GüNDeM
sermaye piyasasında
SAYI 99 KASIM 2010 ISSN 1304-8155
Aracı Kurum Yoğunlaşma ve Performans Analizi (sayfa 8)
Yurt Dışında Fiyat Adımları,
Emir İptalleri ve İşlem Bilgileri
Şeffaflığı (sayfa 20)
Bu rapora www.tspakb.org.tr adresinden ulaşabilirsiniz.
Sermaye piyasasında GüNDeM, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği (TSPAKB) tarafından bilgilendirme ama- cıyla hazırlanmıştır. Bu raporda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler, hazırlandığı tarih itibariyle güvenilirliğine inanılan kaynaklardan elde edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden ve ticari amaçla kullanılmasından doğabilecek zararlardan TSPAKB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Raporda yer alan bilgi- ler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir.
TSPAKB Adına İmtiyaz Sahibi E. Nevzat Öztangut
Başkan
Genel Yayın Yönetmeni İlkay Arıkan
Genel Sekreter
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü Alparslan Budak
Genel Sekreter Yardımcısı Editör
Ekin Fıkırkoca
Müdür Yardımcısı/Araştırma ve İstatistik Tasarım
Cennet Türker
Uzman/Eğitim ve Tanıtım Efsun Ayça Değertekin
Uzman/Araştırma ve İstatistik Kapak Tasarımı ve Mizanpaj Cennet Türker
Uzman/Eğitim ve Tanıtım Yayın Türü: Yaygın, süreli
Sermaye piyasasında GüNDeM, TSPAKB’nin aylık iletişim organıdır. Para ile satılmaz.
TSPAKB
Büyükdere Caddesi No:173 1. Levent Plaza Kat:4 1. Levent 34394 İstanbul
Tel:212-280 85 67 Faks:212-280 85 89 www.tspakb.org.tr
info@tspakb.org.tr Basım
Printcenter Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği
(TSPAKB), aracı kuruluşların üye olduğu, kamu tüzel kişiliğini haiz özdüzenleyici bir meslek ku- ruluşudur.
Birliğin 103 aracı kurum, 1 vadeli işlemler aracı- lık şirketi ve 41 banka olmak üzere toplam 145 üyesi vardır.
TSPAKB
Değerli GüNDeM okurları,
S
ermaye piyasalarımızın geliştirilmesi ve İstanbul’un uluslararası finans merkezi olarak konumlandırılma- sı vizyonuyla ülkemizde çok önemli projeler yürütülüyor.Daha önce de bahsettiğimiz üzere, bir yandan halka arz seferberliği ile yerli şirketlerin sermaye piyasalarına ka- tılımı artırılmaya çalışılırken, diğer taraftan Birlik olarak yatırımcı tabanımızın genişletilmesi için Yatırımcı Eğitimi projesi üzerinde çalışıyoruz.
Bu noktada gözden kaçırılmaması gereken husus, geliş- miş ve gelişmekte olan birçok ülkede benzer projelerin yürütüldüğüdür. Dolayısıyla rekabetin her alana yayıldı- ğı günümüzde, İstanbul’un ve piyasamızın diğer örnek- lere göre fark yaratması gerektiğini unutmamalıyız. Ayrı- ca, hedeflerimizin ve çalışmalarımızın yurtiçinde ve yurt- dışında bilinirliğinin artırılması bu projelere önemli katkı sağlayacaktır.
Bu yaklaşımla, sermaye piyasası kurumları olarak ulusla- rarası tanıtım faaliyetlerine başlanması kararlaştırıldı ve ilk durak olarak tarihsel ve kültürel bağlarımızın güçlü ol- duğu Güney Kore seçildi. Sermaye Piyasası Kurulu ön- derliğinde ve Birliğimizin desteğiyle “Türkiye Sermaye Pi- yasası Günleri”nin ilkini Kore Finansal Yatırım Birliği’nin ev sahipliğinde Seul’de gerçekleştirdik.
Bildiğiniz gibi gelişmekte olan ülkeler arasında Kore ve Türkiye benzer kategoride değerlendiriliyor. Ancak, iki ül- kenin piyasa değerlerini kıyasladığımızda, Kore’nin ülke- miz sermaye piyasalarının neredeyse 3 katı büyüklüğe sahip olduğunu görüyoruz. Öte yandan, piyasamızda şu an tartışılan, borsaların şirketleşmesi veya yatırımcı eği- timi gibi pek çok projeyi Kore hayata geçirmiş durum-
da. Kısacası, birbirimizden öğreneceğimiz, tecrübelerimi- zi paylaşacağımız pek çok konu bulunuyor.
Kore’de temelleri atılan bu organizasyonla birlikte, ser- maye piyasamıza yön veren kurumların seferber oldu- ğu uluslararası bir tanıtım projesi ilk kez hayata geçiril- miş oldu. Birlik olarak, bu denli başarılı bir organizasyo- na aracı olduğumuz için büyük mutluluk duyduğumu ifa- de etmek istiyorum.
21-22 Ekim tarihlerindeki toplantılar kapsamında, Türki- ye sermaye piyasasının detaylı bir şekilde tanıtıldığı bir konferans düzenledik. Güney Kore’deki sermaye piyasa- sı kurumları, aracı kurumlar, portföy yönetim şirketleri ve diğer sermaye piyasası kurumlarından 200’e yakın tem- silcinin katıldığı bu toplantılarda, Birlik olarak aracılık sek- törümüzü tanıttık, gündemimizde yer alan projeleri Koreli katılımcılarla paylaştık.
Bu konferansın yanı sıra ikili ilişkilerin güçlendirilmesi adı- na borsa ve takas kurumlarıyla görüşmeler yaptık, ara- cı kurumların üst düzey yöneticileriyle yuvarlak masa toplantıları düzenledik. Sermaye piyasalarımızın tanıtı- mı açısından çok verimli geçen bu organizasyon Güney Kore’deki hem görsel, hem de yazılı basında geniş yer aldı.
Kore ziyaretimiz sırasında birçok uluslararası platformda ortak çalışmalar yürüttüğümüz Kore Finansal Yatırım Bir- liğiyle, mevcut ilişkilerimizin pekiştirilmesi için mutaba- kat zaptı imzaladık. Benzer şekilde, İMKB, MKK ve Takas- bank da Koreli muadilleriyle karşılıklı işbirliği anlaşmaları imzaladılar. İki ülke arasındaki güçlü bağların, bu anlaş- malarla birlikte sermaye piyasalarına ve aracılık sektörü- ne de taşınmasını diliyorum.
Değerli okurlar,
Tarihi bir rekora imza atılarak 32.000 civarında sınav baş- vurusunun alındığı lisanslama sınavları 6-7 Kasım tarih- lerinde yapılıyor. İkinci kez Birliğimizin organizasyonuy- la gerçekleşecek olan bu sınavlarda, önceki tecrübemiz- den farklı olarak sınav merkezi sayısını 10’dan 12’ye yük- selttik. Daha fazla merkezden, daha fazla kişiye ulaşma- yı hedeflediğimiz lisanslama sınavlarına katılan herkese başarılar dilerim.
Saygılarımla,
E. Nevzat ÖZTANGUT BAŞKAN
Sunuş
Seul’de “Türkiye Sermaye Piyasası Günleri”
Ü
lkemiz sermaye piyasasını yabancı ülkelerde tanıtmak amacıyla “Türkiye Sermaye Piyasa- sı Günleri” etkinliğinin ilki, Sermaye Piyasası Kuru- lunun önderliğinde 21 Ekim 2010 tarihinde Güney Kore’nin başkenti Seul’de düzenlenmiştir.Kore Finansal Yatırım Birliğinin (KOFIA) ev sahip- liğinde düzenlenen konferansa, aralarında SPK, TCMB, İMKB, VOB, Takasbank, MKK, Türkiye Yatı- rım, Destek ve Tanıtım Ajansı ve Birliğimiz ile özel
sektör ve ulusal basından temsilcilerin bulunduğu 31 kişilik bir heyet katılmıştır.
Konferansta SPK Başkanı Prof. Dr. Vedat Akgiray, TCMB Başkanı Durmuş Yılmaz, İMKB Başkanı Hü- seyin Erkan, VOB Genel Müdürü Çetin Ali Dönmez, Takasbank Genel Müdürü Emin Çatana, MKK Genel Müdürü Yakup Ergincan ile Türkiye Yatırım, Destek ve Tanıtım Ajansını temsilen Veyis Neo Toprak; ül- kemizin ekonomisi, finans ve sermaye piyasaları, büyüme potansiyeli ve yatırım fırsatları hakkında katılımcıları bilgilendirmiştir. TSPAKB Başkanı Nevzat Öztangut konferansta, Türkiye’deki aracılık sektörü ve yatırım hizmetleri faaliyetleriyle ilgili bir sunum yapmıştır.
Güney Kore’de düzenlenen konferansa, aralarında aracı kuruluş, portföy yönetim şirketi ve diğer ser- maye piyasası kurumlarını temsilen 200 civarında Güney Koreli davetli katılmıştır. Konferansın ardın- dan Kore sermaye piyasasından kamu ve özel sek- tör katılımcıları, ülkemizdeki ekonomik gelişmeler ile hisse senedi ve türev piyasalarındaki son gelişme ve reformlar hakkında, sermaye piyasamızın üst düzey yöneticileri ile birebir görüşme fırsatı yakalamıştır.
Aynı gün öğleden sonra Kore Borsası, Güney Kore’nin
Haberler
düzenleme ve denetleme otoriteleri olan Finansal Denetim Hizmetleri Komisyonu ile Menkul Kıymet ve Vadeli İşlemler Komisyonu ziyaret edilmiştir.
