‘’SORU BANKASI’’

(1)

Kararında Anlatım

9. SINIF

BİYOLOJİ

‘’SORU BANKASI’’

Akıllı Tahta Uygulaması

Video Çözümlü

Yeni MEB

müfredatına uyumlu

Burcu Bostancı

(2)

Kafadengi 9. Sınıf Biyoloji Soru Bankası

KA00-09.01MHK07

978-605-2387-75-7 Burcu BOSTANCI Nigâr ÇETİN Özen ÇOLAK Mustafa KELEŞ Erdinç ŞAHİN Ali GÜNDOĞMUŞ Buğra KÜÇÜK Mehmet ESKİN

Ertem Basım Yayın Dağıtım San. Tic. Ltd. Şti.

Başkent Organize Sanayi Bölgesi 22. Cadde No: 6 Maliköy – Sincan / ANKARA tlf: 0 312 640 16 23

0 212 275 00 35 www.eksenyayinlari.com - info@eksenyayinlari.com Gülbahar Mah. Cemal Sururi Sk. No:15 / E Halim Meriç İş Merkezi Kat 9 Mecidiyeköy - İST.

Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre, her hakkı Eksen Yayıncılık ve Eğitim Malz. San. Tic. AŞ’ye aittir. Eksen Yayıncılık’ın yazılı izni olmaksızın, kitabın herhangi bir şekilde kısmen veya tamamen çoğaltılması, basım ve yayımı hâlinde gerekli yasal mevzuat uygulanır.

ürün adı

ürün no isbn yazarlar redakte

dizgi-mizanpaj grafik tasarım

dijital uygulama sesli çözüm

editör yayın yönetmeni baskı

iletişim

(3)

3

MERHABA

Sevgili Öğrenciler,

İnsan hayatında olgunluk, yaşlılık gibi dönemler vardır. Bu dönemlerin de kendi içinde önemli dönemeç noktaları bulunmaktadır. İlköğretimden ortaöğretime geçiş yapan milyonlarca öğren- cimiz, yeni bir okul, yeni bir arkadaş çevresi, yeni öğretmenler ve yeni derslere merhaba derken hayatın önemli bir dönemecinde olduklarının bilincindedir kanaatindeyiz.

Yeni öğretim yılında yeni bir müfredatla tanışacak olan 9. sınıf öğretmen ve öğrencilerimiz, MEB’in yeni ders programları ve içeriği ile eğitim-öğretime başlayacak. Biz de Eksen Yayınları olarak kitaplarımızı, yeni müfredata ve müfredatın kazanımlarına göre oluşturduk.

Bunu şöyle yaptık:

Her ünitede neler öğrenileceği “Alt başlıklar” hâlinde sıralandı.

Testlere başlamadan önce hatırlanması gereken bilgiler “Özet bilgiler” biçiminde verildi.

Testler konunun ağırlığına ve önemine göre “Kolaydan zora aşamalı sorularla” birim birim oluşturuldu ve isimlendirildi.

Her ünitenin sonuna ünite ile ilgili “Etkinlik Sayfaları” yer aldı.

Her ünitenin sonunda biyoloji ile ilgili yeni ve ilginç bilgilerin yer aldığı “Haber Köşesi”ne yer verildi.

Her testin sesli ve görüntülü çözümlerini içeren “Karekod” uygulamasına yer verildi.

Bu ürünün şimdi akıllı tahta, bilgisayar ortamları ve tabletlerde kullanılmak üzere dijital versi- yonları da hazır. akillitahta.eksenyayinlari.com adresine üye olup ücretsiz indirebilirsiniz.

Sevgili Öğrenciler,

Eğitim-Öğretim hayatınızın yeni dönemecinde yeni okullar, yeni arkadaşlıklar, yeni öğretmen- lerle huzurlu ve başarılı bir yıl geçirmenizi temenni ederiz.

Esenlik ve başarı dileklerimizle...

(4)

Hücre

Canlılığın Temel Birimi Hücre Hücrenin Yapısı

Bilimsel Yöntem Basamakları

Hücre Zarının Yapısı ve Görevleri – Hücre Duvarı Hücre Zarından Madde Geçişleri

Sitoplazma – Hücre Organelleri Hücre İskeleti – Çekirdek

Hücrelerin Karşılaştırılması

02

HÜCRENİN YAPISI

1. Hücreye ait verilen, I. zarlı organel bulundurma, II. hücre zarı bulundurma, III. çekirdek zarı bulundurma

özelliklerinden hangileri prokaryot ve ökaryot hüc- reler için ortaktır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III

3. Aşağıda ökaryot yapılı bitki hücresi verilmiştir.

Hücre zarı

Kloroplast Peroksizom

Endoplazmik

retikulum Golgi aygıtı

Merkezi koful Hücre çeperi Mitokondri Çekirdek Ribozom

Bu hücrede;

I. hücre duvarı, II. hücre zarı, III. sitoplazma

yapılarının içten dışa doğru sıralanması aşağıdaki- lerin hangisinde verilmiştir?

4. Aşağıda bazı hücresel yapılar verilmiştir.

I. Hücre zarı II. Sitoplazma III. Çekirdek

Bu hücresel yapılardan hangileri tüm canlı hücreler için ortaktır?

5. Enerji ihtiyacı için oksijen kullanan fotosentetik prokaryot bir canlıda;

I. mitokondri, II. kloroplast, III. ribozom

organellerinden hangileri bulunur?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

6. Aşağıda prokaryot yapılı bir hücre şematik olarak gös- terilmiştir.

Kapsül Pillus Kamçı Sitoplazma

Besin parçaları Hücre zarı

18

Bakteri, amip, şapkalı mantar, elma ağacı,

kedi, insan vb. canlıların birçok ortak

özellği vardır. Bu ortak özellikler aşağı- daki şemada açıklanmıştır.

3

11

8 6

7 5

1

9

2

10

4

12 Hücresel

yapıya sahip olma

Beslenme

Organizasyon Uyum (Adapta

syon) Homeostazi (İç denge)

Hareket

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Boşaltım

Uyarılara tepki

Metabolizma

Büyüme ve gelişme Solunum

Üreme Canlıların en küçük işlevsel

birimine hücre denir. Canlılar;

hücre sayısına göre bir ve çok hücreliler,

hücre yapısına göre prokaryot

ve ökaryot hücreli- ler şeklinde gruplandırılır.

Canlıların enerji ihtiyacını şılamak için gerekli besin madkar-- delerini temin etmesine beslenme denir. Ototrof canlılar (üretici) kendi besinini sentez- leyebilirken

heterotrof canlılar (tüketici) dışarıdan

hazır organik besin alır.

Bir hücrelilerde organizasyon basamakları

“Atom → Molekül

→ Organel → Hücre” şek- lindedir. Çok hücrelilerde

“Atom → Molekül → Organel ise

→ Hücre → Doku → Organ

→ Sistem → Organizma”

lindedir. şek- Canlıların bulundukl

arı çevre- de yaşama

ve üreme şansını artıran kalıtsal

özelliklerine adaptasyon denir. Örneğin;

kaktüslerin yaprakları

diken şeklinde indirgenmiş

tir.

