Bazı demografik faktörlerin kent insanının bitki tercihleri üzerinde etkileri: Malatya kenti örneği

(1)

BAZI DEMOGRAFİK FAKTÖRLERİN KENT İNSANININ BİTKİ TERCİHLERİ ÜZERİNDE ETKİLERİ: MALATYA KENTİ ÖRNEĞİ

Atilla ATİK

^1*

, Bülent YILMAZ

²

, Latif Gürkan KAYA

²

, Fürüzan ASLAN

²

1Malatya İl Orman İşletme Müdürlüğü

2İnönü Üniversitesi GSTF Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Malatya

ÖZET

Hızlı nüfus artışı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan kentleşme sorunları, insanların gün geçtikçe doğadan uzaklaşmasına neden olmaktadır. Bu durum, kent içindeki yeşil dokunun önemini hem fonksiyonel hem de estetik bakımdan daha fazla arttırmaktadır. Kentsel yeşil alanlar içinde yer alan ev bahçeleri, parklar, mesire alanları vb. niceliklerinin yanında nitelik bakımından da kent insanının çevre algısı üzerinde etkili olmaktadır.

Bu alanlarda kullanılan bitkisel materyal, yeşil alanların kimlik kazanmasında önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.

Dış mekanlarda kullanılan bitkisel materyalin seçiminde genelde ekolojik koşullar belirleyici olmaktadır. Bunun yanı sıra, ilave bakım ve adaptasyon çalışmaları sonucunda ekolojik faktörler bakımından ortaya çıkan bazı sınırlandırmalar bazı türler için tamamen ortadan kaldırılabilmektedir. Bununla beraber kent insanının sahip olduğu demografik özelliklerin, bitki materyali seçimi üzerinde önemli bir faktör olduğu düşünülebilir. Bu noktadan hareketle çalışmanın hipotezi, kişiler arasındaki demografik farklılıkların (cinsiyet, eğitim durumu, yaş, meslek, medeni durum vb.) dış mekan bitki türü çeşitliliği üzerinde etkili olduğu varsayılarak kurulmuştur.

Çalışma kapsamında, Malatya kent halkının kentsel açık yeşil alanlarda kullanılan bitki materyali tercihleri incelenmiştir. Bu bağlamda, bazı demografik faktörlerle kent halkının bitki tercihleri arasında bir ilişkinin olup olmadığının saptanması ve var olan ilişkinin istatiksel olarak anlamlık düzeyinin belirlenmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Dış mekan bitkileri, demografik faktörler, Malatya

EFFECTS OF SOME DEMOGRAPHIC FACTORS ON THE PLANT PREFERENCES OF CITY RESIDENTS: THE CASE OF MALATYA CITY ABSTRACT

Rapid population growth and associated urbanization problems cause to move away people from nature day by day. This situation further enhances the importance of the green tissue in the city in both functional and aesthetical ways. Home gardens, parks, recreational areas and so on having been the parts of the urban green lands are effective on the perception of the environmental awareness of the residents. Plant material being used in these areas seems to be an important factor in winning for the identity of green lands.

The selection of plant material used in outdoors is generally the main determinant of ecological conditions. In addition, extra care and adaptation that may arise as a result of limitations in terms of ecological factors can be completely eliminated for some species. Therewithal, the residents of the city having own the demographic characteristics considered to be an important factor in the choice of plant material. From this point, the hypothesis of the study has been set up among the people according to their demographic differences (gender, status, education, age, occupation, marital status, etc.) assuming affect on the diversity of outdoor plant species.

Within the study, the preferences of the residents of the Malatya City to the plant materials having been used in urban open green lands have been analyzed. In this context, it is aimed to determine whether there is a relationship between some demographic factors and plant preferences of the residents of city and to determine the level of statistical significance of the relationship that exists.

Keywords: Outdoor plants, demographic factors, Malatya

(2)

1.GİRİŞ

Tarihsel süreç boyunca insanlar yaşam alanlarının içinde ve dışında estetik oluşturma, rahatlatıcı bir ortam sağlamak için bitkileri kullanmıştır (Yılmaz ve Irmak, 2004). Bununla beraber mitolojide bitkilerin tanrılar tarafından insanlara sunulan en değerli armağan olduğu olgusu mevcuttur (Gezgin, 2007). Bitkiler, dünya için vazgeçilmez bir oksijen kaynağı olarak görev yaparlar. Fonksiyonları bununla da sınırlı kalmayıp insanların hizmetine yiyecek, yakacak ve inşaat malzemesi sağlamak gibi işlevsel kullanım değerine sahip olan bitkiler, tüm bunlara ek olarak doğal çevremize de estetik görünüm katarlar (Walker, 1991). Birçok araştırmacı tarafından da belirtildiği üzere bitkilerin kent ekosistemlerine olan katkıları çok yönlüdür. Kentlerde ağaçlar;

hava kirliliğini önleme, sıcaklığın dengelenmesi ile enerji tasarrufu sağlama, nem sağlama, fauna ve floraya yaşam ortamı hazırlama gibi (Beckett et al., 1998; Beckett et al., 2000; Akbari et al., 2001), gürültüyü azaltma (Çepel, 1988; Walker, 1991), rüzgar, toz ve sera etkilerini azaltma (Nowak et al., 2000; Akbari, 2001; Kaya, 2009), ışık yansımalarını önleme (Heisler, 1986; Walker, 1991; Heisler and Grant, 2000) gibi kent ekosistemlerine çok önemli katkılar sağlar.

Günümüzde bitkiler kent bileşenlerinin ayrılmaz birer parçası konumundadırlar. Sanayileşmeye paralel hızlı nüfus artışı ve özellikle nüfusun kentlerde yoğunlaşması ile baskı altında kalan bu alanlarda yaşam kalitesinin iyileştirilmesine yönelik açık-yeşil alanlara, dolayısı ile bitkilere tarihin hiçbir döneminde olmadığı kadar ihtiyaç duyulmaktadır (Yılmaz ve Irmak, 2004). Bununla birlikte kentlerdeki çarpık ve plansız yapılaşma sonucu oldukça sınırlı olan yeşil alanlar sebebiyle toplum; doğa ile çok sınırlı bir şekilde ilişki kurabilmektedir. Bu durum, dış mekanlarda kullanılan bitkilerin önemini daha da arttırmaktadır. Bitki seçimi/varlığı gerek ekolojik denge, biyolojik onarım ve gerekse estetik açıdan büyük öneme sahiptir.

