Tiirk Kareliyol Dem Arş 2001; 29: 31-35
. .
Sigara Içenlerde ve Içmeyenlerde Nitrik Oksit Seviyeleri
Y. Doç. Dr. Engin BOZKURT, Uz. Dr. Abdusselam EMEK, Y. Doç. Dr. M. Kemal EROL , Y. Doç. Dr. Mahmut AÇIKEL, Uz. Dr.
İrfan ALTUNTAŞ*,Prof. Dr. Sebahattin
ATEŞAL,Doç. Dr. Salim Başol TEKİN**
Atatiirk Üni·,,ersitesi
TıpFakültesi Kardiyoloji, Biyokimya* ve
İç Hastalıkları**Anabilim
Dalları,Erzurum
ÖZET
Kardiyovasküler sistem kesintisiz tek
katlıendotel hücre- leri ile
döşelidir.Endotel hücreleri
devamlıolarak nitrik oksit (NO)
salgılayarak lıem vasküler
tomısuve kan ba-
SIIIC/111
düzenler hem de /rombosit
adeıyonunuve agre-
gasyommu
baskılar. AyrıcaNO'in damar düz kas hücrele- rinin
çoğalmasımve göçünü de
baskıladığı saptanmıştır.. Sigara içilmesi
endotellıücre/erindefonksiyon
bozukluğuna neden olarak NO aktivitesinde azalmaya yol açmakta-
dır.
Bu
çalışmakronik sigara içiminin plazma NO düzeyi ve
tronıbosiladezyonu ve agregasyonuna etkisini
araştırmak
amacıile
yapıldı.Çalışmaya
herhangi bir
sağlıkproblemi olmayan, son bir
lıafta
içinde hiçbir ilaç almayan ve 24-47
yaşlannda101 gönüllü erkek olgu
a/mdı.Olgular üç gruba
ayrıldı.Grup 1:
Ağır(>20 adet/g ün) sigara içenler (n: 40). Grup ll:
Hafif(<20 adet/gün) sigara içenler (n: 38). Grup
lll:Si- gara içmeyen ve sigara dumanma maruz kalmayanlar (n:
' 23).
Olgulardan 24 saatlik
sigarasızdönemi ve 12 saatlik
açlıkperiyodww takiben alman venöz kanda NO dfizeyi,
tranıbosit agregasyonu ve
tranıbositadezivitesi ölçüldü.
Serum NO konsantrasyonu grup !'de: 12.05 ± 2.83 JIM , grup //'de: 13.98 ± 2.52 flM ve grup 1/l'de: 18.69 ± 9.91
11Molarak
saptandı.Grup 1 ve //'de NO konsantrasyonu grup ll/'e göre
anlamlıderecede
aza/mışii (sırasıylap<O.OOJ, p<O.OJ ).
Ayrıcagrup /'deki NO konsantrasyonu grup 1/'dekine göre de
anlamlıderecede
azalmışolarak bulundu (p<0.05).
Tranıbositadezivitesi ve
tranıbositag- regasyonu
açısmdangruplar
arasındahaf iffarklar olma- sma
rağmenistatistiksel
açıdan anlamlı değildi(p>0.05).
Sonuç olarak sigara içen
sağlıklıbireylerde NO düzeyinin
azaldığı
ve bu azalmamn içi/en günliik sigara
sayısıile am
ş gösterdiği;fakat trombosit agregasyonu ve adezivi- tesinde ise in vitro
şartlarda anlamlı değişiklik olmadığıkanaatine
varılmıştır.Anahtar kelime/er: Sigara, nitrik oksit
K ardiyovas küle r s
istemin iç yüzü v ücuttaki en bü- yük ve e n
yaygınd ok u ol arak kabul edile n kesin tisiz tek
katlıendotel hücreleri ile
döşelidirCil. Vasküle r
Alındığı
tarih:
ı ıTemmuz, revizyon
3ıEkim 2000
Yazışma
adresi: Dr. Engin Bozkun, Osman Gazi Mahallesi,
ÇakırEv l er D-Blok No:
ıO,
Yıldızkent-ErzurumTlf: (0 442)
~42 ı644(ev)- (0 533) 365 8539 (cep)
end otel hüc releri
tarafındanaz m iktarda ancak d e-
vamlıolarak
salgıladtğınitrik oksit (NO)
aracılığı ilevasküler tonusu ve ka n
basıncını düzenlendiğibelir-
lenmiştir(2,3).
