PSİKOLOJİDE
ERKEKLER ve ERKEKLİKLER
Kaynak:
Sakallı, N. ve Türkoğlu B. (2019) “Erkek” Olmak ya da Olmamak: Sosyal Psikolojik Açıdan Erkeksilik/Erkeklik Çalışmaları. Türk Psikoloji Yazıları, 22(44).
Peker-Dural, H. (2019) Erkekliğin mekânsallığı: Ev içleri ve Kamusal Alanda Erkekler. Doktora Tezi.
Gezici-Yalçın, M. ve Tanrıverdi, V. (2018). “Kavanozu Açan” Erkeklerle “Kafasını Kullanabilen”
Kadınlar: Erkek Üniversite Öğrencilerinin Erkeklik Müzakereleri. Masculinities, 9-10.
Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet
Cinsiyet:
• Fizyolojik, genital ve hormonal
• Özsel
• Değişmez nitelikler
Toplumsal cinsiyet:
• Psikolojik, kültürel ve sosyal
• Sosyal inşa
• Sosyal olgu ve
değişebilir
Özcü Yaklaşımlar
Özcü Yaklaşımlar
Biyolojik özelliklere atıf
▪Sabit ve değişmez
Sosyal özcülük!
Cinsiyet (sex) Rolü Teorisi
•Biyolojik özellikler
•Dikotomik anlayış
Sosyal İnşacı Yaklaşımlar
Dünyayı anlama biçimleri
Bireysel deneyim ve sosyal etkileşimler
•Değişim vurgusu!
«olduğumuz şeylerden ziyade, yaptığımız şeyler»
Cinsiyeti icra etmek
(doing gender- West & Zimmerman, 1987).
Erkeklik?
Erkek doğmakla erkek olmak aynı şey midir?
Erkeklik olgusuna birey içi süreçler, gruplararası süreçler ve kültürel süreçler birlikte etki eder.
Bir kategori üyesi olarak kendini sınıflandırma, iç grupla benzerliğin ve dış grupla farklılığın abartılması
Kadınlık ve erkeklik: birbirinin karşıtı, toplumsal ve psikolojik farklılıkların abartılması.
Sosyal kimliğin kategorinin gerektirdiği şekilde davranma- kalıpyargılar
Dolayısıyla bir erkeğin nasıl düşünmesi, hissetmesi ve davranması gerektiği sosyal kimliğin yani erkekliğin normatif baskısı altındadır.
Hegemonik Erkeklik
Erkeklerin baskın ve kadınların ikincil konumunu garanti altına alan ve ataerkil sistemi sürdüren birtakım toplumsal cinsiyet pratikleri o
Erkekler hegemonik erkeklikle iş birliği yapmak ya da buna karşı çıkmak gibi birtakım kimlik stratejileri ile kendi erkek kimliklerini oluştururlar.
Hegemonik erkeklik ataerkillik gibi daha geniş sosyal yapılarla ilişkili olan bir özne pozisyonudur (örn., ataerkil aile kurumunun babayı evin reisi olarak konumlandırması gibi).
Ataerkillikten pay alabilmek adına erkeklerin mümkün olduğunca hegemonik erkekliğe yakın bir şekilde erkekliklerini icra etmeyi
öğrendikleri
Türkiye’de erkek olmanın anlamları
Penise sahip olmak
Sünnet olmak
Askere gitmek
Evin geçimini üstlenmek
İçki içmek
Futbol oynamak vb…
Ancak bu davranışlar erkekliğin doğasında olan, sabit ve değişmez nitelikler değildir.
Farklı bağlamlar farklı erkeklik biçimlerini destekler, dolayısıyla erkek kimliği akışkandır.