Türkiye, coğrafi özelliklerinden dolayı bugünkü verilere göre 12.000 civarında bitki taksonuna yaşam alanı sağlayan bir coğrafya üzerindedir (Erik ve Tahtakaya, 2004). Türkiye bu genetik zenginliğin yanı sıra endemik tür açısından da 3000’in üzerinde türe sahip olup endemizm oranı %34,4’dür. Kendi iklim kuşağı içerisindeki ülkelerle kıyaslandığında ülkemiz oldukça yüksek endemizm oranı ile dikkat çekmektedir (Özhatay vd., 2005).

Anadolu yarımadası ve Trakya’nın doğu kısımlarını kapsayan ülkemiz sınırları içinde yükselti ve bakıdaki çok kısa mesafeler arasında oluşan değişimin doğal bir sonucu olarak iklimsel farklılıklar ve dolayısıyla bitki örtüsünde de kısa mesafelerde tür, form ve alansal yayılış bakımından büyük değişimler görmek mümkündür. Bu durumun doğal bir yansıması olarak da kentlerde, gerek kent halkının konut bahçelerinde gerekse kent içinde gerçekleştirilen park ve bahçe düzenlemelerinde, dikimlerde kullanılan tür seçimlerinde bölgesel farklılıklar oluşur.

Park ve bahçe gibi nispeten küçük alanlarda ilave bakım ve sulama gibi tedbirlerle, kullanılan tür için yöreye ait biyotik ve abiyotik faktör temelli negatif etkilerin azaltılabildiği, bazı koşullarda ise tamamen giderilebildiği çalışmalar bulunmaktadır. Ancak bu gibi durumlarda bazen bakım maliyeti tesis maliyetinin çok üzerine çıkabilmektedir. Dolayısıyla dikimlerde kullanılan tür seçiminde türün biyolojik özelliklerinin ön planda tutulması proje başarısı üzerinde son derece önemlidir. Bunun yanı sıra tür seçimi üzerinde etkisi olan, sayılan bu doğal faktörlerden başka bir diğer etkili faktörün de residentin sahip olduğu demografik özellikler olduğu düşünülebilir. Kişiler arasındaki cinsiyet, eğitim durumu, yaş, meslek, medeni durum gibi demografik farklılıkların da dış mekan bitki tercihlerine etki edebildiği öngörülebilir. Bu öngörüden hareketle klimatik, edafik ve biyotik faktör farklılıklarının etkisinden büyük ölçüde arındırılmış Malatya kent halkı evren olarak seçilerek, oluşturulan örneklem üzerinde demografik faktörlerin bireylerin dış mekan bitki seçimleri üzerinde ne yönde bir etkiye sahip olduğu, aralarında anlamlı bir ilişkinin bulunup bulunmadığı tespit edilmek istenmiştir.

Bu çalışmanın amacı, bireylerin dış mekanlarda kullandıkları ya da kullanmak istedikleri bitki türü seçimleri ile çeşitli demografik faktörler (cinsiyet, medeni durum, yaş, meslek, eğitim vb.) arasında bir ilişkinin olup olmadığını ve var ise bu ilişkinin istatistiksel manada anlamlılık düzeyini belirlemektir. Bir diğer amaç ise, literatüre katkı sağlayarak bu amaçla yapılacak yeni çalışmalara ışık tutabilmektir.

(3)

2. MATERYAL VE YÖNTEM

Çalışmanın ana materyalini Malatya kentinde dış mekan bitkilerine olan talebi şekillendiren kent halkı oluşturmaktadır. Araştırma, Malatya kent merkezinde gerçekleştirilmiştir. Araştırmada kentin bitki yetiştiriciliği açısından önem arz eden doğal çevre koşulları, Malatya iline ait yıllık rapor, istatistik ve envanter bilgileri ile daha önceden konuyla ilgili olarak yapılmış araştırmalar yardımcı materyal olarak kullanılmıştır.

Adını Hititler döneminde "meyve bahçesi" anlamına gelen "Melitue, Maldiya, Melita" kelimelerinden alan Malatya kenti, son yıllarda hızlı kentleşme sürecinde olup, yoğun insan nüfusunun barındığı, konut ve yeni yerleşim yerlerinin hızla büyüdüğü bir il konumundadır. Malatya'nın, Anadolu ile Mezopotamya arasında geçit veren yol güzergâhında olması, tarihin ilk çağlarından bu yana çeşitli medeniyetlerin, il ve çevresinde yaşamasına sebep olmuştur.

Malatya tek başına dünya yaş kayısı üretiminde %11, dünya kuru kayısı üretiminde ise yaklaşık %70'lik bir paya sahiptir. Bu rakamların ışığında kentin, “Dünya Kayısı Başkenti” ünvanı ile anılmayı hak ettiği bir gerçektir. İl kayısı dışında elma, üzüm, dut, badem, şeftali, ceviz, armut, vişne, kiraz gibi çok çeşitli meyvelerden oluşan geniş bir ürün yelpazesine sahiptir. Türkiye genelinde meyve üretimi yapılan alan, tarım yapılan toplam alanın

%6,3'ü iken, Malatya’da meyve üretimi yapılan alan %22 civarında olup, ülke ortalamasının yaklaşık 3,5 katıdır (FKA, 2010).

