HEDİYELİK EŞYA MAĞAZALARINDAKİ EL SANATLARI ÜRÜNLERİ (ANKARA İLİ ÖRNEĞİ)
*Tuba GÜNGÖR
Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Öğrencisi Tel: 05363266604
dora_tuba@hotmail.com H.Sinem ŞANLI
Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi Aile ve Tüketici Bilimleri Eğitimi Bölümü Tel: 03124851161/1048
hurrem@gazi.edu.tr
Özet
Bu araştırma; Ankara ilinde bulunan hediyelik eşya mağazalarındaki el sanatları ürünlerinin çeşitleri ve kullanılan hammaddeleri belirlemek amacıyla planlanmıştır. Araştırmanın evrenini; Ankara’da bulunan hediyelik eşya amaçlı üretilen el sanatları ürünlerini satan mağaza sahipleri oluşturmaktadır. Araştırmanın evreninde bulunan 229 mağaza sahibi, ATO (Ankara Ticaret Odası)’dan alınan verilerle 563 tane hediyelik eşya mağazasından rastgele (%95 güvenilirlikle basit tesadüfi örnekleme ile) örnekleme ile seçilmiştir. Veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen anket kullanılmıştır. Ankara ilindeki hediyelik eşya mağazalarında; 7 farklı hammaddeden (lif, ağaç, taş, toprak, deri, maden ve ince dal ve sap) imal edilmiş 133 adet hediyelik el sanatı ürünü belirlenmiştir. Bu el sanatları ürünlerin bazılarının tek bir hammaddeden, bazılarının ise iki ya da daha çok hammaddenin bir araya gelmesi ile üretildiği tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: El sanatları, hediyelik eşya, hammadde, Ankara
Handicraft Products in Souvenir Shops (Ankara Province Example)
Abstract
This study has been planned in order to determine the effects of the variety and raw materials of handicrafts on the sales of handicrafts. The owners of the handicrafts shops who sell handicrafts as giftware in Ankara compose the core of the study. 229 shop owners have been selected randomly from the findings taken by Ankara Chamber of Commerce among 563 giftware shops (with 95% of the simple random sampling). 133 giftware handicrafts made by 7 different raw materials (fiber, wood, stone, soil, leather and narrow branch and stalk) have been determined in the giftware shops in Ankara. It has been found that some of these handicrafts have been made by just one raw material, whereas others have been produced by two or more raw materials.
Keywords: Handicraft, souvenir, raw material, Ankara
172
*Bu çalışma Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde hazırlanan Yüksek Lisans tezinin bir kısmıdır.
1. GİRİŞ
El sanatları, bir milletin milli kültürünü simgeleyen ve tanıtan en önemli unsurdur. El sanatlarını temsil eden ürünler o ülkenin kültürel kimliğinin en canlı belgeleridir. Bir ülkenin gelenek ve göreneklerinin, yaşam biçiminin kuşaktan kuşağa aktarılmasında bununla birlikte geliştirilerek devam ettirilmesinde en büyük rolü el sanatları oynar (Yazıcıoğlu ve Tezel, 1997:1).
El sanatları üretimi, kısaca, belirli hammaddeleri el becerisi ve gerekirse basit el araçlarıyla işleyerek, işlenmiş (mamul) ve yarı işlenmiş ürünler elde etmektir (Aktan, 1989:4). El sanatı ürünleri ise; kendine özgü teknolojiyle yapılan, üretimde yoğun makine kullanımı olmayan ve gerektiğinde basit el araçları kullanılarak yapılan, üretimde kullanılan hammaddeler standardize edilmiş olsalar bile standart üretim olmayan, birbirinden farklı ürünler olarak tanımlanabilir (Öztürk, 2003:16–17).
Türkiye, el sanatlarının gerek tarihi gerekse çeşitliliği bakımından zengin bir potansiyele sahiptir. Hemen her yörede özgün el sanatı ürünlerine rastlamak mümkündür. Özellikle hammaddesi lif olan el sanatları (halı, kilim, el dokumaları vb.) ürünleri hemen her yörede görülebilirken, yöredeki hammaddeye bağlı olarak ağaç işleri (hububat sapları, ince dallar vb.), taş (lületaşı, onyx, oltu vb.), maden (bakır, gümüş vb.), toprak (çanak ve çömlek işleri, seramik vb.) işleyen el sanatları ürünlerine de rastlamaktadır (Kayabaşı ve Erdoğan, 2002:2).
