviyye, II, lll; Ahmed b. Hanbel, Müsned, III, 353.

36 Buhar!, Feqailü's-Sahabe 21; Müslim, Fedailü's-Sahabe 7 '

286 YENİ USULLERLE İSLAMi TEBLİG ve TEMSiL

e. Cihad Azmi ve Coşkusu

Cihada davet edildiğinde yıkanınayı bile beklerneden elliada

koşan ve o savaşta şehid olup melekler tarafından yıkanan³⁷ ve bu sebeple Gasflü'l- Meliiike lakabıyla takelir edilen Hanzala b. Ebi An:ıir³⁸ gibi cihad aşkına sahip olmaları, o günün ulaşım ve iletişim zorluklarınarağmen Allah yolunda cihad için, i'la-i· kelirnetullah uğ­

runa büyük bir coşku ve fedakarlıkla Medine-i Münevvere' den kalkıp Kuzey Afrika'ya kadar, Azerbeycan'a, Erzurıirn'a, Kastamonu'ya,

İstanbul'a kadar; hatta Hindistan'a ve Çin' e ka~ar gitmeleri bizim

için çok anlamlıdır. .

f. İlim Öğrenme Arzusu

Sahabenin hütün irnkansızlıklara, güvenlik problemlerine, ula-

şım zorluklarına ve olumsuz çevre şartlarına rağmen ilim uğruna yap-

tıkları yolculuklar, onların ilim öğrenme azınini yansıtmaktadır. Ab- dullah b. Üneys (r.a.) isimli sahabiden bir hadisi öğrenmek için bir

aylık mesafeye giden Cabir b. Abdilialı (r.a.), ³⁹ "Kim bir Müslüma- .

nın kusurlarını örterse Allah da kıyamet gününde onun kusurlarını

örter" hadisini ilk ravisi olan Ukbe b.

Amir

(r.a.)'den işitmek için Medine'den Kahire'ye yolculuk yapan Ebu Eyyub el..:Ensar1,⁴⁰ saha- benin ilim azmini gösteren ömeklerdendir.

g.

Tenkit/Eleştiri Usfilü

Kınayanın killamasından korkrnama⁴¹, gerçeği en yalın şekliyle

· ifade etme, Kur'an-ı Kerlnı'in ve Allah Rasillü'nün hatırını en üstte

futına,.Hz. Örner'in; "Bana kusurlarımı gösterene Allah rahmet eyle-

37 Hakim, Müstedrek, ^III, 205; Beyhakl, Sünen, ^{IV, 15;} İbn Hıbban, Sahih, ^XV, 495 no: 7025; Ebii Nuaym, Delôil, s.486, no: 419. ·

36 İbnü'l-Esir, Üsdü'l-Gabe, I, 543; İbn Hacer, İsabe, II, 44; Kamil Çakın, "Hanza- la b. Ebii Anıir'', DİA, XVI, 51; Kandemir, Şifa Şerhi, II,166

39 Buhar!, İlim 42; Ahmed b. Hanbel, Müsned, XXV, 431; Bezzar, el-Bahru'z- Zehhar!Müsned, VI, 463; Hakim, Müstedrek, IV, 573; Beyhakl, Sünen, ^{II, 382.}

Haôb, Rıhle,s. 109-112.

40 Humeydl, Müsned, no: 384; Ahmed b.Hanbel, Müsned, IV, · 153; Hatib, Rıhle, s.118 no: 34

41 el-Maide, 5/54

DİNİ EGİTİM 'Ve İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ Y AKLAŞIMLAR 287

sin, "

⁴² şeklindeki ifadesiyle dile getirdiği, haklı eleştiride bulunan kimseye şükran ve minnet duyrrıa gibi özellikler, sahabeyi sahabe yapan özellikler arasında yer almaktadır.

Hz. Ali'nin hadis nakleden sahabeden yemin istemesi^43, Hz.

Aişe valideıİıizin hadisleri Kur' fuı' a ve sahih sünnete arz etmesi, ha-

talı gördüğü rivayetlerde ravi sahabi bile olsa tereddütsüz eleştiride bulunması çok önemlidir.

.

⁴⁴

B. Dini Eğitim ve İrşadda Olumsuz Sahabe Örnekleri

Dilli Eğitim ve irşadda "sahabe" anlatılırkezy muhatabın bilgi ve

anlayışını dikkate almadan verilen bazı örnekler, muhatap üzerinde olumsuz etki bırakmakta, sahibini ve muhatabırıı sahabeye karşı say-

gısız konuma düşürmektedir. ()

a. Sahabenin Hedef Tahtasına Oturtulması

Sahabe nesli şeref tahtına oturtulmalı, hedef tahtasına oturtul- . mamalıdır. Sahabe nesİi eleştiri konusu yapılmamalı, sahabi biyogra-

fileri tenkit ve tenkisamacıyla mütalaa edilmemelidir.

