1
AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
BAKI BİZNES UNİVERSİTETİ
«Menecment və marketinq»
kafedrası
«KEYFİYYƏTƏ NƏZARƏT»
fənni üzrə
PROQRAM
(bakalavr hazırlığı üçün)
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin 21. 08. 2015 -ci il tarixli 899 saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir.
BAKI – 2015
2
Тяртиб едян: i.e.n., dos. E.H.Məmmədova
Rедактор: t.e.n. K.Ş.Eyyubov
Rəyçilər: i.f.d. A.C.Vəliyev dos. R.M.Abdinov
3
ÖN SÖZ
“Keyfiyyətə nəzarət” fənninin tədrisinin zəruriliyi bir sıra amillərlə izah olunur. Belə ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində müstəqil inkişaf edən Azərbaycan Respublikasının bütün sa- hələrində köklü iqtisadi islahatlar aparılır. Bu iqtisadi isla- hatların əsas məqsədi inkişaf etmiş dövlətlərin qabaqcıl təcrü- bəsindən istifadə etməklə dünya bazarının tələblərinə cavab verən yüksək keyfiyyətli məhsullar istehsal etməkdən ibarətdir.
Məhsulun keyfiyyət səviyyəsinə görə bütövlükdə istehsalın inkişaf səviyyəsi və təsərrüfatın iqtisadi səmərəliliyi haqqında mühakimə yürüdürlər. Məhsulun keyfiyyəti – dövlət miqya- sında planlaşdırma və idarəetmə obyektidir. Keyfiyyət proble- minin mürəkkəbliyi onunla əlaqədardır ki, burada sosial, siyasi, iqtisadi, mühəndis, texnoloji, ekoloji, beynəlxalq və digər tərəf- lər mövcuddur.
Azərbaycanın inzibati-amirlik sistemindən tam fərqli olan yeni bir quruluşa – bazar iqtisadiyyatına keçməsi ilə əla- qədar iqtisadi münasibətlərin yeni formaları təzahür etmişdir ki, bu da həmin münasibətlərin elmi cəhətdən təhlil və təsdiq edilməsini tələb edir. Habelə tədris prosesində öyrənilməsini tələb edir.
“Keyfiyyətə nəzarət” fənninin tədrisi yüksək bilik və mədəni səviyyəli peşəkar mütəxəssislərin hazırlanmasında mü- hüm əhəmiyyətə malikdir. Təqdim edilən proqramda “Baka- lavr” təhsil pilləsinin tələblərinə uyğun olaraq, keyfiyyətə nə- zarətin qısa xarakteristikası, prinsipləri, üsulları, keyfiyyət gös- təriciləri və onlara təsir edən amillər, keyfiyyət ekspertizasının metodları, malların standartlaşdırılması və sertifikatlaşdırılması haqqında ətraflı məlumat verilmişdir.
4
Mövzu 1. “Keyfiyyətə nəzarət” fənninin məqsəd və vəzifələri. Keyfiyyət iqtisadi kateqoriya kimi
“Keyfiyyətə nəzarət” fənninin predmeti. Fənnin öyrənilmə obyekti. Fənnin əsas məqsədi və qarşısında duran vəzifələr. Fənnin digər fənlərlə əlaqəsi.
Fənnin elmi-nəzəri və metodoloji əsasları. Fənnin öyrənilmə metodologiyası. Kursun tədrisinin mahiyyəti.
Fənnin öyrənilməsinin zəruriliyi. Fənn haqda ümumi anlayış.
Keyfiyyətə nəzarətin məzmunu və mahiyyəti. Keyfiyyətə nəzarətin əsas istiqamətləri. Keyfiyyətin piramidası. Texniki keyfiyyət. Malların keyfiyyətinə təsir edən amillər qrupu.
Keyfiyyəti formalaşdıran amillər. Məhsulun keyfiyyəti üçün əməyin təşkilinin formaları. Keyfiyyətin təmin edilməsi.
Keyfiyyət fəlsəfi kateqoriya kimi. Məhsulun keyfiyyətinin da- xili və zahiri komponentləri.
Keyfiyyət sistemlərinin inkişafı tarixi. Teylor sisteminin xüsusiyyətləri. Keyfiyyətin statistik idarə edilməsinin əsasları.
Keyfiyyətin idarə edilməsinin statistik üsulları. Keyfiyyətin idarə olunmasının spesifikasiyası.
Mövzu 2. Keyfiyyətə nəzarətin ümumi anlayışları və istehlak dəyəri
“Məhsulun keyfiyyəti” anlayışı. Məhsulun yararlılığı və istehlak xassəsi. İstehsal keyfiyyəti. Məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsinin əhəmiyyəti. Xüsusiyyət, Qüsur, Çıxdaş (zay) terminlərinin mahiyyəti. Unifikasiyanın əsas göstəriciləri
“Keyfiyyət göstəriciləri” anlayışı. Keyfiyyət göstəricilə- rinin təsnifatı: vahid, kompleks, inteqral, baza, ümumiləşdiril- miş və nisbi göstəricilər. Keyfiyyətin inteqral göstəricisinin tə- yini. Standartlaşma üzrə normativ sənədlərdə neft və neft məh- sullarının keyfiyyət və təhlükəsizliyinə dair müəyyənləşdiril- miş tələblər.
5
Keyfiyyətə sərf olunan xərclər. Keyfiyyətə çəkilən xərc- lərin tərkibi. Daimi dəyərlər. Baza dəyərləri. Müvəqqəti dəyər- lər. Müşayətedici dəyərlər. Qoşulmuş dəyərlər. Universal də- yərlər. Məhsulun optimal keyfiyyət səviyyəsi. Məhsulun key- fiyyət səviyyəsinin təyini. Keyfiyyət göstəriciləri çəkisi əmsa- lının müəyyən edilməsi. Keyfiyyətin nisbi göstəricilərinin he- sablanması. Funksional asılılıq növünün seçilməsi.