Bu araştırma; Ankara ilinde bulunan hediyelik eşya mağazalarındaki el sanatları ürünlerini belirlemek amacıyla planlanmıştır. Ankara ili hediyelik eşya mağazalarındaki el sanatları ürünlerinin çeşitleri, nereden temin edildikleri, kullanılan hammaddeleri ve mağaza sahiplerinin demografik özellikleri belirlenmiştir.
2. MATERYAL VE YÖNTEM
Bu araştırmada veri toplama yöntemi olarak anket kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini; Ankara’da bulunan hediyelik eşya amaçlı üretilen el sanatları ürünlerini satan mağaza sahipleri oluşturmaktadır.
Araştırmanın örneklemini, ATO (Ankara Ticaret Odası)’dan alınan verilerle 563 tane hediyelik eşya mağazasından rastgele (%95 güvenilirlikle basit tesadüfi örnekleme ile) örnekleme ile 229 mağaza sahibi oluşturmaktadır. Ayrıca mağaza sahiplerinin demografik özelliklerine de araştırmada yer verilmiştir.
3. BULGULAR VE TARTIŞMA
Araştırma sonucunda elde edilen bulgular;
mağaza sahiplerinin demografik özellikleri ve mağazalarında bulunan el sanatları ürünleri ile ilgili faktörler başlıkları altında Çizelgelarla sunulmuş ve yorumlanmıştır.
3.1. Mağaza Sahiplerinin Demografik Özellikler
Araştırmaya katılan mağaza sahipleri toplam 229 kişidir. Bunların %80,3’ü erkek %19,7’si ise kadındır. Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin yaşları belirlenmiş, Çizelge 1’de gösterilmiştir.
Çizelge 1. Mağaza Sahiplerinin Yaşları
Yaş Frekans (f) Yüzde (%)
18-24 35 15.3
25-31 47 20.5
32-38 58 25.3
39-45 58 25.3
46-52 25 10.9
53-59 5 2.2
60-66 1 0.4
Toplam 229 100.0
Çizelge 1 incelendiğinde, araştırmaya katılan mağaza sahipleri arasında eşit oranlarla (% 25.3) 32-38 ve 39-45 yaş arasında olanlar önde gelmektedir. Bunu sırasıyla % 20.5 ile 25-35 yaş arasında olanlar, %15.3 ile 18-24 yaş arasında olanlar %10.9 ile 45-52 yaş arasında olanlar, %2.2
ile 53-59 yaş arasında olanlar ve %0.4 ile 60-66 yaş arasında olanlar izlemektedir. Yaş arttıkça mağaza sahiplerinin sayılarının azaldığı, daha ziyade genç nüfusun bu işle uğraştığı şeklinde yorumlanabilir.
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin doğum yerleri belirlenmiş ve Çizelge 2’de gösterilmiştir.
Çizelge 2. Mağaza Sahiplerinin Doğum Yerleri Doğum Yeri Frekans (f) Yüzde (%)
Ankara 85 37.1
Muğla 13 5.7
Kırıkkale 19 8.3
Afyon 12 5.2
Kırşehir 17 7.5
Çorum 19 8.3
Nevşehir 20 8.7
Yozgat 11 4.8
Kayseri 5 2.2
Kocaeli 2 0.9
Denizli 7 3.1
İstanbul 2 0.9
İzmir 1 0.4
Uşak 2 0.9
Sivas 5 2.2
Tokat 1 0.4
Çankırı 8 3.5
Toplam 229 100.0
Çizelge 2 incelendiğinde, araştırma kapsamında bulunan mağaza sahiplerinin % 37.1 ile en fazla Ankara doğumlu oldukları, bunu % 8.7 ile Nevşehir ve % 8.3 ile Çorum ve Kırıkkale’nin izlediği saptanmıştır. Araştırmanın Ankara ilinde yapılmasından dolayı araştırmaya katılan mağaza sahiplerini en fazla Ankara doğumlu kişiler oluşturmaktadır.