Malatya ili Doğu Anadolu Bölgesi'nin Yukarı Fırat Havzasında ve Adıyaman, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van çöküntü alanının güneybatı ucunda yer almaktadır. Komşuları doğuda Elazığ ve Diyarbakır, güneyde Adıyaman, batıda Kahramanmaraş, kuzeyde Sivas ve Erzincan illeridir. İl topraklarının yüzölçümü 12.313 km² olup, 35° 54' ve 39° 03' kuzey enlemleri ile 38° 45' ve 39° 08' doğu boylamları arasında kalmaktadır. Malatya, Sultansuyu ve Sürgü Çayı Vadileri ile Akdeniz'e, Tohma Vadisi ile İç Anadolu'ya, Fırat Vadisi ile Doğu Anadolu'ya açılarak bu bölgeler arasında bir geçiş alanı oluşturur. Malatya genel olarak yüksek plato ve dağlardan oluşan bir arazi yapısına sahiptir. İl genelinde ortalama yükseklik 750-1000 m olup kent merkezinin ortalama yüksekliği ise 960 m’dir. Güneydoğu Toroslar'ın yüksek batı kısmını oluşturan sıradağlar, ilin güneyinde geniş yer kaplar. Malatya arazisinin çok büyük bir kısmını tarıma elverişli arazi ile çayır ve mera alanları oluşturmaktadır. Toplam yüzölçümün %34’ünü tarım alanları, %47’sini çayır ve mera arazisi teşkil etmektedir (FKA, 2010; OGM, 2010).

Kentte genel olarak karasal iklim tipi hakimdir. Denizden yüksekliği 950 m ve kent merkezine yaklaşık 8 km uzaklıktaki Malatya Meteoroloji Müdürlüğü uzun yıllar (1970-2011) iklim verilerine göre yıllık ortalama sıcaklık 14°C’dir. Ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu ay Temmuz (27,5°C), en düşük olduğu ay ise Ocaktır (0°C). En yüksek sıcaklık ortalaması 34,1°C (Temmuz), en düşük sıcaklık ortalaması ise -2,9°C (Ocak)’dir.

Yıllık ortalama yağışlı gün sayısı 93, donlu günler sayısı 69, yıllık toplam yağış miktarı ortalaması 372,7 mm’dir (MGM, 2012). Thorntwaite yöntemine göre Malatya ilinin; yarı kurak az nemli, oldukça sıcak, su fazlalığının kış mevsiminde yaşandığı (85 mm'lik fazlalık Ocak, Şubat, Mart aylarında görülmektedir), oldukça karasal iklime sahip olduğu görülmektedir. Malatya İstasyonu verilerine göre, su eksiğinin Nisan ayında başladığını, Temmuz ve Ağustos aylarında ise en yüksek düzeye ulaşarak Ekim ayı sonuna kadar devam ettiği anlaşılmaktadır (OGM, 2010).

Malatya kent halkının dış mekan bitkilerine yönelik taleplerinin belirlenmesi amacı ile binde bir yöntemi (Yıldız ve Bircan, 1994) kullanılarak belirlenen örneklem üzerinde, yüz yüze anket çalışması yapılmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı 2011 yılı verilerine göre Malatya İli merkez ilçe nüfusu 419.959 olarak verilmiştir (TÜİK, 2012). Bu veriden hareketle anketin uygulanacağı örneklem büyüklüğü 420 kişi olarak belirlendi. Çalışmanın tüm kent halkının görüşünü yansıtabilmesi amacıyla anketler evlerde, sokaklarda, meydanlarda, parklarda, kıraathanelerde, alışveriş mekanlarında, kamu ve özel sektöre ait iş yerlerinde yapıldı. Kent halkı ile yapılan ankette katılımcıların demografik özellikleri cinsiyet, medeni durum, yaş, eğitim düzeyi ve meslek grubu şeklinde 5 faktör ile belirlenmeye çalışıldı. Kent halkının dış mekan bitki tercihlerinin belirlenmesi evresinde standart formlar aracılığıyla uygulanan anketlerin değerlendirilme işlemleri ile katılımcıların dış mekan bitki tercihleriyle ilgili verilerin istatistiksel denetimleri için uygulanan Ki-Kare Testleri, SPSS 17.0 (Statistical Program of Scientific Search) istatistik programının yardımıyla gerçekleştirilmiş ve elde edilen sonuçlara ilişkin öneriler geliştirilmiştir.

(4)

3. BULGULAR

Ankete katılanların dış mekan bitki tercihlerinde cinsiyet, medeni durum, yaş grubu, eğitim ve meslek gruplarına göre istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olup olmadığının tespiti için ilgili değişkenlere Ki-Kare Bağımsızlık Testi uygulanmıştır.

Cinsiyet

Ankete katılanların %51,7’si (217 kişi) erkek, %48,3’ü (203 kişi) ise kadındır. Katılımcıların dış mekan bitki tercihleri cinsiyetlerine göre incelendiğinde; bahçelerinde dış mekan bitkisi olarak erkeklerin %49,8’inin (108 kişi) ilk tercihini meyve ağaçları oluştururken, kadınların %48,3’ü (98 kişi) ilk tercihlerini süs bitkilerinden yana kullanmışlardır. Erkeklerin %22,1’i süs bitkileri, %18’i orman ağaçları, %10,1’i ise ilk tercihlerinin sebze bitkileri olduğunu belirtmiştir. Kadınların ilk tercihlerinde meyve ağaçları %37,4 ile ikinci sırayı, sebze bitkileri

%8,9 ile üçüncü sırayı alırken, orman ağaçları %5,4’nün ilk tercihi olarak son sırada yer almıştır (Tablo 1).

Tablo 1. Katılımcıların cinsiyetlerine göre dış mekan bitki tercihleri.

Cinsiyet Dış Mekan Bitki Tercihi

Meyve ağaçları Orman ağaçları Süs bitkileri Sebze bitkileri Erkek sayısı

Oran (%)

108 39 48 22

49,8 18,0 22,1 10,1

Kadın sayısı

Oran (%) 76 11 98 18

37,4 5,4 48,3 8,9

Toplam (Kişi)

Oran (%) 184 50 146 40

43,8 11,9 34,8 9,5

Ki-Kare Bağımsızlık Testi sonuçlarına göre, erkeklerle kadınlar arasında dış mekan bitki tercihleri yönünden istatistiksel olarak %95 (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir (Tablo 2).

Tablo 2. Cinsiyete göre dış mekan bitki tercihleri Ki-Kare Testi sonuçları.

Value df Asymp. Sig.