Məhsulun keyfiyyətinə verilən tələblər: cari, perspektiv, ümumi və spesifik tələblər. Məhsula verilən cari, perspektiv, ümumi və spesifik tələblərin məhsulun istehlakının hansı tərə- fini xarakterizə etməsindən asılı olaraq qruplaşması.
Məhsulun keyfiyyətinə təsir edən amillərin təsnifatı.
Keyfiyyəti formalaşdıran amillər: obyektiv və subyektiv amil- lər. Məmulatın konstruksiyasının mahiyyəti və məzmunu. Tex- noloji emal. Keyfiyyət göstəricilərinin kompleks hesablanması.
Mövzu 3. Məhsulun keyfiyyət göstəriciləri
“Keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsi” termini.
Keyfiyyət səviyyəsinin qiymətləndirilməsi problemləri və nə- ticələri. Keyfiyyət səviyyəsinin təyini. Keyfiyyət səviyyəsinin təyininin vacibliyi. Keyfiyyət səviyyəsinin kompleks qiymət- ləndirilməsinin ümumi alqoritmi.
«Ölçmə» və «qiymətləndirmə» terminlərini fərqləndir- mək zəruriliyi. Xassə göstəricilərinin mütləq qiymətləndirilmə- si. Sanballıq əmsallarını ranqlanması. Sanballıq əmsallarının hesablanması. “Malın qeyri-bərabərliyi” anlayışı. Görünə bilən və gizli qeyri-bərabərlik. Bölgü əyrisi.
Məhsulun keyfiyyətinin qiymətləndirilməsinin məqsədi və mərhələləri. Məhsulun istehsal keyfiyyətinin qiymətləndiril- məsi. Məhsulun layihələndirilmiş keyfiyyətinin qiymətləndiril- məsi. Istismarda (istehlakda) keyfiyyətin qiymətləndirilməsi.
Keyfiyyətin planlaşdırılması. Məhsulun keyfiyyətinin planlaşdırılmasının mühüm prinsipləri. Ayrı-ayrı keyfiyyət
6
göstəricilərinin baza göstəriciləri ilə müqayisəli qiymətləndiril- məsi. “Ölçmə” və “Qiymətləndirmə” terminlərinin fərqli cəhət- ləri. Qeydiyyat metodu. Orqanoleptik metod. Hesabat metodu.
Ənənəvi metod. Ekspert metodu.
Keyfiyyətinin yüksəldilməsi planı. məhsulun keyfiyyə- tinin firmadaxili (istehsaldaxili) planlaşdırılması. Müəssisədə keyfiyyətin idarə olunması sisteminin tətbiqinin planlaşdırıl- ması. Məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsinin kadr təminatı- nın planlaşdırılması. Daxili və xarici çıxdaşdan müəssisənin it- kilərinin planlaşdırılması. Müqavilələrdə və kontraktlarda məhsulun keyfiyyətinin planlaşdırılması.
Mövzu 4.
Keyfiyyətin idarə edilməsi proseslərinin nəzarəti, uçotu və təhlili
Məhsulun keyfiyyətinə texniki nəzarətin tələbləri. Hazır məmulatların sınaq növləri: təhvil-təslim və müntəzəm sınaq- lar, dövrü və tipli sınaqlar, attestasiya sınaqları, istismar sınaq- ları. Dairəvi qrafiki nümunəsi.
Başdan-başa və seçmə nəzarət növləri. Məmulatların keyfiyyət və kəmiyyət əlamətlərinə görə nəzarəti. Etibarlılıq göstəricilərinə nəzarət. Məmulatların istehsalı zamanı cari nə- zarət.
Nəzarət prosesinin mərhələləri. Keyfiyyətə nəzarətin müasir metodları. Nəzarətin konsepsiyasının müəyyənləşdiril- məsi. Nəzarətin məqsədinin müəyyənləşdirilməsi. Yoxlamanın planlaşdırılması. Əsl və təyin edilmiş qiymətlərin müəyyənləş- dirilməsi. Ayrılmaların oxşarlığının təyin edilməsi (aşkar edil- mə, miqdar qiyməti). Qərarın işlənilməsi, onun çəkisinin müəy- yənləşdirilməsi. Qərarın sənədləşdirilməsi.
Nəzarətin subyektlərinin müəssisəyə mənsubluğu. Nə- zarət haqqında qərar üçün meyarın əsas təşkilediciləri.
Müəssisələrin texniki nəzarət xidmətlərinin fəaliyyəti. TNŞ-in
7
struktur bölmələri. Nəzarətin nəticələrinin qeyri-dürüstlüyü.
Müəssisədə zay məhsulun profilaktikası sxemi.
Keyfiyyətə nəzarətin müxtəlif üsulları. Dartılmaya və sıxılmaya olan sınaqlar. Zərbəyə olan sınaqlar. Təkrar-dəyişkən yüklənmələr zamanı sınaqlar. Möhkəmlik sınağı. Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsinin statistik üsullarlarının tətbiq sa- hələri.
Mövzu 5. Məhsulun keyfiyyətinin təmin olunmasına sərf olunan xərclərin idarə olunması
Məhsulun keyfiyyətinin iqtisadi qiymətləndirilməsinin vacibliyi şərtləri. İqtisadi səmərənin təyin olunması. Məhsulun istehsalçısı üçün səmərə. Texnikanı istismar edən istehlakçı üçün iqtisadi səmərənin hesablanması.
Məhsulun keyfiyyətinin iqtisadi qiymətləndirilməsində xərclərin uçotunun rolu. İstehsal xərcləri: birbaşa və dolayı xərclər. Keyfiyyətli məhsul istehsalının inteqral iqtisadi göstə- ricisinin hesablanması. Məhsulun istismarını xarakterizə edən iqtisadi göstəricinin təyini.