Allah Rasillü'nün yakın arkadaşlarının eleştiriye tabi tutulması açıkça yasaklanmış, "Ashabım (en yakın arkadaşlarım) hakkında (ile- ri-geri konuşma hususunda)

Allahtan korkun. Benden sonra

onları

hedef edinmeyin, "

⁴⁵ ifadesiyle ilk nesil hakkında ileri-geri konuşma­

lar yapılması uygun görülmemiştir.

İffeti Kur'an ayetleriyle tescil edilen Hz. Aişe validerniz hak-

kında sadece Hz. Muaviye'nin yanında yer alması sebebiyle uyduru- lan yakışıksız ifadeler, Ehl-i Sünnet tarafından delilleriyle reddedil-

miştir.

4 2 Gazzali, İhyô., III, 64

43 Ahmed b. Hanbel, Müsmid, I, 1. no: 2

44 Bkz. Bedreddin Zerkeşi (ö.794/1392), "el-İcabe lime'stedrakethu Aişetü ale's- Sahabe" (Hz. Aişe'nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler), Çev. "Bünyamin Erul, Otto Yay. Ankara, 2017

45 Tirmizi, ~enakıb 65, hadis no: 3866; Ahmed b. Hanbel, Müsned, IV, 87

288 YENİ USULLERLE İSLAMI TEBLİG ve TEMSiL

Aynı şekilde Ebu

Hureyre gibi hadis

hafızı

bir sahabi

hakkında

söylenen,

tamamı şia

ve oryantalist kökenli tenldd ifadeleri, pek çok

·

ilim

erbabı tarafından ilnıl

delillerle

çürütülmüş tutarsız

ifadelerdir.

⁴⁶

Vahiy katiplerinden olan değerli sahabi Hz. Muaviye'yi her de-

diğini zorla yaptıran

zorba bir idareci olarak sunarak karalamak

için

anlatılan meşhur "dişi

deve" hikayesi de bunlardan biridir. · Sözde

yöneticiye körü körüne itaati kötülemek için dile getirilen ama dola- yısıyla

Hz. Muaviye'ye dil uzatmaya vesile olan

ve

medyada

zaman zaman söz konusu olan bu hikaye, uydurma, asılsızibir

hikayedir.

⁴⁷

b. Sahabe Arasında Yaşanan Bazı Acı Olayların Günümü- ze Taşınınası

Tarihte

yaşanan

olaylardan ders

ve

ibret

alınması,

tarih

şuuru

için son derece önemlidir. Ancak tarihte

yaşanan bazı acı olayların

sürekli

sıcak tutulması, olayların

tahlilinde "tarafgir''

davrarulınası;

hayatı, düşünceyi ve

ilerlemeyi donduracak ya da durduracak nitelik-

tedir.

Mütekaddim ehl-i sünnet a).imlerinin tarih yorumu ilkeli ve öl- çülü

olmuştur.

Hz. Ali- Hz. Muaviye

arası tartışma ve savaşlarda,

Hz.

Ali'yi

haklı

gördükleri halde ehli

sünnet

alimlerinin

Hz. Muaviye

hakkıpda

olumsuz ifade

kullanmamaları,

sahabeye

duydukları

derin

saygıdan kaynaklanmaktadır. İlk

müslümanlardan olan

Hz. Ali'nin

yüksek

makamı tartışılmaz bir

gerçektir. Muaviye

ise

Mekke Fet-·

hi'nden sonra müslüman olanlardanclıi.

Hz. Ali'nin

değerini ve fazi- .

.le:Q.ni anlatan yüzlerce hadis

bulunmaktadır.

Ancak Hz. Muaviye'yi

takdfr eden

üç-beş

hadis bile onun

hakkında

ileri

-geri söz söylemenin

doğru olmadığına

delil olarak kabul edilmektedir.

46 Ebu Hüreyre'ye yöneltilen tenkitlere verilen cevaplar için bkz: Muhammed Mu- hammed es-Semaru, Ebu Hüreyre fi'l-mfzdn; Muhammed ·Accac el-Hat:lb, Ebu Hüreyre: Rdviyetü'l-İsJam; Abdülmün'im Silih Ali el-İzz!, Akbas min mendkıbi Ebf Hüreyre; Abdülınün'im Silih Ali el-İzz!, Difd' an Ebf Hüreyre; Abdurrahman Abdullah ez-Zere!, Ebu Hüreyre ve Akldmü'l-Hdkıdfn.

