KİMYASAL VE BİYOLOJİK SİLAHLAR

1

KİMYASAL VE BİYOLOJİK SİLAHLAR

Prof. Dr. Ali BİLGİLİ

Ankara ÜniversitesiVeteriner Fakültesi Farmakoloji ve Toksikoloji

Anabilim Dalı, Öğretim Üyesi

2

• Kimyasal ve biyolojik silahlar geçmişte ve bugün insan oğlunu en fazla korkutan ve toplumda paniğe yol açan maddelerdir

• Birinci ve İkinci Dünya

Savaşları’nda, çeşitli ülkeler arasındaki savaşlarda ve bazı ülkelerde etnik-azınlık gruplara karşı kullanılan bu maddeler,

terörist gruplar, yeraltı örgütleri ve gizli servis ajanları tarafından da bireysel ve kitle imha silahı olarak kullanılmışlardır

3

Kimyasal Silahlar

• Kullanıldıkları yer veya alanlarda ayrım göstermeksizin tüm canlıları (insanlar, hayvanlar, bitkiler gibi) etkileyen; toplu halde ölümlere ve diğer etkilere (göz

yaşarması, duyuların bozulması, deri ve mukozalarda hasar gibi) yol açabilen maddelerdir

Tarihçe

• Kullanılmaları eski çağlara kadar uzanır.

1925 yılında 42 ülke imzaladıkları Cenevre Protokolü (17.06.1925 tarihli) ile, biyolojik silahlar yanında, kimyasal silahların

kullanılması da yasaklanmıştır

4

Tarihçe…

• İlk kullanılan maddeler irkiltici gazlardır

• Almanlar 1915’de Belçika Fransızlara karşı klor gazını kullanmışlar; 5000 askerde ölüm, 10.000 askerde de yaralanma.

• Fransızlar 1916 yılında, önce hidrojen siyanürü

• Kükürtlü hardal ilk kez 1917’de Almanlar tarafından İngilizlere karşı; 125.000 asker etkilenmiş (1859 ölüm)

• Almanlar 1915’de fosgeni kullanmışlardır; bundan 116’sında ölümle sonuçlanan 1069 kişi

etkilenmiştir.

• Birinci Dünya Savaşı’nda arsenikli bileşikler ve kloropikrin

• İtalyanlar 1935-1937 yılları arasında Habeşistan askerleri ve kabilelerine karşı göz yaşartıcılar, solunum yollarını irkilten maddeler ve kükürtlü hardal gazını kullanmışlar (5000 ölüm)

• Çin’de 1937-1945 yılları arasında Japonlar

Mançuryalı esirlere karşı lewisit, fosgen ve hardal gazını kullanmışlar.

5

• Almanlar 1939-1941 yılları arasında toplama kamplarında CO ve HCN ile binlerce esiri öldürmüştür.

• Mısır 1963-1967 yıllarında Yemen’deki iç savaşlar sırasında hardal gazı, fosgen ve göz

yaşartıcı maddeleri kullanmış(1400 kişide ölüm)

• Amerika-Vietnam savaşı sırasında ABD yabani-ot ilacı (2,4-D ve 2,4,5-T) ve kargaşa bastırma

ilaçlarını kullanmıştır

• Irak 17.03.1988’de kendi halkına karşı (Halepçe’de) sinir zehiri kullanmıştır; bu uygulama 5000 kişinin ölümü

• Amerika’da Halkın Tapınağı adlı örgütün lideri Jim Jones’in emri ile tarikatın tüm üyelerine meyve sularına katılarak içirilen siyanür 900 kişinin topluca ölmesine

• Mart-1995’de Japonya’da Yüce Gerçek Tarikatı mensubu bir teröristin Tokyo metrosuna sarin

saldırısı sonucu 5500 kişi zehirlenmiş ve bunların 12’si ölmüştür

6

Taşıması gereken özellikler

• Renksiz, kokusuz ve havadan ağır

• Etkin olmalı

• Fiziksel ve kimyasal şartlara ve etkenlere (ışık, ısı, hava gibi) dayanıklı olmalı

• Mermi veya bomba ile atıldığında özelliklerini kaybetmemeli

• Varlığı belirleyiciler ile kolayca tespit edilmemeli ve maske ile kolay tutulmamalı

• Üretilmesi, depolanması, taşınması ve kullanılması kolay olmalı.