22 Ekim 2010 tarihinde ise Türk heyeti, Güney Kore’nin önde gelen aracı kurum ve portföy yönetim şirketlerini ziyaret etmiş, karşılıklı olarak sermaye pi- yasaları tanıtılmıştır. Ayrıca, 22 aracı kuruluş ve port- föy yönetim şirketinin üst düzey temsilcileri ile Türk heyeti arasında verimli bir yuvarlak masa toplantısı düzenlenmiş, karşılıklı görüş alışverişi yapılmıştır.
22 Ekim 2010 tarihinde Türk heyetinin Kore Finansal Yatırım Birliği’ni (KOFIA) ziyareti sırasında, Birliğimiz ile KOFIA arasında bir mutabakat zaptı imzalanmış- tır. Birlik Başkanı Nevzat Öztangut ile KOFIA Başkanı Kun Ho Hwang tarafından imzalanan anlaşma ile iki kurum arasındaki güçlü bağların, düzenlenecek kar- şılıklı eğitimler, bilgi ve tecrübe paylaşımı, piyasa ve sektör tanıtımları ve çeşitli ortak etkinlikler ile pekiş- tirilmesi hedeflenmiştir. Benzer şekilde, karşılıklı iliş- kilerin kuvvetlendirilmesi amacıyla İMKB, Takasbank
ve MKK da Güney Koreli muadilleri ile mutabakat zabıtları imzalamışlardır.
Türk ve Güney Koreli temsilciler, bu konferansı bir başlangıç olarak kabul ederek benzer bir organizas- yonu, “Kore Sermaye Piyasası Günleri” başlığı altın- da 2011 yılında İstanbul’da düzenlemeyi planlamak- tadır.
Lisanslama Sınavlarına Hazırlık Eğitimleri
6
-7 Kasım 2010 tarihlerinde gerçekleştirilecek olan lisanslama sınavlarına yönelik planlanan Temel Düzey, İleri Düzey, Türev Araçlar, Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim ve Gayrimenkul De- ğerleme Uzmanlığı eğitimleri tamamlanmıştır. Sı- nava hazırlık eğitimlerinde özellikle Temel ve İleri Düzey lisanslarına yönelik eğitimlere yoğun başvuru alınmıştır.Ekim ayı içinde, Temel Düzey sınavının altı modülüne yönelik düzenlenen eğitimlere toplam 93 kişi, İleri Düzey sınavının yedi modülüne yönelik düzenlenen eğitimlere toplam 222 kişi katılmıştır. Türev Araç- lar sınavının Türev Araçlar, Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasalarının İşleyişi ve Türev Araçlarla Arbitraj ve Korunma modüllerine yönelik düzenlenen eğitimler toplam 54 kişinin katılımı ile gerçekleştirilmiştir.
Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim sınavına hazırlık eğitimleri kapsamında Finansal Sistem, Ser- maye Piyasaları ve Sermaye Piyasası Mevzuatı ve Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim modülleri- nin eğitimi yapılmış olup bu eğitimlere toplam 49 kişi katılmıştır. Türkiye Değerleme Uzmanları Birli- ği ile ortaklaşa olarak gerçekleştirilen Gayrimenkul Değerleme Uzmanlığı sınavına hazırlık eğitimlerine katılan kişi sayısı ise 64 olmuştur.
Haberler
Ekim 2010 Lisanslama Sınavına Hazırlık Eğitimleri
Eğitim Türü Modül
Sayısı Katılımcı Sayısı
Temel Düzey 6 93
İleri Düzey 7 222
Türev Araçlar 3 54
Bağımsız Denetim 2 49
Gayrimenkul Değerleme 4 64
Toplam 22 482
Haberler
Mesleki Gelişim Eğitimleri
1
8-20 Şubat 2010 tarihlerinde Yatırımcı İlişkile- ri Derneği (TÜYİD) ile ortaklaşa düzenlediğimiz“Yatırımcı İlişkileri için Sermaye Piyasası Mevzuatı ve Kurumsal Yönetim Sertifikasyon” eğitimi, 21-23 Ekim 2010 tarihlerinde tekrar düzenlenmiştir. Hal- ka açık şirketlerin ilgi gösterdiği eğitime, daha önce olduğu gibi Birliğimiz ve Yatırımcı İlişkileri Derneği- nin yanı sıra, Sermaye Piyasası Kurulu, Merkezi Kayıt Kuruluşu ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası eğit- menleri destek vermiştir. Eğitime, toplam 16 kişi ka- tılmış ve yapılan sınav sonucunda 13 katılımcıya ser- tifika verilmiştir.
Lisans Yenileme Eğitimleri
E
kim ayında Temel Düzey, İleri Düzey, Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim ve Gayrimenkul Değerleme Uzmanlığı lisans yenileme eğitimleri dü- zenlenmiştir.2 Ekim 2010 tarihinde Ankara’da düzenlenen Temel Düzey lisans yenileme eğitimlerine 60 kişi katılmış- tır. 13 Ekim 2010 tarihinde İstanbul’da düzenlenen Temel ve İleri Düzey lisans yenileme eğitimlerine sırasıyla 48 ve 31 kişi katılmıştır. Gayrimenkul De- ğerleme Uzmanlığı lisans yenileme eğitimine 23 kişi katılırken, ilk defa düzenlenen Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim lisans yenileme eğitimi 18 kişinin katılımı ile tamamlanmıştır.
Lisans yenileme eğitimleri katılımcı sayılarına ilişkin veriler tabloda da yer almaktadır.
Eğitimlerimize ilişkin detaylar Birliğimizin internet si- tesinde Eğitim/Eğitimlerimiz bölümünden takip edi- lebilmektedir.
Gazi Üniversitesinde Tanıtım
G
azi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakül- tesi Akademi Borsa Merkezi Kulübünün daveti üzerine, 19 Ekim 2010 tarihinde, Birliğimiz Lisansla- ma ve Sicil Tutma Müdürü Dr. Gökhan Büyükşengür“Türkiye Sermaye Piyasasına Lisanslama Sınavları ve İş Olanakları” konulu bir konuşma yapmıştır.
Çalışma Ekonomisi, İktisat, İşletme ve Ekonometri bölüm öğrencilerinin ilgi gösterdiği seminerde, Tür- kiye sermaye piyasası, lisanslama sınavlarına giriş koşulları, sınavlarda başarılı olanların çalışabilecek- leri sermaye piyasası kurumları ve alternatif iş alan- ları konularında bilgi verilmiştir.
Lisans Başvurularında Son Durum
L
isanslama ve Sicil Tutma Sistemi’nde kayıtlı kişi sayısı 26 Ekim 2010 tarihi itibariyle 40.203’e ulaşmıştır. 18.736 kişi, herhangi bir sermaye piya- sası kurumunda çalışmamakta olup bu kişilere ait toplam 12.354 adet lisans bulunmaktadır.Lisanslama sınavları sonucunda başarılı olan aday- 2010 Yılı Yenileme Eğitimleri Katılımcı Sayıları
Lisans Türü Ocak-Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Toplam
Temel Düzey Müşteri Temsilciliği - 20 - 32 - 52
Temel Düzey 1,751 36 85 181 108 2,161
İleri Düzey 564 45 46 59 31 820
Türev Araçlar Muhasebe ve Operasyon
Sorumlusu - - - 6 - 6
Türev Araçlar Müşteri Temsilciliği - - - 22 - 22
Türev Araçlar 374 - - 92 - 466
Takas ve Operasyon İşlemleri 37 - - 15 - 52
Gayrimenkul Değerleme Uzmanlığı 217 36 - - 23 276
Kurumsal Yönetim Derecelendirme Uzmanlığı 32 - - 10 - 42
Kredi Derecelendirme Uzmanlığı 39 - - 18 - 57
Sermaye Piyasasında Bağımsız Denetim - - - - 18 18
Toplam 3,089 137 131 435 180 3,972
Haberler
lardan 23.199’unun lisans başvurusu Birliğimize ulaşmış, başvuruların 22.137 adedi sonuçlandırıl- mıştır.
Rakamlarla Borsa Dışı İşlemler
2
9.09.2010–25.10.2010 tarihleri arasında bor- sa dışında işlem gören özel sektör tahvillerinde 10 milyon TL işlem hacmi gerçekleşmiştir. Ağustos ayında işlem görmeye başlayan banka bonosuyla beraber toplam borsa dışı işlem hacmi 10,6 milyon TL olmuştur.Borsa Dışı İşlemler (29.09.2010 - 25.10.2010)
Menkul Kıymet Türü Sözleşme
Sayısı İşlem Hacmi
Akfen Holding Tahvil 35 1,893,150
Lider Faktoring Tahvil 9 884,261
Merinos Halı Sanayi ve Ticaret Tahvil 30 2,147,531 Creditwest Faktoring Hizmetleri Tahvil 24 1,401,441 Bimeks Bilgi İşlem ve Dış Ticaret Tahvil 34 2,278,633 Bankpozitif Kredi ve Kalkınma
Bankası A.Ş. Tahvil 23 1,369,817
Boyner Büyük Mağazacılık A.Ş. Tahvil 1 101,895 T. Sınaî Kalkınma Bankası Banka Bonosu 15 770,367
Toplam 162 10,637,320
Lisans Başvuruları
Lisans Türü Başvurulan
Lisans Onaylanan
Lisans Sonuçlanan Başvuru %
Temel Düzey 11,711 11,467 98
İleri Düzey 4,944 4,752 96
Türev Araçlar 1,881 1,734 92
Gayrimenkul
Değerleme Uzmanlığı 1,576 1,485 94
Takas ve Operasyon 506 492 97
Kredi Derecelendirme 465 443 95
Kurumsal Yönetim
Derecelendirme 581 550 95
Sermaye Piyasasında
Bağımsız Denetim 1,104 1,071 97
Konut Değerleme 151 143 95
Temel Düzey Müşteri
Temsilciliği 185 0 0
Türev Araçlar Müşteri
Temsilciliği 67 0 0
Türev Araçlar Muhasebe
ve Operasyon Sorumlusu 28 0 0
Toplam 23,199 22,137 95
B
u ayki çalışmamızda, çeşitli sınıflandırmalar doğ- rultusunda aracı kurum sektörünün 2010 yılının ilk yarısına dair bir analiz sunulmaktadır.Çalışmanın ilk bölümünde, çeşitli faaliyet ve mali ve- rilerine göre sıralanan aracı kurumlar, 20’şerli grupla- ra ayrılarak incelenmiştir. Ardından kurumlar köken, tür ve kurum ölçeğine göre kategorilere ayrılarak sektörün yoğunlaşması, faaliyet gelirlerinin yapısı ve özsermaye verimlilikleri kıyaslanmıştır. Son olarak, yatırımcı kategorileri ve aracı kurumların çalışanları çerçevesinde bir performans analizi yapılmıştır.