Məhsulun keyfiyyətinin tələblərinə müvafiqliyinin dərə- cəsini müəyyənləşdirmək üçün edilən xərclər. Məhsulun isteh- lakçıya göndərilməsindən sonra aşkara çıxarılan qüsurlarla bağlı xərclər. Məhsulun keyfiyyətinin auditi. İstehsal prosesin- də texniki nəzarət və sınaqlarla bağlı xərclər. Tədarükçülərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi.
Məmulatın keyfiyyətinin təminatı ilə bağlı idarəetmə xərcləri. Keyfiyyətə edilən xərclərin ümumiləşdirilmiş təsni- fatı. Fəaliyyətin yaxşılaşdırılması üzrə tədbirlərin seçim pro- sesi. Keyfiyyətə edilən xərclər üzrə sənədləşdirilmiş məlumat- lar bazası. Keyfiyyətə edilən xərclərin qeyri- formal qiymətlən- dirilməsi. Keyfiyyətin yaxşılaşdırılması silsiləsi. Keyfiyyətə edilən xərcələrin təhlilinin növləri.
8
Çıxdaşın ölçüsünü və çıxdaşdan itkilərin nisbi göstərici- ləri. İstehsalatda aşkara çıxarılan çıxdaşın təhlili. Əmtəənin səmərəliyi. Rəqabət qabiliyyətliyinin qiymətləndirilməsi. Əm- təənin rəqabət qabiliyyətliyinin iqtisadi göstəricilərinin hesab- lanması. Rəqabət qabiliyyətliyin səviyyəsinin kompleks qiy- mətləndirilməsi metodları.
Mövzu 6. Kvalimetriya - məhsulun keyfiyyətinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi metodu kimi
Kvalimetriya bir elm kimi. Keyfiyyətə nəzarətin məzmu- nu və mahiyyəti. Keyfiyyətə nəzarətin əsas istiqamətləri. “Kva- limetriya” anlayışı və “Kvalimetriya” haqqında ümumi məlu- matlar. Kvalimetriyanın yaranması və inkişaf tarixi. Kvalimet- riyanın əsas aspektləri. Kvalimetriyanın müxtəlif məsələlərinin həlli üçün tələb olunan normativ və metodik sənədlər. Məhsu- lun keyfiyyət və kəmiyyətinin vəhdəti.
Kvalimetriyanın əsas vəzifələri. Keyfiyyət göstəriciləri nomenklaturasının əsaslandırılması. Keyfiyyətin ümumiləşdi- rilmiş göstəricilərinin qurulması prinsipləri. Keyfiyyəti idarəet- mə məsələlərində onlardan istifadə şərtlərinin əsaslandırılması.
Ümumi kvalimetriya. Xüsusi kvalimetriya. Predmet kvalimetriyası. Kvalimetriyanın prcdmetində qiymətləndirmə.
Kvalimetriyanın iqtisadi-texniki statusu. Kvalimetriyanın siste- matik statusu. Keyfiyyətlə qiymətin qarşılıqlı əlaqələri. Istehsal proseslərinin keyfiyyətini təhlili.
Müasir kvalimetriyanın ilkin konseptual müddəaları.
Kvalimetriyanın əsas metodik prinsipləri. Məhsulun keyfiyyə- tinin kvalimetriyasının əsas məqsədləri. Keyfiyyət göstəriciləri.
Ümumiləşdirilmiş keyfiyyət göstəricisi. Keyfiyyətin təsnifat göstəriciləri. Keyfiyyətin kompleks göstəriciləri.
Məhsulun keyfiyyətinin (MK) qiymətləndirilməsi. MK- nin müəyyənləşdirilməsi. Keyfiyyət göstəricilərinin səviyyə- sinin qiymətləndirilməsi metodları. Differensial. Kompleks. İn-
9
teqral. Qarışıq. Məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin qiymətləri- nin müəyyənləşdirilməsinin metodları. Ölçmə. Qeydiyyat. Er- qonometrik. Analitik. Ekspert. Kombinə edilmiş metodlar.
Mövzu 7. Müəssisədə keyfiyyətə nəzarətin təşkili Məhsulun rəqabətə davamlılıq parametrləri. Məhsulun keyfiyyəti və onun rəqabətə davamlılığı. Məhsulun keyfiyyəti- nin menecment sisteminin yaradılması. Keyfiyyətin yaxşılaşdı- rılması və keyfiyyətsizlık. Keyfiyyət strategiyası. KS-nın hazır- lanması və tətbiqi.
Məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsinin istiqamətləri.
Keyfiyyətin yüksəldilməsinin planlaşdırılması. Keyfiyyətin idarə olunması sistemində funksiyalar. Keyfiyyətin idarə olun- masının strateji funksiyaları. Keyfiyyətin idarə olunmasının taktiki funksiyaları.
Keyfiyyəti idarəetmə (Kİ) sisteminin xüsusiyyətləri.
Keyfiyyət sistemi. Keyfiyyət sahəsində siyasət. Keyfiyyətin tə- min edilməsi metodları. Keyfiyyətin stimullaşdırılması metod- ları. Keyfiyyətin idarə olunmasının nəticələrinə nəzarət metod- ları. Keyfiyyət indeksi. Məhsulun texniki səviyyəsinin qiymət- ləndirilməsi mərhələləri.
Məhsulun keyfiyyət göstəricilərinin və səviyyəsinin kə- miyyətlərinin qiymətləndirilməsinin ardıcıllığı. Məhsulun key- fiyyət səviyyəsinin əsas və əlavə göstəricilər nomenklaturası.
ISO standartına müvafiq surətdə məhsulun həyati silsiləsinə 11 mərhələsi. Məhsulun hazırlanması keyfiyyətinin qiymətlən- dirilməsi. Keyfiyyətə nəzarətin metod və vasitələrinin müəy- yənləşdirilməsi.
Keyfiyyət göstəricisinin qiymətlərinin (kəmiyyətlərinin) müəyyən edilməsi metodunun seçilməsi. Keyfiyyət göstəricilə- rinin faktiki qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsi. İstismarda (is- tehlakda) keyfiyyətin qiymətləndirilməsi. Keyfiyyət haqqında informasiyanın (məlumatın) toplanılması və alınması üsulunun
10
müəyyənləşdirilməsi. Keyfiyyətin faktiki göstəricilərinin mü- əyyənləşdirilməsi.