Mağaza sahiplerinin öğrenim durumları incelendiğinde, mağaza sahiplerinin % 62.0’nın ilköğretim, % 33.6’sının ortaöğrenim, %2.6’sının
ön lisans, %0.4’ünün lisans ve % 1.3’ünün yüksek lisans veya doktora mezunu oldukları bulunmuştur. Öğrenim durumu arttıkça hediyelik eşya satışı işiyle uğraşanların sayıları azalmaktadır. Araştırmadaki mağaza sahiplerinin yarısından fazlasının evli(% 65.1), %29.7’sinin bekar, %3.5’inin dul ve %1.7’sinin ise eşinden boşanmış olduğu belirlenmiştir.
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin işle uğraşma süreleri belirlenmiş ve Çizelge 3’de gösterilmiştir.
Çizelge 3. Mağaza Sahiplerinin İşle Uğraşma Süresi Çalışma Yılı Frekans (f) Yüzde (%)
0-4 yıl 50 21.8
5-9 yıl 78 34.1
10-14 yıl 63 27.5
15-19 yıl 21 9.2
20-24 yıl 12 5.2
25-29 yıl 4 1.7
30-34 yıl 1 0.4
Toplam 229 100.0
Çizelge 3 incelendiğinde, araştırmaya katılan mağaza sahiplerinden % 34.1’inin 5-9 yıldır,
%27.5’inin 10-14 yıldır, % 21.8’inin 0-4 yıldır,
%9.2’sinin 15-19 yıldır, % 5.2’sinin 20-24 yıldır,
%1.7’sinin 25-29 yıldır ve geriye kalan
%0.4’ünün ise 30-34 yıldır hediyelik eşya satma işi ile uğraştığı saptanmıştır.
Araştırma kapsamında incelenen mağaza sahiplerinin %71.2’sinin işleri kendilerine ait ve
geriye kalan %28.8’inin işlerinin ortaklı olduğu bulunmuştur. Araştırmadaki mağaza sahiplerinden işleri ortaklı olanlardan % 15.7’sinin 2 ortaklı, % 11.8’inin 3 ortaklı ve %1.3’ünün 4 ortaklı olduğu belirlenmiştir. Mağaza sahiplerinin yaklaşık yarısının (%52.4) işyerinin kendine ait olduğu, % 45.0’inin kira ve geriye kalan % 2.6’sının ortaklardan birine ait olduğu belirlenmiştir.
174
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin aylık ortalama gelir durumları belirlenmiş, Çizelge 4’de
gösterilmiştir.
Çizelge 4. Mağaza Sahiplerinin Aylık Ortalama Gelir Durumu Ortalama Gelir Frekans (f) Yüzde (%)
100-500 TL 8 3.5
501-1000 TL 26 11.4
1001-1500 TL 114 49.8
1501-2000 TL 81 35.4
Toplam 229 100.0
Çizelge 4 incelendiğinde, hediyelik eşya mağaza sahiplerinden yarıya yakınının (% 49.8) aylık gelirleri 1001-1500TL arasındadır, bunu %35.4 ile aylık gelirleri 1501-2000TL arasında bulunan mağaza sahipleri takip etmektedir.
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin hediyelik eşya satımı dışında başka bir işle uğraşıp uğraşmama durumları belirlenmiş ve Çizelge 5’de gösterilmiştir.
Çizelge 5. Mağaza Sahiplerinin Hediyelik Eşya Satışı Dışında Uğraştıkları İş
İş Dalları Frekans (f) Yüzde (%)
Yok 103 45.0
Züccaciye Ürünleri 37 16.2
Oyuncak 21 9.2
Mefruşat 7 3.1
Ev Tekstili 16 7.0
Bijuteri 45 19.7
Toplam 229 100.0
Hediyelik eşya mağaza sahiplerinden % 45.0’inin hediyelik eşya satışı dışında uğraştıkları başka bir iş olmadığı bulunmuştur. Hediyelik eşya satışı dışında başka bir iş ile uğraşan mağaza sahiplerinin sırasıyla % 19.7’ sinin bijuteri, %16.2 si züccaciye ürünleri, %9.2’si oyuncak, %7.0’si ev tekstili ve % 3.1’inin de hediyelik eşya satımı yanında mefruşat ürünleri de sattığı tespit edilmiştir.