Sınıflandırma
İlgili dönem itibariyle biri vadeli işlem aracılık kuru- mu olmak üzere 93 aracı kurum faaliyet ve mali ve- rilerini Birliğimize bildirmiştir. Ancak bu kurumlardan beş tanesinin faaliyetlerinin geçici süreyle durdurul- ması, diğer beş tanesinin ise sınırlı faaliyetlerinden dolayı biri vadeli işlem aracılık kurumu toplam 10 kurum bu çalışmaya dahil edilmemiş, sonuç olarak 83 aracı kurum analiz edilmiştir.
Analizde aracı kurumların solo mali verileri kullanıl- mıştır. İncelenen aracı kurum sayısının daha az olma- sı sebebiyle bu rapordaki veriler, sek- törün toplu verilerinden farklılık gös- t e r m e k t e - dir. Örneğin, aracı kurum sektörü ak- tif toplamı 6,8 milyar TL iken, incele- nen 83 aracı
kurum için bu tutar toplamı 6,7 milyar TL’dir.
Aracı kurumlar; kökenleri, ortaklık yapıları ve kurum ölçekleri göz önüne alınarak üç farklı kategoriye ay- rılmaktadır.
Köken sınıflandırması “banka kökenli” ve “banka kökenli olmayan” olmak üzere iki alt başlık altında toplanmıştır. Ortaklık yapısında Türkiye’de faaliyet gösteren bir bankanın payı bulunan kurumlar “ban- ka kökenli”, diğerleri ise “banka kökenli olmayan”
kurumlar olarak sınıflandırılmıştır. 2010/06 dönemi sonunda 27 aracı kurumun ortaklık yapısında bir bankanın payı bulunmaktadır.
Bir diğer sınıflandırmada ise kurumların ortaklık yapıları dikkate alınmaktadır. Ortaklık yapılarındaki ağırlıklar göz önüne alınarak, aracı kurumlar “kamu”,
“yabancı” ve “yerli özel” olarak gruplara ayrılmıştır.
Bu ayırımda, aracı kurumun %50 ve üzerinde paya sahip ortaklarının yapısı göz önüne alınmıştır. Buna göre 3 aracı kurum “kamu”, 19 aracı kurum “yaban- cı” ve 61 aracı kurum “yerli özel” olarak tanımlan- mıştır.
Son sınıflandırma başlığı ise aracı kurumların aktif büyüklüklerine göre belirlenmiştir. Aktif büyüklüğü 25 milyon TL ve üzerindeki kurumlar “büyük”, 5 mil- yon TL’nin altındaki kurumlar “küçük”, diğerleri ise
“orta” ölçekli olarak sınıflandırılmıştır. İlgili dönem sonu itibariyle analiz kapsamındaki kurumların 34’ü büyük, 39’u orta, 10’u ise küçük ölçeklidir.
I. BÜYÜKLÜK
SIRALAMALARINA GÖRE ARACI KURUMLAR
Bu bölümde aracı kurumlar, çeşitli faaliyet ve mali veri başlıklarına göre sıralandırılarak 20’şerli grup-
ARACI KURUM YOĞUNLAŞMA VE PERFORMANS ANALİZİ
Araştırma
Özcan Çikot ocikot@tspakb.org.tr
Aracı Kurum Sınıflandırmaları
(2010/06) Adet Pay
Banka Kökenli 27 33%
Banka Kökenli Olmayan 56 67%
Toplam 83 100%
Kamu 3 4%
Yabancı 19 23%
Yerli Özel 61 73%
Toplam 83 100%
Büyük 34 41%
Orta 39 47%
Küçük 10 12%
Toplam 83 100%
Kaynak: TSPAKB
lara ayrılırken, son grupta 23 kuruma yer verilmiştir.
Aktif Büyüklüğüne Göre Sıralama
Analiz edilen 83 aracı kurumun ilgili dönem sonunda- ki toplam aktifleri 6,7 milyar TL’dir.
Sıralamaya göre ilk 20 aracı kurum sektör aktiflerinin
%85’ini oluşturmaktadır. En yüksek aktif büyüklüğü- ne sahip aracı kurum, toplam aktiflerin üçte birine tek başına sahipken; ilk üç kurumun toplam aktif büyüklüğü kalan 80 kurumun aktif toplamından bü- yüktür.
İlk 20 kurum hisse senedi ve VOB işlemlerinin ya- rısından fazlasını yaparken, komisyon gelirlerinin
%59’unu üretmiştir. Aynı 20 kurum, net kârın beşte dördünü üretmiş, sektörün yarısından fazlasını istih- dam etmiştir.
İkinci 20 kurum sektör aktiflerinin %9’una sahipken, hisse senedi işlemlerinin dörtte birini, VOB işlemleri- nin ise üçte birini yapmıştır.
Son 23 kurumdan 9’u dönem sonunda kâr etmesine karşın, toplamda bu grubun %1’lik zararı bulunmak- tadır.
İşlem Hacmine Göre Sıralama
Bu bölümde aracı kurumlar hisse senedi ve VOB iş- lemlerine göre sıralanarak analiz edilmiştir. İlgili dö- nem içinde 83 kurum toplam 657 milyar TL hisse senedi ve 371 milyar TL VOB işlemi yapmıştır.
Sıralamada ilk 20 kurum toplam hisse senedi işlem hacminin %64’ünü yapmış, hisse senedi komisyonla- rının ise %61’ini üretmiştir. Bu kurumlar 83 kurumun
toplam VOB işlemlerinin de %61’ini yapmıştır. Ko- misyon ve faaliyet gelirlerinin yarısından fazlası yine bu gruba aittir. Sonuç olarak sektör kârının dörtte üçü bu kurumlar tarafından üretilirken, aynı grup ça- lışanların da yarısını istihdam etmiştir.
İkinci gruptaki kurumlar toplam hisse senedi işlem- lerinin dörtte birini yaparken, VOB işlemlerinin beşte birini yapmıştır. Sonuç olarak, sektörün komisyon ve faaliyet gelirlerinin dörtte birini bu grup elde etmiştir.
Son grubun hisse senedi işlemlerindeki payı %3 iken, vadeli işlemler konusunda yoğunlaşan iki ku- rumun etkisiyle bu grubun VOB işlemlerindeki payı
%14’e çıkmaktadır.
İlgili dönemde incelenen 83 kurumdan sadece 61’i vadeli işlem yapmıştır. Hisse senedi işlemlerine kıyas- la VOB işlemlerinde yoğunlaşma daha fazladır. VOB işlem hacmine göre sıralamada ilk dört kurum, aracı kurumlarca gerçekleştirilen işlemlerin üçte birini ya- parken, ilk 20 kurum toplam işlemlerin %81’ini yap- mıştır. Buna bağlı olarak bu gruptaki kurumlar top- lam VOB komisyonlarının da %81’ini üretirken, bir kurum bu komisyonların %14’üne tek başına sa- hiptir. İlk gruptaki kurumlar toplam komisyonların
%56’sını, faaliyet gelirlerinin ise %55’ini üretmiştir.
Araştırma
Aktif Büyüklüğüne Göre Sıralanmış Aracı Kurumlar (2010/06) 1-20 21-40 41-60 61-83
Aktif 85% 9% 5% 2%
HS İşlem Hacmi 55% 25% 15% 5%
VOB İşlem Hacmi 53% 32% 9% 6%
Net Komisyon 59% 24% 13% 4%
Faaliyet Geliri 61% 23% 13% 4%
Net Kâr 80% 12% 9% -1%
Çalışan Sayısı 57% 20% 13% 9%
Kaynak: TSPAKB
HS Hacimlerine Göre Sıralanmış Aracı Kurumlar (2010/06) 1-20 21-40 41-60 61-83
Aktif 80% 10% 7% 3%
HS İşlem Hacmi 64% 24% 9% 3%
VOB İşlem Hacmi 61% 21% 4% 14%
Net Komisyon 59% 26% 11% 5%
Faaliyet Geliri 58% 24% 14% 4%
Net Kâr 74% 17% 9% 0%
Çalışan Sayısı 53% 22% 16% 9%
Kaynak: TSPAKB
VOB Hacimlerine Göre Sıralanmış Aracı Kurumlar (2010/06) 1-20 21-40 41-60 61-83
Aktif 68% 12% 14% 6%
HS İşlem Hacmi 53% 21% 17% 9%
VOB İşlem Hacmi 81% 16% 3% 0%
Net Komisyon 56% 22% 13% 9%
Faaliyet Geliri 55% 21% 16% 8%
Net Kâr 71% 11% 10% 7%
Çalışan Sayısı 49% 26% 14% 12%
Kaynak: TSPAKB
Diğer taraftan, ilk grup dışında kalan gruplarda VOB işlemlerinin payı, hisse senedi işlemlerinin pa- yının hayli altında kalmıştır.