Erkekliğe Çeşitli Teorik Yaklaşımlar
Psikodinamik yaklaşım
Sosyal öğrenme
Sosyal inşa
Feminist yaklaşım
Psikolojide Erkekliği Ele Alış Biçimleri
Kişilik özelliği yaklaşımı
Erkek = kadın olmayan, kadınsı özellikleri
taşımayan
Betimsel kalıpyargılar
Normatif yaklaşım
Kültürel ideoloji
Buyurgan ve yasaklayıcı İdeal erkek algısı
Çeşitlenen erkeklik idealleri
Psikoloji Alanında Erkeklik Çalışmalarında Kullanılan Diğer Teorik Yaklaşımlar
Toplumsal cinsiyet rol kimliği paradigması
Toplumsal cinsiyet rol gerginliği paradigması
Erkeklik ideolojisi teorileri
Erkek referans grup kimliğine bağlılık
Erkeklik normlarına uyma
Kırılgan erkeklik
Toplumsal Cinsiyet Rol Kimliği Paradigması
Kişilik özelliği yaklaşımı
İçsel psikolojik ihtiyaç, cinsiyet rolüne uyma Erişilemezse
•Homoseksüellik
•Kadınlara yönelik negatif tutum
•Aşırı erkeksilik
Özcü bir yaklaşım
Geçerliliğini yitirmiş.
Toplumsal Cinsiyet Rol Gerginliği Paradigması- Pleck, 1981
Sorunsallaştırılan → toplumsal cinsiyet rolünün kendisi
Sosyal inşacı
Gerginlik yaratan roller
1990’lar ve sonrası
Çoklu erkeklikler
Baskın erkeklik biçimleri
Hegemonik
erkeklik İdeoloji!
Erkeklik İdeolojileri Teorisi- Thompson ve ark., 1992
Kültürel
yapı Eğilim veya kişilik
özelliği X
Erkeklik ideolojisi:
Erkek olmak ile ilişkilendirilen sosyal olarak inşa
edilmiş inançlar sistemi
Erkek Referans Grup Kimliğine Bağlılık Teorisi- Wade, 1998
Erkek referans
grup kimliğine
bağlılık
Psikodinamik kuram
• Egonun işleyişi
Sosyal inşacılık
• bireyin özdeşleştiği grubun özellikleri
3 farklı erkek kimliği statüsü
Referans grubuna
bağlı
Referans grubuna
bağlı olmayan
Referans grubunun
olmadığı
Erkeklik Normlarına Uyma Teorisi- Mahalik ve ark., 2003
Sosyal roller ve konformite
Davranış
standartları ve sosyalizasyon
Ödül/Ceza
4 temel hipotez
Baskın gruplar rolleri belirler
Betimleyici, buyruksal ve uyumlu
Grupsal ve bireysel faktörler deneyimleri etkiler
Bu faktörler kişinin ne derece uyduğunu/uymadığını
gösterir
Kırılgan Erkeklik Teorisi- Vandello ve ark., 2008
Kırılgan Erkeklik
«Erkek doğulmaz, erkek olunur.»
Her an
kaybedilebilir!
Kanıtlama gereği ve
kaygı
Evrimsel
süreçler ve
sosyal roller
Erkekliğin Durumsallığı Teorisi- Crocker ve Wolfe, 2001
Benlik değeri
Erkekliğin Durumsallığı
Erkekliğe yönelik tehdit;
«Erkekliğimden bir şeyler eksildiğini hissettiğimde benlik değerim azalır»
Erkekliği destekleme;
«Kendimi maço hissettiğimde benlik değerim artar»
Eleştirel Söylemsel Psikoloji İle Erkeklik Çalışmaları
Söylemler, pratikler, çeşitli normatif davranış biçimleri….
Ancak bu davranışlar erkekliğin doğasında olan, sabit ve değişmez nitelikler değildir (Edley, 2001).
Akışkanlık!
Türkiye’de Psikoloji Bilimi İçerisinde
Erkeklik Konusunda Yapılan Araştırmalar
“oğlan doğuran övünsün, kız doğuran dövünsün”
“erkek sözü vermek”,
“adam gibi adam/kadın”,
“adam olmak”,
“adam akıllı”,
“adamın hası”
……….