47 Hz. Muaviye'nin dişi deve hikayesi için bkz. https://sorularlaislamiyet.comlhz- muaviyenin-disi-deve-hikayesikissasi%C2%A0gercek-mi

DiNi EGİ'fİt.:'l ve İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ YAKLAŞIMLAR 289

Ebu'I-Hasen el-Eş'ar!ye göre;

"Hz. Ali ile Hz. Zübeyr ve Hz.

Aişe

arasmda olup bitenler tevil ve ictihad sonucudur. Hz. Ali imam,

diğerleri

de ehl-i

ictihaddırlar.

Hz. Ali ile Hz. Muaviye arasmda ge- çenlere gelince bunlar da te 'vii ve

ictihaddır.

"

⁴⁸

Dolayısıyla

Muaviye 'yi sevrnem de, Muaviye 'ye sövmem de, "

⁴⁹ gibi ifadeler, Ehl-i sünnet yaklaşımına ters, yakışıksız, bu değerli sa- habiyi ineitecek ifadelerdir .

c. Saha be Arasmda

.

Ayrımcılık Yapılması

Kur'an-ı Kerfuı'de Ensar ve Muhacirler ge:ı;ıel ifade ile zikre-

dilmiş, aralarında herhangi bir ayrım yapılrnamışbr. S{dece İslô.m

'a girmede öncü olanlar,

⁵⁰

Mekke Fethinden önce ve sonra infak eden- ler-51

şeklinde fazilet tasnifi yapılmıştır. Ehl-i Beyti sevmenin emre- dilmesi52, sebeb-i nüzill konusunda bazı sahabe isimlerinin zikredil- mesi, Hz. Aişe'nin iffet ve nezaheti hakkındaki inen ayetler sebebiyle sahabe arasında herhangi bir ayrımcılık söz konusu olmamıştır.

Hulefa-i Raşiclin ve Aşere-i Mübeşşere'nin fazileti hakkında

ümmetin büyük çoğunluğunun ittifakı tarih boyunca devam etmiştir.

Hicı1 ID. yüzyılda Mutezile-Şia işbirliğiyle ortaya konan "tafdil" an-

layışını XXI. yüzyıla taşıma garabeti, tarihte tıkanıp kalmak deme~.

Sahabe hakkında ayrıştırıcı ve kışkırtıcı yaklaşım hoş karşılan­

mamış, Kur' §n ifadesiyle

"Mü' minierin anneleri"

⁵³ olan Allah Rasillü'nün eşierini dillerine dolayanlar, ilietleri ve nezahetleri ayetle tescil ve takdir edilen "sevgili anneleri" hakkında ileri-geri konuşan,

ilah! kelfuna karşı saygısız ve nasipsiz kimseler olarak telakki edil-

mişlerdir. ·

48 Eş'ari, İbane s.149; Benli, "Sahabe Algısı", Uluslararası Sahabe Sempozyumu,

SÜİF, Ensar Yay., İst., 2013

49 http:/ /www.hayrettinkaraman.net/makale/0684.htm so et-Tevbe, 9/100

sı el-Hadid, 57 /10

sı eş-Şfira, 42/23

S3 el-Ahzab, 33/6

290 YENİ USULLERLE isLAMi TEBLİG ve TEMSiL

d. Sevgide Aşırılık

Sevgide

aşırılık,

sevilen

şahsiyeti

küçültrne

anlamını taşır.

Sevi- len

kişinin

yüceltilmesi ölçüsüzlüktür. Kendisinin

aşırı

derecede yü-

celtilmesine karşı

olan Hz. Peygamber'in bu tutumunu iyi bilen müs- lümanlar gayet tabii sahabeyide yüceltmeyeceklerdiL "Bir

şeyi aşzrz

sevmen, seni kör ve

sağır

eder, "

⁵⁴

hadisinde ifade

edilen

psikolojik durum, sahabe konusunda da

yaşanmaktadır.

Cahil kimselerin dilinde ya da bazı medhiye,.mevlid veya kasi-

delerde yer alan abartılı sahabe silüeti, vasat ümmelın ^mutedil aliı:nle­

ri tarafından "olumsuz örnekleme" olarak kabul edilmiştir

.

..

e. Sahabenin Sıradanlaştırılınası Yanbşlığı

Sahabenin yüceltilmesine karşı tepki olarak ortaya çıkan "saha-

benin

sıradanlaştırılması"

da olumsuz ömeklemedir. Sahabe

hakkında

tarihçilerin

yaklaşımı

ile muhaddislerin

yaklaşımının farklı olduğu

bir

gerçektir. Sahabeyi beşer olarak

gören,

dolçıyısıyla

hata edeceklerini

. söyleyen ve bunun ardından hatalı

davranan sahabeyi tek tek zikreden tarihçiferin

yaklaşımı

yamnda; sahabeyi

beşer

olarak gören ama özel nebev1

eğitimden geçtiğ,i

için

hataları

ve

pişmanlıklarıyla bile gelecek

nesiller için ders ve ibrete vesile olarak kabul

eden

muhaddislerin

yaklaşımı arasındaki bakış farkı

dikkatle incelenmelidir .