Canlıların vücut içi değerlerini belirli sınırlar içinde tutma eği- limine homeostazi (iç denge) denir. Örneğin; kan şekeri normalin üstüne çıkan bireyde insülin hormonu

kan şekerini normal değere düşürür.

Hayvanlar kaslarını kullanarak aktif olarak yer değiştirir.

Bitkiler çevrelerinde ki uyarı- lara durum değiştirerek

tepki verir. Bir hücreliler kamçı, sil ve yalancı ayaklarını kullanarak aktif olarak yer değiştirir.

Canlılarda metabolizma faa- liyetleri sırasında açığa çıkan atıkların vücuttan uzaklaş- tırılmasına boşaltım denir.

Örneğin; insanlar idrar ata- rak, bitkiler

yaprak dökerek boşaltım yapar.

Canlılar iç ve dış çevrelerin- de meydana

gelen uyarılara uygun tepkiler verir. Örneğin;

sahibinin sesini duyan köpek sahibinin yanına koşar.

Hücrelerdeki yapım tepkime- lerine anabolizma, yıkım tep- kimelerine ise katabolizma denir. Anabolizma

ve katabolizma tepkimelerinin

tümüne ise metabolizma

denir.

Canlıların yapısındaki madde miktarının,

özellikle de protein miktarının artmasına büyüme denir. Bir hücrelilerde büyüme hücrenin hacminin

ve kütlesi- nin artışıyla, çok hücrelile hücrelerin bölünme rde

si ve hüc- relerin hacminin

ve kütlesinin artışıyla olur.

Canlı hücrelerde basit organik bileşiklerin yıkılmasıyla ATP sentezlenme

sine solunum denir. Bazı canlılar oksijenli, bazı canlılar

oksijensiz solunum yapar.

Canlıların nesillerini devam ettirmek için kendilerine zer yeni bireyler oluşturmasıben- na üreme denir. Bazı canlılar - eşeysiz bazı canlılar eşeyli ürer. Üreme, bir bireyin yaşa- ması için şart değildir.

BÖLÜM 4: C

ANLILARIN ORT

AK ÖZELLİKLERİ

Ünite adı ve alt başlıklarını gösteren sayfalar

Test sorularının bulunduğu sayfalar Konu özetlerinin

bulunduğu sayfalar

Testin adını bildiren başlıklar

Kitabımızda neler var ?

(5)

5

Etkinlik Yapalım

152

A. Aşağıdaki tabloda hücre zarından madde geçişi yöntemleriyle ilgili bazı özellikler verilmiştir.

Tabloyu verilen işaretleri kullanarak doldurunuz. (✓: Özelliğe sahip, ❍: Özelliğe sahip değil) Basit

difüzyon

Endositoz

...

Derişim farkına bağlı olarak gerçekleşme

...

Madde taşınması sıra- sında ATP tüketimi

...

Polimer yapılı moleküllerin taşınmasını sağlama

...

Taşıyıcı proteinlerin görev alması

...

Hücre zarının yüzey alanında değişmeye neden olma

...

Cansız ortamda gerçekleşebilme

Kolaylaştırılmış difüzyon

Ekzositoz Aktif

taşıma

B. Aşağıda birbirleriyle bağlantılı doğru (D), yanlış (Y) şeklinde ifadeler içeren tanılayıcı dallanmış ağaç tekniğinde bir soru verilmiştir.

Birinci ifadeden başlayarak her doğru ya da yanlış cevabınıza göre ilerleyerek çıkışlardan sadece birini işaretleyiniz.

Hücre zarında bulunan glikoproteinler hücrede reseptör görevi görür.

Hipotonik ortamda bırakılan bir hücrenin osmotik basıncı zamanla azalır.

Turgor basıncı ile osmotik basınç birbirine zıttır ve hücre su aldıkça osmotik basınç

azalır, turgor basıncı artar.

Mitokondri ve kloroplast çift zarlıdır.

Golgi aygıtı, endoplazmik reti - kulum, lizozom, koful hücrenin tek zarlı organelleridir.

Ribozom ve sentrozom hücrenin zarsız organelleridir.

Çekirdekte hücre için gerekli ATP sentezlenir.

1. çıkış

5. çıkış 3. çıkış

8. çıkış 1

2

3 4

5

6

7 D

D D

D

Y D

Y Y

Y

Haber Köşesi

94

Sigaranın DNA hasarı na sebep olup kansere,

özellikle de akciğer kanserine

yol açtığı biliniyor. Nobel ödüllü bilim insanımız Aziz Sancar’ı

n liderliğini yaptığı araştırmada, Kuzey Carolina Üniversit

esi’nden araştırmacılar sigara dumanında- ki kanser yapıcı etkiye sahip kimyasal maddenin

DNA’da sebep olduğu hasarı

n haritasının çıkarılması için yeni bir yöntem geliştirdi. Araştırmanın sonuçları Proceedings of the National Academy of Sciences

dergisinde yayımlandı.

Organik maddelerin

yanması sonucu açığa çıkan benzo[a]

piren (BaP) -örneğin sigara dumanında,

fosil yakıtların kulla- nıldığı motorların egzoz gazlarında bulunur- çevre için ciddi zararları olan bir madde.

Ancak bu maddenin insan dokula- rına ulaşmasının en etkili yolu solunan sigara dumanı.

Zararlı organik maddeler insan vücuduna girdiğinde genellikle kandaki

enzimler aracılığıyla daha az zararlı maddelere

dönüştürülür. Ancak BaP bu tepkimeler

sonucunda daha zararlı bir madde olan BPDE’ye (BaP diol epoksit) dönüştürülüyor.

BPDE, DNA’yı oluşturan nükleotit birimlerine bağlı bazlardan biri olan guanin

ile güçlü kimyasal bağlar oluşturur. Yapısındaki bu değişim DNA’nın işlevlerini

(örneğin protein sentezi) düzgün şekilde yerine getirememesine

neden olabiliy

or. BPDE’nin neden olduğu değişimin tümör oluşumunu bas- kılayan genlerde

(tümör baskılayıcı genler hücre çoğalması

nı kontrol altında tutar) ortaya çıkması kanser oluşumuna neden olabilir.

Hücrelerimizde

DNA’nın yapısında oluşan bozulmaları

takip eden ve düzelten farklı mekanizmalar var. Bunlardan

biri de nükleotid kesip

çıkarma onarımı. Nükleotid kesip çıkarma onarımında DNA’daki diziliminden

çıkarılan hasarlı nükleotidler yok edilincey

e kadar hücrede

kalır. Bu DNA parçalarının işe yaramaz olduğunu düşünebilirsiniz.

Ancak Aziz Sancar ve arkadaşları BaP maddesinin DNA’da neden olduğu hasarın haritasını çıkarabilmek

için bu parçalardan elde edilebilecek

verileri toplamaya karar verdi. Bu bilgilerin

hasarlı DNA’nın onarımının nerede

başladığı konusunda bilim insanları na önemli bilgiler verebileceği

düşünülüyor.