AyrıcaN O'in
hem tro mbosit
adeıyonunu ve agregasyonun u (4,5) hem de dam ar d üz kas
hücrelerinin proliferasyonunu ve migr asyonunu
bas- kıladığı saptanmıştır (5).NO
biyoaktivi tesinde azalma
olduğuzam an vazod i- latasyonun
baskılandığı,tro m bosit adezyonu ve ag- regasyonunun
arttığı,dam ar düz kas h ücre
lerinde lo-kal proliferasyon ve
migrasyondaartışmeydan a gel-
diği saptanmış;mi yokard iske misi patogen ezinde anahtar ro lü o lan ateros kleroz la b irlikte, vazosp azm ve tro mbus
oluşumug ibi
olaylarınm eydana
gelişin in
kolaylaştığı gözlemlenmiştir (3-ııı.Bu
çalışmakro
nik sigara içilmesinin plazma NO dü- zeyine ve tro mbosit adezyo nu ve agregasyonuna et- k isin i
araştırmak amacı ile yapıldı.GEREÇ ve YÖNTEM
Çalışmaya polikliniğimize
müracaat
eden, herhangi bir
sağlık
problemi olmayan ve
10 yıldandaha uzun süre siga- ra içen
ardışık78 gönü
llü ile kontrol grubu olarak hiç siga-ra
içmemiş sağlıklı23 olg u
alındı.Kalp
yetersizliği, koro-ner arter
hastalığı ya da aterosklerotik başkadamar
hastalığı,
kronik obstriktif
akciğer hastalığı(KOAH),
pulmonerhipertansiyon, sistemik hipertansiyon, malign
hastalıklar, karaciğerparankim
yetersizliği,böbrek
yetersizliği,d iabe-
ıes mellitus, hiperlipidemi,
anorma l tiroid fo nksiyon bo-
zukluğu ve son bir hafta için
de ilaç alma hikayesi
dışlamakriterleriydi.
Çalışmadaki
olgular içilen g ünlük sigara
sayısına göre üçgruba
ayrıldı.Grup 1: Günde 20 adet in üzerinde sigara içenl
erin oluşturduğu 'ağır
sigara içenler' (n:
40; yaş ortalaması: 3 I .40± 3.98
yıl).Grup II: Günde 10-20 adet sigara içenleri n
oluşturduğu
'hafif sigara içenler' (n: 38;
yaş ortalaması: 33.63± 6.57
yıl).Grup III: Sigara
içmeyen ve sigara dumanmamaruz
kalmayanların oluşturduğu 'ko
ntrol grubu' (n:23;
yaş ortalaması:
33
.35± 5.69
yıl).nin den 20 ml kan
alındı. Alınankanın5 milil itresi NO d ü- zeyi ölçümü için steril tüplere
alındıktan sonra 4000 devir-de
5dakika
santrifüj edilerek
serumları ayrıldı ve -800
C'de
çalışma tarihine kadar derin dondurucuda bekletildi.Kalan kan trom bosit adezivitesi ve trombosit agregasyonu- nun
çalışılmasıiçin özel tüplcre konuldu.