(2-sided)

Pearson Chi-Square 38,344 3 ,000

Likelihood Ratio 39,626 3 ,000

Linear-by-Linear

Association 11,688 1 ,001

N of Valid Cases 420

Medeni Durum

Örneklemin %61,2’si (257 kişi) evli, %38,8’i (163 kişi) ise bekar kişilerden oluşmaktadır. Katılımcıların dış mekan bitki tercihleri medeni durumlarına göre incelendiğinde; bahçelerinde dış mekan bitkisi olarak evli olanların %45,9’unun (118 kişi) ilk tercihini meyve ağaçları oluştururken, bekar grubunun %41,1’i (67 kişi) ilk tercihlerini süs bitkilerinden yana kullanmışlardır. Evli grubunun %30,7’si süs bitkileri, %14’ü orman ağaçları,

%9,3’ü ise ilk tercihlerinin sebze bitkileri olduğunu belirtmiştir. Bekar grubunun ilk tercihlerinde meyve ağaçları

%40,5 ile ikinci sırayı, sebze bitkileri %9,8 ile üçüncü sırayı alırken, orman ağaçları %8,6’sının ilk tercihi olarak son sırada yer almıştır (Tablo 3).

(5)

Tablo 3. Katılımcıların medeni durumlarına göre dış mekan bitki tercihleri.

Medeni Durum

Dış Mekan Bitki Tercihi

Meyve ağaçları Orman ağaçları Süs bitkileri Sebze bitkileri Evli (Kişi)

Oran (%) 118 36 79 24

45,9 14,0 30,7 9,3

Bekar (Kişi)

Oran (%) 66 14 67 16

40,5 8,6 41,1 9,8

Toplam (Kişi)

Oran (%) 184 50 146 40

43,8 11,9 34,8 9,5

Evli ve bekar grup arasında dış mekan bitki tercihleri yönünden oluşan farklılığın Ki-Kare Testi sonuçlarına göre istatistiksel olarak anlamlı olmadığı belirlenmiştir (Tablo 4).

Tablo 4. Medeni duruma göre dış mekan bitki tercihleri Ki-Kare Testi sonuçları.

(2-sided)

Linear-by-Linear

Yaş

Örneklemin yaşa bağlı dış mekan bitki tercihi iki farklı yaş kombinasyonu (K1 ve K2) kullanılarak incelendi.

Birinci kombinasyonda 20 yaş ≥ I no’lu grubu, 21-40 yaş arası II no’lu grubu, 41-60 yaş arası III no’lu grubu, 61 yaş ≤ IV no’lu grubu oluştururken; ikinci kombinasyonda 35 yaş ve altındakiler birinci grubu, 36 ve üzeri yaşındakiler ikinci grubu oluşturacak şekilde bir grup düzeni oluşturuldu. Ankete katılanların %9’u (38 kişi) 20 yaş ve altı grubunu, %55,2’si (232 kişi) 21-40 yaş grubunu, %29,5’i (124 kişi) 41-60 yaş grubunu, %6,2’lik (26 kişi) kısmı ise 61 yaş ve üzeri grubunu oluşturmaktadır (Şekil 1a). İkinci kombinasyonda ise örneklemin %53,8’i (226 kişi) I. grubu oluştururken, %46,2’si (194 kişi) II. grubu oluşturmaktadır (Şekil 1b). Katılımcıların yaş ortalaması 36,1 olup en küçüğü 15, en büyüğü ise 88 yaşındadır.

Şekil 1a. Katılımcıların yaş grupları (K1). Şekil 1b. Katılımcıların yaş grupları (K2).

(6)

Katılımcıların dış mekan bitki tercihleri K1’deki yaş gruplarına göre incelendiğinde; bahçelerinde dış mekan bitkisi olarak I. grubun (20 yaş ve altı) %47,4’ünün (18 kişi), III. grubun %47,6’sının (59 kişi), IV. grubun

%61,5’inin (16 kişi) ilk tercihini meyve ağaçları oluştururken, II. grubun ilk tercihi %40,1’lik (93 kişi) oran ile süs bitkileri olmuştur. I, III ve IV. grupların ikinci tercihleri süs bitkileri, I ve II. grubun üçüncü tercihleri orman ağaçları, III ve IV. grubun ise sebze bitkileri olarak sıralanmıştır. Son tercihler I ve II. grupta sebze bitkileri iken III. ve IV. grubun son tercihlerini ise orman ağaçları oluşturmuştur (Tablo 5). Dış mekan bitki tercihi 2 nolu kombinasyona göre değerlendirildiğinde; bahçelerinde dış mekan bitkisi olarak I. grubun (35 yaş ve altı)

%40,3’ünün (91 kişi), II. grubun (36 yaş ve üzeri) %47,9’unun (93 kişi) ilk tercihini meyve ağaçları oluşturmaktadır. Her iki grubun da ikinci tercihleri süs bitkileri olarak belirlenmiştir. Grup I’de üçüncü tercih orman ağaçları, son tercih sebze bitkileri iken, Grup II’de ise üçüncü tercih sebze bitkileri ve son tercih olarak da orman ağaçlarından oluşan bir dış mekan bitki tercihi profili belirlenmiştir (Tablo 5).

Tablo 6 incelendiğinde birinci kombinasyondaki (K1) Ki-Kare Testi sonuçlarına göre yaş grupları arasında dış mekan bitki tercihleri yönünden istatistiksel manada anlamlı bir farklılık olmadığı tespit edilirken, K2’deki gruplar arasındaki farklılığın ise istatistiksel manada (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı olduğu belirlenmiştir (Tablo 7).

Tablo 5. Katılımcıların yaş kombinasyonları bazında dış mekan bitki tercihleri.

Kombinasyon Yaş Grubu Dış Mekan Bitki Tercihi

Meyve ağaçları Orman ağaçları Süs bitkileri Sebze bitkileri

K1

Grup I (Kişi)

Oran (%) 18 4 13 3

47,4 10,5 34,2 7,9

Grup II (Kişi) Oran (%)

91 32 93 16

39,2 13,8 40,1 6,9

Grup III (Kişi) Oran (%)

59 13 35 17

47,6 10,5 28,2 13,7

Grup IV (Kişi) Oran (%)

16 1 5 4

61,5 3,8 19,2 15,4

Toplam (Kişi)

Oran (%) 184 50 146 40

43,8 11,9 34,8 9,5

K2

Grup I (Kişi) Oran (%)

91 29 90 16

40,3 12,3 39,8 7,1

Grup II (Kişi)

Oran (%) 93 21 56 24

47,9 10,8 28,9 12,4

Toplam (Kişi) Oran (%)

184 50 146 40

43,8 11,9 34,8 9,5

Tablo 6. Katılımcıların K1’deki yaş gruplarına göre dış mekan bitki tercihleri Ki-Kare Testi sonuçları.