. f. istisnai Olayların Genelleştirilmesi Yanlışlığı

Hz. Peygamber döneminde

yaşanan bazı

münferid, istisnai

.. olayların genelleştiİilmesi

de olumsuz

örnek olarak nitelendirilmeli-

dir.

Hi: Peygamber'in bevlini

yanlışlıkla

içen Bereke

el-Habeşiyye⁵⁵

isimli cariye konusunun hadis alt

yapısı zayıf

olan kimselerin

yanında

gündeme getirilmesi, verdiği çağrışım açısından olumsuz örnekleme

arasında sayılmalıdır.

54 Ebil Davud, Edeb 125; Alımed b. Hanbel, Müsned, V, 194, VI, 450.

55 İbnü'l-Es1r, Üsdü'l-Gt1be, VI, 37; İbn Hacer, İsabe, VIII, 26; Hakim, Müstedrek, IV, 70, no: 6912, 4/70; Taberani, el- Mu'cemü'l-Kebir, XXV, 89, no: 230; Ebu Nuaym, Hilye, II, 67; Ebil Nuaym, Delt1il, Il, 244, no: 365; Heyseı:nl, Mecma', VIII, 270-271; Kandemir, Şifa Şerhi, 1,176-178; http://www.halisece.com/ sorulara- cevaplar/1095-peyga.mberimizin-kani-ve-jdrarini.html.

DiNi EGİTİM ve İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ YAKLAŞIMLAR 291

Kureyş

temsilcisi olarak Hudeybiye

Anlaşmasında⁵⁶

bulunan ve o

sırada

henüz müslüman olmayan Urve b. Mes'ud

es-Sekafı'⁵⁷nin dönüşte

Mekke'lilere sahabenin Hz. Peygamber sevgisini anlannak için

kullandığı abartılı teşbihin sümük-i şerif⁸

gibi çirkin bir ifade ile

anlatılması,

tasvib edilmesi mümkün olmayan

ifadele~dendir.

Edeb, nezahet ve nezaket

kaynağı

olan sünnet-i seniyye, nezih ifadelerle

sunulmalıdır.

Sümük-i

şerif

ifadesi hiçbir ahlak ve

şernail ' _kitabında bulunmadığı

. gibi, tasavvuf ve tarikat

kaynaklarında

da bu-

lunmamaktadır.

Belki söyleyellin samimiyeti dikkate

alınarak dil

sürçmesi olarak nit elendirilebilir ama sünnet -i seniyyeye dil

uzatılına­

sına fırsat

verdikleri için; bu

çeşit

ifadelerin sahipleri tevbe ve

istiğfar

etınelidirler. q

Muhatap Üzerinde Olumsuz

Çağrışım Bırakan Örnekler

Eğitimde

ve

irşadda anlatılan

konu kadar

anlatım şekli

de önemlidir. Söylemin muhatap

tarafından doğru anlaşılması,

önemli

eğitim

ilkelerinden biridir. Ne

söylediğimiz değil, nasıl anlaşılclığı­

mız, nasıl algılandığımız

önemlidir.

Mescidin

duvarındaki

balgama

karşı

öfkelenen ve bunu derhal

kazınmasını

emreden

⁵⁹

Sevgili Peygamberimiz'in henüz

·

görgü nedir bilmeyen bedev!ye

karşı gösterdiği "hoşgörü"

konusunda;

"b~devfnin

mihraba bevletmesine müdahale edilmemesi ve birkaç kova su dökü- lerek mihrabzn temizlenmesi "

⁶⁰ şeklinde

kaynaklarda nakledilen ör- nek; Medine'nin

sıcak

iklimini, bedev! hayat

tarzını,

Mescid-i Ne- bev!'nin o tarihlerdeki

yapısını

tahmin bile edemeyenler üzerinde

bıraktığı

olumsuz

çağrışım

ve medenz muhataplarzn

algı zorliığu

se- bebiyle yorumsuz ve

gelişigüzel

her yerde herkese nakledilmernelidir.

56 "Hudeybiye hadisi" için bkz. Buhari, Şurfit 15.