Net Komisyon Gelirine Göre Sıralama
2010’un ilk yarısı itibariyle sektörün elde ettiği top- lam komisyon geliri 370 milyon TL iken bu tutar toplam gelirlerin %68’idir.
Kurumlar komisyon gelirlerine göre sıralandıkların- da, ilk 20 kurumun toplam komisyon gelirlerinin
%68’ine sahip olduğu görülmektedir. Diğer taraf- tan komisyon gelirlerinde tek başına %9 paya sahip olan ilk sıradaki aracı kurumun komisyon gelirleri, son 40 kurumun toplam komisyon gelirlerine eşit- tir. İlk grupta yer alan aracı kurumlar, hisse senedi işlemlerinin %61’ini, VOB işlemlerinin ise %53’ünü yapmıştır. İşlem hacmi ile komisyon gelirleri ara- sındaki fark, bu gruptaki kurumların nispeten daha yüksek komisyon oranı uyguladığını göstermektedir.
Komisyonların yaklaşık beşte birini üreten ikinci 20’lik grup hisse senedi işlemlerinin %24’ünü, VOB işlemlerinin %36’ını üretmiş, sektörün dörtte birini istihdam etmiştir.
Son iki grup ise toplamda komisyon gelirlerinin
%10’unu üretirken, sektörün ancak %3’ü kadar kâr elde edebilmiştir.
Faaliyet Gelirlerine Göre Sıralama
Faaliyet gelirleri, aracı kurumların net komisyon ge- lirlerine, menkul kıymet alım-satım kârları, hizmet gelirleri ve diğer gelirler eklenerek hesaplanmakta-
dır. Hizmet gelirlerinde kurumsal finansman ve var- lık yönetimi gibi gelirler bulunurken, faiz gibi gelir içinde diğer gelirlerde takip edilmektedir. Analizde incelenen 83 kurumun 2010 yılının ilk yarısında elde ettikleri toplam faaliyet gelirleri 547 milyon TL’dir.
Faaliyet gelirlerine göre sıralamada ilk 20 kurum sektör toplamının %69’una sahiptir. %13 pay ile ilk sırada yer alan aracı kurumun faaliyet gelirleri top- lamı, son 47 kurumun toplam faaliyet gelirlerine ya- kındır. İlk dilimdeki kurumlar hisse senedi işlemleri- nin %60’ını, VOB işlemlerinin ise %53’ünü yapmış- tır. Bu grubun net komisyon gelirlerindeki payı %67 ile faaliyet gelirlerine çok yakın bir orandadır. Bu grup sektörün yarısını istihdam ederken, net kârın
%84’ünü üretmiştir.
İkinci grup sektör faaliyet gelirlerinin beşte birini üretmiştir.
Net Kâra Göre Sıralama
Haziran 2010 sonunda analiz edilen 83 kurumun net dönem kârı 229 milyon TL’dir. Bu tutar değerlendir- meye alınmayan kurumların zararlarına bağlı olarak sektör genelinde 225 milyon TL’ye inmektedir. İnce- lenen 83 kurumdan 64’ü kâr (239 milyon TL), 19’u zarar (10 milyon TL) etmiştir.
Araştırma
Net Komisyonlara Göre Sıralanmış Aracı Kurumlar (2010/06) 1-20 21-40 41-60 61-83
Aktif 81% 12% 5% 3%
HS İşlem Hacmi 61% 24% 11% 4%
VOB İşlem Hacmi 53% 36% 8% 2%
Net Komisyon 68% 22% 8% 2%
Faaliyet Geliri 66% 23% 9% 2%
Net Kâr 81% 16% 4% -1%
Çalışan Sayısı 53% 25% 13% 8%
Kaynak: TSPAKB
Faaliyet Gelirlerine Göre Sıralanmış Aracı Kurumlar (2010/06) 1-20 21-40 41-60 61-83
Aktif 82% 11% 5% 3%
HS İşlem Hacmi 60% 23% 13% 4%
VOB İşlem Hacmi 53% 31% 14% 2%
Net Komisyon 67% 22% 8% 3%
Faaliyet Geliri 69% 21% 8% 2%
Net Kâr 84% 12% 6% -2%
Çalışan Sayısı 56% 23% 13% 8%
Kaynak: TSPAKB
Net Kara Göre Sıralanmış Aracı Kurumlar
(2010/06) 1-20 21-40 41-60 61-83
Aktif 82% 10% 6% 3%
HS İşlem Hacmi 54% 26% 15% 5%
VOB İşlem Hacmi 51% 26% 19% 4%
Net Komisyon 63% 20% 12% 5%
Faaliyet Geliri 66% 19% 11% 5%
Net Kâr 88% 13% 3% -4%
Çalışan Sayısı 50% 23% 17% 9%
Kaynak: TSPAKB
Sektörde kâr eden kurumlar arası yoğunlaşma faz- ladır. İlk 20 kurum sektör net kârının %88’ini üret- miştir. İlk sırada yer alan kurum tek başına sektör kârının dörtte birini oluştururken, bu kurum kâr eden son 50 kurumun kârı kadar kâr elde etmiştir.
Bu kurumun elde ettiği kârın önemli bir kısmı temet- tü gelirlerinden sağlanmıştır.
Hem VOB hem hisse senedi işlemlerinin yarısından fazlasını yapan ilk dilimdeki kurumlar, net komisyon- ların %63’ünü üretmiştir. Aradaki fark, bu gruptaki kurumların komisyon oranlarının nispeten daha yük- sek olduğuna işaret etmektedir.
21 ile 60. sırada yer alan kurumlarda temettü ve faiz gelirleri gibi esas faaliyet dışı gelirler sınırlıdır. Diğer taraftan, son grupta zarar eden kurumların yoğun- luğuna bağlı olarak bu grup sektör kârının %4’ü ka- dar zarar etmiştir.
Çalışan Sayısına Göre Sıralama
Krizde düşmeye başlayan çalışan sayısı 2009’un ilk yarısında artmaya başlamış, Haziran 2010 sonunda toplam çalışan sayısı 4.883’e yükselmiştir.
Analiz edilen 83 kurumda ilgili dönem sonunda 4.829 kişi çalışmaktadır. Bir diğer ifadeyle, aracı ku- rum başına ortalama çalışan sayısı 58’dir.
Çalışan sayılarına göre sıralama yapıldığında ilk sıra- daki kurumun 371, ikinci sıradaki kurumun ise 244 kişi istihdam ettiği görülmektedir. Bu iki örnekten de anlaşılabileceği gibi çalışan sayısında sektörde önemli bir yoğunlaşma mevcuttur. Gruplar bazında bakıldığında ise ilk 20’lik grubun sektör çalışanlarının
%61’ini istihdam ettiği görülmektedir. Bu gruptaki ortalama çalışan sayısı 148’dir. İlk 20 kurum işlem hacmi ve gelirlerde de %60 üzerinde bir paya sa- hiptir.
İkinci 20’lik grup, sektör çalışanlarının beşte birini istihdam ederken, hisse senedi işlemlerinin %21’ini, VOB işlemlerinin ise %11’ini yapmıştır. Aradaki fark özellikle VOB işlemlerinde yüksek hacimlere ulaşan kurumların personel sayısında alt gruplarda yer al- masından kaynaklanmaktadır.
II. ARACI KURUM
NİTELİKLERİNE GÖRE YOĞUNLAŞMA
İlerleyen bölümlerde, daha önce de belirtildiği gibi, sektörün çeşitli faaliyet ve mali verileri, aracı kurum- ların kökenleri, ortaklık yapıları ve ölçekleri göz önü- ne alınarak incelenmektedir.
Kökenlerine Göre Aracı Kurumların Yoğunlaşması
2010/06 itibariyle analiz edilen kurumların üçte biri banka kökenlidir. Sektör aktiflerinin %78’ine sahip olan banka kökenli kurumlar, hisse senedi ve VOB işlemlerinin de yarısından fazlasını yapmıştır. Komis- yon gelirlerinin yanında özellikle halka arz işlemle- rinden sağlanan hizmet gelirlerinin de %59’unu bu kurumlar üretmiştir. Bu kurumların nispeten daha düşük giderlerine bağlı olarak net kârdaki payla- rı %77’dir. Banka kökenli kurumlardan biri sektör
Araştırma
Çalışan Sayısına Göre Sıralanmış Aracı Kurumlar (2010/06) 1-20 21-40 41-60 61-83
Aktif 74% 17% 5% 3%
HS İşlem Hacmi 59% 21% 13% 7%
VOB İşlem Hacmi 61% 11% 22% 6%
Net Komisyon 64% 17% 11% 8%
Faaliyet Geliri 64% 19% 11% 6%
Net Kâr 75% 16% 5% 4%
Çalışan Sayısı 61% 20% 12% 7%
Kaynak: TSPAKB
Kökenlerine Göre Aracı Kurumlar
(2010/06) Aktif
İşlem HS Hacmi
İşlem VOB
Hacmi Net
Komisyon Hizmet
Gelirleri Faaliyet
Geliri Faaliyet
Gideri Net Kâr Çalışan Sayısı
Banka Kökenli 78% 57% 54% 62% 59% 61% 58% 77% 46%
Banka Kökenli Olmayan 22% 43% 46% 38% 41% 39% 42% 23% 54%
Toplam 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%
Kaynak: TSPAKB
kârının dörtte birini üretirken, 27 banka kökenli ku- rumdan 4’ü zarar etmiştir. 2009 sonunda 79 olan or- talama çalışan sayısı 4 artarak 83 olmuştur.