(2-sided)

Linear-by-Linear

Association ,456 1 ,500

(7)

Tablo 7. Katılımcıların K2’deki yaş gruplarına göre dış mekan bitki tercihleri Ki-Kare Testi sonuçları.

(2-sided)

Linear-by-Linear

Meslek

Ankete katılanların meslek bazında sınıflandırılabilmesi amacıyla 7 grup oluşturulmuştur. Bu gruplandırmanın oransal dağılımı; memurlar %18,1 (76 kişi), işçiler %12,1 (51 kişi), emekliler %8,3 (35 kişi), serbest meslek sahipleri %15 (63 kişi), işsizler %5 (21 kişi), çiftçiler %1,7 (7 kişi), diğer (öğrenci ve ev hanımları) %39,8 (167 kişi) olarak tespit edilmiştir (Şekil 2).

Şekil 2. Katılımcıların meslek grupları.

Katılımcıların dış mekan bitki tercihleri meslek gruplarına göre incelendiğinde; bahçelerinde dış mekan bitkisi olarak memurlardan oluşan grupta süs bitkileri %48,7 (37 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %35,5 (27 kişi) ile meyve ağaçları, %11,8 (9 kişi) ile orman ağaçları ve %3,9’luk (3 kişi) bir oran ile sebze bitkileri izlemektedir. İşçilerden oluşan grupta meyve ağaçları %54,9 (28 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla

%25,5 (13 kişi) ile süs bitkileri, %15,7 (8 kişi) ile orman ağaçları ve %3,9’luk (2 kişi) bir oran ile sebze bitkileri izlemektedir. Emeklilerden oluşan grupta meyve ağaçları %68,6 (24 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla

%36,5 (19 kişi) ile süs bitkileri ve her ikisi de 4’er kişinin ilk tercihinde yer alan orman ağaçları ve sebze bitkileri izlemektedir. Serbest meslek sahiplerinden oluşan grupta meyve ağaçları %42,9 (27 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %22,2 (14 kişi) ile orman ağaçları, %19,0 (12 kişi) ile süs bitkileri ve %15,9’luk (10 kişi) bir oran ile sebze bitkileri izlemektedir. İşsizlerden oluşan grupta meyve ağaçları %57,1 (12 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %23,8 (5 kişi) ile süs bitkileri ve her ikisi de %9,5’lik bir oran ile 2’şer kişinin ilk tercihinde yer alan orman ağaçları ve sebze bitkileri izlemektedir. Çiftçilerden oluşan grubun büyük çoğunluğu (%85,7) ilk tercihini meyve ağaçlarından yana kullanırken geriye kalan %14,3’lük kısmın ise dış mekan bitki taleplerinde ilk tercihini süs bitkileri oluşturmaktadır. Bu grubun dış mekan bitki tercihlerinin ilk sırasında orman ağaçları ve sebze bitkileri yer almamaktadır. Diğer olarak sınıflandırılan ve katılımcıları, yukarıda sayılan meslek grupları dışında kalan, öğrenci, ev hanımı vb. kişilerden oluşan grupta süs bitkileri

%43,1 (72 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %35,9 (60 kişi) ile meyve ağaçları, %12 (20 kişi) ile sebze bitkileri ve %9’luk (15 kişi) bir oran ile orman ağaçları izlemektedir (Tablo 8).

(8)

Tablo 8. Katılımcıların meslek gruplarına göre dış mekan bitki tercihleri.

Meslek Grubu Dış Mekan Bitki Tercihi

Meyve ağaçları Orman ağaçları Süs bitkileri Sebze bitkileri Memur (Kişi)

Oran (%)

27 9 37 3

35,5 11,8 48,7 3,9

İşçi (Kişi)

Oran (%) 28 8 13 2

54,9 15,7 25,5 3,9

Emekli (Kişi) Oran (%)

24 2 6 3

68,6 5,7 17,1 8,6

Serbest (Kişi)

Oran (%) 27 14 12 10

42,9 22,2 19,0 15,9

İşsiz (Kişi) Oran (%)

12 2 5 2

57,1 9,5 23,8 9,5

Çiftçi (Kişi)

Oran (%) 6 0 1 0

85,7 0,0 14,3 0,0

Diğer (Kişi)

Oran (%) 60 15 72 20

35,9 9,0 43,1 12,0

Toplam (Kişi) Oran (%)

184 50 146 40

43,8 11,9 34,8 9,5

Ki-Kare Testi sonuçlarına göre katılımcıların meslek gruplarına göre dış mekan bitki tercihleri arasında (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir (Tablo 9).

Tablo 9. Katılımcıların meslek gruplarına göre dış mekan bitki tercihleri Ki-Kare Testi sonuçları.

(2-sided)

Linear-by-Linear

N of Valid Cases 420 Eğitim

Katılımcıların eğitim düzeyleri incelendiğinde; %5,7 (24 kişi) okuma yazma bilmeyen grubu, %16,4 (69 kişi) ilkokul, %12,4 (52 kişi) ortaokul, %35 (147 kişi) lise, %8,8 (37 kişi) önlisans, %19,8 (83 kişi) lisans ve %1,9 (8 kişi) lisansüstü eğitim almış grubu oluşturmaktadır (Şekil 3).

Şekil 3. Katılımcıların eğitim düzeyleri.