NO
ölçümü kolorimetrik yöntemleNitric Ox ide Colori- metric Assay (Boehringer Mannheim)
hazırticari kiti kul-
. lanılarak yapıldı.Trombosit agregasyonu için
alınankan
%3,8 Irisodyum sitrat içeren
plastik tüplere 10:
1 oranındakonularak
agronıeter cihazında (Cronolog Coı·pora28.78 ± 9.97 ohm, 13.73 ± 9. 15 ohm; G rup II: 1 0.65
± 8.34 ohm , 25.53 ± 1 4.65 ohm , 12.89 ± 9.1 5
ohnı;Grup III: 9.97 ± 8.1 8
ohnı,24.08 ± I I .70
ohnı,10.56 ± 8.69
ohnıolarak bulund u.
Tronıbositagre- gasyonu
açısındangrup la r
arasındaküçük fa rklar
olmasına rağmen
istatistiksel olarak
anlamlı değildi(p>0.05). Gru plara göre tespi t edi len lrombosit agre- gasyonu
değerlerita blo 2'de
gösterilmiştir.ıion,
model
560) ölçüldü. Trenıbosit adezivitesi Tablo 2. Çalışınaya alınan grupların troınbosit agregasyon değerleriiçin heparinle
yıkanmışenjektöre
alınankan iki ay-
rı
tüpe
aktarıldı.Birinci tüpteki kanda trombosit sa-
yıını yapıldı. İkinci tüpteki kan
içerisinde cam ben- cuklarbulu nan özel poliv inil tüpten
geçirildikte n
TROMBOSİT AGREGASYONU (ohm)
ADP Kollajen Epinefrin
Grup 1 (n= 40) 12.20
±
8.95 28.78 ± 9.97 13.73±9.15 sonra troınbosit sayısıbelirlendi. Aradaki
farkınilk
t üpteki trombosit
sayısınabölünmesi ile trombosit
adeziv itesi '%' o larak belirlendi.
Grup II (n= 38) 10.65 ± 8.34 25.53 ± 14.65 12.89±9.15 İstatistiksel Değerlendirme: Çalışmada elde edilenveriler o
rtalama ±
standart sapma olarak verildi.
Farklı grupların veri ortalamalarının karşılaştırıl
masında
Stud ent's
ıtest
i kullanıldı.P<0.05
anlamlıolarak kabul edi
ldi.Grup lll (n= 23) 9.97 ± 8.18 24.08 ± 11.70 10.56 ± 8.69
BULGULAR
Gruplar
arasında yaş (sırasıyla3 1.40 ± 3.98
yıl,· 33.63 ± 6.57
yıl,33.35 ± 5.69
yıl;p>0.05)
bakımından
anlamlıfark yoktu.
Serum NO konsan trasyonu
ağırs igara içenlerde (Gru p 1) 12.05 ± 2.83 (M , hafif sigara içenlerde (Grup II) 13.98 ± 2.52 (M ve ko nrrol grubu nda (Grup III) 1 8.69 ± 9 .91 (M olarak
saptandı.Sonuçlar
karşılaştırıldığında
hem
ağırs igara içenl erde hem de hafif sigara içenle rde NO konsantrasyonu kontrol grubuna göre
anlamlıderecede
azalmışbulundu
(sırasıyla
p<O.OOI , p<O.Ol ).
Ayrıca ağırs igara içe nler- de hafif sigara içenlere göre de NO konsantrasyonun
anlamlı
de recede
azalmış olduğubulundu (p<0.05).
Çalışmaya alınan
tüm
gruplarınNO düzeyleri tabl o 1 'de
gösterilmiştir.Tablo
1.
Çalışmaya alınan grupların NO düzeyleriGrup I (n= 40) Grup ll (n= 38) Grup lll (n= 23)
NO(ııM) 12.05 ± 2.83 13.98 ± 2.52 18.69±9.91
p p< 0.05 (Grup 1- Grup ll)
p p<O.O 1 (Grup ll-Grup III) p P<O.OOI (Grup 1-Grup lll)
T rombosit agregasyonu adenozin difosfat, kollajen ve epinefrin için
sırasıylaGrup I: 12.20 ± 8.95 ohm, 32
p p>0.05 (Grup 1-ll; Grup 1-lll; Grup ll-lll)
Trombosit adezivitesi "%" olarak G rup I, Grup II ve Grup III için
sırasıyla;23.89 ± I 3.40, 23.65 ± 13.8 1, 18.04 ± 14.4 1 o larak bulundu.