Elde edilen ilk bilgiler

BPDE’ye bağlı guanin bazını sitozin bazı takip ettiğinde onarım mekanizması nın gerçekleşme

sıklığının, adenin

ve timin bazlarının takip etmesi durumuna göre daha yüksek olduğu- nu gösteriyor. Geliştirilen yöntem sayesinde elde edilecek

bilgiler DNA hasarı nın onarımına yönelik ilaçların geliştirilmesini

sağlamanın yanı sıra neden bazı insanları n kansere yakalanmay

a daha yatkın ya da daha dirençli olduğunun anlaşılmasında yararlı olabilir. Profesör

Aziz Sancar sigaranı n kanser oluşumundaki etkisini gösteren araştırmalarının, insanlar

için ciddi zararları olan bu kötü alışkanlığı terk etme konusunda teşvik edici olması

nı umut ettiğini belirtiyor.

AZİZ SANCAR

VE ARKADAŞLARI SİGARANIN DNA’YA VERDİĞİ HASARIN HARİTASIN

I ÇIKARDI

(Kaynak: Dr. Tuba

Sarıgül / Bilim ve Teknik Dergisi / 2017

Ünite ile ilgili etkinliklerin bulunduğu sayfalar

Test ve etkinlik cevaplarının bulunduğu sayfalar

Biyoloji ile ilgili bilgilerin yer aldığı

haber köşesi

3. ÜNİTE / CANLILAR DÜNYASI / ETKİNLİK

A 1–Y / 2–D / 6–Y → 6. çıkış

B 1. Azalır / 2. Artar / 3. Artar / 4. ? / 5. ?

C

Vücut örtüsü Üreme-gelişme

Pullu deri Değişken

(Soğukkanlı) Dış döllenme Dış gelişme Balıklar

Omurgalı hayvan grupları

Nemli deri Değişken

(Soğukkanlı) Dış döllenme

Dış gelişme (Başkalaşım var) İki yaşamlılar

(Kurbağalar)

Tüylü deri Sabit

(Sıcakkanlı) İç döllenme Dış gelişme Kuşlar

Keratin pullu deri Değişken

(Soğukkanlı) İç döllenme Dış gelişme Sürüngenler

Kıllı deri Sabit

(Sıcakkanlı) Solungaç

Larvada solungaç, erginde deri ve akciğer

Akciğer Akciğer

Akciğer

İç döllenme İç gelişme (Plasenta var) Memeliler

Solunum organı Vücut sıcaklığı

D 1. bakteriler, arkeler / 2. protista / 3. ototrof / 4. endospor / 5. mantarlar / 6. enzim / 7. alg / 8. üretici / 9. çok hücreli / 10. plazmit / 11. parazit / 12. kapsül

1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011121314

Bilim ve Bilimsel Bilginin Özellikleri C B E E C C A E

Bilimsel Yöntem Basamakları – Bilimde Teori ve Kanun / 1 D A C D C A Bilimsel Yöntem Basamakları – Bilimde Teori ve Kanun / 2 B D B A C E D E E C D

Biyolojinin Tarihsel Gelişimi – Biyolojinin Yararları E C E A D E E E

Canlıların Ortak Özellikleri / 1 C A D E D E

Canlıların Ortak Özellikleri / 2 D E C C B E B A C B D

Canlıların Ortak Özellikleri / 3 B C E C A C B D B D A D B B

İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi / 1 E A E E D C C A A

İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi / 2 E C E C D C B C B B E C

Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi / 1 D E D E E A B Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi / 2 D A D C C E E A D B

Organik Bileşikler E D E A E E C A

Karbonhidratlar / 1 E A E B C E

Karbonhidratlar / 2 C A B D C C C B A D B

Yağlar (Lipitler) / 1 C C D D B B A

Yağlar (Lipitler) / 2 A E C C C C C E E B E D

Proteinler / 1 D D C E A D E

Proteinler / 2 E C D A D B A B A E D D B

Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler B E C C C B B

Enzimler – I / 1 C A A C E D E

Enzimler – I / 2 B B A A E C C C A A C C A

Enzimler – II / 1 B D C C E C

Enzimler – II / 2 Hormonlar – Vitaminler / 1 Hormonlar – Vitaminler / 2 Nükleik Asitler – I / 1 Nükleik Asitler – I / 2 Nükleik Asitler – II / 1 Nükleik Asitler – II / 2 ATP – Sağlıklı Beslenme / 1 ATP – Sağlıklı Beslenme / 2 Üniteyi Değerlendirelim / 1 Üniteyi Değerlendirelim / 2 Üniteyi Değerlendirelim / 3 Üniteyi Değerlendirelim / 4 Üniteyi Değerlendirelim / 5 Üniteyi Değerlendirelim / 6 Üniteyi Değerlendirelim / 7 Üniteyi Değerlendirelim / 8 Üniteyi Değerlendirelim / 9 Üniteyi Değerlendirelim / 10

1. ÜNİTE / YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

(6)

İçindekiler

Bölüm 1: Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri ... 10–15 Bölüm 2: İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi ... 16–19

Bölüm 3: Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi ... 20–23 Bölüm 4: Organik Bileşikler ... 24–25

Bölüm 5: Karbonhidratlar ... 26–29 Bölüm 6: Yağlar (Lipitler) ... 30–33

Bölüm 7: Proteinler ... 34–37 Bölüm 8: Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler ... 38–39

Bölüm 9: Enzimler – I ... 40–43 Bölüm 10: Enzimler – II ... 44–47

Bölüm 11: Hormonlar – Vitaminler ... 48–51 Bölüm 12: Nükleik Asitler – I ... 52–55

Bölüm 13: Nükleik Asitler – II ... 56–59 Bölüm 14: ATP – Sağlıklı Beslenme ... 60–63

Üniteyi Değerlendirelim ... 64–83 Etkinlik Yapalım ... 84–85 Haber Köşesi ... 86

1. ÜNİTE: YAŞAM BİLİMİ BİYOLOJİ

01

(7)

7

Bölüm 1: Canlılığın Temel Birimi Hücre ... 88–89 Bölüm 2: Hücrenin Yapısı ... 90–91

Bölüm 3: Bilimsel Yöntem Basamakları ... 92–95 Bölüm 4: Hücre Zarının Yapısı ve Görevleri – Hücre Duvarı ... 96–99

Bölüm 5: Hücre Zarından Madde Geçişleri – I ... 100–103 Bölüm 6: Hücre Zarından Madde Geçişleri – II ... 104–109

Bölüm 7: Hücre Zarından Madde Geçişleri – III ... 110–115 Bölüm 8: Sitoplazma – Hücre Organelleri – I ... 116–117

Bölüm 9: Hücre Organelleri – II ... 118–119 Bölüm 10: Hücre Organelleri – III ... 120–123