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin hediyelik eşyayı temin etme şekilleri belirlenmiş ve Çizelge 6’da gösterilmiştir.
Çizelge 6. Mağaza Sahiplerinin Hediyelik Eşyayı Temin Etme Şekli Ürünlerin Temin Şekli Frekans (f) Yüzde (%)
Kendi Üretimi 40 17.5
Yöreden 39 17.0
Toptancıdan 103 45.0
İthal 47 20.5
Toplam 229 100.0
Çizelgeye göre, araştırmaya alınan mağaza sahiplerinden mağazalarında bulunan hediyelik eşyaları toptancıdan aldıklarını belirtenlerin oranı
% 45.0’dir. Yine araştırmadaki mağaza sahiplerinden hediyelik eşyaları ithal edenlerin
oranı % 20.5, hediyelik eşyaları kendi üretimi olarak yapan ve satan mağaza sahiplerinin oranı
% 17.5 ve mağazalarındaki hediyelik eşyaları yöreden alan mağaza sahiplerinin oranı ise % 17.0’dır.
175
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinden hediyelik eşya ürünlerini ithal edenlerin ürünleri
ithal ettikleri ülkeler saptanmış ve Çizelge 7’de gösterilmiştir.
Çizelge 7. Hediyelik Eşyaların İthal Edildiği Ülkelere Göre Dağılımı İthal Edilen Ülkeler Frekans (f) Yüzde (%)
Çin 52 22.7
Hindistan 11 4.8
Tayland 2 0.9
Macaristan 2 0.9
Japonya 7 3.1
Toplam 74 32.3
Çizelge 7’ye göre hediyelik eşyaların ithal edildiği ülkeler arasında ilk sırada Çin’in (%22.7) geldiği ve bunu sırasıyla Hindistan (%4.8) ve Japonya’nın (%3.1) geldiği bulunmuştur.
Araştırmadaki mağaza sahiplerine neden hediyelik eşya satımı ile uğraştıkları sorulmuş ve çıkan sonuçlar Çizelge 8’de gösterilmiştir.
Çizelge 8. Mağaza Sahiplerinin Sahip Oldukları İşle Uğraşma Nedenleri Dağılımı
Nedenler Frekans (f) Yüzde (%)
Baba Mesleği Olduğu İçin 48 21.0
Geliri İyi Olduğu İçin 26 11.4
El Sanatlarına İlgi Duyulduğu İçin 28 12.2 Mezun Olunan Alanla İlgili Olduğu İçin 6 2.6
Ticaret Olduğu İçin 121 52.8
Toplam 229 100.0
Araştırma kapsamında bulunan mağaza sahiplerinin yarıdan az fazlası, hediyelik eşya satım işini, “ticaret olduğu için” yaptıkları cevabını vermişlerdir. Yine araştırmaya katılan hediyelik eşya mağaza sahiplerinin %21.0’i bu işi neden yapıyorsunuz sorusuna “baba mesleği olduğu için”, %12.2’si “el sanatlarına ilgi duyduğum için”, %11.4’ü “geliri iyi olduğu için”,
ve %2.6’sı ise “mezun olduğum alanla ilgili olduğu için” cevabını vermişlerdir.
Araştırma kapsamına alınan mağaza sahiplerinin el sanatları ürünlerinin ithal edilmesini doğru bulup bulmama durumları ve nedenleri Çizelge 9 ve Çizelge 10’da gösterilmiştir.
Çizelge 9. Mağaza Sahiplerinin El Sanatları Ürünlerinin İthal Edilmesini Doğru Bulma Nedenlerine Göre Dağılımı
Nedenler Frekans (f) Yüzde (%)
Daha Ucuz Olması 28 12.2
Daha Kolay Bulunması 22 9.6
Daha Çok Çeşidin Olması 27 11.8
Daha Çok Talep Görmesi 18 7.9
Toplam 95 41.5
Çizelge 9’a göre, araştırma kapsamına alınan mağaza sahiplerinin % 41.5’i el sanatları ürünlerinin ithal edilmesini doğru bulduklarını belirtmişlerdir. Yine Çizelgeye göre el sanatları ürünlerinin ithal edilmesini doğru bulan mağaza
sahiplerinden % 12.2’si “daha ucuz olduğu için”,
% 11.8’i “daha çok çeşit olduğu için”, % 9.6’sı
“daha kolay bulunduğu için”, % 7.9’u “daha çok talep gördüğü için” cevaplarını vermişlerdir.