7

Kullanılma metotları

• Kimyasal silahlar kara mayınları, avcı

bombardıman uçakları, güdümlü füzeler, roket atarlar, tüfek bombaları, havanlar, obüsler,

püskürtücüler gibi silah veya araçlarla atılırlar

8

Vücuda giriş yolları

• Kimasal silahlar vücuda deri ve

mukozalar (göz, sindirim, solunum gibi) yoluyla girerler. Aerosol,

buhar, gaz halinde maruz

kalındığında <5 µm parçacıklar solunum yollarından kolayca

emilirler. Kimyasal silahlar deriden genellikle kolay emilirler. Günlük giysiler çok az koruma sağlar

9

Etki şekilleri

•Bu maddelerin etkileri son derece çeşitlidir;

bunlardan kimisi sinir zehiri, kimisi

metabolizma zehiri, kimisi kan zehiri olarak etkir;

kimisi irkilticidir; kimisi de canlının hareket ve

ruhsal durumun etkiler

ve bozar.

10

Sınıflandırılmaları

Etki şekli Örnekler

Sinir zehirleri Tabun, sarin, somon, VX Kan zehirleri Hidrosiyanik asit

Solunum yollarını irkiltenler

Fosgen, klor, kloropikrin

Hasar yapanlar Kükürtlü hardal, mustard, lewisit, arsin Kapasite bozucular LSD, atropin, narkotikler

Göz yaşartıcılar Dibenzoksapin, kloroasetofenon Kusturucular Difenilkloroarsin

11

Korunma

• Bu maddelere karşı normal olarak koruyucu elbise,

eldiven, maske ve çizmeleri koruma sağlar.

12

Kimyasal silahlara karşı genel koruyucu uygulamalar 1. Zehirli maddenin ortamdan uzaklaştırılması

• Deri yoluyla maruziyet: Giysiler çıkarılır, deri ve eller sabunlu suyla yıkanır. Sinir zehirleri alkali maddeler ve hipoklorit çözeltisi ile yıkımlanır. Saha şartlarında, yaralıların derisinden sinir zehirlerini uzaklaştırmak için %0.5 kalsiyum hipoklorit kullanılır.

• Hekim ve kurtarma ekipleri koruyucu maske, eldiven, elbise giymelidir.

• Etkilenenler bulaşık alandan çıkarılmalıdır.

• Varsa özel antidotu uygulanmalıdır.

• Yapay solunum vb solunumu destek uygulamalara başlanmalıdır.

• Ağızdan maruziyet: Mide yıkaması yapılır. Sürgüt verilir. Mide yıkamasına 3-4 gün devam edilir.

13

2. Zehirli maddelerin yıkımlanması

Madde Kullanılan maddeler

GA, GB, GD Bulaşık elbiseleri uzaklaştır Sabunlu suyla yıka

%0.5 hipoklorit

VX Amonyak

%2 sodyum hidroksit (DS2)*

M258A1 kiti**

HD, HN Gözleri suyla (tuzlu su) iyice yıka Bulaşık giysileri uzaklaştır

%0.5 hipoklorit çözeltisi Arsenikli bileşikler HD, HN’de olduğu gibi HL karışımı HD, HN’de olduğu gibi Fosgen Kaynağı uzaklaştır

Fosgen oksim Bol miktardaki suyla yıka Kusturucu

maddeler Sodyum hidroksit, alkali çözeltiler, DS2 Göz yaşartıcılar Kaynağı uzaklaştır

Gözleri bol miktarda suyla yıka Kapasite bozucular Deriyi sabunlu suyla yıka

14

3. Sağaltım uygulamaları

• İkincil enfeksiyonlara karşı sistemik antibiyotikler

• Solunum yolları salgılarını azaltmak için atropin verilir.

• Çırpınmalara karşı diazepam (Dİ yolla 10 mg) kullanılır;.

• Gözdeki bozukluklara karşı antibiyotikli-steroidli

merhemler, damlalar ve atropinli merhemler kullanılabilir;

atropin uygulaması birkaç saat arayla 1-3 gün sürdürülür.

• Mide yıkaması

• Özel antidotları kullanılır; Örğ arsenikli maddeler karşı dimerkaprol, hidrojen siyanüre karşı nitrit-sodyum

tiyosülfat kullanılır.

• Parenteral sıvı sağaltımı yapılır

15

Kimyasal silahların yok edilmesi

• Bu maddeler son derece tehlikelidirler. Buhar halinde baca dumanından çıkacak gazlara karşı gerekli tedbirler alındıktan sonra, 1370°C’ye kadarki yakma fırınlarında yakılarak veya

çelik tüplere konulup toprağa derin şekilde

gömülerek imha edilebilirler.