Türkiye’de Psikoloji Bilimi İçerisinde
Erkeklik Konusunda Yapılan Araştırmalar
Sakallı-Uğurlu, Türkoğlu ve Kuzlak (2018) Türkiye toplumunda kadın ve erkeklerin nasıl tanımlandığını incelemişlerdir. Serbest cevap yöntemi ile gerçekleştirdikleri bu araştırmanın sonucunda erkeklerin kıskanç, güçlü, bencil, duygusal, hırslı, sinirli, kaba, çocuksu, mantıklı, çalışkan, zeki, dürüst, cesur ve koruyucu olarak tanımlandıkları ortaya çıkmıştır.
Bolak-Boratav, Okman-Fişek ve Eslen-Ziya (2014) Türkiye’nin farklı bölgelerinden farklı sosyo-ekonomik düzeye sahip olan erkeklerle yaptıkları araştırmada, erkeklerin erkeklik tanımlamalarının, işinde başarılı olma ve para kazanma gibi geleneksel aile reisi rolü ile ilişkilendirilen özellikleri içerdiğini belirtmektedir.
Türkiye’de Psikoloji Bilimi İçerisinde
Erkeklik Konusunda Yapılan Araştırmalar
Sakallı-Uğurlu, Türkoğlu, Kuzlak ve Gupta (2018) bekâr erkeklerin çapkın, sorumsuz, rahatına düşkün ve immatür gibi negatif kişilik özellikleri ile tanımlandığını bulgulamışlardır. Evli erkekler ise aile babası, ekmek kazanan ve evin reisi gibi geleneksel toplumsal
cinsiyet rolleri ile tanımlanmıştır. Bununla birlikte evli ve bekâr erkekleri tanımlayan ortak bazı kalıpyargılar da ortaya çıkmıştır. Buna göre, her iki gruptaki erkekler de baskın, bağımsız, maço, agresif ve serbest gibi özelliklerle tanımlanmıştır.
Evli erkekler ile gerçekleştirdikleri çalışmada Bolak-Boratav ve arkadaşları (2017) evli erkeğin ev içerisindeki otorite konumunda olduğunu ve ailevi sorumluluğun aile reisliği ile ilişkilendirildiğini
belirtmektedirler. Buna göre, evlilik ilişkisi içerisinde erkeklerin ataerkil kalıpyargılar doğrultusunda davranmaya devam ettiklerini öne
sürmektedirler.
Türkiye’de Psikoloji Bilimi İçerisinde
Erkeklik Konusunda Yapılan Araştırmalar
Eslen-Ziya ve Koç (2016) gey erkeklerle yaptığı araştırmada gey
erkeklerin erkeklik tanımlamalarının duygusal kısıtlılık, sertlik, risk alma, erkeksilik ve başarılı olma gibi ataerkil kalıpyargıları içerdiğini
göstermiştir.
Türkoğlu (2013a), erkeklerin kadınlardan daha aşağıda hissetme ve aile reisi rolünün zedelenmesine yönelik tehdit algıladıkları
durumlarda kadına yönelik şiddeti daha fazla benimsediklerini göstermiştir. Erkeklik normlarını daha çok benimseyen erkekler
erkekliklerine yönelik tehdit hissettikleri durumlarda kadına yönelik şiddeti daha fazla onaylamışlardır.
Erkekliğin Mekânsallığı: Ev İçleri ve Kamusal Alanda Erkekler
Erkeklerin ev içi mekândaki kimlikleri, toplum baskılarının daha fazla olduğu kamusal alan kimliğinden farklılaşmaktadır
toplumun ürettiği normatif erkeklik ideolojisinin yeniden onaylanması ile inşa edilmektedir.
Erkeklerin geleneksellik (örn., maddi ihtiyaçları karşılama repertuvarı) ve modernlik (örn., duygusal ihtiyaçları karşılama repertuvarı)
ekseninde gelgitler yaşadıkları ve bu ideolojik ikilemi geleneksel değerlere uyarak yönetmeye çalıştıkları görülmektedir.
Sonuç
Geleneksel rollerin belirleyiciliği !
Sınırlandırılmış bir erkeklik algısı…
“erkekler paradoksal olarak eril kültürün hem üreticisi hem de ürünü durumundadırlar hem sahibi hem de kölesidirler”