Mövzu 8. Keyfiyyət sahəsində müəssisə siyasəti İstismarda (istehlakda) keyfiyyətin qiymətləndirilməsi.
Keyfiyyət haqqında informasiyanın (məlumatın) toplanılması və alınması üsulunun müəyyənləşdirilməsi. Keyfiyyətin faktiki göstəricilərinin müəyyənləşdirilməsi. Faydalı effektin (səmərə- nin) və yekun xərclərin müəyyən1əşdirilməsi. Qiymətləndirmə- nin və qərar qəbul edilməsinin nəticələrinin əldə olunması.
Məhsulun hazırlanması keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi.
Keyfiyyətə nəzarətin metod və vasitələrinin müəyyənləşdiril- məsi. Keyfiyyət göstəricisinin qiymətlərinin (kəmiyyətlərinin) müəyyən edilməsi metodunun seçilməsi. Keyfiyyət göstərici- lərinin faktiki qiymətlərinin müəyyənləşdirilməsi. Qüsurluluq göstəriciləri üzrə məhsulun hazırlaması keyfiyyətinin səviy- yəsinin qiymətləndirilməsi. Keyfiyyət siyasətinə nəzarət.
Keyfiyyəti idarəetmə sisteminin işlənib hazırlanmasının və tətbiqinin məqsədi. Texniki nəzarətin təşkili. Texniki nəza- rət istehsal prosesinin ayrılmaz hissəsi kimi. TNS-nin başlıca vəzifələri. Texniki nəzarətin funksiyaları.
Keyfiyyəti idarəetmə sisteminin xüsusiyyətləri. Keyfiy- yəti idarəetmə sisteminin qurulmasının prinsipləri. Keyfiyyətə nəzarətin nəticələrinin müqayisəliyini və etibarlığını təmin edən nəzarət metodikaları. Kəmiyyət, keyfiyyət və alternativ əlamətlərinə görə nəzarət. Sınaqdan keçirmə nəzarətinin növ- ləri. Sınaqdan keçirmə nəzarətinə qoyulan əsas tələblər.
Keyfiyyət göstəricilərinin optimal qiymətinin müəyyən edilməsinin mahiyyəti və rolu. Keyfiyyət göstəricilərinin opti- mallaşdırılması istiqamətləri. Optimallaşdırma kriteriyasının və optimallaşdırma həddinin mahiyyəti və məzmunu. Keyfiyyət göstəricisinin optimal qiymətinin tapılması üçün vacib olan şərtlər.
11
Mövzu 9. Keyfiyyətin idarə olunmasının prinsipləri və funksiyaları
Ümumi keyfiyyətin idarə olunması yarımsistemlərinin idarəetmə dərəcələri. İdarəetmə strukturunda yüksək dərəcəli keyfiyyətin idarə edilməsi. Keyfiyyətin idarə edilməsinin tədqi- qinə olan tələblər. Birdəfəlik, dövri və müntəzəm tədqiqatlar.
Tədqiqat nəticələrinin fundamental və tətbiqi istifadə sahələri.
Keyfiyyətin idarəetmə prinsipləri. «İşçilərin cəlb edilmə- si» prinsipi. «Proseslərə əsaslanan yanaşma (üsul)» prinsipi.
«İdarəetməyə sistemli yanaşma» prinsipi. «Fasiləsiz surətdə təkmilləşdirmə» prinsipi. «Faktlar əsasında qərar qəbəl edilmə- si» prinsipinin həyata keçilməsi. «Tədarükçü ilə qarşılıqlı su- rətdə faydalı münasibətlər» prinsipi.
Kİ-nin iqtisadi metodları. Kİ sisteminin bölmələrində tə- sərrüfat hesabı. Əmək haqqının ödənməsi metodunun prinsipial mahiyyəti. Kİ-nin təşkilati-tapşırma metodlar qrupu. Kİ üzrə əmr və sərəncamlar. Kİ üzrə kadrların seçilməsi, yerləşdiril- məsi, tərbiyə edilməsi və attestasiyası.
Keyfiyyət sahəsində siyasət. Məhsulun keyfiyyətinin planlaşdırılmasının əsas məsələləri. Məhsulun keyfiyyətinin yüksəldilməsi planlaşdırılmasının ümumi prinsipləri. Keyfiyyə- tin zəruri səviyyəsinin təmini üzrə plan fəaliyyətdə işlərin spe- sifik növləri. Daxili motivasiyanın yaradılması. İnsan tələbatla- rının iyerarxiyası. Motivasiya modeli
Tələbatlar iyerarxiyası əsasında motivasiya modelini qur- maq olar. Keyfiyyətə nəzarətin və onun elementlərinin funk- siyası. Keyfiyyətli ifadə tərzi. Proqnostik, diaqnostik, detallar üzrə və qlobal analiz növləri. Təcrübədə tez-tez istifadə edilən metodlar: məqsədin strukturlaşdırılması metodu, normativ me- tod, parametrik metod, korreksiya metodu, qrafik modelləşdir- mə metodu.
12
Mövzu 10. Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsi sistemləri və mexanizmi
Keyfiyyət ilgəyi. Keyfiyyət ilgəyinin təyinatı. Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsi Deminq silsiləsi. Deminq sisi- ləsinin məzmunu. Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsi me- xanizmi. Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsi mexanizminin altsistemləri.
Keyfiyyətin idarə edilməsinin nəzəri və təcrübi inkişafı.
Keyfiyyətin və keyfiyyətə nəzarətin planlaşdırılması.Keyfiyyət və etibarlılığın planlaşdırılması. Təchizatçıların keyfiyyətinin idarəedilməsi. Keyfiyyətin təminaatına çəkilən xərclər. Nəzarət vasitələrinin tətbiqinin planlaşdırılması. Etibarlılıq sınaqları.