57 İbnü'l-Esir, ÜsdWl-Gabe, III, 528; İbn Hacer, İsabe, IV, 238; Habil Nazlıgül,

"Urve b. Mes'ud", DİA c.42, s.83; ·

sa https://www.youtube.com/watch?v=tvc4TU26Dbl (Erişim Tarihi: 03.12.2017)

59 Buhar!, Salat 33, 35, 36, 39, Mevakitu's-Salat 8; Müslim, Mesacid 54; Nesa!, Taharet 193, Mesacid 35,

60 Buhan, Vudu 58; Ebu Davud, Taharet 138; Tirmizi, Taharet 112; N esai, Taharet 45.

292 YENİ USULLERLE İSLAMi TEBLİG ve TEMSİL

Mevzô. Hadislerin Kullanılınası

Sahabenin fazileti ya da tenkidi

hakkında

mevzii hadislerin

kul- lanılması

da caiz olmayan,

yaygın

ve

çarpık yaklaşımlar arasında

yer

almaktadır.

Zira sahabenin faziletine dair pek çok sahih hadis

bulun-

duğu

için mevzii hadisiere ihtiyaç yoktur.

Bedir

mücahitlerinden

değerli

sahabi

Sa'lebe b. Hatıb⁶¹

hak-

kında bazı tefsirlerde⁶²

nakledilen ve kürsülerde

sık sık dile getirilen

zekat

vermediği şeklindeki meşhur

rivayet,

pek fok hadis alimine

göre

"asılsız" ve "uydurma" bir rivayettir.⁶³

Hz. Aişe

validemizin; Beni

nasıl

seviyorsun? sorusuna Hz.

Peygaınber'in; "Kördüğüm gibi" ifadesiyle cevap verdiği şeklindeki

rivayet, İmam Darakut:ı:ll'ye

göre

batıi/uydurma bir rivayettir. İsna­

dında zayıf

raviler

yanında Muhammed b. Sehl el-Attar isimli meşhur

hadis uydurmacısı bulunmaktadır. ⁶⁴ Bu

rivayetin

İmam

Ahmed

b.

Hanbel'in Müsned'inde

bulunduğu iddiası

da

asılsız

bir

iddiadır.

"Zehirledi ciğerimi aşk yılanı, Ne doktoru vardır bunun ne · okuyanz. "⁶⁵ şiiriyle Peygamberimiz ve aslıalıının

vecde

geldiği şek­

linde bazı cahil tasavvuf erbabı tarafından

zaman zaman dile getirilen

rivayet de "mevzii/uydurma" hadisler arasında

yer

almaktadır.

Rivayete

göre;

şair bunu okuyunca Peygamberimiz (s.a.v.) vee-

de

gelmiş, O'nu gören aslıab-ı

kirarn da vecde

gelmiş,

hatta Efendi-

miz'in ridası omuzlarından

yere

düşmüş, bu durum geçtiğinde herkes _

es}9.

yerine dönmüştü. Bu

mevzii rivayete göre;

bundan sonra

Pey-

ganioerimiz

(s.a.v.)

şöyle buyurmuştu: "Semii' (musiki) anında titre-

61 İbnü'l-Esir, Üsdü'l-Gô.be, I, 283; İbn Hacer, İsabe, I, 206.

62 Bkz. et-Tevbe, 9/75-75

63 Adab Mahmud ^el-Hı.mş, "Sa'lebe b. ^Hatıb es-Sahabi el-Muftera Aleylı", Kadir Paksoy, "Sened ve Metin Yönünden Sa'lebe Haclisinin. Tenkidi", Harran Üniversi- tesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 4, 1998 ss. 161-186; Ebubekir Sifi.l, İki Hadis-2:

lıttps://ebubekirsifi.l.com/okuyucu-sorulari/okuyucu-sorulari-30-i.ki.-hadis-2/ ; Meh- met Emin Yıldırım, Sa'lebe kıssası: http://www.siyertv.com/salebe-kissasi/

~ Darakutıll, Garô.ibu Malik, İbn Hacer, Lisan, I, 242.

65 Kari, Uydurma Hadisler, s. 351; Zehebi, Mizan, III, 164; Fetteni, feıkire, s.197- 198.

DiNI EGİTİM ve İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ YAKLAŞlMLAR 293

meyen değerli biri değildir". Bu mevzu rivayete göre Peygamberimiz (s.a.v.) daha sonra ridasını o~ada bulunanlar için dört yüz parçaya

ayırdığı ifade edilmektedir. Bu hadis, Molla Ali el-Kari'ye göre "uy- durma" bir hadistir. 66

Tavsiye Edilen Metot: Sahabe Hakkındaki Ehl-i sünnet Çizgisinin Korunması

Tarih boyunf:a iman ve amel~ ahlak ve fazilet, cihad ve takva konusunda insanlığa örnek ve model olan sahabe nesli, izinden ve yolundan gidilecek örnek şahsiyetlerdir.