Bölüm 11: Hücre Organelleri – IV ... 124–129 Bölüm 12: Hücre İskeleti – Çekirdek ... 130–131

Bölüm 13: Hücrelerin Karşılaştırılması ... 132–135 Üniteyi Değerlendirelim ... 136–151 Etkinlik Yapalım ... 152–153 Haber Köşesi ... 154

2. ÜNİTE: HÜCRE

02

(8)

Bölüm 1: Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması – I ... 156–159 Bölüm 2: Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması – II ... 160–165

Bölüm 3: Bakteriler ... 166–169 Bölüm 4: Arkeler ... 170–171

Bölüm 5: Protistler ... 172–175 Bölüm 6: Bitkiler ... 176–177

Bölüm 7: Mantarlar ... 178–181 Bölüm 8: Hayvanlar – I (Omurgasızlar) ... 182–185

Bölüm 9: Hayvanlar – II (Omurgalılar) ... 186–191 Bölüm 10: Virüsler ... 192–195

Üniteyi Değerlendirelim ... 196–213 Etkinlik Yapalım ... 214–215 Haber Köşesi ... 216

Cevap Anahtarı ... 217

3. ÜNİTE: CANLILAR DÜNYASI

03

(9)

Yaşam Bilimi Biyoloji

Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri

İnorganik Bileşikler – Suyun Canlılar İçin Önemi Asit, Baz, Tuz ve Minerallerin Canlılar İçin Önemi Organik Bileşikler

Karbonhidratlar Yağlar (Lipitler) Proteinler

Karbonhidratlar – Yağlar – Proteinler Enzimler

Hormonlar – Vitaminler Nükleik Asitler

ATP – Sağlıklı Beslenme

01

(10)

Biyoloji, bios (yaşam = canlı) ve logos (bilim) kelimelerinden oluşan “yaşam bilimi” veya “canlı bilimi” demektir. Biyoloji, canlıların yapısını, özelliklerini, birbirleriyle ve çevreleriyle olan etkileşimlerini inceler. Bakteri, amip, şapkalı mantar, elma ağacı, kedi, insan vb. canlıların birçok ortak özellği vardır. Bu ortak özellikler aşağıdaki şemada açıklanmıştır.

3

11 8 6

7 5 1

9

2

10

4

12

Hücresel yapıya sahip olma

Beslenme

Homeostazi (İç denge)

Hareket

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Boşaltım

Uyarılara tepki Metabolizma Solunum

Canlıların en küçük işlevsel birimine hücre denir. Canlılar;

hücre sayısına göre bir ve çok hücreliler, hücre yapısına göre prokaryot ve ökaryot hücreli- ler şeklinde gruplandırılır.

Canlıların enerji ihtiyacını kar- şılamak için gerekli besin maddelerini temin etmesine beslenme denir. Ototrof canlılar (üretici) kendi besinini sentez- leyebilirken heterotrof canlılar (tüketici) dışarıdan hazır organik besin alır.

Canlıların vücut içi değerlerini belirli sınırlar içinde tutma eği- limine homeostazi (iç denge) denir. Örneğin; kan şekeri normalin üstüne çıkan bireyde insülin hormonu kan şekerini normal değere düşürür.

Hayvanlar kaslarını kullanarak aktif olarak yer değiştirir.

Bitkiler çevrelerindeki uyarı- lara durum değiştirerek tepki verir. Bir hücreliler kamçı, sil ve yalancı ayaklarını kullanarak aktif olarak yer değiştirir.

Canlılarda metabolizma faa- liyetleri sırasında açığa çıkan atıkların vücuttan uzaklaş- tırılmasına boşaltım denir.

Örneğin; insanlar idrar ata- rak, bitkiler yaprak dökerek boşaltım yapar.

Canlılar iç ve dış çevrelerin- de meydana gelen uyarılara uygun tepkiler verir. Örneğin;

sahibinin sesini duyan köpek sahibinin yanına koşar.

Hücrelerdeki yapım tepkime- lerine anabolizma, yıkım tep- kimelerine katabolizma denir.

Anabolizma ve katabolizma tepkimelerinin tümüne ise metabolizma denir.

Canlı hücrelerde basit organik bileşiklerin yıkılmasıyla ATP sentezlenmesine solunum denir. Bazı canlılar oksijenli, bazı canlılar oksijensiz solunum yapar.

BÖLÜM 1: BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

(11)

11

BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ / 1

1. Biyoloji ile ilgili, I. Canlı bilimidir.

II. Canlıların yapısal ve işlevsel özelliklerini inceler.

III. Canlıların çevreleriyle olan etkileşimlerini konu edinmez.

yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III

2. Aşağıdaki özelliklerden hangisi, canlıları cansız varlıklardan ayırt etmede kullanılmaz?

A) Büyüme ve gelişme B) Solunum ile enerji üretme C) Atom ve moleküllerden oluşma D) Kendine benzer yavrular oluşturma E) Çevresel uyarılara tepki verme

3. Canlılar hücre yapısına ve sayısına göre aşağıdaki gibi gruplandırılır.

Hücre yapısına

göre Hücre sayısına

göre

Prokaryot hücreliler

(a)

hücrelilerBir (c) Ökaryot

hücreliler (b)

hücrelilerÇok (d)

Buna göre;

● bakteri,

● amip,

● insan

canlılarının hücre yapısına ve sayısına göre yer aldıkları gruplar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

Bakteri Amip İnsan

A) a, c b, c b, d

B) a, c a, c b, d

C) b, c a, c a, d

D) b, d b, c a, d

E) a, d a, c b, d

4. Aşağıdakilerden hangisi canlılarda ortak olarak gerçekleşen olaylardan biri değildir?

A) Beslenme B) Solunum C) Metabolizma D) Boşaltım E) Fotosentez

5. Aşağıdaki tabloda numaralanmış canlılardan biri bakteri, biri yeşil bitki, biri de hayvandır.

Canlılar

I II III

Özellikler

Hücre sayısı Çok Çok Bir

Kendi besinini üretme Yerdeğiştirme hareketi yapma

Üretir Yapmaz

Üretemez Üretir

Yapar Yapar

Tablodaki verilere göre, canlıları gösteren numa- ralar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak veril- miştir?

Bakteri Yeşil bitki Hayvan

A) I II III

B) II I III

C) II III I

D) III I II

E) III II I

6. Canlı türlerinin tümünün ortak özelliklerinden bazıları şunlardır:

● Amino asitleri kullanarak protein sentezleme

● Kendine benzeyen yeni bireyler meydana getirme

● Metabolizması için gerekli olan enerjiyi üretme

● Metabolizması için ürettiği enerjiyi kullanma Bu verilere dayanarak aşağıdaki yargılardan hangi-

sine varılamaz?

A) Canlılığın sürdürülebilmesi için enerji üretmek ve tüketmek gerekir.

B) Canlı türlerinin tümü, yapım tepkimelerini gerçek- leştirir.

C) Canlı türlerinin tümü, özelliklerini bir sonraki nesle aktarabilir.