İstehsal və istismar sahələrində keyfiyyət haqqında verilənlərin işlənilməsi və təhlili.
Istehsalatda zay məhsulun (çıxdaş) profilaktikası. Key- fiyyət səviyyəsinə görə həvəsləndirmə və məsuliyyət. Məhsu- lun keyfiyyəti üzrə istehsaldaxili qeydiyyat və hesabat. Məhsu- lun keyfiyyətinin dəyişilməsinin texniki-iqtisadi təhlili. Məhsul keyfiyyətinin idarə edilməsinin hüquqi təmini. Məhsul keyfiy- yətinin idarə edilməsinin informasiya təmini. Məhsulun keyfiy- yətinin maddi-texniki təminatı. Məhsulun keyfiyyətinin metro- loji təmini.
Keyfiyyətin idarə edilmə mexanizminin tərkibi. "Keyfiy- yətin ümumi menecment sistemi" (Total Quality Management Systems (TQMS). Total keyfiyyətin ("Total Quality" (TQ)) məqsədi.
CİT sisteminin mənası "istehsal dəqiq vaxtda" demək- dir. CİT sisteminin sahələri. Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsinin kompleks sistemi (MKİKS). CİT sisteminin isteh- sala tətbiqi.
13
Mövzu 11. Keyfiyyətin idarə edilməsi sistemində standartlaşdırma
Standartlaşmanın məzmunu, mahiyyəti və inkişaf mərhə- lələri. Standartlaşmanın elmi-metodiki əsasları. Standartlaşma- nın aparılma qaydası. “Unifikasiya” anlayışı. Məhsulların stan- dartlaşdırılması metodları: aqreqatlaşdırma, sinifləşdirmə, tip- ləşdirmə metodları. Kompleks qabaqlayan və pilləli standart- laşma. Standartlaşdırmanın məqsədləri. Müasir standartlaşdır- ma sistemlilik, təkrarlılıq, variantlılıq, qarşılıqlı əvəzlənmə prinsipləri.
Standartlar fondunun işlənilməsinə olan əsas tələblər.
Standartların yaradılması prosesinin əsas qanunauyğunluqları.
Standartlaşdırmanın əsas vəzifələri. Standartlaşdırmanın funk- siyaları. Resurslara qənaət funksiyası. Sivilləşdirici funksiya.
Kommunikativ funksiya. İnformasiya funksiyası. Mühafizə funksiyası. Qaydayasalma funksiyası.
Standartlaşdırmanın fəaliyyət mexanizmi. Standartlaş- manın texniki, iqtisadi və hüquqi tələbləri. Standartlaşdırmanın obyektləri. Standartlaşdırma üzrə normativ sənədlərin kateqo- riyaları. Dövlət standartlarında nəzərdə tutulan tələblər: məc- buri və tövsiyə olunan tələblər. Dövlət standartlarının məcburi tələblərinə uyğun olan sahə standartları və texniki şərtlər. Sahə standartlarının hazırlanması mərhələləri.
Texniki şərtlərin hazırlanması qaydası. Mahiyyət və təyi- natına görə standartların növləri. Dövlət standartlarının hazır- lanma qaydaları. Sandartlaşdırma üzrə beynəlxalq təşkilatlar, onların məqsəd və vəzifələri. Standartlaşdırmanın səmərəliliyi.
Ümumi texniki şərtlərin standartları. Xidmətlərin stan- dartları. Proseslər üçün standartlar. Standartlaşdırma metodları.
Standartlaşma sisteminin əsas elementləri və kateqoriyaları.
Standartdaşdırmanın orqanları və xidmətləri.
14
Mövzu 12. Standartlaşdırmanın metodiki əsasları Standartlaşdırma və unifikasiya səviyyəsinin göstərici- ləri. Tətbiqolunma əmsalı. Təkrarlanma əmsalı. Qarşılıqlı uni- fikasiya əmsalı. Kompleks standartlaşdırma proqramının, pers- pektiv və illik planların iqtisadi əsaslandırılması. İdentifikat- laşdırma. Minimum İnformasiya. Maksimum informasiya.
Kodlaşdırma. Kodun əlifbası. Kodun struktur quruluşu.
Kodlaşdırma metodu. Kodlaşdırmanın əsas tələbləri. Kodlaş- dırmanın təsnifat metodları.
Mallarin daşınması zamanı məruz qaldıqları təsirlər. Mal- ların keyfiyyətinin qorunub saxlanması vasitələri. İstehlakçılara yüksək keyfiyyətli malların çatdırılmasında malların qablaşdı- rılmasının əhəmiyyəti. Daxili qablaşdırmanın xarakteri. Mal- ların təhlükəsiz daşınması və anbarlarda saxlanması məqsədilə istifadə olunan xariçi qablaşdırma.
Malların optimal saxlanması şərtləri. Malların keyfiyyəti- nin saxlanması. Malların keyfiyyətinin saxlanmasına təsir edən amillər: temperatur, havanın rütubəti, işıq, mal qonşuluğu, onların yerləşdirilməsi. Amillərin təhlili.
Kəskin temperatur dəyişkənliyinin malların keyfiyyətinə təsiri. Sənaye mallarının saxlanılmasına əməl olunan ümumi şəraitlər. Malların yükləmə-boşaltma və daşınması şərtləri.
Malların keyfiyyətli daşınmasına təsir edən amillər.
Mövzu 13. Məhsulun və keyfiyyət sistemlərinin sertifikatlaşdırılması
Sertifikatlaşdırma - daxili bazarda və beynəlxalq ticarət münasibətlərində məhsulların rəqabət qabiliyyətini təmin edən vasitə kimi. Sertifikatlaşdırma işlərinin aparılması məqsədləri.
Uyğunluq sertifikatı və uyğunluq nişanı. Akkreditasiya olun- muş laboratoriya. İnspeksiya nəzarəti. Ekspert-auditorun fəa- liyyəti.