Tranıbositadezivitesi
değerleri karşılaştırıldığında
da gruplar
arasındaista- tistiksel
açıdan anlamlıbir fa rk tespit edi lmed i (p>0.05). Gruplara göre tespit edile n trombosit ade- zivitesinin '%' olarak
değerleritablo 3'de gösteril-
miştir.
Tablo 3. Çalışınaya alınan grupların troınbosit adezivitesi de-
ğerleri
TROMBOSİT ADEZİVİTESİ (%)
Grup 1 23.89 ± 13.40
Grup ll 23.65 ± ı 3.81
Grup III 18.04 ± 14.41
p p>0.05 (tüm gruplar arasında)
TARTIŞMA
Günümüz toplum lan nda
yaygınolarak
kullanılans i- gara
dumanında baştanikotin olmak üzere
çoğutok- sik 4000'den fazla
bileşikbulunur
(12). Çeşitliklinik ve patolojik
çalışmalarlas igara içmenin
baştakard i- yavasküler sistem
(13-18)olmak üzere solunum siste- mi, endo krin, ürogenital ve immün sistem i
etkilediğive
oluşturduğupatoloj ik
değişikliklerlebu s istemle- re
bağlımorbiditeyi ve
moıtaliteyi artırdığıgösteri l-
miştir
(
14, 19-22).Fakat
şüphesize n önemli özellikle-
rinden birisi e ndotel
yapıve
fonksiyonlarınıbozucu
E. Bo:kurt ve ark.: Sigara İçenlerde ve İçmeyenlerde Ni11·ik Oksit Seviyeleri
etkisidir
(15,18,23-25).Nikotinin direk toks ik etkisi ile endotel
hasarıyaparak ateroskleroz ve
diğervaskü- ler
komplikasyonların oluşmasınaneden
olduğuileri
sürülmüştür (26,27).
Sigaranın
neden
olduğuendotel fonksiyon bozuklu-
ğunu
incelemek için
yapılan birtakım çalışmalardaNO aktivitesinde belirgin azalma
olduğu,NO aktivi- tesinin
azalmasıhem vaskü ler tonusta
artışahem de ateroskleroz ve
troınboz gelişimineyol açarak kardi- yovasküler
hastalıklaraneden
olduğu gösterilmiştir (5-7,28-32). Başlıca kaynağıendotel olan NO,
yarıömrü birkaç saniye olan
kararsızbi r molekül o lup,
hızlanitrit ve nitrata okside olur
(33).Bu nedenle NO düzeyini belirlemek için NO'in
kararlıson ürünleri olan nitrit ve nitrat düzeylerinin ö lç üml erinden ya-
rarlanılır (33,34).
Bizim
çalışmamızdaüstteki
çalışmala rla uyum lu olarak sigara içen
sağlıklıbireylerde serum
NOıve N03 düzeylerinin,
dolayısıylaserum NO düzeyinin
anlamlıbir
şekilde azalmış olduğunuortaya koyduk.
Node ve
arkadaşları (35) yaptığı çalışmada;sigara iç- meyenlere göre sigara içe nlerde serum NO seviyesi- nin daha
düşük olduğunuve gün lük s igara iç me
miktarı arttıkça
bu
düşüşündaha da
belirginleştiğini bulmuşlardır.Bizi m
çalışınaınızın sonuçlarıda bu
çalışına
ile
uyuınludur.Higınan
ve
arkadaşları (36)s igara içen hastalarda en- dotel hücreleri
tarafındansentezlenen
NOıdü zeyi- nin
azalmış olduğunu saptaınışlardır. AyrıcaKiows- ki ve
arkadaşları (37)da kronik sigara içenlerde vas- küler tonusdaki
artışınNO sentezin deki yetersizlik- ten
kaynaklandığısonucuna
varmıştır.Mc Yeugh ve
arkadaşları (38)
kron ik sigara içen le rde NO aktivite- . sinin
azalmış olduğuve bu ne denl e NO' in
aracılıkettiği
bazal vazodilatasyonun da
baskılanmış olduğunu
göstermişlerdir. Ayrıca yapılanbirçok
çalışınada (36-40)da
gösterildiğigibi kronik s igara içiminin NO seviyes ini azaltarak vasküler tonus ta
artışaneden ol-
duğu gösterilmiştir.