(9)

Katılımcıların dış mekan bitki tercihleri eğitim düzeylerine göre incelendiğinde; bahçelerinde dış mekan bitkisi olarak okuma yazma bilmeyen grupta meyve ağaçları %54,2 (13 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla

%29,2 (7 kişi) ile süs bitkileri %12,5 (3 kişi) ile sebze bitkileri, %4,2’lik (1 kişi) bir oran ile orman ağaçları izlemektedir. İlkokul mezunlarından oluşan grupta meyve ağaçları %52,2 (36 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %17,4 (12 kişi) ile sebze bitkileri, %15,9 (11 kişi) ile orman ağaçları, %14,5’lik (10 kişi) bir oran ile süs bitkileri izlemektedir. Ortaokul mezunlarından oluşan grupta meyve ağaçları %48,1 (25 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %36,5 (19 kişi) ile süs bitkileri ve her ikisi de 4’er kişinin ilk tercihinde yer alan orman ağaçları ve sebze bitkileri izlemektedir. Lise mezunlarından oluşan grupta meyve ağaçları %42,2 (62 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %36,7 (54 kişi) ile süs bitkileri, %10,9 (16 kişi) ile orman ağaçları ve %10,2’lik (15 kişi) bir oran ile sebze bitkileri izlemektedir. Önlisans mezunlarından oluşan grupta meyve ağaçları ve süs bitkileri %32,4 (12 kişi) birlikte ilk sırada yer alırlarken bunları sırasıyla %29,7 (11 kişi) ile orman ağaçları ve

%5,4’lük (25 kişi) bir oran ile sebze bitkileri izlemektedir. Lisans mezunlarından oluşan grupta süs bitkileri %47 (39 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %41 (34 kişi) ile meyve ağaçları, %7,2 (6 kişi) ile orman ağaçları ve %4,8’lik (4 kişi) bir oran ile sebze bitkileri izlemektedir. Lisansüstü mezunlarından oluşan grupta süs bitkileri %62,5 (5 kişi) ile ilk sırada yer alırken bunu sırasıyla %25 (2 kişi) ile meyve ağaçları, %12,5 (1 kişi) ile orman ağaçları izlemektedir. Bu grupta ilk tercihinde sebze bitkilerini seçen kişi bulunmamaktadır (Tablo 10).

Okuma yazma bilmeyen, ilkokul, ortaokul ve lise mezunları gruplarında katılımcıların dış mekan bitki tercihlerinde meyve ağaçları ilk sırada yer alırken önlisans mezunlarında meyve ağaçları ve süs bitkileri eşit tercih oranına sahip olduğu belirlenmiştir. Lisans ve lisansüstü gruplarda ise süs bitkileri tercihi ilk sırada bulunmaktadır. Buna dayanarak, eğitim düzeyi yükseldikçe katılımcıların dış mekan bitki tercihlerinin süs bitkileri lehinde artış gösterdiği sonucuna varılabilir.

Tablo 10. Katılımcıların eğitim düzeylerine göre dış mekan bitki tercihleri.

Eğitim Düzeyi Dış Mekan Bitki Tercihi

Meyve ağaçları Orman ağaçları Süs bitkileri Sebze bitkileri Okur-Yazar

Olmayan (Kişi) Oran (%)

13 1 7 3

54,2 4,2 29,2 12,5

İlkokul (Kişi) Oran (%)

36 11 10 12

52,2 15,9 14,5 17,4

Ortaokul (Kişi)

Oran (%) 25 4 19 4

48,1 7,7 36,5 7,7

Lise (Kişi) Oran (%)

62 16 54 15

42,2 10,9 36,7 10,2

Önlisans (Kişi) Oran (%)

12 11 12 2

32,4 29,7 32,4 5,4

Lisans (Kişi)

Oran (%) 34 6 39 4

41,0 7,2 47,0 4,8

Lisansüstü (Kişi) Oran (%)

2 1 5 0

25,0 12,5 62,5 0

Toplam (Kişi)

Oran (%) 184 50 146 40

43,8 11,9 34,8 9,5

Ki-Kare Testi sonuçlarına göre katılımcıların eğitim düzeylerine göre dış mekan bitki tercihleri arasında (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir (Tablo 11).

(10)

Tablo 11. Katılımcıların eğitim düzeyine göre dış mekan bitki tercihleri Ki-Kare Testi sonuçları.

(2-sided)

Linear-by-Linear

Eğitimin dış mekan bitki tercihi üzerindeki etkisi üniversite mezunu (önlisans, lisans ve lisansüstü) ve üniversite mezunu değil (cahil, ilkokul, ortaokul ve lise) şeklinde farklı bir gruplandırma ile daha belirlenmeye çalışıldı. Bu iki grup arasındaki dış mekan bitki tercihi farklılığının istatistiksel manadaki önemini tespit etmek için Ki-Kare bağımsızlık testi uygulandı. Ki-Kare Testi sonuçlarına göre katılımcıların üniversite mezunu olup olmamalarına göre de dış mekan bitki tercihleri arasında (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı farklılık olduğu belirlenmiştir (Tablo 12).

Tablo 12. Katılımcıların üniversite mezuniyet durumuna göre dış mekan bitki tercihleri Ki-Kare Testi sonuçları.

(2-sided)

Linear-by-Linear

4. TARTIŞMA VE SONUÇ

Sanayileşmenin sonucu olarak kentlerdeki hızlı nüfus artışı ve yapılaşma kent halkını doğadan uzaklaştırmakta ve psikolojik olarak baskı altına almaktadır. Böylece rekreasyon ihtiyacı artan kent insanının bu ihtiyacını karşılayabileceği en yakın yer olarak ev bahçeleri önem kazanmaktadır. Peyzaj planlama çalışmalarında bitki türü seçimi, toplumun sosyo-ekonomik yapısı ile yörenin ekolojik koşullarına bağlı olarak ülkeden ülkeye, bölgeden bölgeye değişiklikler gösterir (Var ve Acar, 1995).

Ülkemizin coğrafi özellikleri ve buna bağlı olarak da iklim karakteristiklerinde çok kısa mesafelerde büyük değişimler olabilmektedir. Bu değişimler bir yandan ülkenin bitki florasındaki zengin tür çeşitliliğinin kaynağını oluştururken diğer taraftan birbirine yakın yöreler arasında dahi bitki türü seçiminde farklılıklar oluşmasına neden olmaktadır. Bitki türü seçiminde yöresel farklılıkların oluşmasında yöre insanının dünya ve ülke genelinde oluşan zamana bağlı değişimlerle, tarihsel süreç içerisinde şekillenen yaşam biçimleri ve alışkanlıkları da önemli derecede rol oynar. Bitki türü seçiminde tercih farklılığına sebep olan bir diğer etken de insanların sahip oldukları demografik özellikleridir. Bireyler cinsiyet, yaş, medeni durum, meslek ve eğitim düzeyi vb gibi demografik değişkenlere bağlı olarak bahçelerinde farklı form ve fonksiyonlara sahip bitki türlerini tercih edebilirler. Beş farklı demografik değişkenin (cinsiyet, medeni durum, yaş, meslek ve eğitim düzeyi) Malatya kent halkı örneğinde, halkın dış mekan bitki tercihine etki ve ilişkisinin belirlenmesi, bu ilişkinin istatistiksel açıdan öneminin araştırıldığı bu çalışmada aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

Kent halkının dış mekan bitki tercihlerinde meyve ağaçları %43,8’lik (184 kişi) oran ile ilk sırada yer alırken bunu %34,8 (146 kişi) ile süs bitkileri, %11,9 (50 kişi) ile orman ağaçları izlemekte olup %9,5’luk (40 kişi) oransal değer ile sebze bitkileri ise tercih sıralamasında son sırada yer almaktadır.