D) Canlı türlerinin tümü amino asitler arasında bağ kurar.

E) Canlı türlerinin bazıları, enerji üretiminde oksijen kullanmaz.

(12)

BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ / 2

1. Bir böcek türünün 1., 2. ve 3. yaşam evrelerinde sıcak- lık ile gelişme oranı arasındaki ilişkiyi gösteren eğriler aşağıdaki grafikte verilmiştir.

Gelişme oranı (%)

Sıcaklık (°C) 5

0

1 2 3

10 25

50 75 100

15 20 25 30 35 40 50

Kapalı bir yapay yaşam alanında, sıcaklık değişimi aşağıdakilerin hangisinde verilen değerler ara- sında olursa, bu canlı türünün üç yaşam evresini tamamlayabildiği gözlenebilir?

A) 5 °C ile 10 °C B) 10 °C ile 15 °C C) 15 °C ile 20 °C D) 20 °C ile 25 °C E) 25 °C ile 30 °C

2. Üç bakteri türünün, oksijenden nasıl etkilendiğini belir- lemek için düzenlenen deneyde aşağıdaki sonuçlar alınmıştır.

Bakteriler Uygulama Sonuç K bakterisi ⇒ O₂ siz ortam ⇒ Ölür.

L bakterisi ⇒ O₂ siz ortam ⇒ Çoğalır.

M bakterisi ⇒ O₂ siz ortam ⇒ Çoğalır.

K bakterisi ⇒ O₂ li ortam ⇒ Çoğalır.

L bakterisi ⇒ O₂ li ortam ⇒ Çoğalır.

M bakterisi ⇒ O₂ li ortam ⇒ Çoğalamaz.

Bu bakterilerle ilgili,

3. Canlılar ve özellikleriyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

A) Kaktüsün su depolayan gövdeye sahip olması adaptasyona örnektir.

B) Bitkilerin sonbaharda yaprak dökmesi boşaltıma örnektir.

C) Deniz yıldızının kopan parçasından yeni deniz yıl- dızı oluşması eşeyli üremeye örnektir.

D) Amipin sitoplazma miktarını artırması büyümeye örnektir.

E) Böcekkapan bitkisinin üzerine konan böceği yakala- ması harekete örnektir.

4. Aşağıda bazı canlılarda gerçekleşen olaylar verilmiştir.

● Yeşil bitki gövdesinin, ışığın geldiği tarafa yönelerek büyümesi

● Kedinin, kendisine seslenen sahibine doğru gitmesi

● Ayağına iğne batan çocuğun, ayağını hızla geri çekmesi

Buna göre, verilen örneklerde canlılarda gerçekle- şen aşağıdaki ortak özelliklerden hangisi açıklan- mıştır?

A) Aktif olarak yer değiştirme

B) Metabolizma tepkimelerini gerçekleştirme C) Çevresel uyarılara tepki verme

D) Enerji ihtiyacını karşılamak için beslenme E) İç dengeyi sağlamak için boşaltım yapma

5. Aşağıda canlılarda gerçekleşen bazı tepkimeler veril- miştir.

I. 6CO₂ + 6H₂O Işık

→ Glikoz + 6O₂

(13)

13 6. Canlıların tümü;

I. hücresel yapı gösterme, II. nükleik asit bulundurma, III. protein sentezleme

özelliklerinden hangilerine ortak olarak sahiptir?

7. Canlılarda protein miktarının artmasına büyüme denir.

Aşağıdaki grafikte bitkilerde ve hayvanlarda zamana bağlı büyüme verilmiştir.

Büyüme

Bitkilerde Hayvanlarda

Zaman Grafikteki bilgilere göre,

I. Hayvanların vücudundaki protein miktarı ömür boyu artmaya devam eder.

II. Bitkilerde büyüme sürekli olarak gerçekleşir.

III. Hayvanların büyümesinin sınırlı olmasının nedeni belirli bir yaştan sonra protein tüketmemeleridir.

ifadelerinden hangileri doğrudur?

8. Canlılarda gerçekleşen, I. H₂O + CO₂ ışık

klorofil Besin + O₂ II. Polimer + H₂O Monomer III. Besin + O₂ CO₂ + H₂O

reaksiyonlarından hangileri ototrof canlılara ait hücrelerde gerçekleşirken heterotrof canlı hücrele- rinde gerçekleşemez?

9. Canlılarla ilgili verilen;

I. adaptasyonlara sahip olma,

II. çevreden gelen uyarılara cevap verme, III. mitoz bölünme ile büyüme

özelliklerinden hangileri bir hücreli ve çok hücreli canlıların tümünde ortaktır?

10. Aşağıdakilerden hangisi bitkiler ve hayvanların ortak özelliklerindendir?

A) Su ve karbondioksit kullanarak besin sentezleme B) Su ve mineral gibi inorganik besinleri dış ortamdan

hazır alma

C) Işık enerjisini kimyasal bağ enerjisine dönüştürme D) Aktif olarak yer değiştirme hareketi yapma E) Besin ve oksijeni kan ile hücrelere taşıma

11. Canlılarda metabolik faaliyetler sonucunda oluşturulan atık maddelerin vücuttan uzaklaştırılması gerekir. Bu olaya boşaltım denir.

● Bir hücreli organizmalar atık maddelerini hücre za- rından dışarı atar.

● Tatlı suda yaşayan ökaryot bir hücreli canlılarda suyun boşaltılmasında kontraktil koful adı verilen yapı görev alır.

● Çok hücreli çilek bitkisinde gövdeden gelen fazla su, yaprak uçlarından damlama yoluyla atılır.

● Omurgalı hayvanlarda azotlu atıklar böbreklerle dı- şarıya atılır.

Yukarıda verilen bilgilere göre,

I. Canlılarda boşaltım ürünlerinin vücuttan uzaklaştı- rılma şekilleri farklılık gösterebilir.

II. Bir hücreli canlıların tümünde boşaltım kontraktil kofullar ile yapılır.

III. Çok hücreli canlılarda atık ürünlerin boşaltılmasın- da özelleşmiş doku ve organlar görev alır.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III

(14)

BİYOLOJİ VE CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ / 3

1. Bir bireyin yaşamını devam ettirebilmesi için;

I. kendi besinini üretme,

II. kendine benzer yavru oluşturma, III. ATP üretme ve tüketme

özelliklerinden hangilerine sahip olması zorunludur?

2. Bir bitkide, fotosentez ile üretilen organik madde mik- tarı, solunum ile harcanandan fazla olduğu sürece bitki büyür.

Aşağıdaki grafikte, belirli bir bitki yaprağında fotosentez ve solunum tepkimeleri hızlarının yaprak yaşına bağlı değişimi verilmiştir.

Solunum

0 30 40 50 60 70 Yaprak yaşı (gün) Fotosentez

Tepkime hızı

Grafikteki bilgilere dayanarak, bu yaprakla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine varılabilir?

A) Yaprak yaşlandıkça fotosentez hızı artmıştır.