Yine
bazı çalışınalardas igara içen hastalarda PTCA
sonrasında
NO
eksikliğine bağlıolarak koroner
spazın
riskinin de
arttığı bulunmuştur (4,20,41).Endotelden
salınanNO'in trombosit adezyonunu ve agregasyonunu
baskıladığı birtakım çalışınalarda gösterilmiştir (4,5,7,30). Ayrıcason zamanlarda trom-
saptanmıştır (7,10,42).
Uzun süreli sigara içilmesinden
troınbosit
içindeki L-arjinin yolunun da etkilenerek trombositlerden
salınanNO'in de
azaldığı bulunmuştur
(10).Yani sigara içimi hem endotel
kaynaklıhem de trombositlerce sentezlenen NO düzeyini azaltarak in vivo
troınbositadezyonunu ve agregasyonunu art-
tırabilmektedir.
Sigara içilmesinin bu yolla he m ate- roskle rozisin
gelişimine katkıda bulunabileceğihem de akut vasküler
olayların gelişimineneden olabi le-
ceği düşünülmektedir.
Çalışmamızda tronıbositlerin
in vitro ADP, epinefrin ve kollajene verdikle ri agregasyon
cevabı değerlendirildi. Ancak sigara içenler ve içmeyenler
arasındaagregasyon
cevabı açısından anlamlıbir fark bulun-
madı.
Berglund ve
arkadaşları (43)ile Chao ve
arkadaşlarının (44) yaptığı
iki
ayrı çalışınadada kronik s igara içicilerde in vitro
tronıbositagregasyonunda
değişiklik olup
olmaması araştırılmışve kronik siga ra içi-
ıninin
in vitro
tranıbositagregasyonunda
değişiklik yapmadığısonucuna
varılmıştır.Bu sonuçla r bizim
çalışmamızın sonuçları
ile uy umluluk göstermekte- dir. Fakat
sigaranınin vitro trombosit agregasyonu- nu
arttırdığınıgösteren
çalışınalarda
vardır (44-46).Ancak bu
çalışmalardas igara iç ilmesi ni takiben
alınan kanda in vitro tromb osit agregasyonu
değerlendirilmiştir.
Oysa bizim
çalışmamızda24 saat sigara-
sız
dönemi takiben
değerlendirme yapıldığıiçin an-
lamlı
fark
bulunmadığıkanaatindey iz. Bu
görüşüdestekler nitelikte Belch ve
arkadaşlarının (47) yaptığı
bir
çalışmadakronik sigara içicilerde sigara içil- mesinin hemen
ardındanve 1 O saatlik
sigarasızdö- nemd en sonra
alınankanla rda trombosit agregasyo- nuna
bakılnıış,s igara
içilınesinitakiben
tronıbositagregasyonunun
anlamlıderecede
arttığıfakat 1 O sa- atlik
sigarasızdönemden sonra ise trombosit agre- gasyon unda
anlamlıbir
farklılık bulunmadığıbelir-
lenmiştir.