1

Alınteri ve gözyaşlarıyla, canları ve kanlariyla İslam davasını

bir sonraki nesle aynen nakleden bu cefakar, vefakar ve fedakar nesle

minnettarız. Onları cüceleştirenleri de yüceleştirenleri de tasvib et-

memiz mümkün değildir. "'

Son Tavsiye: Sahabe-i Kirarn hakkında olumsuz çağrışım mey- dana getiren söz ve ifadelerin terkedilmesi, Yüce Kitabımızda ve ha- dis-i şeriflerde belirtildiği şekliyle ve İslam ilimlerinin tarih boyunca

izlediği "sahabeye abartzszz hürmet" anlayışının aynen devam etti- rilmesi, sahabe-i kiramın rahmet ve minnede yad edilmesidir. Radı-.

yallahu aleyhim ecmalrı.

66 Kar'!, Uydurma Hadisler, s.351

294 YENİ USın..LERLE İSLAMi TEBLİG ve TEMSiL

Kaynaklar

Abd b. Humeyd, el-Müntehab mine'l-Müsned, thk. Subhl el-Bedr'i eS- Samerrm ve Mahmud Halil es-Sa!cli, Aiemü'l-Kütüb, Beyrut 1408/1988.

Abdurrezzak, b. Hernınarn es-San'aıll, el-Musannef, thk. Habiburrah-

m~ el-A<zaınl, nşr. el-Mektebü'l-İslfunl, Beyrut, II.bsk, 1403/1983.

Abdullah b. Mübarek, ez-Zühd ve'r-Rekaik thk. Ahmed Ferid, .Daru'l- Mirac, I.bsk, 1415/1995.

Ahmed b. Hanbel, Ebu Abdiilah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel, el-· Müsned, Kahire, 1313/1985.

_ _ __, Miisned, thk. Ahmed Şakir, Daru'l-Haq.is, Kahire.

_ _ __, es-Sünne, thk. Muhammed b. Said el-Kahtaıll, Daru İbni'l­

Kayyim, 1406/1986

Accac, Muhammed Accac el-Hat:lb, Ebu Hüreyre: Raviyetü'l-İsliim,

Kahire, 1381/1962.

Ahmed Emin, Fecru'l-İslam, Daru'l-Kitabi'l-Arab!, Beyrut, 1969 Benli, Yusuf, "Ehl-i Sünnet Geleneğinde Sahabe Algısı", Uluslararası

Sahabe Semp., SUIF, Ensar Yay., İst., 2013, https:llwww.academia.edu/30155134/Ehli_S%C3%BCnnet_gelene%C4%9 · Finde_sahabe_alg%C4%Bls%C4%Bl_Yusuf_Benli:-.pdf

Beyhakl, Ebu'l-Fazl Muhammed b. Hüseyiı) b. Ali el-Beyhakl eş­

Şafii, es-Sünenü'l-Kübra: l.Eski baskı: Daru.'l-Ma'rife, Beyrut; 2.Yeni

baskı: thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut, 1414/1994.

Şuabü'l-İman, thk. Ebi Hacer Muhammed es-Said b.

Besyfull Zağliil, Daru'l-Kütübi'l-llmiyye, Beyrut 1410/1990.

Bezzar, Ebu Bekr Ahmed b. Amr b. AbdiThilik el-Bezzar el-Basn, el- Bahru ~z-Zehhar!Müsned, thk. Mahfuz Abdurrahman Zeynullah vd, Mekte- betü'l-Ulilm ve'l-Hıkem, Medine 2009.

Buhar!, Ebu Abdilialı Muhammed b. ismaıı b. ihrarum el-Cu<fi el- Buhan, es-Sahih (bkz. İbn Hacer, Fethu'l-Barf).

Çakın, Kamil, "Hanzala b. Ebu

Amir",

DİA, XVI, 51.

Darakiıtrıl, Ebü'l-Hasen Ali b. Ömer b. Ahmed ed-Darekutrıl, Garaibu Malik, thk. Rıdab. Halid el-Cezilin, Daru's-Selef, I.bsk, 1418/1978.

Ebu Davud, Süleyman b. el-Eş<as b. İshak es-Sicistfull el-Ezdl, es- Sünen, thk. İzzet Ubeyd ed-De' as ve Adil es-Seyyid, Daru'l-Had.is, Humus 139411974.

DİNİ EGİTİ11

ve

İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ YAKLAŞTh1LAR 295

Ebfi Gudde, Abdülfettah, Lemahat min Tarihi's-Sünne, Daru'l-

Beşaui'l-İsla.miyye, Beyrut 1417/1997 (IV. baskı). (= Ebfi Gudde, Le- mehcrt).