176
Çizelge 10. Mağaza Sahiplerinin El Sanatları Ürünlerinin İthal Edilmesini Doğru Bulmama Nedenlerine Göre Dağılımı
Nedenler Frekans (f) Yüzde (%)
Kültürümüzü Yansıtan Ürünlerin Yerli Üretim Olması Gerektiğinin Düşünülmesi
40 17.5
Yöresel Üretimin Desteklenmesi İçin 32 14.0 Yöresel Üretim Yapan İnsanlara İş İmkanı Sunduğu İçin 36 15.7
Yöresel El Sanatlarının Yaşatılması İçin Gerekli Olduğunun Düşünülmesi
25 10.9
Toplam 133 58.1
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin % 58.1’i el sanatları ürünlerinin ithal edilmesini doğru bulmadıklarını belirtmişlerdir. Çizelge 10’na göre el sanatları ürünlerinin ithal edilmesini doğru bulmayan mağaza sahiplerinden % 17.5’i
“kültürümüzü yansıtan ürünlerin yerli üretim
olması gerektiğini düşündüğüm için”, % 15.7’si
“yöresel üretim yapan insanlara iş imkanı sunduğu için”, % 14.0’ü “yöresel üretimin desteklenmesi için”, % 10.9’u “yöresel el sanatlarının yaşatılması için gerekli olduğunu düşünüyorum”
cevaplarını vermişlerdir.
Çizelge 11. Mağazalarda Bulunan Hammaddesi Lif Olan Hediyelik Eşya Çeşitleri Ürün Çeşitleri Frekans (f) Yüzde (%)
Anahtarlık 2 0.40
Biblo 2 0.40
Çakmak ve çakmaklık 2 0.40
Dikiş kutuları 34 6.72
Dokuma 43 8.50
Duvar süsleri 35 6.92
Eldiven 8 1.58
Gerdanlık 2 0.40
Göz boncuğu 36 7.11
Halı 29 5.73
Heybe 4 0.79
İşlemeler 40 7.91
Keçe 3 0.59
Kemer 1 0.20
Kilim 27 5.34
Kitap kapakları ve sırtları 1 0.20
Kolan dokuma 8 1.58
Nihale 1 0.20
Oya işleri 49 9.68
Örgü işleri 48 9.49
Peçetelik 36 7.11
Şapka 7 1.38
Şemsiye 2 0.40
Şişe kılıfı 3 0.59
Tepelik 1 0.20
Toka 2 0.40
Yaka iğnesi 30 5.93
Yazma 50 9.88
Toplam 506 100
Çizelge 11’e göre mağazalarda hammaddesi lif olan hediyelik eşyalar toplam 506 tane tespit edilmiştir. Hammaddesi lif olan hediyelik
eşyalardan en çok %9.88 (n:50) ile yazma, %0.20 ile en az kemer, kitap kapakları ve sırtları, nihale ve tepeliğin olduğu belirlenmiştir.