Çalışmamızda sigaranın
trombosit adezivitesi üzeri- ne etkisi de incele ndi . Sigara
içnıeyenlerle ağırve hafif siga ra içen gruplar
arasındain vitro trombosi t adezivitesi
açısından anlamlıbir fark
bulunmadı.Benzer
şekildeRi va! ve
arkadaşlarının (48) yapmış olduğubir
çalışmadakronik sigara içenlerde tro m-
bosit adezivitesinin sigara içmeyen kontrol grubuna
göre
anlamlıbir fark
göstermediği saptanmıştır.An-
'Illi~ ~~ ... , .. , ,J VI ,_, ... , , , ' ' ''t _...,...,, 1-.-• - • - -
içilmes ini takiben
(50)trombosit adezivitesinde
artışsaptanan
çalışmalard a mevcuttur.
Yapılan çalışmalarda trombosit adezivitesinin in vitro
değerlendirilmiş olması,
in vivo trombosit adezivitesini
yansıtmayabil ir. Çünkü in vitro
çalışmalarda hasarlıdisfonk- s iyonel e ndotel yerine ya
sağlamendoteli olan da- mar ya da cam bencuklar
kullanılmıştır.Sonuç olarak uzun s üre sigara içilmesi içile n günlük sigara
sayısınaparalel olarak serum NO seviyes inin
azalmasınaneden
olmaktadır.Fakat trombosit agre- gasyonu ve adezyonunda
anlamlıderecede
değişiklik
yapmadığı saptanmıştır. Sigaranınkardiyevas kü-
ler olumsuz etkileri nden
kısmende olsa NO düzeyi
düşüklüğünün
sorumlu
olabileceğini düşünmekteyiz.KAYNAKLAR
ı.
Ross R: The pathogenesis of atherosclerosis Tn: Braun- wald
E (ed). Heart disease. Atextbook of cardiovascular medicine. WB Saunders Co. Philadelphia, l997: 1105-
122. Busse R, Mülsch A, Fleming 1: Mechanisms of nitric oxide release from the vascular endothelium. Circulation
I
993; 87(suppl V): 15-18
3. Rees DO, Palmer RMJ, Moncada S: Role of endothe-
. lium-derived nitric oxide in the regulation of blood pressu-re. Proc Natl Acad Sci
I989; 86: 3375-8
4. Lowenstein CJ, Dinerman JL, Synder SH: Nitric oxi- de: A physiologic messenger. Ann Intern Med . 1994; 120:
227-37
S. Moncada S, Higgs A: The L-arginine-ni
trico xide pathway. N Engl J Med 1993; 329:2002-12
6. Flavahan NA, Vanhoutte PM: Endothelial cell signa-
ling andendothelial dysfunction. Am J
Hyperıens.1 995;
·8: 285-415
7. Moncada S, Palmer RM, Higgs EA: Nitric oxide.
physiology, pathophysiology and
pharnıacology.Pharma- col Rev 1991 ; 43: 109-42
8. Lerman A, Evan K, Fredric L: Inhibition of endothe- liu m-derived relaxing factor enhances endotel in
nıediatedvasoconstriction. Proc Natl Acad Sci 1992;85: 1894-8 9. Sarkar R, Gelabert HA, Mohiu ddin KR, Thakor DK, Santibanez-Gallerani AS
: Effect of cigarette smokeon endothelial regeneration in vivo and nitric oxide l evels.
J Surg Res 1 999; 82: 43-7
10. Ikeda H, Takajo Y, Murohara T et all: Platelet-deri- ved nitric oxide and coronary risk factors. Hypertension 2000; 35: 904-7
11. Ridd ell DR, Owen JS: Nitric oxide and platelet agg- regation. Vitam Horm 1999; 57:25-48
12. Terry ML, Berkowitz HO, Kerstein MD: Tobacco.
Its impact on vascular d
isease.Surg Clin North Am 1998;
78:409-29
34
13. Smoking cessation and cardiovascular disease. US Department of Health, Education and Welfare: The Health Benefi ts of Smoking Cessation: A report of surgeon
gen~ral. US Department of Health and Human Services,
PublıcHealth Service, Centers of Disease Control, Center for Chronic Disease Prevention and Health Promotion, Office of smoking and Health. DHHS Publication No (CDC)90- 84
ı6; 1990:
ı89-26
ı14. Felding JE:
Snıoking:Health effects and control. N Engl J Med 1985; 313:491-8.