B) Yapraktaki organik madde miktarı ilk 30 gün hiç artmamıştır.

C) Bazı zamanlar yaprağın solunum hızı fotosentez hızından fazla olmuştur.

D) Yaprak fotosentez hızı sıfır olduğunda ölmüştür.

E) Yapraktaki organik madde miktarı 30. günden itiba- ren sürekli azalmıştır.

4. Aşağıdaki canlıların hangisinde organizasyon düzeyi sadece “Molekül → Organel → Hücre” şeklin- dedir?

A) İnsan B) Eğrelti otu C) Amip

D) Solucan E) Böcek

5. Canlılar;

I. fotosentez yapma, II. eşeysiz üreme, III. çok hücreli olma,

IV. kendine özgü protein sentezleme

A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve III D) III ve IV E) I, II ve III

6. Canlılar besin ihtiyaçlarını karşılama şekillerine göre iki gruba ayrılabilir.

● Ototrof (üretici) canlılar: Kendi besinini kendi üreten canlılardır.

● Heterotrof (tüketici) canlılar: Kendi besinini üre- temeyip dışarıdan hazır alan canlılardır.

Buna göre, ototrof (a) ve heterotrof (b) canlıların birer örneği aşağıdakilerin hangisinde doğru ola- rak verilmiştir?

a b

A) İnsan Çam ağacı

B) Amip Şapkalı mantar

C) Yeşil alg İnek

D) Şapkalı mantar Kedi E) Elma ağacı Eğrelti otu

(15)

15 8. Çok hücreli gelişmiş bir canlıda bulunan organizasyon

düzeyleri aşağıda şematik olarak gösterilmiştir.

a b c d e f

Molekül Organel Hücre

Doku Organ Sistem

Bu organizasyon düzeylerinden hangileri bir hüc- reli canlılarda bulunmaz?

A) Yalnız f B) e ve f C) d, e ve f D) c, d, e ve f E) b, c, d, e ve f

9. Bitkiler ve hayvanlar;

I. çok hücreli olma, II. homeostaziyi sağlama, III. kendi organik besinini üretme

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

10. Aşağıda çeşitli canlılarda gözlenen olaylar verilmiştir.

● Tatlı suda yaşayan paramesyumun hücre içine giren fazla suyu kontraktil kofulu ile hücre dışına atması ...I... olayıdır.

● Öglenanın kamçısını kullanarak ışığın olduğu tarafa doğru gitmesi ...II... olayıdır.

● Amipin ikiye bölünerek yeni amipler oluşturması ...III... olayıdır.

Bu cümlelerde numaralanmış boşluklara gelmesi gerekenler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

I II III

A) boşaltım hareket büyüme

B) solunum uyarıya tepki üreme C) sindirim uyarıya tepki büyüme

D) boşaltım hareket üreme

E) boşaltım uyarıya tepki büyüme

11. Canlıların üremesi sırasında;

I. birey sayısını artırma, II. gamet oluşturma, III. döllenme

olaylarından hangiler ortak olarak gerçekleşir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III

12, 13 ve 14. soruları aşağıdaki görsellere göre cevaplandırınız.

Bakteri 1

Elma ağacı 4 Paramesyum

2

Solucan 5

Şapkalı mantar 3

12. Görsellerdeki canlılardan hangileri çok hücrelidir?

A) Yalnız 4 B) 1 ve 2 C) 3 ve 5 D) 3, 4 ve 5 E) 2, 3, 4 ve 5

13. Görsellerdeki canlılardan hangileri aktif olarak yer değiştirme hareketi yapabilir?

A) 1 ve 2 B) 1, 2 ve 5 C) 2, 3 ve 5 D) 3, 4 ve 5 E) 2, 3, 4 ve 5

14. Görsellerdeki canlılardan hangileri ototrof (üretici) beslenebilir?

A) Yalnız 4 B) 1 ve 4 C) 3 ve 4 D) 2, 3 ve 5 E) 1, 3, 4 ve 5

(16)

Canlıların Yapısında Bulunan Temel Bileşikler

✓ Su

✓ Asitler

✓ Bazlar

✓ Tuzlar

✓ Mineraller

✓ Karbonhidratlar

✓ Yağlar

✓ Proteinler

✓ Enzimler

✓ Hormonlar

✓ Vitaminler

✓ Nükleik asitler

✓ ATP

İnorganik bileşikler Organik bileşikler

İnorganik Bileşikler

✓ Canlıların, kendi vücudunda üretemeyip dışarıdan hazır olarak aldığı bileşiklerdir.

✓ Yapılarında karbon (C) ve hidrojen (H) birarada bulunmaz.

✓ Küçük yapılı oldukları için sindirime uğramaz.

✓ Solunum tepkimelerinde enerji verici olarak kullanıl- maz.

Suyun Canlılar İçin Önemi

Kimyasal formülü H

₂

O'dur. Tüm organizmalarda en çok bulunan bileşen sudur.

Suyun Görevleri

✓ Maddelerin çözünmesini ve yayılmasını sağlar.

✓ Besinlerin sindiriminde kullanılır.

✓ Fotosentez tepkimelerinde CO

₂

ile birleşerek organik besinin yapısına katılır.

✓ Vücut sıcaklığının düzenlenmesine yardımcı olur.

✓ Metabolizma atıklarının seyreltilmesinde ve atılma- sında rol oynar.

✓ Yüksek özgül ısıya sahip olmasından dolayı deniz ve okyanuslardaki su yavaş ısınıp yavaş soğur. Bu da canlıların olumsuz etkilenmesini önler.

✓ Suyun oluşturduğu yüzey gerilimi bazı canlıların su yüzeyinde durmasını ve yürümesini sağlar.

✓ Su moleküllerini bir arada tutan kohezyon kuvveti ve suyun başka bir yüzeye tutunmasını sağlayan adez- yon kuvveti sayesinde, bitkilerde topraktan alınan su yükseklere taşınır.

BÖLÜM 2: İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ

1.

İnorganik bileşikler Organik bileşikler

● X

● Mineral

● Asit

● Baz

● Tuz

● Karbonhidrat

● Y

● Protein Canlıların Temel Bileşenleri

● Z

● Vitamin

● T

2. Canlılarda gözlenen;

I. boşaltım atıklarının vücuttan uzaklaştırılması, II. sabit ısılı canlılarda vücut ısısının düzenlenmesi, III. bitkilerde suyun taşınması

olaylarının herbirinin açıklanmasında etkili olan su molekülünün özelliği aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir?

İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 1

(17)

17 3. Aşağıdakilerden hangisi su ile ilgili yanlış bir bilgi-

dir?

A) Boşaltım ürünlerinin seyreltilerek vücuttan uzaklaş- tırılmasında etkilidir.

B) Terleme ile vücut sıcaklığının ayarlanmasında görev alır.

C) Hücrelerde enzimlerin çalışması için belirli bir oranda bulunmalıdır.

D) Büyük moleküllü besinlerin monomerlerine kadar sindirilmesinde etkilidir.