177
Çizelge 12. Mağazalarda Bulunan Hammaddesi Ağaç Olan Hediyelik Eşya Çeşitleri Ürün Çeşitleri Frekans (f) Yüzde (%)
Anahtarlık 44 4.04
Ayna 41 3.76
Baston 40 3.67
Bıçak 3 0.28
Biblo 43 3.94
Bilezik 29 2.66
Çarık 23 2.11
Çerçeve 55 5.05
Çerezlik 42 3.85
Çeşitli kalıplar 19 1.74
Çiçek sepeti 32 2.94
Çöp sepeti 36 3.30
Davul 9 0.83
Dikiş kutuları 39 3.58
Duvar süsleri 36 3.30
Duvar tabağı 7 0.64
Ekmek sepeti 29 2.66
Erzak sepeti 21 1.93
Evrak sepeti 21 1.93
Gerdanlık 1 0.09
Gölge oyunu elemanları 5 0.46
Göz boncuğu 2 0.18
Havan 29 2.66
Kalem ve kalemlik 19 1.74
Kase 35 3.21
Kaşık 41 3.76
Koltuk 9 0.83
Kolye 2 0.18
Kül tablası 24 2.20
Masa 22 2.02
Mücevher kutusu 40 3.67
Müzik aletleri 12 1.10
Nazarlık 2 0.18
Nihale 25 2.29
Peçetelik 31 2.84
Rahle 23 2.11
Sandık 44 4.04
Sehpa 36 3.30
Sini ve tepsi 1 0.09
Tavla. dama. satranç 52 4.77
Tarak 17 1.56
Tas 1 0.09
Tekneler. oklavalar 29 2.66
Tespih 17 1.56
Tütün ve enfiye kutuları 2 0.18
Toplam 1090 100
Çizelge 12’ye göre mağazalarda hammaddesi ağaç olan hediyelik eşyalar toplam 1090 tane tespit edilmiştir. Hammaddesi ağaç olan hediyelik
eşyalardan en çok %5.05 (n:55) ile çerçeve,
%0.09 ile en az gerdanlık, sini ve tepsinin olduğu belirlenmiştir.
178
Çizelge 13. Mağazalarda Bulunan Hammaddesi Taş Olan Hediyelik Eşya Çeşitleri Ürün Çeşitleri Frekans (f) Yüzde (%)
Anahtarlık 8 12.31
Biblo 6 9.23
Bilezik 2 3.08
Çerçeve 2 3.08
Duvar süsleri 2 3.08
Düğme 1 1.54
Fincan takımları 1 1.54
Gerdanlık 2 3.08
Göz boncuğu 6 9.23
Halhal 2 3.08
Kolye 4 6.15
Kravat iğnesi 1 1.54
Kül tablası 1 1.54
Küpe 4 6.15
Nazarlık 7 10.77
Şekerlik 1 1.54
Şömine aksesuarları 2 3.08
Tespih 8 12.31
Toka 2 3.08
Vazo 3 4.62
Toplam 65 100
Çizelge 13’e göre mağazalarda hammaddesi taş olan hediyelik eşyalar toplam 65 tane tespit edilmiştir. Hammaddesi taş olan hediyelik eşyalardan en çok %12.31 (n:8) ile anahtarlık ve
tespih, %1.54 ile en az düğme, fincan takımları, kravat iğnesi, kül tablası ve şekerliğin bulunduğu belirlenmiştir.
Çizelge 14. Mağazalarda Bulunan Hammaddesi Toprak Olan Hediyelik Eşya Çeşitleri Ürün Çeşitleri Frekans (f) Yüzde (%)
Biblo 23 7.23
Çerezlik 20 6.29
Çeşmi bülbül (Hareli cam) 2 0.63
Çömlek 32 10.06
Duvar süsleri 2 0.63
Duvar tabağı 19 5.97
Fincan takımları 7 2.20
Güveç 27 8.49
Kase 22 6.92
Kül tablası 1 0.31
Nihale 17 5.35
Saksı ve çiçeklik 22 6.92
Sürahi 2 0.63
Şamdan 15 4.72
Tabak takımları 22 6.92
Tas 23 7.23
Testi 31 9.75
Vazo 31 9.75
Toplam 318 100
Çizelgeye göre mağazalarda hammaddesi toprak olan hediyelik eşyalar toplam 318 tane tespit edilmiştir. Hammaddesi toprak olan hediyelik
eşyalardan en çok %10.06 (n:32) ile çömlek,
%0.31 ile en az kül tablasının bulunduğu belirlenmiştir.