Cinsiyet değişkeni göz önüne alınarak yapılan değerlendirmede ise erkek katılımcıların %49,8’i (108 kişi) dış mekan bitki tercihi olarak meyve ağaçlarını, %22,1’i (48 kişi) süs bitkilerini, %18’i (39 kişi) orman ağaçlarını,

(11)

%10,1’i (22 kişi) sebze bitkilerini seçmişlerdir. Kadın katılımcıların ise %48,3’ü (98 kişi) süs bitkilerini ilk tercih olarak belirtirken, %37,4’ü (76 kişi) meyve ağaçlarını, %8,9‘u (18 kişi) sebze bitkilerini, %5,4’ü (11 kişi) orman ağaçlarını seçmiştir.

Erkek katılımcıların tercih sıralamasında meyve ağaçları örneklemin geneliyle uyumlu olarak ilk tercih olarak belirirken, kadın katılımcıların bu yöndeki ilk tercihi ise süs bitkileri olmuştur. Cinsiyetin dış mekan bitki tercihi üzerindeki etkisini istatistiksel olarak değerlendirilebilmek için erkek ve kadın katılımcı tercih sonuçlarına Ki- Kare Bağımsızlık Testi uygulanmıştır. Buna göre, erkeklerle kadınlar arasında dış mekan bitki tercihleri yönünden istatistiksel olarak %95 (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı farklılık olduğu, dolayısıyla cinsiyetin dış mekan bitki tercihinde etkisi olan bir demografik değişken olduğu saptanmıştır.

Medeni durum değişkeni göz önüne alınarak yapılan değerlendirmede ise evli katılımcıların %45,9’u (118 kişi) dış mekan bitki tercihi olarak meyve ağaçlarını, %30,7’si (79 kişi) süs bitkilerini, %14’ü (36 kişi) orman ağaçlarını, %9,3’ü (24 kişi) sebze bitkilerini seçmişlerdir. Bekar katılımcıların ise %41,1’i (67 kişi) süs bitkilerini ilk tercih olarak belirtirken, %40,5’i (66 kişi) meyve ağaçlarını, %9,8‘i (16 kişi) sebze bitkilerini,

%8,6’sı (14 kişi) orman ağaçlarını seçmiştir.

Evli katılımcıların tercih sıralamasında meyve ağaçları örneklemin geneliyle uyumlu olarak ilk tercih olarak belirirken, bekar katılımcıların bu yöndeki ilk tercihi ise süs bitkileri olmuştur. Medeni durumun dış mekan bitki tercihi üzerindeki etkisini istatistiksel olarak değerlendirilebilmek için evli ve bekar katılımcı tercih sonuçlarına Ki-Kare Bağımsızlık Testi uygulanarak erkeklerle kadınlar arasında dış mekan bitki tercihleri yönünden oluşan farklılığın istatistiksel olarak anlamlı olmadığı, sonucun rastlantısal olduğu, dolayısıyla medeni durumun dış mekan bitki tercihinde etkisi olan bir demografik değişken olmadığı sonucuna varılmıştır.

Yaş değişkeni ile dış mekan bitki tercihi arasındaki ilişkinin belirlenebilmesi için değişken, iki farklı kombinasyon (K1 ve K2) altında incelenmiştir. K1’deki gruplar incelendiğinde, Grup II hariç olmak üzere diğer 3 grupta da meyve ağaçları ilk tercih, süs bitkileri ikinci tercih olarak belirlenirken, Grup II’nin ise ilk tercihi süs bitkileri, ikinci tercihi meyve ağaçları olarak oluşmuştur. K2’deki gruplar incelendiğinde, her iki grupta da meyve ağaçları birinci tercih, süs bitkileri ikinci tercih olarak belirlenmiştir. Grup I’de üçüncü tercih orman ağaçları iken grup II’de sebze bitkileridir. Yaş değişkeni K1 altında oluşturulan gruplar arasında dış mekan bitki tercihi üzerinde istatistiksel olarak anlamlı değildir.

K2 bünyesinde 35 yaş ve altındaki katılımcılar (Grup I) ile 36 yaş ve üzeri katılımcılardan (Grup II) oluşan 2 grup arasında yapılan değerlendirmede ise yaş değişkeni dış mekan bitki tercihleri üzerinde istatistiksel manada

%95 güven düzeyinde anlamlı etkiye sahiptir.

Meslek değişkeni göz önüne alınarak yapılan değerlendirmede ise memur ve diğer (ev hanımı, öğrenci vb.) gruplarındaki katılımcıların sırasıyla %48,7 (37 kişi) ve %43,1 (72 kişi) oransal değerleri ile dış mekan bitki tercihlerinde ilk sırayı süs bitkileri almaktadır. Geriye kalan işçi, emekli, serbest meslek, işsiz ve çiftçilerden oluşan 5 meslek grubunda da ilk tercih meyve ağaçları yönündedir.

Meslek değişkeninin dış mekan bitki tercihi üzerindeki etkisini istatistiksel olarak değerlendirilebilmek için meslek gruplarındaki katılımcı tercih sonuçlarına Ki-Kare Bağımsızlık Testi uygulanmıştır. Buna göre, meslek grupları arasında dış mekan bitki tercihleri yönünden istatistiksel olarak %95 (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı farklılık olduğu, dolayısıyla meslek değişkeninin dış mekan bitki tercihinde etkisi olan bir demografik değişken olduğu belirlenmiştir.