15
Məhsulun dövlət sertifikatlaşdırılması sisteminin məq- sədi. Sertifikatlaşdırmanın əsas prinsipləri. Məcburi qaydada sertifikatlaşdırılma. Keyfiyyət sisteminə sertifikat. Məhsulun müxtəlif normativ sənədlərin tələblərinə müvafiqliyinin sertifi- katı. Məhsulun mənşəyi barədə sertifikat.
Sertifikatlaşdırma prosesinin mərhələləri. Sertifikatlaş- dırma üçün sifariş. Müvafıqliyin qiymətləndirilməsi. Sertifikat- laşdırma obyektinin müəyyən olunmuş tələblərə uyğunluğunun praktik qiymətləndirilməsinin təhlili. Sertifikatlaşdırmaya dair qərar. Sertifikatlaşdırılmış obyektə inspeksiya (müfəttişlik) nə- zarəti.
Sertifikatlaşdırma üzrə yerinə yetirilən əməliyyatların mərhələlər üzrə qruplaşdırılması: hazırlıq mərhələsi, sertifikat- laşdırma mərhələsi, sertifikatlaşdırmadan sonrakı mərhələ. Sis- temin sertifikatlaşdırılmasının əvəzləyici prinsipləri. Yoxlama- ların növləri: planlı, cari və növbədənkənar yoxlamalar. Məh- sulun ölkə daxilində realizə edilməsini həyata keçirən müəssi- sələrin qarşısında sertifikatlaşdırma ilə bağlı qoyulan tələblər.
Sertifikatlaşdırma sistemi. Sınaq laboratoriyası. Uyğun- luq sertifikatı. Identifıkasiya nümunələrinin və onların sınaqla- rının seçilməsi. Sertifikat və uyğunluq nişanının tətbiqi üçün li- senziya verilməsi. Azərbaycan Respublikası Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsinin funksiya və və- zifələri
Mövzu 14. İstehlak mallarının keyfiyyət ekspertizasının nəzəri əsasları
Əmtəə ekspertizasının subyektləri. Əmtəə ekspertizasının vasitələri. Əmtəə ekspertizasının maddi-texniki vasitələri. Key- fiyyət sıralanması. Təhlükəli məhsul. Potensial təhlükəli mal- lar. Qeyri-standart mallar. Şərti yararlı qeyri - standart mallar.
Hüquqi statusuna görə əmtəə ekspertizasının təsnifatı.
Mallar haqqında informasiyalar. Markalanma. İstehlak mall-
16
arının ekspertizasının metodlarının təsnifatı. Evristik metodlar.
Obyektiv metod. Orqanoleptik metod. İybilmə metodu. Au- diometod (akustik).
Keyfiyyətin orqanoleptik göstəriciləri. Ekspert metodla- rının təsnifatı. Vizual metod. Kütləvi sorğu metodları. Ekspert metodların təsnifatı. Sanitar-gigiyenik ekspertiza. Saneksperti- zanın subyektləri. Sanitar-gigiyenik ekspertizanın təsnifatı. Sa- nitar-gigiyenik ekspertizanın nəzəri və təcrübi mahiyyəti. Fito- sanitar ekspetiza.
Əmtəə-mal ekspertizasının mərhələləri. Kəmiyyətcə və keyfiyyətcə əmtəə-mal ekspertizası. Xammal və ərzaq məhsul- ları üçün gigiyenik tələblər. Gigiyenik ekspertizanın normativ bazası. Sanitar-epidemioloji təhlükəsizlik. Sanitar-epidemioloji sağlamlıq.
Ekspertiza aparılmasının əsas mərhələləri. Əmtəə eksper- tizasının təsnifatı. Keyfiyyətinə görə qəbul ekspertizası. Səla- hiyyətə (komponentliyə) görə ekspertiza. Yeni malların eksper- tizası. Malların dequstasiyası. Müqavilə üzrə ekspertiza. Malın netto və brutto çəkisinin müəyyən edilməsi.
Mövzu 15. Keyfiyyətə nəzarətin sənədli və informasiya təminatı
Keyfiyyət sahəsində menecmentin siyasəti. Müəssisə sə- viyyəsində keyfiyyət sahəsinin əsasverici, ümumi və xüsusi sənədləri. Keyfiyyət üzrə ümumi rəhbərlik sənədinin quruluşu və təsnifatı. Xarici təşkilatların keyfiyyət üzrə rəhbərlik sənədi- nin bölmələri. Müəssisədə keyfiyyət üzrə əlavə hazırlanmış planda nəzərdə tutulmuş vacib prosedur qaydaların işlənib ha- zırlanmasının mərhələləri. İdarəetmə prosedurunun bölmələri- nin tərkibi.
Obyektiv informasiyanın operativliyi. Keyfiyyət sahəsi- nin idarə edilməsinin sənədləşmə təminatına qoyulan tələblərə uyğun olaraq informasiyaya qoyulan tələblər. İnformasiyanın
17
şərti-sabit və dəyişən hissələri. Keyfiyyətə nəzarətin in- formasiya təminatının avtomatlaşdırılmasının prinsipial əsasları
KS-nin normativ-metodiki təminatı. Keyfiyyət sistemin- də müəssisə standartları. KS-nin informasiyanın xarakteri.
Keyfiyyətə nəzarətdə informasiya təminatnın avtomatlaşdırıl- masının prinsipial əsasları. KS-ndə informasiyanın təkmilləş- dirilməsi.
Müəssisə səviyyəsində KS-nin bütün sənədlər kompleksi.
Keyfiyyətin yüksəldilməsi və təmin edilməsi sahəsində siyasət.
Keyfıyyət siyasəti haqqında bəyanat. Keyfiyyətin təmin edil- məsi üzrə prosedurların siyahısı.