ıs.
Traber MG, van der Vliet A, Reznick AZ, Cross CE:
Snıokingand pulmonary and cardiovascular diseases.
Clin Chest Med 2000; 2: 173-87
16. Farmer JA, Gotto AM: Dyslipidemia and other risk factors for coronary artery disease. In: Braunwald E (cd ).
Heart disease. A textbook of cardiovascular medicine. WB Sa unders Co. Phi
ladelphia, 1997:1126-61
17. Coronary heart disease US Department of Education and Welfare: The Health Consequences of
Snıoking:A Report of the Surgeon General. Cardiovascular Disease.
Rockvillc, MD , U.S. Department of Health and Humans Services, Public Health Service Office of
Snıokingand Health. DHHS Publication No (PHS 84-50204) 1983: 63- 157
18. Auerback O, Carter HW, Carfinkel L et a
ll: Ciga-rette smoking and co ronary artery. Chest 1976; 70: 697- 705
19. Robertson D, Tseng JC, Appolsamy M:
Snıokingand
mechanisnısof cardiovascular control. Am Heart J
1988;
115:2 58-66
20. Benowitz N: Pharmacologic aspects of cig arette smo- king and nicotine addictio n. N Eng l J Med 1 988;3 19:
13 18-28
21. Christen AG: The impact of tobacco use and cessati- on on o ral and denta1 disease and condition. Am J Med. 93 (1A):23-3
122. Poll R, Hill AB: Mortality in
relaıionto smoking ten years observation s of British
clocıors.Br Med J
ı
964;
ı:
ı399-
ı4
1o
23. G
lasser SP, Selwyn AP, Ganz P: Atherosclerosis:
Risk
facıorsand the vascular endothel ium. Am Heart J 1996; 13 1: 379-84
24. Wopel RA: Coronary risk factors, endothelial function anel atherosclerosis: A review C lin Cardiol
1997; 20: 426- 32
25. Freischlag JA, Johnson D, Farooq MM et all: Ciga- rette smoke
inıpairsendothelium - dependen
t relaxation inrabbit superficial femoral veins. J Surg Res
1999; 8:77-826. Chalon SYH, Moreno H Jr, Benowitz NL, Hoffman BB, Blaschke TF: Nicotine impairs e ndothelium- depen- clent dilatation in human veins in vivo. Clin Pharmacol Ther 2000; 67: 391-7
27. Miller VM, Lewis DA, Rud KS, Offord KP, Crog- han IT, Hu rt RO:
Plasnıanitric oxide before and after smoking cessation with nicotine nasal spray. J Clin Phar-
nıacol 1998; 38:
22-7
E. Bozkurt ve ark.: Sigara içenlerde ve içmeyenlerde Nitrik Oksit Seviyeleri
28. Murohara T, Kugiyama K, Ohgushi M: Cigarette smoke extract contracts isolated porcine coronary a rteries by su per oxide
anion-nıediateddegredation of EDRF.
AnıJ Physiol 1994; 266: 874-80
29. Kugiyama K, Yasue H, Ohgushi M: Deficiency in ni tric ox ide
bioactiviıyin epicardial coro nary arteries of cigarette
snıokers.J
AnıColl Cardiol 1996; 28: 1161-7 30. Moncada S: The L-arginin : Nitric ox ide pathway. Ac-
ıa
Physiol Scand 1992; 145: 20
1-27
31. Wang XL, Sim AS, Wang MX, Murrell GA, Tru- dinger B, Wang J: Genotype dependent and cigarettc specific
effecıson endothelial nitric oxide synthase gene expressian and enzyme activity. FEBS Lett 2000; 471: 45- 50
32. Soejima K, McGuire R, Snyder N 4th et all: The ef- fcct of inducible nitric oxide synthase (iNOS) inhibitio n o n
sınokeinh alation injury in sheep. Shock 2000; 13: 261 -
633. Moshage H, Kok B, Huizenga JR, Jansen PLM:
Nitrite and nitrate determinations in
plasnıa.A critica! eva- luation. Clin Chem 1995; 41: 904-7
34. Jungersten L, Ediund A, P etersson AS et all: Plas- ma nitrate as an ind ex of nitric oxide
formaıionin man.