Hisse senedi ve VOB işlem hacimlerinde sırasıyla
%43 ve %46 paya sahip olan banka kökenli olma- yan kurumların komisyon gelirlerindeki payı %38’dir.
Bu durum komisyon oranlarının nispeten daha dü- şük olduğuna işaret etmektedir. İlgili dönemde 15 bağımsız kurum zarar ederken, banka kökenli olma- yan kurumların toplam kârı ilk sıradaki banka kökenli kurumdan azdır. Banka kökenli olmayan kurumlarda ortalama çalışan sayısı 46’dır.
Ortaklık Yapılarına Göre Aracı Kurumların Yoğunlaşması
3 kamu kökenli aracı kurum, işlem hacmindeki pay- larına paralel olarak komisyon gelirinden %5 pay elde etmiştir. Kamu kökenli kurumlar 2010/06’da sektör net kârından %7 pay almıştır. Kamu kurum- larındaki ortalama çalışan sayısı 89 ile diğer kurum türlerinden hayli fazladır.
Analiz edilen kurumlardan 19’u yabancı kökenlidir.
Bu kurumların hisse senedi işlem hacmindeki payı
%24, VOB’daki payı ise %17’dir. Komisyon gelirle- ri payının (%31) işlem hacmi paylarından yüksek olması, daha yüksek komisyon oranlarına işaret etmektedir. Diğer taraftan, halka arz, varlık yöne-
timi, kurumsal finansman gibi hizmet gelirlerinden de %31 pay alan bu kurumların, faaliyet gelirleri ve giderlerindeki payları da hemen hemen bu düzey- dedir. Yabancı kurumlar sektör kârından %22 pay alırken, 19 yabancı kurumdan 4’ü zarar etmiştir.
Toplam aktiflerin %84’üne sahip olan 61 yerli özel kurum, hisse senedi ve VOB işlemlerinin hemen he- men dörtte üçünü yapmıştır. Öte yandan, nispeten daha düşük komisyon oranlarına bağlı olarak bu kurumların komisyon gelirlerindeki payları %64’tür.
Hizmet ve diğer gelirlerin katkısıyla faaliyet gelirle- rindeki payları ufak bir artışla %67’ye çıkarken, net kârdaki payları %71’dir. Diğer taraftan sektörün dörtte üçünü istihdam eden kurumlarda ortalama çalışan sayısı 60’dır.
Ölçeklerine Göre Aracı Kurumların Yoğunlaşması
Analiz edilen kurumların 34 tanesi “büyük” sınıflan- dırmasına dahildir. Sonuç olarak aktif payının önemli bir kısmı (%92) bu kurumlara aittir. İşlem hacimle- ri %70 civarında olan kurumların nispeten yüksek komisyon oranlarına bağlı olarak komisyon gelirle- rindeki payı %79’dur. Bu aracı kurumlar net dönem kârının tamamına yakınını (%92) elde ederken, bu kurumlardan sadece bir tanesi zarar etmiştir. Bu kurumlar sektör çalışanlarının da %72’sini istihdam etmiştir.
Araştırma
Ortaklık Yapısına Göre Aracı Kurumlar
(2010/06) Aktif
İşlem HS Hacmi
İşlem VOB
Hacmi Net
Komisyon Hizmet
Gelirleri Faaliyet
Geliri Faaliyet
Gideri Net Kâr Çalışan Sayısı
Kamu 3% 4% 5% 5% 7% 6% 5% 7% 6%
Yabancı 13% 24% 17% 31% 31% 28% 29% 22% 19%
Yerli Özel 84% 72% 78% 64% 62% 67% 67% 71% 75%
Toplam 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%
Kaynak: TSPAKB
Ölçeğe Göre Aracı Kurumlar
(2010/06) Aktif
İşlem HS Hacmi
İşlem VOB
Hacmi Net
Komisyon Hizmet
Gelirleri Faaliyet
Geliri Faaliyet
Gideri Net Kâr Çalışan Sayısı
Büyük 92% 73% 66% 79% 81% 80% 78% 92% 72%
Orta 8% 25% 33% 19% 19% 18% 20% 9% 25%
Küçük 0% 2% 0% 2% 0% 1% 2% 0% 3%
Toplam 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%
Kaynak: TSPAKB
“Orta” ölçekli tanımına giren 39 kurumun işlem ha- cimlerine kıyasla komisyon gelirlerindeki paylarının düşük olması, nispeten daha düşük komisyon oran- larına işaret etmektedir. Net kârdan sınırlı oranda pay alan kurumlar, sektörün dörtte birini istihdam etmiştir.
Sınırlı aktif tutarına sahip olan 10 “küçük” aracı kuru- mun işlem hacimleri ise hayli kısıtlı kalmıştır. Ağırlıklı olarak komisyon geliri elde eden kurumlar toplamda 484.000 TL zarar kaydetmiştir.
III. ARACI KURUM
KATEGORİLERİNE GÖRE FAALİYET GELİRLERİNİN YAPISI
Faaliyet gelirleri, net aracılık komisyonları, hizmet gelirleri, alım-satım kârları ve diğer gelirleri kapsa- maktadır. 2010 yılının ilk yarısı için 83 kurumun top- lam faaliyet geliri 547 milyon TL’dir. Bu tutarın %68’i aracılık komisyonlarından elde edilirken, %18’i var- lık yönetimi ve kurumsal finansman gibi faaliyetleri içeren hizmet gelirlerinden elde edilmiştir. Gelirlerin
%3’ü alım-satım işlemleri ve türev işlem kâr/zarar- larından elde edilirken, ağırlıkla müşterilerden alınan faiz gelirlerini yansıtan diğer gelirlerin payı %11’dir.
Kökenlerine Göre Aracı Kurumların Gelir Yapısı
Banka kökenli olan ve olmayan kurumların gelir yapıları incelendiğinde önemli bir farklılık görülme- mektedir. Her iki kurum tipinde de en büyük gelir kalemini aracılık komisyonları oluşturmaktadır. Ban- ka kökenli olmayan kurumlarda hizmet gelirleri ile
alım-satım ve türev işlem kâr/zararlarının payı sek- tör ortalamasının hafif üzerindedir.
Ortaklık Yapılarına Göre Aracı Kurumların Gelir Yapısı
Aracılık komisyonlarının gelirler içindeki payının sek- tör ortalaması %68 iken, yabancı aracı kurumlarda bu oran %76’dır.
Hizmet gelirlerinin gelir yapısı içindeki payı, kamu ve yabancı kurumlarda yaklaşık beşte birdir. Yaban- cı kurumların hizmet gelirlerinde, özellikle bir aracı kurumun kurumsal finansman faaliyetlerinden elde ettiği gelirler, hizmet gelirlerinin üçte birini oluştur- maktadır.
Kamu ve yerli özel kurumların faaliyet gelirlerinin
%14 civarını diğer gelirler oluşturmaktadır. Yerli özel kurumlardaki diğer gelir tutarının hemen hemen ya- rısı bir kuruma aitken, bu kurum gelirin büyük bir kısmını arbitraj işlemlerinden elde etmiştir.
Ölçeğe Göre Aracı Kurumların Gelir Yapısı
2010/06’da toplam faaliyet gelirlerinin %80’ini “bü- yük”, %18’ini “orta”, kalanını ise “küçük” ölçekli ku- rumlar üretmiştir.
Büyük kurumların toplam gelirlerin içinde %67 olan aracılık komisyonlarının payı, küçük ölçekli kurum- larda %90’a kadar çıkmaktadır. Bir başka deyişle, sektör genelinde aracı kurumların ölçekleri küçül- dükçe, aracılık komisyonlarının gelirler içindeki payı artmaktadır.
Araştırma
Faaliyet Gelirlerinin Dağılımı
(2010/06) Banka
Kökenli
Banka Kökenli
Olmayan Toplam Net Aracılık Komisyonu 68% 67% 68%
Hizmet Gelirleri 17% 19% 18%
Alım-Satım ve Türev
Kâr/Zararları 3% 4% 3%
Diğer Gelirler 12% 10% 11%
Toplam 100% 100% 100%
Kaynak: TSPAKB
Faaliyet Gelirlerinin Dağılımı
(2010/06) Kamu Yabancı Yerli
Özel Toplam Net Aracılık
Komisyonu 63% 76% 65% 68%
Hizmet Gelirleri 23% 20% 16% 18%
Alım-Satım ve Türev
Kâr/Zararları 2% 2% 4% 3%
Diğer Gelirler 13% 3% 15% 11%
Toplam 100% 100% 100% 100%
Kaynak: TSPAKB
Buna karşın hizmet gelirleri büyük ve orta ölçekli kurumlarda %18 paya sahipken, küçük ölçekli ku- rumlarda bu gelirler önemsiz seviyedir.
Alım-satım ve türev işlemlerinden sektör genelinde kâr elde edilirken, ölçek küçüldükçe pay artmıştır.
Diğer gelirlerde daha önceden bahsedilen yerli özel aracı kurumun yaptığı arbitraj işlemlerine bağlı ola- rak, büyük kurumların gelirlerinin %12’si bu gelirler- den elde edilmiştir. Bu gelir türünde kurumların öl- çeği büyüdükçe diğer gelirlerin payı artmaktadır.
IV. ARACI KURUM
KATEGORİLERİNE GÖRE ÖZSERMAYE VERİMLİLİĞİ
Bu bölümde, mali performans analizi çerçevesinde özsermaye ve kârlılık ile ilgili göstergeler incelen- mektedir. 2010/06 itibariyle analiz edilen 83 aracı kurumun özsermaye toplamı 2,2 milyar TL iken, bu- nun yarısı ödenmiş sermayedir.