Standartın layihəsinin hazırlanması (birinci redaksiyası- nın) və onun rəyə göndərilməsi. Rəylərin təhlili. Standartın la- yihəsinin son redaksiyasının işlənib hazırlanması və təsdiq- lənməyə təqdim edilməsi. Standartın layihəsinin baxılması, təsdiqi və qeydiyyatı. Standartın nəşr edilməsi. onun geniş yayılması.
18
“KEYFİYYƏTƏ NƏZARƏT” KURSUNUN İŞÇİ PROQRAMI MÖVZULARIN ADI VƏ ONLARIN
PLANI.
№ Mövzular Saatların miqdarı
cəmi müh. məş.
1 “Keyfiyyətə nəzarət” fənninin məqsəd və vəzifələri. Keyfiyyət iqtisadi kateqoriya kimi.
1.1. Keyfiyyətə nəzarətin pred- meti və vəzifələri
1.2. Malların keyfiyyətinə təsir edən amillər və şərait
1.3. Məhsulun keyfiyyət anla- yışı və göstəriciləri
1.4. Keyfiyyətə nəzarətin kate- qoriyası
1.5. Keyfiyyətin idarə edilməsi sistemlərinin inkişaf tarixi
4 2 2
2 Keyfiyyətə nəzarətin ümumi anlayışları və istehlak dəyəri 2.1. Əsas anlayışlar və təriflər 2.2. Keyfiyyət göstəriciləri isteh- lakçı dəyərlərinin əsas qiymət- ləndirmə kateqoriyası kimi 2.3. Məhsulun keyfiyyət göstə- ricisinin əlamətləri
2.4. Keffiyyət göstəricisinin nomenklaturası
2.5. Keyfiyyətin texniki-iqtisadi səviyyəsi
4 2 2
3 Məhsulun keyfiyyət göstəriciləri.
3.1.Məhsulun keyfiyyətinin for- malaşma mərhələləri.
3.2.Məhsulun keyfiyyət göstərici- lərinin baza göstəriciləri ilə mü-
4 2 2
19 qayisəli qiymətləndirilməsi 3.3. Məhsulun keyfiyyət səviyyə- sinin qiymətləndirilməsi
3.4. Məhsulun keyfiyyətinin plan- laşdırılması
3.5. Məhsulun keyfiyyətinin yük- səldilməsində planlaşdırmanın rolu
4 Keyfiyyətin idarə edilməsi proseslərinin nəzarəti, uçotu və təhlili
4.1. Məhsulun keyfiyyətinə nəza- rətin və zay olmasının profilak- tikasının təsnifatı
4.2. Nəzarət haqqında qərarların qəbulu və nəzarət proseslərinin təşkili
4.3. Keyfiyyətə nəzarət xidmə- tinin strukturu
4.4. Keyfiyyətə nəzarətin, qüsurl- arın və onların səbəblərinin təh- lilinin üsulları
4.5. Keyfiyyətə nəzarətin statistik üsulları
4 2 2
5 Məhsulun keyfiyyətinin təmin olunmasına sərf olunan xərclərin idarə olunması 5.1. Məhsulun keyfiyyətinə
edilən xərclərin növləri 5.2. Məhsulun keyfiyyətinə
edilən xərclərin təhlilinin informasiya (məlumat) bazası 5.3. Məhsulun keyfiyyətinə
edilən xərclərin təhlili metodları 5.4. Çıxdaşın və çıxdaşdan itkilə-
rin təhlili
4 2 2
20 5.5. Yeni məhsulun iqtisadi
səmərəliliyi və rəqabət qabiliy- yətliliyi
6 Kvalimetriya - məhsulun key- fiyyətinin kəmiyyətcə qiymət- ləndirilməsi metodu kimi
6.1. Kvalimetriyanın prinsipləri və spesifik problemləri.
6.2. Kvalimetriyanın konseptual müddəaları.
6.3. Keyfiyyət göstəricilərinin təsnifatı
6.4. Məhsulun keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi
6.5. Keyfiyyətin idarə olunma- sında kvalimetriya metodları
4 2 2
7 Müəssisədə keyfiyyətə nəzarə- tin təşkili
7.1. Keyfiyyətə nəzarət müəssi- sənin rəqabət mübarizəsində amil kimi
7.2. Müəssisələrdə keyfiyyətin yüksəldilməsinin vacib istiqa- mətləri
7.3. Müəssisədə keyfiyyətə nəza- rət sisteminin funksiyaları 7.4. Məhsulun keyfiyyətinin müəyyənləşdirilməsi və keyfiyyət planlarına sistemli yanaşmanın vasitələri
7.5. Məhsul keyfiyyətinin həyati silsiləsi
4 2 2
8 Keyfiyyət sahəsində müəssisə siyasəti
8.1. Müəssisələrin keyfiyyət sahəsində fəaliyyət istiqamətləri
4 2 2
21 8.2. Müəssisənin məhsul keyfiyyətinin yüksəldilməsi si- yasəti
8.3. Müəssisədə məhsulun key- fiyyətinin qorunub saxlanması
8.4. Müəssisədə teaxniki nəzarə- tin təşkili
8.5. Müəssisədə keyfiyyət göstəricisinin optimallaşdırılması meyarları
9 Keyfiyyətin idarə olunmasının prinsipləri və funksiyaları 9.1. Keyfiyyətin idarə olunma-
sının prinsipləri 9.2. Keyfiyyətin idarə
edilməsinin metodlari
9.3. Keyfiyyətin idarə edilməsi prosesinin planlaşdırılması 9.4. Keyfiyyətin idarə
edilməsinin praktiki təşkili, uzlaşdırılması və tənzimlənməsi 9.5. Keyfiyyətin idarə olunması
zamanı motivasiya prosesinin əhəmiyyəti
4 2 2
10 Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsi sistemləri və mexanizmi 10.1. Ümumi menecment və keyfiyyət menecmentinin qarşılıqlı əlaqəsi
10.2. Keyfiyyət ilgəyi. Deminq silsiləsi
10.3. Məhsulun keyfiyyətinin ida- rə edilməsi mexanizmi
10.4. Keyfiyyətin idarə edilməsi- nin mövcud sistemləri
10.5. "CİT" sistemi
4 2 2
22 11 Keyfiyyətin idarə edilməsi siste-
mində standartlaşdırma
11.1. Standartlaşdırma proseslə- rinin mahiyyəti
11.2. Standartlaşdırmanın əsas vəzifələri
11.3. Standartların növləri 11.4. Standartlaşdırma metodları
11.5. Azərbaycan Respublikası- nın standartlaşdırma sistemi
4 2 2
12 Standartlaşdırmanın metodiki əsasları
12.1. Standartlaşdırmanın əsas prinsipləri
12.2. Standartlaşdırma və uni- fikasiya səviyyəsinin əsas gös- təriciləri
12.3. Standartlaşdırmanın iqti- sadi səmərəliliyi
12.4. Obyektlərin identifikatlaş- dırılması və kodlaşdırılması 12.5. Standartların
işlənilməsinin mərhələləri
4 2 2
13 Məhsulun və keyfiyyət sistem- lərinin sertifikatlaşdırılması 13.1 Məhsulun keyfiyyətinin
sertifikatlaşdırılması anlayışı 13.2 Sertifikatlaşdırmanın əsas
prinsipləri
13.3 Sertifikalaşdırmanın növləri 13.4 Sertifıkatlaşdırmanın əsas
ilkin şərtləri və təşkilati strukturu.