16

Organik Fosforlu

• AkE etkinliğini engelleyerek etkirler. Enzimi esteratik noktadaki serinin hidroksil grubu

aracılığında dönüşümsüz şekilde fosforile ederler

• Son derece zehirlidirler

• Bu maddelere deri, solunum, gözle ve seyrek olarak da sindirim yoluyla maruz kalınır

• OF-sinir zehirleri tipik muskarinik ve nikotinik etkilere yol açar

• Sağaltımda atropin ve oksim bileşiklerinden (pralidoksim klörür, 2-PAM-Cl; pralidoksim mesilat, P2S gibi) yararlanılır

17

Biyolojik Silahlar

İnsan, hayvan ve bitkilerde ölüm veya hasar meydana getirmek için;

mikroorganizmalar veya bunların toksinleriyle

yapılan savaş

18

Biyolojik Silahlar

 Mikroorganizmalar

Vejetatif

Spor

 ^Toksinler

19

Vejetatif Mikroorganizmalar

 Çiçek (Smallpox) Virüsü

 Yersinia pestis

 Vibrio cholerae

 Brucella türleri

 Coxiella burnetii

 Francisella tularensis

 Viral Hemorajik Ateş etkenleri

 Burkholderia mallei

20

Biyolojik Savaş Amacıyla Kullanılan Sporlar



21

Toksinler

 Botulinum toksini

 Risin Toksini (Ricinus communis)

 Enterotoksin B (Staphylococcus aureus)

 Mikotoksinler;

 ^Fusarium

^T-2,

 Myrotecium,

 Trichoderma,

 Cephalosporium,

 Verticimonosporium

22

Tarihçe

• Biyolojik silahların kullanılmasıyla ilgili ilk kayıtlar MÖ 6ncı yüzyıla kadar uzanır.

• Tatar ordusu 1346’da uzun süre kuşattığı (Kaffa kuşatması) Kırım kalesini alamayınca, vebalı insan cesetlerini mancınıklarla kaleden içeriye atarak yol açtıkları veba salgını sonucu şehri almışlardır

• Fransız ve Hint savaşı (1754-1767) sırasında Kuzey Amerika’daki İngilizler Fransız yanlısı Hintlilere çiçek virüsü ile bulaşık battaniyeler;

hediye etmişlerdir.

• Amerikan iç savaşları sırasında General George Washington kendi birliklerine çiçek aşısı

verirken, karşı tarafa çiçek virüsü vermiştir.

• Birinci Dünya Savaşı yıllarında ruam ve şarbon hastalığı etkenleri hayvanlara

23

Tarihçe…

• Almanlar İkinci Dünya Savaşı yıllarında Nazi kamplarındaki esirlere hepatitis A, Plasmodium türleri, Rickettsia türleri

enfekte ederek aşı ve ilaç (sülfonamidler gibi) denemeleri yapmışlar

• 1974-1981 yılları arasında Güneydoğu Asya’daki saldırılarda trikotesenler (sarı yağmur) kullanılmış ve 10.000 dolayında insan ölmüştür.

• 11 Eylül 2001 tarihindeki saldırıdan sonra Ekim-2001 sonuna kadar ABD’nin çeşitli yerlerinde 4’ü şüpheli 22 şarbon vakası bildirilmiş ve bunların 4’ü ölümle

sonuçlanmıştır.

24

Neden Biyolojik Terör?

• Çok ucuzdurlar;

– Nükleer ... 1000 birim – Kimyasal .... 100 birim – Biyolojik ... 1-10 birim

• Az miktarı büyük kitleleri etkiler

• Terör için ideal ajanlar

• Üretim kamuflajı kolay

• Kitleleri belli süre saf dışı bırakır

25

Biyolojik Silahlarda Aranan Özellikler

• Çabuk etkili olmalı

• Çabuk yayılmalı

• Çabuk kaybolmalı

• Ortamdan temizlenilebilme yöntemleri bilinmeli

26

Biyolojik Ajanlar

Kategori A

Ulusal güvenliği tehdit edecek riske sahip mikroorganizmaları içerir;

* Kolay yayılırlar

* İnsandan insana geçerler

* Mortalitesi yüksek tablolara yol açarlar

* Sosyal panik ve çöküntüye neden olurlar

* Korunma için özel çaba gerektirirler

27

Kategori A’daki Ajanlar

• Bacillus anthracis

• Yersinia pestis

• Clostridium botulinum

• Francisella tularensis

• Çiçek virüsü

• Filovirüsler (Ebola-Marburg hemorajik ateşi)

• Arenavirüsler (Lassa, Arjantin hemorajik ateşi)

28

Kategori B

* Yayılımları orta derecede,

* Ağır hastalık oluşturmayan,

* Mortaliteleri düşük infeksiyonlara neden olan etkenler.

29

Kategori

Kategori B B ’d ’d e e ki Ajanlar ki Ajanlar

• Coxiella burnetiiCoxiella burnetii

• Brucella türleriBrucella türleri

• Burkholderia malleiBurkholderia mallei

• Alfavirüsler (Venezuella At Ensefaliti, Batı ve Alfavirüsler (Venezuella At Ensefaliti, Batı ve Doğu At ensefalomiyeliti)

Doğu At ensefalomiyeliti)

• Clostridium perfringens (Clostridium perfringens ( toksin) toksin)

• Staphylococcus aureusStaphylococcus aureus (enterotoksin B) (enterotoksin B)

• Salmonella türleriSalmonella türleri

• Shigella dysenteriaeShigella dysenteriae

• Escherichia coliEscherichia coli (O157:H7, EHEC) (O157:H7, EHEC)

• V.choleraeV.cholerae

• Cryptosporidium parvumCryptosporidium parvum

30

Kategori Kategori C C

* * Kitleye yayılabilen ajanlar içerir. Kitleye yayılabilen ajanlar içerir.

