İNSAN HAKLARI EĞİTİMİNİN HUKUKSAL TEMELLERİ

İNSAN HAKLARI EĞİTİMİNİN HUKUKSAL TEMELLERİ

Prof. Dr. Yasemin KARAMAN KEPENEKCİ Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Fakültesi

A-Ulusal Düzenlemeler

1982 Anayasası, bütün diğer anayasalar gibi, insan hak ve özgürlükleri ile ilgili hükümler içermektedir.

1982 Anayasası’nın insan hakları eğitimi ile ilişkilendirilebilecek hükümleri Başlangıç bölümünde yer almaktadır. Örneğin, bu bölümde, “Her Türk vatandaşının bu anayasadaki temel hak ve hürriyetlerden ... yararlanarak ... onurlu bir hayat sürdürme maddi ve manevi varlığını bu yönde geliştirme hak ve yetkisine doğuştan sahip olduğu“

hükmüne yer verilmiştir.

• 1982 Anayasası' nın başlangıç bölümünde, “Topluca Türk vatandaşlarının ... birbirinin hak ve hürriyetlerine kesin saygı, karşılıklı içten sevgi ve kardeşlik duygularıyla ... huzurlu bir hayat talebine hakları bulunduğu“

şeklinde bir ifadeye de yer verilmiştir. Belirtilen

hükümlerin uygulanabilmesi, diğer bir deyişle, T.C.

vatandaşlarının temel hak ve özgürlüklerini kullanabilmesi ve başkalarının haklarına saygı

duymasının sağlanabilmesi başta insan hakları alanında

verilebilecek bir eğitim sayesinde gerçekleşebilir.

• 14 Haziran 1973 tarih ve 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’ nun 2. maddesinde, Türk ulusunun tüm bireylerinin yetiştirilmesinde öngörülen genel amaçlar saptanmıştır. Bu amaçlardan ikisinde

“insan hakları”ndan söz edilmiştir. Ancak doğrudan ve açık bir

anlatımla vatandaşlara haklarının öğretilmesi ve onlara hak bilinci kazandırılması öngörülmemiştir. Ama yasanın 16 Haziran 1983 tarih ve 2842 sayılı yasayla değiştirilen 2. maddesinin 1. bendinde tüm bireyleri Türk ulusunun değerlerini benimseyen, koruyan ve

geliştiren, ailesini, yurdunu ve ulusunu seven ve temel nitelikleri

Anayasa da belirtilen T. C. ‘ ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen

yurttaşlar olarak yetiştirmek amaçlanmıştır.

• Maddenin 2. bendinde ise bireylerin çeşitli

yönlerden gelişmiş bir kişiliği, özgür ve bilimsel düşünme gücü olan ve “ insan haklarına saygılı

“ kişiler olarak yetiştirilmesinin amaçlandığı

belirtilmiştir. Ayrıca aynı kanunda milli eğitimin temel ilkeleri arasında demokrasi eğitimi de

ayrı bir ilke olarak belirtilmiştir.

• Milli Eğitim Şuraları’nda da yer yer demokrasi eğitiminin yaygınlaştırılmasına yer verilmiştir.

Örneğin 12. Milli Eğitim Şurasının eğitim

programları komisyonunda yapılan teklifler arasında öğretim programlarının

düzenlenmesinde sevgi esasına dayanan

demokratik davranış geliştirme yanında hür düşünce ve hoşgörüyü geliştirme de

hedeflenmiştir.

B-Uluslararası Düzenlemeler

• Uluslararası hukukta da insan hakları eğitimi bir yükümlülük olarak yerini almaktadır. İnsan hakları öğretim ve eğitimi, uluslararası sözleşmeleri ve bu konuyu düzenleyen değişik nitelikteki öteki belgeleri kabul eden ve uluslararası kuruluşlara üye olan

devletlere yüklenen bir yükümlülüktür. Nitekim Birleşmiş Milletler’in ve Avrupa Konseyi’nin

belgelerinde insan haklarına ve temel özgürlüklerine

saygıyı güçlendirme amacı vurgulanmıştır.

1. Bazı Belgeler

a) İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi b) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi c) Çocuk Haklarına Dair Sözleşme

d) UNESCO Uluslararası Anlayış, İşbirliği ve Barış İçin Eğitim ve İnsan Haklarına ve Temel Özgürlüklere İlişkin Eğitim

Tavsiye Kararı

e) Avrupa Konseyi, İnsan Hakları Öğretimi Kararı

f) Avrupa Konseyi, Okullarda İnsan Hakları Öğretim ve Öğrenimi Tavsiye Kararı

g) BM İnsan Hakları Eğitimi On Yılı, Genel Kurul Kararı

2. Bazı Toplantılar

a) İnsan Hakları Öğretimi Uluslararası Kongresi (Viyana, 1978)

b) İnsan Hakları Öğretimi Bilgi ve Belge Uluslararası Kongresi (Malta, 1987)

c) İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi Uluslararası Kongresi (Montréal, 1993)

d) İnsan Hakları Dünya Konferansı: Viyana

Bildirgesi ve Eylem Programı (Viyana, 1993)

Kaynak

Karaman-Kepenekci, Y. (2000) İnsan Hakları

Eğitimi, Ankara: Anı Yayıncılık, 191 s.

TEŞEKKÜRLER…