E) Bitkilerin vücudunda gerekli durumlarda sentezlenir.

4. Aşağıdaki şekilde inorganik bir bileşik verilmiştir.

O

+ +

H₂O

– –

H H

Bu molekül;

I. kohezyon ve adezyon kuvveti oluşturma,

II. metabolizma sonucu oluşan birçok artığın seyreltil- mesini sağlama,

III. yüksek buharlaşma ısısına sahip olma özelliklerinden hangilerini bulundurur?

5. Aşağıdaki moleküller organik ve inorganik bileşik- ler şeklinde gruplandırıldığında hangisi diğerlerin- den farklı bir grupta yer alır?

A) Su B) Mineral C) HCl

D) Vitamin E) NaCl

6. Canlıdaki inorganik maddelerle ilgili aşağıdakiler- den hangisi yanlıştır?

A) Sindirime uğramadan hücre içine alınabilirler.

B) Metabolizmanın düzenlenmesinde görevlidirler.

C) Solunum olaylarında yıkılarak enerji verirler.

D) Hücrenin yapısına katılırlar.

E) İç dengenin sağlanmasında etkilidirler.

7. İnsanla ilgili,

I. Yaşlandıkça vücudun su oranı azalır.

II. Vücut için gerekli su miktarı günlük çalışma durumuna göre değişir.

III. Vücut sıcaklığının düzenlenmesinde vücuttaki suyun etkisi yoktur.

8 ve 9. soruları aşağıdaki tabloya göre cevaplandı- rınız.

Bir bitki türünün yapısında bulunan moleküller analiz edilmiş ve aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir.

Moleküller Bulunma oranı (%)

Su 79

Protein 1,8

Yağ 0,5

Karbonhidrat 17,5

Mineral 1,2

8. Bu bitki türünün yapısında en fazla bulunan orga- nik molekül aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karbonhidrat B) Su C) Mineral

D) Protein E) Yağ

9. Bu bitki türü ile ilgili,

I. Yapısındaki inorganik molekül oranı, organik mole- kül oranından fazladır.

II. Yapısındaki mineral oranı yağ oranından düşüktür.

III. Yapısındaki protein ve yağ oranı toplamı, karbonhidrat oranınkinden yüksektir.

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III

(18)

İNORGANİK BİLEŞİKLER – SUYUN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 2

1. Bir canlının yapısında bulunan temel bileşikler aşağı- daki gibi iki grupta incelenir.

İnorganik bileşikler

Canlıların yapısında bulunan temel bileşikler

✓ Örnek: ...a...

Organik bileşikler

✓ Örnek: ...b...

Bu bileşiklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yan- lıştır?

A) İnorganik bileşikler, tüm canlılar tarafından dışarı- dan hazır alınır.

B) Organik bileşikler, üretici canlılar tarafından inorganik maddelerin kullanılması ile sentezlenir.

C) Şemada a yerine su, mineral, asit, baz veya tuz gelebilir.

D) Şemada b yerine karbonhidrat, lipit veya protein gelebilir.

E) İnorganik bileşiklerin yapısında C ve O atomları bulunmaz.

2. Canlılardaki inorganik bileşikler aşağıdaki özellik- lerden hangisine sahip değildir?

A) Hücrenin yapısına katılma

B) Metabolizmada düzenleyici rol oynama C) Hücrede enerji kaynağı olarak kullanılma D) Sindirime uğramadan hücre zarından geçme E) Canlı vücudunda sentezlenmeme

3. Sadece inorganik besinlerini dışarıdan alarak yaşa- mını sürdürebilen ve ışık enerjisini kimyasal bağ enerjisine dönüştürebilen ökaryot bir hücre için;

4. Aşağıda bir molekülle ilgili bazı bilgiler verilmiştir.

● Otsu bitkilerin dik durmasını sağlama

● Terleme sırasında buharlaşarak vücut sıcaklığının düzenlenmesini sağlama

● Kan dokunun büyük bir bölümünü oluşturarak maddelerin taşınmasını sağlama

Bu molekül ile ilgili, I. İnorganik yapıdadır.

II. Kimyasal formülü H₂O'dur.

III. Üretici canlıların vücudunda sentezlenir.

5. Suyun canlılar için önemi ile ilgili bazı durumlar aşağıda verilmiştir.

I. Enzimlerin çalışabilmesi için ortamda yeterli miktarda bulunma

II. Büyük besinlerin sindirimi sırasında tepkimeye girme III. Çeşitli moleküllerin çözünmesinde ve taşınmasında

rol oynama

IV. Fotosentez tepkimelerinde hidrojen kaynağı olma V. Boşaltım atıklarının seyreltilmesinde rol oynama Bu durumlardan hangileri suyun insan vücudunda-

ki görevlerindendir?

A) I ve II B) III ve V C) II, III ve IV D) I, II, III ve V E) I, II, III, IV ve V

6. ^✓ Su molekülleri hidrojen bağları sayesinde birbirini çekerek bir arada kalırlar. Sıvı haldeki suda, hidrojen bağları sürekli olarak kırılır ve hemen yeni bağlar kurulur. Böylece, moleküller birbirinden kopmadan bir arada kalmayı başarırlar. Bu durum kohezyon kuvveti olarak adlandırılır.

✓ Suyun başka moleküllere tutunmasını sağlayan kuvvete adezyon kuvveti denir.

Buna göre, su moleküllerinin kohezyon ve adezyon

(19)

19 7. Aşağıdakilerden hangisi inorganik moleküllere

örnek değildir?

A) Mineral B) ATP C) Su

D) Asit E) Tuz

8. Aşağıdaki tabloda insan vücudunun kimyasal bileşimi gösterilmiştir.

Elementler Oran (%)

Oksijen (O)

Potasyum (K) Karbon (C)

Kükürt (S) Hidrojen (H)

Sodyum (Na) Azot (N)

Klor (Cl) Kalsiyum (Ca)

Magnezyum (Mg) Fosfor (P)

İz elementler

65

0,4 18,5

0,3 9,5

0,2 3,3

0,2 1,5

0,1 1,0

0,01 den az Buna göre,

I. İnsan vücudunda en fazla bulunan element oksi- jendir.

II. İnsan vücudunda çok az bulunan iz elementlerin hayati önemi yoktur.

III. İnsan vücudunda bazı elementlerin bulunma oranı eşittir.

yargılarından hangilerine ulaşılabilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III

9. Böceklerin su yüzeyinde yürüyebilmelerinde suyun;

I. yoğunlaşma özelliği, II. öz ısısının yüksek olması,

III. hidrojen bağlarıyla yüzey gerilimi oluşturması özelliklerinden hangileri etkilidir?

10. Aşağıdaki tabloda insanın gelişim sürecinin çeşitli dönemlerinde, vücudun su oranları verilmiştir.

Yeni doğan

Fetüs Yetişkin Yaşlı

% 75

% 85 % 60 % 50

Buna göre,

I. Vücudun su oranının en düşük olduğu dönem yaş- lılıktır.

II. Yetişkin bireyin vücudundaki su miktarı yeni doğa- nınkinden düşüktür.

III. Fetüsün vücudundaki su oranı yeni doğanınkin- denyüksektir.

yargılarından hangilerine ulaşılamaz?