179
Çizelge 15. Mağazalarda Bulunan Hammaddesi Maden Olan Hediyelik Eşya Çeşitleri Ürün Çeşitleri Frekans (f) Yüzde (%)
Anahtarlık 15 1.29
Ayna 29 2.50
Bıçak 29 2.50
Biblo 23 1.98
Bilezik 53 4.57
Cezve 6 0.52
Çakmak ve çakmaklık 40 3.45
Çerçeve 34 2.93
Çerezlik 19 1.64
Çeşitli kalıplar 13 1.12
Darbuka 5 0.43
Duvar süsleri 20 1.72
Duvar tabağı 19 1.64
Düğme 1 0.09
Gerdanlık 41 3.53
Göz boncuğu 3 0.26
Güğüm 20 1.72
Halhal 34 2.93
Hamam tası 26 2.24
Havan 19 1.64
Kahve değirmeni 18 1.55
Kase 19 1.64
Kaşık 21 1.81
Kemer 20 1.72
Kılıç 18 1.55
Kitap kapakları ve sırtları 1 0.09
Kolye 44 3.79
Kravat iğnesi 24 2.07
Kulp 1 0.09
Kül tablası 20 1.72
Küpe 45 3.88
Mangal 20 1.72
Maşrapa 20 1.72
Mücevher kutusu 3 0.26
Mühür 2 0.17
Nazarlık 37 3.19
Rozet 4 0.34
Saat 41 3.53
Sandık 11 0.95
Semaver 16 1.38
Sigaralık 20 1.72
Sini ve tepsi 20 1.72
Sürahi 18 1.55
Şamdan 23 1.98
Şekerlik 30 2.58
Şömine aksesuarları 17 1.46
Tabak takımları 19 1.64
Tas 19 1.64
Tava 18 1.55
Tespih 18 1.55
Toka 19 1.64
Tütün ve enfiye kutuları 47 4.05
Vazo 3 0.26
Yaka iğnesi 37 3.19
Zarf açacağı 19 1.64
Toplam 1161 100
180
Çizelge 15’e göre mağazalarda hammaddesi maden olan hediyelik eşyalar toplam 1161 tane tespit edilmiştir. Hammaddesi maden olan
hediyelik eşyalardan en çok %4.57 (n:53) ile bilezik, %0.09 ile en az düğme, kitap kapakları ve sırtları ve kulpun bulunduğu belirlenmiştir.
Çizelge 16. Mağazalarda Bulunan Hammaddesi Deri Olan Hediyelik Eşya Çeşitleri Ürün Çeşitleri Frekans (f) Yüzde (%)
Anahtarlık 3 5.56
Ayna 1 1.85
Bilezik 2 3.70
Çakmak ve çakmaklık 4 7.41
Çarık 2 3.70
Çerçeve 12 22.22
Darbuka 3 5.56
Davul 3 5.56
Dokuma 2 3.70
Duvar süsleri 2 3.70
Eldiven 2 3.70
Gerdanlık 2 3.70
Gölge oyunu elemanları 6 11.11
Heybe 1 1.85
Kemer 8 14.81
Şişe kılıfı 1 1.85
Toplam 54 100
Çizelgeye göre mağazalarda hammaddesi deri olan hediyelik eşyalar toplam 54 tane tespit edilmiştir. Hammaddesi deri olan hediyelik
eşyalardan en çok %22.22 (n:12) ile çerçeve,
%1.85 ile en az ayna ve heybenin bulunduğu belirlenmiştir.
Çizelge 17. Mağazalarda Bulunan Hammaddesi İnce Dallar Saplar Olan Hediyelik Eşya Çeşitleri Ürün Çeşitleri Frekans (f) Yüzde (%)
Çerezlik 20 4.39
Çiçek sepeti 45 9.87
Çöp sepeti 43 9.43
Dikiş kutuları 24 5.26
Duvar süsleri 2 0.44
Ekmek sepeti 51 11.18
Erzak sepeti 43 9.43
Evrak sepeti 45 9.87
Hasır yaygı 32 7.02
Mücevher kutusu 21 4.61
Nihale 38 8.33
Sandık 24 5.26
Saksı ve çiçeklik 27 5.92
Sehpa 30 6.58
Şapka 11 2.41
Toplam 456 100
Çizelge 17’ye göre mağazalarda hammaddesi ince dallar saplar olan hediyelik eşyalar toplam 456 tane tespit edilmiştir. Hammaddesi ince dallar
saplar olan hediyelik eşyalardan en çok %11.18 (n:51) ile ekmek sepeti, %0.44 ile en az duvar süslerinin bulunduğu belirlenmiştir.