13.5 Azərbaycan Respublikasında sertifıkatlaşdırılmanın apa-
rılmasının metodik əsasları
4 2 2
23 14 İstehlak mallarının keyfiyyət
ekspertizasının nəzəri əsasları
14.1
Əmtəə ekspertizasının subyektləri və obyektləri.14.2
Əmtəə ekspertizası vasitə- lərinin təsnifatı14.3
İstehlak mallarının keyfiy- yət ekspertizasının metodlarının təsnifatı14.4
Əmtəəşünaslıq ekspertizası14.5
Malların ekspertizasının aparılmasının qaydaları4 2 2
15 Keyfiyyətə nəzarətin sənədli və informasiya təminati
15.1 Keyfiyyət sisteminin nor- mativ-metodiki təminatı
15.2 Keyfiyyət sistemində müəssisə standartları
15.3 KS-nin informasiyanın xa- rakteri
15.4 Keyfiyyətə nəzarətdə informasiya təminatnın avtomat- laşdırılmasının prinsipial əsasları.
15.5. KS-ndə informasiyanın təkmilləşdirilməsi
4 2 2
CƏMİ: 60 30 30
24
«Keyfiyyətə nəzarət » фянни цзря ишчи програмынын гурулушу.
№ Mövzular cəmi müh. məş.
1
“Keyfiyyətə nəzarət” fənninin məqsəd və vəzifələri.
Keyfiyyət iqtisadi kateqoriya
kimi. 4 2 2
2 Keyfiyyətə nəzarətin ümumi
anlayışları və istehlak dəyəri 4 2 2 3 Məhsulun keyfiyyət göstərici-
ləri. 4 2 2
4
Keyfiyyətin idarə edilməsi proseslərinin nəzarəti, uçotu və
təhlili 4 2 2
5
Məhsulun keyfiyyətinin təmin olunmasına edilən xərclərin
idarə olunması 4 2 2
6
Kvalimetriya - məhsulun keyfiyyətinin kəmiyyətcə qiymətləndirilməsi metodu
kimi 4 2 2
7 Müəssisədə keyfiyyətə
nəzarətin təşkili 4 2 2
8 Keyfiyyət sahəsində müəssisə
siyasəti 4 2 2
9 Keyfiyyətin idarə olunmasının
prinsipləri və funksiyaları 4 2 2 10
Məhsulun keyfiyyətinin idarə edilməsi sistemləri və
mexanizmi 4 2 2
25 11 Keyfiyyətin idarə edilməsi
sistemində standartlaşdırma 4 2 2 12 Standartlaşdırmanın metodiki
əsasları 4 2 2
13
Məhsulun və keyfiyyət sistemlərinin
sertifikatlaşdırılması 4 2 2
14 İstehlak mallarının keyfiyyət
ekspertizasının nəzəri əsasları 4 2 2 15 Keyfiyyətə nəzarətin sənədli və
informasiya təminati 4 2 2
Cəmi: 60 30 30
26
İSTİFADƏ OLUNMUŞ ƏDƏBİYYAT
1. Məmmədov N.R., Ələkbərov E.B., Aslanov Z.Y. və başqaları. Kvalimetriya və keyfiyyətin idarə edilməsi. Dərslik.
– Bakı: Elm, 2007
2. Ə.P.Həsənov, T.R.Osmanov, N.N.Həsənov və başqaları. Qeyri-ərzaq mallarının ekspertizasının nəzəri əsasları.
Dərslik. – Bakı: “İqtisad Universiteti” nəşriyyatı, 2010. – 514 səh.
3. Məmmədov N.R. Standartlaşdırmanın əsasları. Ali məktəblər üçün dərslik. – Bakı: Elm, 2002. – 388 səh.
4. Mehdi İ. Mehdiyev. Keyfiyyətin idarə edilməsi. Bakı- 2008
5. İmanov Ə.Ş. Keyfiyyətin idarə olunması. Bakı- 2007 6. Валентинова Н.И., Бочков В.Е., Валентинов В.А.
"Управление качеством" изд. МГИУ 2010
7. Гиссин В.И. "Управление качеством продукции"
изд. Феникс 2010г.
8. Мазур И.И., Шапиро В.Д. "Управление качеством"
изд. Высшая школа 2013г.
9. Ильенкова С.Д., Ильенкова Н.Д. "Управление качеством" изд. ЮНИТИ 2011г.
10. Басовский Л.Е. , Протасьев В.Б. "Управление качеством" изд. ИНФРА-М 2012г.
11. Новицкий Н.И. "Управление качеством" изд.
ЮНИТИ 2011г.