11. Yeşil bir bitki;

I. glikoz, II. mineral, III. su

moleküllerinden hangilerini dışarıdan hazır almak zorundadır?

12. Aşağıda bir molekülün bazı özellikleri verilmiştir.

● Ototrof canlıların fotosentez tepkimelerinde kulan- dıkları maddelerden birisidir.

● Canlı türlerinde bulunma oranı farklılık gösterir.

● Kan dokunun büyük bir bölümünü oluşturur ve mo- leküllerin taşınmasında rol oynar.

Bu molekül aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mineral B) Karbonhidrat C) Su

D) Karbondioksit E) Protein

(20)

Asitlerin Özellikleri

✓ Suda çözündüğünde hidrojen iyonu (H

⁺

) veren bile- şiklerdir.

✓ Turnusol kâğıdının rengini maviden kırmızıya dönüş- türür (Yani asitler kızartır).

✓ Tatları ekşidir.

✓ HCl inorganik aside, laktik asit organik aside örnektir.

Bazların Özellikleri

✓ Suda çözündüğünde hidroksit iyonu (OH

^–

) veren bileşiklerdir.

✓ Turnusol kâğıdının rengini kırmızıdan maviye dönüş- türür (Yani bazlar morartır).

✓ Tatları acıdır.

✓ NaOH inorganik baza, adenin bazı organik baza örnektir.

Asit-Baz Dengesi

Canlılar için vücut sıvılarının ve yaşadıkları ortamın pH değeri çok önemlidir. Çünkü biyokimyasal tepkimelerin gerçekleşmesi için ortamın pH değeri belirli aralıklarda sabit kalmalıdır.

Tuzların Özellikleri

✓ Asitler ve bazların birleşmesi ve bir molekül su açığa çıkarmasıyla tuz oluşur.

✓ Hücrede ve hücreler arası sıvıda çeşitli mineral tuzla- rı bulunur. Tuzlar vücut sıvılarının osmotik basıncını düzenler.

✓ Tuzlar sıvı ortamda anyon ve katyon hâlinde bulunur.

HCl Hidroklorik asit

(Asit) Sodyum hidroksit

(Baz) Sodyum klorür

(Tuz) Su

NaOH NaCl + H₂O

+

Mineraller

✓ Küçük yapılıdır, sindirilmez, hücre zarından geçebilir.

✓ Solunum tepkimelerinde enerji vermez.

✓ Yapıya katılır.

✓ Metabolizmayı düzenler.

✓ Bileşik enzimlerin yapısında kofaktör olarak katılır.

BÖLÜM 3: ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ

1. Canlılarda bulunan asit ve bazlarla ilgili, 2. İnsan vücuduna yeterli miktarda mineral alınmadı- ğında;

ASİT, BAZ, TUZ VE MİNERALLERİN CANLILAR İÇİN ÖNEMİ / 1

pH 7 çözeltinin nötr olduğunu ifade eder. pH 7'den 0'a doğru gidildikçe asitlik, 7'den 14'e doğru gidildikçe baziklik artar.

Aşağıdaki şekilde bazı maddelerin asidik veya bazik olma durumları verilmiştir.

14 1

0 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Mide asidi HCI

Sirke Muz Saf su Soda

Amonyak

Limon Domates Süt Yumurta

Sıvı sabun Brokoli

Çamaşır suyu NaOH

(21)

21 3. Mineraller;

I. inorganik yapıda olma, II. yapıya katılma, III. düzenleyici olma,

IV. canlı vücudunda sentezlenme özelliklerinden hangilerine sahiptir?

A) I ve II B) II ve IV C) III ve IV D) I, II ve III E) II, III ve IV

4. Çok hücreli organizmalarda vücut sıvılarının belirli bir pH değerinde tutulması gerekir. Canlılarda pH değe- rinin sabit kalmasında tampon adı verilen bileşikler görev yapar. Örneğin; kan pH değerinin 7,4'te sabit tutulmasında karbonik asit (H₂CO₃) kullanılır.

Kanın pH değeri yükseldiğinde,

● H₂CO₃ → H⁺ + HCO₃^–

tepkimesi gerçekleşirken, kanın pH değeri düşdüğün- de ise,

● HCO₃^– + H⁺ → H₂CO₃

tepkimesi gerçekleştirilerek pH değerinin dengelenme- si sağlanır.

Yukarıda verilen bilgilere göre,

I. Kanın pH değeri düştüğünde HCO^–₃ hidrojen alıcısı olarak görev yapar.

II. Karbonik asitin yapısından hidrojen iyonunun ayrıl- ması pH değerinin düşmesine neden olur.

III. Kanın pH değerinin yükselmesine bağlı olarak karbonik asit oluşumu hızlanır.

IV. Kandaki hidrojen iyonu derişiminin azalması, asitli- ğin artmasını sağlar.

yargılarından hangileri yanlıştır?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV D) II ve III E) III ve IV

5. Aşağıdakilerin hangisinde mineral ve insan vücu- dundaki görevleriyle ilgili bilgi yanlıştır?

A) Kalsiyum → Kanın pıhtılaşmasında etkili olma B) Demir → Hemoglobinin yapısına katılma C) İyot → Tiroksin hormonunun yapısına katılma D) Fosfat → Nükleik asitlerin yapısına katılma E) Sodyum → Hücrelerde O₂–CO₂ difüzyonunu sağ-

lama

6. Aşağıdaki tabloda sağlıklı erişkin bir bireyin vücudunda bulunan bazı minerallerin miktarı ve bu minerallerin günlük gereksinim miktarı verilmiştir.

Mineral Mineralin bulunma miktarı (gram)

Mineralin günlük gereksinim miktarı

(gram)

Na 63 3

K 150 1

Ca 1600 1,2

Mg 21 0,4

CI 85 3,5

Tablodaki minerallerle ilgili,

I. Vücutta bulunma miktarı en fazla olan mineralin günlük gereksinim miktarı da en fazladır.

II. Vücutta bulunma miktarı en az olan mineralin gün- lük gereksinim miktarı da en azdır.

III. Günlük gereksinim miktarı en fazla olan mineral Cl iken, vücutta en fazla bulunan mineral Ca'dur.

yargılarından hangileri yanlıştır?

7. Aşağıda bazı maddelerin pH değeri verilmiştir.

HCI

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Limon Portakal Domates Saf su Kan Kabartma tozu

NÖTR

ASİDİK BAZİK

Amonyak Çamaşır suyu NaOH

İdrar

Buna göre, şemadaki maddelerden en kuvetli asit ve baz olanlar aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

En kuvvetli asit En kuvvetli baz

A) İdrar Kan

B) HCI NaOH

C) Limon Amonyak

D) Saf su Çamaşır suyu

E) HCI Amonyak