181
Arlı (1990) nın yaptığı el sanatları sınıflandırmasına göre; mağazalardaki hediyelik eşyaların üretildiği hammaddeye göre sınıflandırılması çizelge 11 ile çizelge 17 arasında belirlenmiştir. Çizelge 11 ile 17 arası incelendiğinde, en çok anahtarlık, ayna, biblo, bilezik, çerçeve, çerezlik, çiçek sepeti, çöp sepeti, dikiş kutuları, duvar süsleri, ekmek sepeti, kase ve nihale gibi ürün çeşitlerinin olduğu görülmektedir.
Çizelgelerde bazı ürünler birden fazla hammadde ile üretilip çeşitlendirilirken, (örneğin anahtarlık hammaddesi lif olanlar, hammaddesi ağaç olanlar ve hammaddesi maden olanlar olarak sıralanmıştır) bazı el sanatları ürünleri ise tek bir hammaddeden üretilebilmektedir (örneğin çömlek hammadde olarak yalnızca topraktan üretilmektedir).
4. SONUÇ
Araştırmaya 229 hediyelik eşya mağaza sahibi katılmıştır. Ankara il merkezinde bulunan ve el sanatları ürünleri satan hediyelik eşya mağazaları;
Ankara Ticaret Odasından alınan verilerle
belirlenmiştir. Ankara Ticaret Odasına kayıtlı 563 hediyelik eşya mağazasından rastgele (% 95 güvenilirlikle basit tesadüfi örnekleme ile) olarak 229 hediyelik eşya mağazasına ulaşılmıştır.
Araştırmaya katılan mağaza sahiplerinin %19.7’si kadın, %80.3’ü erkektir. Araştırmadaki mağaza sahiplerinden % 32.3’ü mağazalarındaki el sanatları ürünlerini ithal etmektedirler.
Hediyelik eşya mağaza sahiplerinden % 45.0’inin hediyelik eşya satımı dışında uğraştıkları başka bir iş bulunmamaktadır. Bununla birlikte, mağaza sahiplerinin % 19.7’ sinin bijuteri, %16.2 sinin züccaciye ürünleri, %9.2’sinin oyuncak,
%7.0’sinin ev tekstili ve % 3.1’inin de hediyelik eşya satımı yanında mefruşat ürünleri de sattığı belirlenmiştir.
Araştırmada hediyelik eşya mağazalarında bulunan el sanatları ürünleri çeşitleri ve hammaddeleri incelenmiş, bazı el sanatları ürünlerinin birden fazla hammadde ile üretildiği, bazılarının ise yalnızca tek bir hammadde ile üretildiği bulunmuştur.
---
KAYNAKLAR
1. Aktan, O., (1989). El Sanatları. Bir Sanayi Üretim Biçiminin Anadolu’daki Tarihsel Çerçevesi ve Uygulama Alanından Bir Kesit.
Makro Yayıncılık, Ankara.
2. Arlı, M., (1990). Köy El Sanatları. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları: 1185, Ders Kitabı: 339, Ankara, s.17-36.
3. Kayabaşı, N. ve Erdoğan, Z., (2002).
Ankara’da Hediyelik ve Turistik Eşya Mağazalarında Bulunan El Sanatları Ürünlerinin Çeşidi, Hammaddesi ve Turist Tercihleri Üzerine Bir Araştırma. 1. basım, Ankara Üniversitesi Ev Ekonomisi Mezunları
Derneği Yayınları Bilim Serisi: 1, Ünal Ofset, Ankara.
4. Öztürk, İ., (2003). Geleneksel Türk El Sanatlarına Giriş. İzmir: Dokuz Eylül Yayınları, s. 14-101.
5. Yazıcıoğlu, Y. ve Tezel, Z., (1997). Türk El Dokusu Halıların Yurtdışı Platformlarda Tanıtılması Ve Tüketim Olanaklarının Arttırılması Üzerine Somut Öneriler.
Türkiye’de El Sanatları Geleneği ve Çağdaş Sanatlar İçindeki Yeri Sempozyumu. Kültür Bakanlığı Yayınları:1861, HAGEM Yayınları:237 Seminer-Kongre Bildirileri Dizisi: 51, Ankara, s.
1-4.
182