Ebfi Nuaym, Ahmed b. Abdilialı b. İshak el-İsfaharu, Delcrilü'n- Nübüwe, (=Ebfi Nuaym, Delcril).

Hılyetü'l-Evliya ve Tabakcrtü'l-As{iya, Daru'l-Kütübi'l-

~

llıniyye, Beyrut 1409/1988.

Ebu Reyye, rv.tahmud, Adva ale 's-Sünneti'l-Muhammediyye, Daru'l- Maarif, Kahire 1976 (VI. baskı.).

Eş' art, Ebü'l-Hasen All b. İsmail b. Eb! Bişr İshak b. Silim el-Eş'

an

el-Basri, el-İbane an Usuli'd-Diycrne, Daru'l-Ensar, K<ihlre 139711987.

Fetteru, Cem§lüddin Muhammed Tahir b. Ahmed el-Fetteru, Tezkire- tü'l-Mevzuat, thk. Muhammed Emin el-Hand el-Kütb1, Matbaatü's-Seadeh, Kahire 1323/1905.

Gazzall, Hüccetü'l-İslam Ebu Ha.mid Muhammed b. Muhemmed b.

Muhammed b. Ahmed _el-Gazzlli et-Tus1, İhyau UlUmi'd-Dfn, Daru'l- Ma 'rife, Beyrut.

Hakim, Ebu Abdilialı Muhammed b. Abdilialı b. Muhammed el- Hakim en-N1sabfu1 el-Müstedrek, Dairetü'l-Maarifi'l-İslamiyye, Hay- darabad 1334/1915.

Haub, Ebu Bekr Ahmed b. All b. Sabit el-Bağdadl, er-Rıhle

fi

Tale- bi'l-Hadis, thk. Nfueddin Itr, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1395/1975.

Heyseınl, Ebu'I-Hasen Nururldin Ali b. Eb! Bekr b. Süleyman el-

Heyseınl (ö.807/1405), Mecma'u'z-Zevaid ve Menba'u'l-Fevaid, Daru'l- Kitabi'l-Arab1, Beyrut 1402/1982 (III. baskı).

Hımş, Adab Mahmud el-Hımş, Sa'lebe b. Hcrtzb es-Sahabi el-Muftera . Aleyh, Daru Bedr!Hisan li'n-Neşri ve't-Tevzi', Riyad 1406/1986

İbn Abdilberr, Cemalüddin Ebu Ömer Yusuf b. Abdiilah b. Muham- med en-Nemid el-Kurtub1, el-İstfcrb, thk.

Aii

Muhammed Avad ve Adil Ahmed Abdülmevcud, Daru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1415/1995

İbn Hacer, Ebu'l-Fazl Şihabüddln Ahmed b. All b. Muhammed b. Ha- cer el-Askalaru eş-Şafii, el-İsabe

fi

Temyizi's-Sahabe, Takdim: Dr. Alois Sprenger (ö.1893), Kalkuta 1270/1853.

- - - - ' - - - J Fethu'l-Bcrrf bi-Şerhi Sahihi'l-Buhcrrf, thk. Muhammed

Fuad Abdilbakl, Abdiliaziz b. Baz, Muhibbüddin el-Hatib, Daru'l-Kütübi's- Selefiyye.

296 YENİ USULLERLE İSLAMi TEBLİG ve TEMSİL

_ _ _. Nüzhetü'n-Nazar

fi

Tavzihi Nuhbeti'l-Fiker, thk. Nureddin Itr, Daru'l-Hayr, Beyrut 1414/1993. .

. Lisanu 'l-Mizan, thk Abdülfettah Ebu Gudde, nşr. Mekte- bü'l-Matbuati'l-İslfuniyye, Daru'l-Beşarri'l-İslfuniyye, Beyrut 1423/2002.

İbn Hıbban, Ebu Hatim Muhammed b. Hibbfuı b. Ahmed el-Büsu, es- Sahih (el-İhsan bi-tertib Sahih İbn Hıbban, iıaz. Alaedclin Ali b. Belpan el- Farisi, thk. Şuayb el-ArnaG.t, Daru'l-Kütübi'l-llmiyye, Beyrut 1407/1987.

İbn Hişam, Ebu Muhammed Cemalüddfu .Abdülmelik b. Hişam b.

EyyG.b el-Himyeri el-Meafir! el-Basri el-Mısr!, es-Siretü'n-Nebeviyye, tbk.

Mustafa es-Sekka vd., Daru İhyai't-Türasi'l-Arab!, 139tf1971 (ill. baskı) İbn Mace, Ebu Abdilialı Muhammed b .. Yez!d b. M&ce el-Kazvlıll, es- Sünen, tbk. Muhammed Fuad .~bdülbaki, el-Mektebetü'l-İlmiyye, Beyrut 137311954.

