Hayvanlarda İletişim • Sözdizimsel Belirsizlik • Sözcüksel Belirsizlik • Dilbilgisi Yitimi • Dil Edinimi • 6. ders

6. ders

• Dil Edinimi

• Dilbilgisi Yitimi

• Sözcüksel Belirsizlik

• Sözdizimsel Belirsizlik

• Hayvanlarda İletişim

Dil Edinimi

• Bir dilde edincin gelişmesi sürecine edinim denir.

• Bu terim genellikle bebeklerin anadili edinme (ilk dil) sürecini

kapsadığı gibi doğumdan sonra ikinci dile maruz kalan ve yabancı dil olarak farklı bir dili öğrenme (ikinci dil) süreçlerini de kapsamaktadır.

• Edinim sürecinde U-şeklinde gelişim vardır.

• Dil ediniminde sözcüklerde kategori edinimi bulunur. Dili edinen kişi bir sözcüğün biçimini öğrenebilir. Ancak aynı biçimlerin farklı

kategorilerini ve anlamlarını edinmeyebilir. Örnek olarak boya sözcüğü farklı sözdizimsel yapılarda hem eylem hem de ad olabilir.

Dilbilgisi Yitimi

Dilsel üretimde konuşucuların, işlevsel sözcüklerin çoğunu ve çekim eklerini kullanamaması durumuna dilbilgisi yitimi adı verilir. Bu semptom Broka

afazisi sendromun göstergelerinden bir tanesidir.

İlk çalışmalar, sözdizimsel yapıların birleştirilmesindeki sorunların motor işlevlerin bulunduğu beyin bölgelerinde hasar olmasından kaynaklandığını iddia etmiştir. Ancak sonradan yapılan çalışmalarda, Broka afazisi kişilerin işlevsel sözcükleri anlamada ve üretilmede sorunları yaşadıkları görülmüştür.

Bir teoriye göre kapalı kategoride olan işlevsel sözcüklerin, anlamı olan sözlüksel birimlerden farklı bir yerde bulunmaktadır. Dilbilgisi yitiminde kişiler sözlükçeye erişebilirken, işlevsel birimlere erişememektedir.

Sözcüksel Belirsizlik

Anlam belirsizliği çalışmalarında deneklerin anlam belirsizliğine neden olan sözcükten sonra tümce işlemleme de yavaşladığı görülmüştür. Bu yavaşlamanın nedeni olarak iki anlamın birden aktivasyonu iddia

edilmektedir.

Bir yaklaşıma göre bağlam tümcedeki belirsizliği anlamada önemlidir.

Diğer görüş ise diğer anlamın da aktive olduğunu savunur. Swinney’in

araştırmasına göre (1979) İngilizce’deki /bug/ sesbirimleri deneklerde

hem böcek hem de ajan cihazı anlamlarına erişmelerine neden olmuş.

Sözcüksel Belirsizlik

Kutuplaşmış eşadlı sözcükler (polarized homonym) iki uzak anlama

sahiptirler. SCALE sözlüksel birimi hem pul anlamına gelmektedir hem de tartı/ölçek anlamına gelmektedir. Kutuplaşmış eşadlı sözcükşer

üzerinde yapılan araştırmaya göre, doğru bağlam verilmesine rağmen deneklerde işlemlemede yavaşlama kaydedilmiştir. Buna göre sözcük erişiminde birden fazla anlam erişim olduğu düşünülmektedir.

• I went to the bank. Bankaya/Nehir kıyısına gittim.

• Turn to the right. Sağa Dön.

• The tank was full of water. Tank su ile dolu.

Sözdizimsel Belirsizlik

Sözdizimsel belirsizlik ikiye ayrılmaktadır.

Yakın belirsizlik (local ambiguity): sözcük kategorisi ya da sözcüğün

sözdizimsel işlevi açık olmadığı durumlarda ortaya çıkmaktadır. Tümce işlemleme tamamlanınca sadece tek bir yorum ortaya çıkar.

Örnek: John remembered the answer / was in the book.

Yer belirsizliği (standing ambiguity): tümce tamamlandıktan sonra birden fazla yorum ortaya çıkar.