Analysis o f kinetics and confo unding factors. Clin Physio l 1996; 16: 366-79
35. Node K, Kitakaze M, Yoshikawa H: Reversible re- duction in plasma
concenırationof nitric oxide induced by
cigarcıtc
smoking in young adults. Am J Cardio l 1 997; 79:
1538-41
36. Higman DJ, Strachan AMJ, Buttery L et all: Smo- king impaires the activity of endothe lial nitric oxide synthase in saphenous ve in. Artcriosclerosis
Trenıbosisand Yascular Biology 1996; 16: 546-52
37. Kiowski W , Linder L, Stoschitzky K et all: Diminis- . hcd vascular responsc to inhibitio n of cndothelium derived
nitric oxide and cnhanced
vasoconsıricıionto exogenously admini stered e ndothelin-1 in clinically healty smoke rs.
Circulation 1994; 90: 27-34
38. McWeugh GE, Lemay L, Morgon D, Cohn JN: Ef- fects of long term smoking on endothelium dcpendent res- panses in humans. Am J Cardiol
1996; 78: 668-72
39. Hutchison SJ, Reitz MS, Sudhir K et all: Chro nic dietary L-arginine prevents endothelial dysfun ction secon- dary to environmental tobacco smoke in normocholestero- lemic rabbi ts. Hypertension 1997; 29: 1 186-9 1
40. Zhu B, Sun Y, Sievers RE et all: L-argin ine decrca- ses
infarcısize in
raısexposed to e nvironmental tobacco smoke. Am Heart J 1996; 132: 9 1-
10 0
41. Weintraub WS:
Cigaretıesmoking asa ri sk facto r for coronary artery disease. In: Diana JN (ed). Tobacco
sınaking and
aıherosclerosis.Plenium Press, New York, 1990;
27-35
42. Lüscher TF, Tanner FC, Tschudi MR et all:
Endoıhelial
dysfuncıionin corona ry arte ry disease. Annu Rev Med 1993;44:395-4 18
43. Berglund U, W alienlin L, Schenck H: Platelet func- tion and plasma fibrinogen and their re lations
ıogender, smoking habits, obes ity a nd
bcıabloeker treatment in yo- ung survivors of myocardial infarctio n. Thrombosis and Hacmostasis 1988 ; 60: 2 1-4
44. Chao FC, Tullis JL, Alper CA et all:
Alteraıionsin
plasına
proteins and platelet functions with aging and ciga- rette smoking in healty men. Thrombosis and Hacmostasis 1982; 47: 259-65
45. Davis JW, Shelton L, Eigenberg DA: Effect of to- bacco and non-tobacco cigarette smoking on endothelium and
plateleıs.Clin Pharmacol T her 1 985;37:529-33 46. Dawis JW, Sheltan L: Passive smoking affects endot- helium and platelets. Arch
InıernMed 1989; 149: 386-9 47. Belch JJF, Mc Arelle BM, Burns P: The effects of
acuıe
smokin g on platelet behavior, fib rinolysis and he- morrheology in habitual smokers. Thrombosis and Hac- mostasis 1 984; 5 1: 6-8
48. Riva! J, Riddle JM, Stein PO: Effects of c hronic smo king on p latelet
funcıion.Thromb Res 1987; 45: 75-9 49. Erikssen J , Hellem A, S tormorken H: Chronic effect of
sınakingo n platelet
counıand p latelet adhesiveness in presumably healty midelle aged men. Thrombosis and Ha- emostasis 1977; 38: 606-11
SO.