31

Kategori

Kategori C C ’d ’d e e ki Ajanlar ki Ajanlar

• Mycobacterium tuberculosis Mycobacterium tuberculosis (çoğul dirençli suşlar)

(çoğul dirençli suşlar)

• Hantaan virüsHantaan virüs

• Sarı humma virüsüSarı humma virüsü

32

Viral Biyo-Silahlar

• Üstün bir teknoloji gerektirir

• Kitleye atmak zor

• Çoğunluğuna karşı aşı-tedavi yok

33

Biyolojik Silahlara Karşı Savunma Stratejileri

1. Hazırlık, önlemler

2. Saptamak, gözetim (ilk olgular, otopsi!) 3. Etkenin özelliklerini iyi bilme

4. Koruyucu yöntemlerin geliştirilmesi 5. İletişim ağının sağlıklı çalışması

34

Biyolojik Silahlara Karşı Korunma ve Savunma Stratejisi

• Hazırlık ve tedbirler:

– Erken uyarı sistemleri kurulması

• Biyolojik saldırının tespiti ve gözetim:

– Koruyucu ilaçlar, antidotlar, aşılamalar gibi tedbirlerin alınması

35

Biyolojik Silahlara Karşı Korunma ve Savunma Stratejisi…

• Etkenin tanısı ve özelliklerinin tanımlanması:

– Etkenin kısa sürede tanınması ve tanımlanması

• Koruyucu yöntemler:

– Fiziksel ve kimyasal korunma tedbirleri (aerosol saldırılar için maske, havalandırma süzgeçli sığınakların yapılması, ilaç, aşı, serum gibi maddelerin hazır halde bulundurulması gibi)

• Haberleşme

• Dezenfeksiyon

36

Şarbon (Antrax)

• Bacillus anthracis isimli bakterinin yol açtığı akut-bulaşıcı bir hastalıktır

• Şarbon aslında bir hayvan

hastalığıdır; hasta hayvanlarla veya hasta hayvanların doku ve

organlarıyla temas eden veya böyle hayvanlarda elde edilen gıdaları

tüketen insanlarda da karşılaşılır

• B.antracis’in vejetatif şekli (basil şekli) genellikle dayanıklı değildir

• Sporları fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı çok dayanıklıdır

37

Şarbon (Antrax)

• Hastalık Asya, Güney ve Doğu Avrupa, Afrika, Güney ve Orta Amerika, Ortadoğu, Karayibler, Avustralya gibi dünyanın büyük bir bölümünde yüzyıllar boyunca hem insanlarda, hem de

hayvanlarda görülmektedir

• Doğal şartlar altında, kanatlılar ve soğuk kanlı hayvanlar hariç, sıcak kanlı hayvanlar ve

insanlar hastalığa duyarlıdırlar

• Şarbon sporları vücutta üremeye başladıkları zaman hastalık hızlı bir seyir izler; üreyen

bakteriler kanamalar, ödem ve nekroza önder olan toksinler salgılar

38

Şarbon (Antrax)

• Şarbon hastalığı deri, solunum ve sindirim yoluyla bulaşır

• Biyolojik silah olarak kullanılma durumunda solunum ile bulaşma daha önemli ve tehlikelidir

• Şarbonun doğrudan insandan-insana bulaşması son derece seyrektir

• Şarbonun kuluçka süresi 2-60 gün arasında (ama, genellikle 1-6 gün) değişir

39

Şarbon (Antrax)

• Klinik şekilleri ve belirtileri

• Deri şekli:

– Bu insanlarda en sık görülen şarbon şeklidir

• Akciğer şekli

– İnsan şarbonunun en seyrek ama en ciddi şeklidir

• Sindirim şekli

– Bu tipe genellikle Asya ve Afrika’da rastlanır

40

41

Şarbon (Antrax)

Biyoterörizimle ilgili değerlendirmeler:

• Üretimi ucuz ve kolay

• Aerosol şeklinde kolay uygulanması

• Havada iyi dağılması,

• Dış şartlarda çok uzun süre dayanıklı kalması,

• Akciğer şarbonunda ölüm oranının çok yüksek olması

• Sağaltımının olmaması

• 1940-1960’lı yıllar arasında Japonya, İngiltere ve ABD tarafından üretilmiştir;

1995 yılında da Irak şarbona sahip olduğunu kabul etmiştir.