Faaliyet kârı, faaliyet gelirlerinden pazarlama, genel yönetim giderleri, işlem payları gibi faaliyet giderle- rinin çıkarılmasıyla bulunmaktadır. Bu dönem içinde, incelenen aracı kurumlar 155 milyon TL’lik faaliyet kârı elde ederken, net dönem kârı 229 milyon TL’dir.
Özsermayenin aktiflere oranı, kurumların varlıkları- nın ne kadarlık bölümünün özsermaye ile fonlandığı- nın göstergesidir. Sektörün pasiflerinin %33’ünü öz- sermaye oluşturmuş, bir diğer ifadeyle, aracı kurum sektörü toplam varlıklarının %67’sini dış kaynak ile finanse etmiştir.
2010/06 sonu itibariyle ödenmiş sermayenin özser- mayeye oranı, incelenen kurumlarda %51’dir.
Kökenlerine Göre Aracı Kurumların Verimliliği
İlgili dönemde 27 banka kökenli kurum 105 milyon TL, 56 banka kökenli olmayan kurum ise bu tutarın yaklaşık yarısı kadar, 51 milyon TL faaliyet kârı elde etmiştir.
Özsermayenin aktiflere oranı banka kökenli aracı kurumlarda %29, banka kökenli olmayanlarda ise
%46’dır. Banka kökenli kurumlarda dış kaynak kul- lanımı daha yüksektir.
Diğer taraftan banka kökenli olmayan kurumların özsermayelerinin yarısından fazlası ödenmiş serma- yedir.
Ortaklık Yapılarına Göre Aracı Kurumların Verimliliği
2010’un ilk yarısında 3 kamu kurumu 15 milyon TL, 19 yabancı kurum 52 milyon TL, 61 yerli özel kurum ise 163 milyon TL kâr elde etmiştir.
Araştırma
Faaliyet Gelirlerinin Dağılımı
(2010/06) Büyük Orta Küçük Toplam Net Aracılık Komisyonu 67% 70% 90% 68%
Hizmet Gelirleri 18% 18% 0% 18%
Alım-Satım ve Türev
Kâr/Zararları 3% 5% 7% 3%
Diğer Gelirler 12% 7% 3% 11%
Toplam 100% 100% 100% 100%
Kaynak: TSPAKB
Aracı Kurum Kârlılığı ve Özsermaye Verimliliği
(2010/06) Banka
Kökenli
Banka Kökenli
Olmayan Toplam Kârlılık
Faaliyet Kârı (mn. TL) 105 51 155
Net Kâr (mn. TL) 178 52 229
Özsermaye Verimliliği
Özsermaye/Aktif 29% 46% 33%
Öden. Ser./Özsermaye 45% 63% 51%
Kaynak: TSPAKB
Aracı Kurum Kârlılığı ve Özsermaye Verimliliği (2010/06) Kamu Yabancı Yerli
Özel Toplam Kârlılık
Faaliyet Kârı (mn. TL) 13 37 105 155
Net Kâr (mn. TL) 15 52 163 229
Özsermaye Verimliliği
Özsermaye/Aktif 71% 66% 26% 33%
Öden. Ser./Özsermaye 65% 34% 56% 51%
Kaynak: TSPAKB
En yüksek oranda yabancı kaynak kullanımı %74 ile yerli özel kurumlardadır. Diğer taraftan kamu ve ya- bancı kökenli kurumlarda ise dış kaynak kullanımı nispeten daha azdır.
Özsermaye yapısına bakıldığında yabancı kurumlar- da ödenmiş sermayenin özsermaye içindeki payının sektör ortalamasının hayli altında, %34 seviyesinde olduğu görülmektedir. Özsermayenin %66’sı ise dö- nem kârı ve geçmiş dönem kâr/zararlarından oluş- maktadır.
Ölçeklerine Göre Aracı Kurumların Verimliliği
Aracı kurumlar ölçeklerine göre sınıflandırıldığında, kârlılığın ölçekle beraber arttığı görülmektedir.
En yüksek dış kaynak kullanımı büyük ölçekli ku- rumlardadır. Ölçek küçüldükçe dış kaynak kullanımı düşmektedir.
Ödenmiş sermayenin özsermaye içindeki payı büyük ölçekli kurumlarda %46 iken, bu oran orta ölçekli kurumlarda yaklaşık iki katı kadardır. Küçük ölçekli kurumlarda ise geçmiş yıl zararlarına bağlı olarak bu oran %100’ün üzerindedir. Sonuç olarak ölçek büyüdükçe ödenmiş sermayenin özsermaye için- deki payı düşmekte, geçmiş yıl kârları ve yedekler daha ağırlıklı hale gelmektedir.
V. YATIRIMCI
KATEGORİLERİNE GÖRE İŞLEM HACMİ YAPISI
Bu bölümde, aracılık komisyonlarının önemli bir bö- lümünü oluşturan hisse senedi ve VOB işlem hac-
minin, yatırımcı kategorilerine göre yapısı incelen- mektedir.
İlgili dönemde 83 aracı kurumda hisse senedi işlem- lerinin %86’sını yerli yatırımcılar yapmıştır. Bu işlem- lerde bireysel yatırımcılar %68 paya sahipken, aracı kurumlar kendi portföylerine toplam işlem hacminin
%4’ü kadar işlem yapmıştır. Yabancıların işlemlerde- ki payı ise %14 seviyesindedir.
Vadeli işlem sözleşmelerine bakıldığında, işlemle- rin %90’ını yerli yatırımcıların yaptığı görülmektedir.
Bu işlemlerin dörtte üçünü yerli bireysel yatırımcı- lar gerçekleştirirken, %10’unu aracı kurumlar ken- di portföyleri için yapmıştır. Aracı kurumlar, kurum portföylerine yaptıkları işlemlerde, hisse senedine kıyasla VOB işlemlerini daha çok tercih etmiştir.
Kökenlerine Göre Aracı Kurumların İşlem Hacmi
Yerli yatırımcılar hem hisse senedi hem de VOB iş- lemlerinde önemli bir paya sahiptir. Banka köken- li olmayan kurumlarda, yerli bireysel yatırımcıların payı daha yüksektir.
Hisse senedi işlemlerinde banka kökenli kurumlarda yerli yatırımcılar %84 paya sahipken, banka kökenli olmayan kurumlarda oran %89’a çıkmaktadır. Banka kökenli kurumlar hisse senedi işlemlerinin %6’sını kurum portföyü için yaparken, banka kökenli olma- yan kurumlarda bu oran çok kısıtlıdır.
VOB işlemlerinde en dikkat çeken nokta, banka kö-
Araştırma
Aracı Kurum Kârlılığı ve Özsermaye Verimliliği (2010/06) Büyük Orta Küçük Toplam Kârlılık
Faaliyet Kârı (mn. TL) 134 21 0 155
Net Kâr (mn. TL) 210 20 0 229
Özsermaye Verimliliği
Özsermaye/Aktif 31% 50% 59% 33%
Öden. Ser./Özsermaye 46% 80% 133% 51%
Kaynak: TSPAKB
Yatırımcı Kategorilerine Göre İşlem Dağılımı (2010/06) Yurtiçi
Bireysel Kurum
Portföyü Toplam
Yurtiçi Toplam Yurtdışı Hisse Senedi
Banka Kökenli 55% 6% 84% 16%
Banka Kök. Olm. 85% 1% 89% 11%
Ortalama 68% 4% 86% 14%
VOB
Banka Kökenli 64% 17% 84% 16%
Banka Kök. Olm. 90% 2% 95% 5%
Ortalama 76% 10% 90% 10%
Kaynak: TSPAKB
kenli olmayan kurumlarda yerli işlem hacminin %95 civarında olmasıdır. Bu kurumlardaki işlem hacminin
%90’ı yerli bireysel yatırımcılar tarafından yapılırken, kurumlar işlem hacminin %2’sini kendi portföylerine yapmıştır. Banka kökenli bir kurum, kurum portföyü işlem hacminin %75’ini tek başına yapmıştır. Bu ku- rum hariç tutulduğunda banka kökenli kurumlarda kurum portföyü payı diğer grubun payına yaklaş- makta, %3’e inmektedir.
Ortaklık Yapılarına Göre Aracı Kurumların İşlem Hacmi
Yabancı yatırımcılar kamu kökenli aracı kurumlarda hisse senedi işlemi yapmamıştır. Yerli özel kurum- larda yerli yatırımcıların payı %94 iken, yabancı ku- rumlarda yerli yatırımcıların payı %59’dur.
VOB işlemlerinde de durum çok benzer iken, bir kamu kurumunun yabancı yatırımcı işlem hacmi çok kısıtlı kalmıştır. Yurtdışı yatırımcılar hem hisse senedi hem de VOB işlemlerinde ağırlıklı olarak yabancı ku- rumları tercih etmiştir.
Kurum portföyüne yapılan hisse senedi işlemlerin- de en büyük paya yabancı kurumlar sahiptir. Bunda toplam hisse senedi kurum portföyü işlem hacmi- nin %35’ine sahip iki kurum etkili olmuştur. VOB’da bir kamu kökenli kurumun sınırlı işlem hacmi bulu- nurken, en büyük paya yerli özel kurumlar sahip- tir. Daha önceden bahsedilen yerli özel kurum hariç tutulduğunda ise kurum portföyüne yapılan işlem hacminin payı %2’ye inmektedir.
Ölçeğe Göre Aracı Kurumların İşlem Hacmi
Yabancı yatırımcılar en fazla küçük ölçekli kurumlar- da işlem yapmıştır. Bu sonuçta, ağırlıklı olarak ya- bancı işlemi yapan küçük ve yabancı kurumlar etki- li olmuştur.