Örnek: Bond saw the spy with the telescope.

Sözdizimsel Belirsizlik

Yakın belirsizlik sözdizimsel çözümleme (syntactic parsing) ile ilgili

çalışma alanı sunar. Araştırmacılar anlam belirsizliğinin oluştuğu yer ve

çözümlendiği yeri çeşitli teknikler ile görüntüleyebilirler. Göz izleme

cihazı ve kendi hızında okuma deneyi ile yapılan çalışmalar deneklerin

işlemlemede zorlandığı yerler saptamaktadır.

Sözdizimsel Belirsizlik

Dil konuşucuları belirsizlik gördüklerinde farklı tepkiler verebilirler:

• Tek Analiz. Örneğin: bahçe yolu (garden path) tümceleri «The old man the boat.»

• Çoklu analiz. Bağlama en uygun olan yoruma ulaşabilirler.

• Çoklu analiz. En aktif olan yoruma ulaşırlar.

• Anlam belirsizliği çözülene kadar kesin bir anlamın gecikmesi.

Göz izleme tekniği ile yapılan çalışmalarda, belirsizlik ortaya çıktığı yerde yavaşlama görülmemiştir. Ancak, belirsizliğin ortadan kalkması ile

yavaşlama saptanmıştır.

Sözdizimsel Belirsizlik

Bir yaklaşıma göre en küçük birleşim kuralı (minimal attachment) nedeniyle sözcükler farklı şekilde öbek yapılarına ayrıştırılıyor.

Sözlükçü (lexicalist) yaklaşım üye yapısı ve eylemlerin rollerinden kaynaklandığını iddia etmektedir.

Belirsizlik üzerine yapılan çalışmalara ‘doğal ayrıştırma ortamı

hazırlanmaması’ gibi bazı eleştiriler getirilmiştir. Bahçe yolu tümceleri deneklere sunulurken bağlam verilmemesinin hatalı olduğu öne

sürülmüştür. Bu nedenle tümceleri okuyan deneklerin doğru yoruma

ulaşmalarında yavaşlama olduğu iddia edilmiştir.

Sözdizimsel Belirsizlik

Ek olarak, bahçe yolu belirsizliğinde, yazılı metinlerde deneklerin doğru yoruma ulaşmaları daha fazla zaman almıştır. Başka bir değişle, vurgu, duraklama, prozodi ve ezgi gibi sesbilimsel bilgilerin yardımı tümcelerin anlaşılmasında deneklere kolaylık sağlamaktadır.

Diğer örnekler;

The girl told the story cried.

The florist sent the flowers was pleased.

Time flies like an arrow; fruit flies like a banana.

Hayvanlarda İletişim

Bazı bilgilerin ses dışında farklı yöntemler ile iletilmesi. Hayvan iletişimi üzerine yapılan çalışmalar dil dizgesinin sadece bir türe ait olması (insan türü) ile ilgilidir.

Bazı hayvan türleri şu anki zaman dışındaki olaylardan

bahsedebilmektedir (beyaz bir maymun türü). Aynı zamanda bazı türlerin iletişim yönteminde uzam ile ilgili bilgiler de verilmektedir

(arılar). Bu özelliğe uzanım (displacement) denilmektedir. Bu iki türün kullandığı sistemler gönderim açısından sınırlı olmakla beraber, bu

sistemler sembolik olmaktan çok dizinsel olduğu öne sürülmüştür.

Hayvanlarda İletişim

Alanda en bilinen çalışma Hockett’in (1963) öne sürdüğü tasarım

özellikleridir (design features). İnsan dilinde bulunan özelliklerin bazıları hayvan iletişim sistemlerinde de görülmektedir. Bir türün iletişim

özellikleri insan dilindekine göre ne kadar yakın olduğu belirlenirken bu çalışmadan faydalanılmıştır. Hiçbir türün iletişim sistemi Hockett’in

belirlediği özelliklerin çoğuna sahip değildir.

Diğer memeli hayvanların beyni gırtlak üzerinde kontrolü yoktur.

İnsanlar kendi gırtlak ve ağız içinde çok daha fazla kontrole sahiptir. Bu

nedenle insanlar çok farklı sesler üretebilmektedir.