Eğitim değişkeni katılımcıların eğitim düzeyleri (okur-yazar olmayan, ilkokul, ortaokul, lise, önlisans, lisans ve lisansüstü) ve üniversite eğitimine (önlisans, lisans veya lisansüstü) sahip olup olmadıklarına göre iki yönlü değerlendirilmiştir. Önlisans eğitimine sahip grupta süs bitkileri ile meyve ağaçlarını tercih edenlerin oranı eşit ve ilk sırada yer alırken, lisans ve lisansüstü eğitime sahip katılımcı gruplarının dış mekan bitki tercihlerinde ilk sırayı süs bitkileri almaktadır. Oku-yazar olmayan, ilkokul, ortaokul ve lise eğitimi düzeyine sahip katılımcı gruplarında ise ilk tercih meyve ağaçları yönündedir.

Eğitim düzeyi değişkeninin hem son mezun olunan okul bazında 7 grup altında hem de üniversite eğitimi almış/almamış olarak 2 grup altında istatistiksel değerlendirmesi amacıyla gruplar arasında Ki-Kare testleri uygulanmıştır. Buna göre, meslek grupları arasında her iki değerlendirmede de dış mekan bitki tercihleri yönünden istatistiksel olarak %95 (p<0,05) güven düzeyinde anlamlı farklılık olduğu, dolayısıyla meslek

(12)

Sonuçlar genel olarak değerlendirildiğinde, Malatya kent halkı örneğinde incelenen cinsiyet, medeni durum, yaş, meslek ve eğitim düzeyine ilişkin 5 demografik değişkenden medeni durum dışında kalan diğer 4 değişkenin insanların dış mekanlarında kullandıkları ya da kullanacakları bitki tercihleri üzerinde etkili olduğu tespit edilmiştir. Dış mekan bitkisel materyal seçimi üzerinde lokalizeler arasında coğrafi farklılıkların getirmiş olduğu klimatik, edafik ve biyotik etkenler ile yörede tarihsel birikim sonucu oluşan kültürel yapıya ek olarak, bu çalışma sonucunda demografik değişkenlerin de etkili olduğu sonucu çıkarılabilir. Elde edilen bu veriler ışığında sosyo-ekonomik ve coğrafi kriterler bakımından farklı özelliklere sahip yörelerde yapılacak çalışmalarla da dış mekan bitki seçimlerinde demografik faktörlerin etkisinin araştırılması önerilmektedir.

KAYNAKLAR

 Akbari, H. 2001. Shade Trees Reduce Building Energy Use and CO2 Emissions From Power Plants.

Environmental Pollution. 116, 119-126.

 Akbari, H., Pomerantz, M., Taha, H. 2001. Cool Surfaces and Shade Trees To Reduce Energy Use and Improve Air Quality in Urban Areas. Solar Energy. 70 (3):295-310.

 Beckett, K. P., Freer-Smith, P. H., Taylor, G. 1998. Urban Woodlands; Their Role in Reducing the Effects of Particulate Pollution. Environmental Pollution. 99, 347-360.

 Beckett, K. P., Freer-Smith, P. H., Taylor, G. 2000. Particulate Pollution Capture By Urban Trees; Effects of Species and Windspeed. Global Change Biology. 6 (3):995-1003.

 Çepel, N. 1988. Peyzaj Ekolojisi. İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Yayın No: 3510, İstanbul.

 Erik, S., Tahtakaya, B. 2004. Türkiye Florası Üzerine, Kebikeç 17:139-163.

 FKA 2010. Kayısı Araştırma Raporu. Fırat Kalkınma Ajansı, Malatya, 63 s.

 Gezgin, D. 2007. Bitki Mitosları. Sel Yayıncılık, İstanbul.

 Heisler, G. M. 1986. Effects of Individual Trees on the Solar Radiation Climate of Small Buildings. Urban Ecology. 9 (3): 337-359.

 Heisler, G. M., Grant, R. H. 2000. Ultraviolet Radiation in Urban Ecosystems with Consideration of Effects on Human Healty. Urban Ecosystems. 4 (3):193-229.

 Kaya, L.G. 2009. Assessing Forests and Lands with Carbon Storage and Sequestration Amount by Trees in the State of Delaware, USA. Scientific Research and Essays, Vol. 4 (10), 1100-1108.

 MGM 2012. 17199-Malatya Meteoroloji Bülteni, Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Malatya Meteoroloji Müdürlüğü, Malatya.

 Novak, D. J., Civerolo, K. L., Rao, S. T., Sistla, G., Luley, C. J., Crane, D. E. 2000. A Modeling Study of the Impact of Urban Trees on Ozone. Atmospheric Environment. 34 (10):1601-1613.

 OGM 2010. Malatya İl Çevre Durum Raporu. Malatya İl Çevre ve Orman Müdürlüğü, Malatya, 366 s.

 Özhatay, N., Byfield, A., Atay, S. 2005. Türkiye’nin 122 Önemli Bitki Alanı, WWF Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) Yayını, İstanbul.

 TÜİK 2012. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi. Türkiye İstatistik Kurumu.

http://rapor.tuik.gov.tr/reports/rwservlet?adnks db2&ENVID=adnksdb2Env&report=wa_idari_yapi_10 sonrasi. RDF&p_il1=44&p_yil=2011&p_ dil= 1 & desformat=html. (Erişim Tarihi: 14.07.2012)

 Var, M., Acar, C. 1995. Doğu Karadeniz Bölgesin-de Toplumun Fidan Talebi ve Mevcut Fidanlıkların Üretim Programlarının Karşılaştırılması. KTÜ I. Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi-Bildiriler I. Cilt, 23- 25 Ekim, Trabzon.

 Walker, T. D. 1991. Planting Design. Van Nostrand Reinhold, ISBN: 0-471-29022-X, New York, 196 p.

 Yıldız, N., Bircan, H. 1994. Uygulamalı İstatistik. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No: 704 Erzurum.

 Yılmaz, H., Irmak, M. A. 2004. Erzurum Kenti Açık-Yeşil Alanlarında Kullanılan Bitki Materyalinin Değerlendirilmesi. Ekoloji.13 (52):9-16.