Yerli bireysel yatırımcılar en fazla hisse senedi işle- mini orta ölçekli kurumlardan yapmıştır. Büyük öl- çekli kurumlar %5 işlem hacmi payı ile kendi port- föylerine en fazla işlem yapan kurum türü olmuştur.
VOB işlemlerinde küçük ölçekli kurumların yabancı işlemleri sınırlıyken, büyük ölçekli kurumlarda yaban- cı işlemlerinin payı %14’e çıkmaktadır. Küçük aracı kurumlar toplam vadeli işlem hacminin %23’ünü kendi portföylerine yaparken, bu oran diğer kurum türlerine kıyasla oldukça büyüktür.
VI. ÇALIŞAN BAŞINA
PERFORMANS GÖSTERGELERİ
Analizin son bölümünde, aynı sınıflandırmalar kulla- nılarak aracı kurum çalışanlarına ilişkin performans göstergeleri incelenmektedir. Tablolarda çalışan ba- şına hesaplanmış çeşitli veriler sunulmaktadır. 2010 yılının ilk yarısında, incelenen 83 aracı kurumda top- lam 4.829 çalışan bulunmaktadır.
Kökenlerine Göre Aracı Kurumlar
Banka kökenli kurumlar, sektör çalışanlarının %38’ini
Araştırma
Yatırımcı Kategorilerine Göre İşlem Hacmi Dağılımı (2010/06) Yurtiçi
Bireysel Kurum
Portföyü Toplam
Yurtiçi Toplam Yurtdışı Hisse Senedi
Kamu 92% 3% 100% 0%
Yabancı 49% 6% 59% 41%
Yerli Özel 73% 3% 94% 6%
Ortalama 68% 4% 86% 14%
VOB
Kamu 94% 0% 100% 0%
Yabancı 50% 3% 56% 44%
Yerli Özel 81% 12% 96% 4%
Ortalama 76% 10% 90% 10%
Kaynak: TSPAKB
Yatırımcı Kategorilerine Göre İşlem Hacmi Dağılımı (2010/06) Yurtiçi
Bireysel Kurum
Portföyü Toplam
Yurtiçi Toplam Yurtdışı Hisse Senedi
Büyük 64% 5% 87% 13%
Orta 79% 2% 84% 16%
Küçük 70% 1% 71% 29%
Ortalama 68% 4% 86% 14%
VOB
Büyük 68% 14% 86% 14%
Orta 92% 2% 97% 3%
Küçük 77% 23% 100% 0%
Ortalama 76% 10% 90% 10%
Kaynak: TSPAKB
istihdam etmektedir. Bu kurumlarda çalışan sayısı ortalama 83 iken, banka kökenli olmayan kurumlar- da bu sayı 46’ya inmektedir.
İlk altı ayda banka kökenli kurumlarda çalışan başı- na düşen hisse senedi ve VOB işlem hacmi sırasıyla 167 ve 90 milyon TL’dir. Bu rakamlar banka kökenli olmayan kurumlarda daha düşük tutardadır. İki gru- bun işlem hacmi arasındaki fark komisyon gelirleri- ne de yansımış, banka kökenli kurumlarda altı ayda 102.000 TL olan bu gelirler, banka kökenli olmayan kurumlarda 55.000 TL’ye inmiştir.
İlgili dönemde artan halka arz işlemlerinin katkısıy- la, banka kökenli kurumlarda çalışan başına düşen hizmet gelirleri 26.000 TL’dir. Komisyonlara ek ola- rak kurumsal finansman faaliyetleri, varlık yönetim faaliyetleri, alım-satım ve türev işlem kâr/zararları- nın katkısıyla oluşan faaliyet gelirleri, banka köken- li kurumlarda çalışan başına 151.000 TL iken, banka kökenli olmayan kurumlarda 81.000 TL civarındadır.
Banka kökenli kurumlarda, ilk altı ayda faaliyet gi- derleri çalışan başına 105.000 TL seviyesindeyken bunun büyük bir kısmını çalışan ücret ve giderleri oluşturmaktadır. Çalışan giderlerine ücretlerin yanı sıra, çalışanlarla ilgili sigorta, servis, yemek, özel sağlık sigortası gibi yan ödeme ve giderler de dahil- dir. Çalışan giderlerine aylık bazda bakıldığında ban- ka kökenli kurumlarda kişi başına 9.500 TL olan tu- tar, banka kökenli olmayan kurumlarda 5.600 TL’dir.
Net kârda ise iki kurum türü arasındaki fark çok bü- yüktür. Banka kökenli kurumlarda altı ayda 79.000 TL olan kişi başına net kâr, banka kökenli olmayan kurumlarda 20.000 TL’ye inmektedir.
Ortaklık Yapılarına Göre Aracı Kurumlar
Kamu kurumlarında ortalama çalışan sayısı 89, yerli özel kurumlarda 60, yabancı kurumlarda ise 49’dur.
Kurumlar ortaklık yapılarına göre sınıflandırıldığında, çalışan başına düşen hisse senedi işlemlerinde ku- rumlar arasında önemli farklar mevcut iken, VOB iş- lemlerinin tutarı birbirine daha yakındır. Kamu ku- rumlarında hisse senedi işlem hacmi çalışan başına 90 milyon TL iken, yabancı kurumlarda bu tutar 170 milyon TL’ye kadar çıkmaktadır. Bütün kurum türle- rinde VOB işlemleri sektör ortalaması 77 milyon TL civarındadır.
Daha önceki bölümlerde bahsedildiği üzere, yabancı kurumların uyguladıkları yüksek komisyon oranları- na bağlı olarak yabancı kurumlarda çalışan başına üretilen komisyon tutarı 124.000 TL’dir. Yerli özel kurumlarda bu tutar yarıya inerken, kamu kurumla- rında biraz daha yüksek, 72.000 TL’dir.
Hizmet gelirlerinde kamu kökenli kurumlarda çalışan başına 26.000 TL gelir elde edilmiştir. Özellikle bir yabancı kurumun kurumsal finansman faaliyetlerine
Araştırma
Çalışan Başına Performans Göstergeleri
(2010/06)
HS İşlem Hacmi (Mn.TL)
Hacmi VOB (Mn. TL)
Komisyon Net (TL)
Hizmet Gelirleri (TL)
Faaliyet Geliri (TL)
Çalışan Ücret ve Giderleri (TL)
Faaliyet Gideri
(TL) Net Kâr (TL)
Banka Kökenli 167 90 102,235 25,680 150,529 -57,063 -104,924 79,507
Banka Kök. Olm. 109 66 54,626 15,063 81,166 -33,522 -64,690 19,967
Ortalama 136 77 76,651 19,975 113,255 -44,412 -83,303 47,512 Kaynak: TSPKAB
Çalışan Başına Performans Göstergeleri
(2010/06)
HS İşlem Hacmi (Mn.TL)
Hacmi VOB (Mn. TL)
Komisyon Net (TL)
Hizmet Gelirleri (TL)
Faaliyet Geliri (TL)
Çalışan Ücret ve Giderleri (TL)
Faaliyet Gideri
(TL) Net Kâr (TL)
Kamu 90 69 72,191 26,098 115,163 -34,159 -68,642 56,857
Yabancı 170 70 123,731 32,079 163,362 -73,777 -124,914 55,373
Yerli Özel 131 79 64,910 16,424 100,271 -37,636 -73,710 44,812
Ortalama 136 77 76,651 19,975 113,255 -44,412 -83,303 47,512 Kaynak: TSPKAB
bağlı olarak yabancı kurumların bu başlıktaki gelirleri 32.000 TL ile en yüksek olan kurum türüdür.
Hizmet ve diğer gelirlerin katkısıyla, faaliyet gelirleri yine yabancı kurumlarda en yüksek tutarda, 163.000 TL’dir. Bu tutar kamu ve yerli özel kurumlarda ise 115.000 TL ve 100.000 TL’dir.
Faaliyet gelirleri gibi faaliyet giderleri de en yüksek olan kurum türü 125.000 TL ile yabancı kurumlar- dır. Bu tutarın %59’u personel giderleridir. Aylık bazda bakıldığında, yabancı kurumlardaki ortalama personel gideri 12.000 TL iken, yerli özel ve kamu kökenli ku- rumlarda sırasıyla 6.300 TL ve 5.700 TL’dir.
Çalışan başına üretilen altı aylık net kâr, kamu ve ya- bancı kurumlarda birbirine çok yakın, 56.000 TL ci- varındadır. Bu durum kamu kökenli kurumlardaki nis- peten daha düşük faaliyet giderlerinden kaynaklan- maktadır.
Ölçeklerine Göre Aracı Kurumlar
Büyük ölçekli kurumlarda 103 olan ortalama çalışan sayısı, orta ölçekli kurumlarda 31’e, küçük ölçekli ku- rumlarda ise 14’e kadar inmektedir.
Kurumlar ölçeklerine göre değerlendirildiğinde, çalı- şan başına düşen hisse senedi işlemleri büyük ve orta ölçekli kurumlarda birbirine çok yakın, sırasıyla 137 ve 139 milyon TL’dir. VOB işlemlerinde ise orta ölçek- li kurumlar büyük ölçekli kurumların hayli önüne geç- miş, 103 milyon TL’ye ulaşmıştır.
Orta ölçekli kurumların işlem hacimlerindeki bu per- formans büyük ölçekli kurumlara kıyasla net komisyon gelirlerine yansımamış, büyük kurumlarda 84.000 TL olan komisyon geliri, orta ölçekli kurumlarda 59.000 TL’de kalmıştır. Bu durumda büyük kurumların uygu- ladığı yüksek komisyon oranları etkilidir.