İbn Sa'd, Ebu Abdilialı Muhammed b. Sa'd b. Meıll'el-Haşiml el-Basri

el-Bağdad1, et-TabakCitü'l-Kübra, thk. Muhammed Abdülkadir Ata, Daru'l- Kütübi'l-Ilmiyye, Beyrut1410/1990. ·

İbn Sem'un, Ebu'l-Huseyn Muhammed b. Ahmed el-Bağdad1, Kita- bu'l-Emali, thk. Dr. Amir Hasen Sabri, I.bsk. Daru'l-Beşairi'l-İslfuniyye, · Beyrut 1423/2002.

İbnu'ı-Esir, Ebü¹l-Hasen İzzüddin All b. Muhammed b. Muhammed eş­

Şeybam el-Cezer!, Üsdü'l-GCibe, Daru'ş-Şa'b, Kahire, 1393/1973.

İzzt, Abdülmün'im Silih Ali el-İzzt, AkbCis min MenCikıbi Ebi Hürey- re, I.bsk.Dar'n-Neclir, Bağdat 1388/1969.

_ _ _. DifCi' an Ebi Hüreyre, Daru'l-Kalem, Beyrut 140111981 (II. baskı).

- . ·-· Kandemir, Mehmet Yaşar, Şifa-i Şerif Şerhi, Tahlil Yayınları, İstanbul 2015

· c

4; baskı)

Kar!, Ali b. Sultan Muhammed el-Kar! el-Herev1, el-MasnO

fi

Ma'rifeti'l-Hadisi'l-MevdQ (Uydurma Olduğunda İttifak Edilen Hadisler), Çev. Halil İbrahim KUTLAY, İnkılab Yayınları, İstanbul 2009.

Müslim b. Haccac el-Kuşeyr! en-Neysabfu!, el-Cami 'u 's-Sahih, tbk.

Muhammed Fuad Abdülbili, Çağrı Yayınları, İstanbul 140111981.

Nazlıgül, Habib,"Urve b. Mes'ud", DİA, c.42, s.83.

Nesa1, Ebu Abdirrahmfuı Ahmed b. Şuayb b. Ali en-Nes§l, es-Sünen,

(bi-Şerhı 's-SüyOti ve Haşiyeti 's-Sindf), Daru'l-Fikr, Beyrut 1348/1930.

DİNİ EGİTİM ·ve İRŞADDA OLUMLU-OLUMSUZ YAKLAŞlMLAR 297

es-Sünenü'l-Kübra, thk. Dr. Abdülgaffar Süleyman el- Bundar! ve Seyyid Kisrev1 Hasen, Daru'l-Kütübi'l-llrniyye, Beyrut 1411/1991.

Paksoy, Kadir, "Sened ve Metin Yönünden Sa'lebe Hadfsinin Tenkfdi", Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sy 4, 1998 ss. 161-186.

Semarn, Muhammed Muhammed es-Semahl, Ebu Hüreyre

fi

'1-Mfzan, Kahire 1378/1958, •

Taberarıi, Ebu'I-Kasım Süleyman b. Ahmed b. Eyyub eş-Şfuni el-

Lamm

et-Taberanf (ö.360!970), el-Mu'cemu'l-Kebfr, thk. Harndi Abdül- mecid es-Selefi, Dar İhyili't-Türasi'l-Arab!, Beyrut 1405/1985 (2, baskı).

Tirmizi, Ebu İsa Muhammed b. İsa b. Sevre et-Tirmizi, es-Sünen, Sü- nen, c.I4I thk. Ahmed Muhammed Şakir, c.III thk. Muahmmed Fuad Ab- dülbakl, c.IV-V thk. İbrahim Atva Ivad, Daru İhyai't-Türasi'l-Arab1, Bey- rut, ts.

Zeheb!, Ahmed b. Osman ez-Zeheb!, Mizanü'l-İ'tidal

fi

Nakdi'r-Rical, thk. Ali Muhammed el-Bad, Daru'l-Ma'rife, Beyrut 1382/1963.

Zere!, Abdurrahman Abdullah ez-Zere!, Ebu Hüreyre ve Aklamü'l-

Hakıdfn, Kuveyt 1405/1984.

Zerkeş!, Ebu Abdiilah Bedrüddin Muhammed b. Babadır b. Abdiilah et-Türki el-Mısr! el-Minhac1 ez-Zerkeş! eş-Şafii, "el-İcabe lime'stedrakethu Aişetü ale's-Sahabe" (Hz. Aişe'nin Sahabeye Yönelttiği Eleştiriler), Çev.

Bünyarnin Erul, Otto Yayınları, Ankara, 2017.