Hizmet gelirlerinde, büyük ölçekli aracı kurumlarda çalışan başına düşen tutar, sunulan hizmet çeşitliliği- ne bağlı olarak 22.000 TL iken, küçük aracı kurumlar- da bu tutar yok denecek kadar azdır.
Büyük ölçekli kurumlar 125.000 TL ile faaliyet gelirle- rinde ilk sırada yer alırken, küçük ölçekli kurumlarda bu tutar 51.000 TL’ye inmektedir.
Çalışan giderlerinin toplam faaliyet giderleri büyük öl- çekli kurumlarda en yüksek tutardadır. Burada dikkat çeken nokta ise küçük ölçekli kurumlarda faaliyet gi- derlerinin faaliyet gelirlerinden yüksek olması, sonuç olarak ilgili dönemde zarar edilmesidir.
Küçük ölçekli kurumlar zarar ederken, büyük ve orta ölçekli kurumlar kâr etmiştir. Büyük ve orta ölçekli ku- rumlarda çalışan başına elde edilen aylık ortalama kâr tutarı sırasıyla 10.000 TL ve 3.000 TL’dir.
Çalışanların Eğitim Düzeyi
Aracı kurum sektöründe eğitim düzeyi genel işgücüne göre hayli yüksektir. Aracı kurumlarda çalışan perso- nelin %77’si en az bir yüksek öğrenim diplomasına sahiptir.
Araştırma
Çalışan Başına Performans Göstergeleri
(2010/06)
HS İşlem Hacmi (Mn.TL)
Hacmi VOB (Mn. TL)
Komisyon Net (TL)
Hizmet Gelirleri (TL)
Faaliyet Geliri (TL)
Çalışan Ücret ve Giderleri (TL)
Faaliyet Gideri (TL)
Net Kâr (TL)
Büyük 137 71 83,836 22,356 125,490 -48,397 -89,809 60,054
Orta 139 103 59,162 15,319 84,663 -34,762 -67,705 16,717
Küçük 84 9 46,178 244 51,329 -27,096 -53,688 -3,435
Ortalama 136 77 76,651 19,975 113,255 -44,412 -83,303 47,512 Kaynak: TSPKAB
Çalışanların Eğitim Durumuna Göre Aracı Kurumlar
2010/06 Lise ve Altı Y.Okul ve Üstü
Banka Kökenli 15% 85%
Banka Kökenli Olmayan 30% 70%
Kamu 14% 86%
Yabancı 16% 84%
Yerli Özel 26% 74%
Büyük 21% 79%
Orta 30% 70%
Küçük 33% 67%
Ortalama 23% 77%
Kaynak: TSPAKB
Yüksek okul ve üstü diplomaya sahip çalışanların payı banka kökenli aracı kurumlar, kamu ve yabancı kökenli aracı kurumlarda %85 civarında, büyük ara- cı kurumlarda ise %78’dur.
VII. GENEL DEĞERLENDİRME
Bu çalışmamızda, aracı kurumların çeşitli faaliyet ve- rileri ile solo mali tabloları kullanılarak, 2010 yılının ilk altı ayı içindeki yoğunlaşma ve performansları in- celenmiştir. Rapora 83 aracı kurum dahil edilmiştir.
Sektör geneline bakıldığında, incelenen başlıklarda yoğunlaşmalar dikkat çekicidir. Aracı kurumlar ak- tif büyüklüğüne göre sıralandığında, ilk 20 kurumun sektör aktiflerinin %85’ine, ilk sıradaki aracı kuru- mun ise tek başına toplam aktiflerin üçte birine sa- hip olduğu görülmektedir.
İşlem hacmi sıralamasında yine ilk 20 kurum hisse senetlerinde %64 paya sahipken, VOB işlemlerin- de daha yüksek bir yoğunlaşma ile bu ilk 20 kurum
%81 pay almıştır.
Sektörün en önemli gelir kaynağı olan komisyon ge- lirlerinde ilk 20 kurum toplam komisyonların %68’ini üretirken, ilk sırada yer alan kurumun komisyon ge- liri son 40 kurumun komisyon gelirine eşittir.
Yoğunlaşma net kârda da görülmektedir. Net kâra göre ilk 20 kurum, sektör net kârının %88’ini üret- miştir.
Analiz sektörün gelir yapısı çerçevesinde yapıldığın- da, sektör ortalamasında %68 paya sahip olan ara- cılık komisyonlarının payı, yabancı aracı kurumlar için %76’ya kadar çıkmaktadır. Kamu ve yabancı ku- rumlarda ise hizmet gelirlerinin payı toplam gelirler içinde beşte bir civarındadır.
Ölçek sınıflandırmasında, ölçek küçüldükçe aracılık komisyonlarının toplam gelirler içindeki payı artmak- ta, faiz gibi diğer gelirlerin payı azalmaktadır.
Dış kaynak kullanımını gösteren özsermaye/aktif oranı kamu kurumlarında %71, yerli özel kurumlar- da ise %26’dır.
Kamu kökenli kurumlarda yabancı işlemi yok de-
necek kadar azdır. Yabancı yatırımcı işlemleri ban- ka kökenli, yabancı ve küçük ölçekli kurumlarda art- maktadır. Yabancı kurumlar hisse senedinde %41, VOB’da ise %44 oranında yabancı yatırımcıların iş- lemlerini yapmaktadır. Kurum portföyü işlemlerinde ise banka kökenli, yerli özel ve büyük kurumların önemli bir işlem hacmi payı bulunmaktadır.
Banka kökenli ve büyük ölçekli aracı kurumlarda, ça- lışan başına kârlılığın daha yüksek olduğu görülmek- tedir. Diğer taraftan, kamu kurumlarının faaliyet gi- derlerinin nispeten daha düşük olmasına bağlı ola- rak, yabancı kurumlardan daha kârlı olduğu söyle- nebilmektedir. Daha yüksek eğitimli çalışanların is- tihdam edildiği yabancı kurumlarda, çalışan giderle- ri de diğer kurum türlerine nazaran daha yüksektir.
Araştırma
S
on dönemde İMKB hisse senetleri piyasasındaki işlem kuralları ile ilgili çeşitli değişikliklere gidil- miştir. Bu raporda, yakın zamanda yeni düzenleme- ler getirilen fiyat adımları, emir iptalleri ve işlem bil- gileri şeffaflığı konuları tartışılacak, ardından Londra Borsası, NYSE Euronext ve Deutsche Börse’deki uy- gulamalar ele alınacaktır.I. FİYAT ADIMLARI
Fiyat adımı, bir menkul kıymetin fiyatında bir defa- da gerçekleşebilecek en küçük fiyat değişimini ifa- de etmektedir. Bir diğer ifadeyle, fiyat adımı bir his- se senedi fiyatının artabileceği ya da düşebileceği en küçük fiyat hareketidir. Örneğin, fiyat adımının 0,5 TL olduğu bir durumda, hisse senedinin piyasa fiyatı 100 TL ise, bu hisse senedi için verilecek emirler 99 TL; 99,5 TL; 100 TL; 100,5 TL; 101 TL vb. şeklinde sıralanmaktadır.
Fiyat adım uygulamalarını temel olarak ikiye ayırmak mümkündür. İlk uygulamada bütün fiyat aralıkları için tek bir fiyat adımı mevcuttur. Bir diğer ifadeyle, fiyatı 10 ya da 1.000 birim olan hisse senetleri için aynı fiyat adımı kullanılmaktadır. Özellikle borsala- rın yeni oluşmaya başladığı 19. yüzyılda tek bir fiyat adımı bütün hisse senedi fiyatları için geçerliydi. Bu- nunla birlikte, günümüzde de borsaların bazı özel pazarlarında tek fiyat adımı uygulamalarına rastlan- maktadır.
Ancak piyasaların gelişmesiyle, çeşitli fiyat seviyeleri için farklı fiyat adımları tanımlanmıştır. Mevcut du- rumda pek çok borsada fiyat adımları fiyat seviye- lerine göre kademeli olarak değişmektedir. Örneğin, fiyatı 5-10 birim arasında olan hisse senedi için 0,01 birim olan fiyat adımı, fiyatı 1.000 birim üzerinde
olan hisse senedi için 1 birime yükselebilmektedir.
Piyasalarda alım ve satım emirleri belirlenen fiyat aralıkları çerçevesinde eşleşmektedir. Eşleşmeyen emirler arasında en az bir fiyat adımı kadar fark ol- duğunda, bu fark yatırımcılar için bir maliyet şeklin- de düşünülebilir. Örneğin fiyat adımının 1 TL oldu- ğu bir piyasada birbirine en yakın bekleyen emirler alıcı tarafında 5 TL, satıcı tarafında ise 6 TL şeklin- de verilsin. Bu durumda piyasa fiyatı, alıcının 6 TL’ye ya da satıcının 5 TL’ye razı olmasıyla, 5 veya 6 TL olarak belirlenecektir. Bir anlamda aradaki farkın, 1 TL’nin, alıcı ya da satıcı için ek bir maliyet olduğu söylenebilir. Bu açıdan fiyat adımlarının piyasa şart- larına ve yatırımcı profiline en uygun ölçüde belirlen- mesi gerekmektedir.
Son yıllarda işlem maliyetlerinin azaltılması ana he- defi doğrultusunda, piyasa aktivitesini ve etkinliği-
YURTDIŞINDA FİYAT ADIMLARI, EMİR İPTALLERİ VE İŞLEM
BİLGİLERİ ŞEFFAFLIĞI
Araştırma
Gökben Altaş galtas@tspakb.org.tr
