İKTİSADî TARİH

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

Değişimi Tetikleyen Unsurlar – Avrupa tarımında yenilikler

- Ortaçağ tarımındaki en önemli yenilik Akdeniz tarımının ikili rotasyonu yerine üçlü rotasyon sistemini getirmesidir. Bu yenilik diğer iki önemli yenilikle bağlantılıdır:

- 1) Ağır (tekerlekli) saban (bu gelişme Kuzey Avrupa’nın sert topraklarının sürülebilmesi bakımından çok önemliydi)

- 2) Atın çekim/koşum hayvanı olarak kullanılması (bu gelişme atın

koşum takımı ve diğer ekipmanlarındaki yeniliklerle ilişkiliydi)

İKTİSADî TARİH

- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Avrupa tarımında yenilikler – Rotasyon usulü (İkili rotasyondan üçlü rotasyona geçiş)

- Klasik ikili rotasyonda ilk yıl tarlalar ekilip biçiliyor, ertesi yıl toprak verimini kazanabilsin ve toprakta nem biriksin diye boş bırakılıyordu (nadasa bırakma). Bu yöntem, Roma İmparatorluğu döneminde, toprakları yumuşak ve yaz mevsimi uzun olan Akdeniz coğrafyasında uygulanmaktaydı. Aynı dönemde Avrupa’nın kuzey bölgelerinde Galyalılar ve Germenler, tarım yaptıkları bölgelerde “kesmek” ve

“yakmak” gibi ilkel tekniklerle zemini temizlemekte ve toprağın

verimliliği azalınca başka bir bölgeye geçmekteydi. Romalılardan ikili

rotasyonu öğrenseler de sabanları kuzeybatı Avrupa’nın sert topraklarını

işleyebilecek düzeyde değildi.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Avrupa tarımında yenilikler – Ağır saban

- Ağır (tekerlekli) sabanın kökeni/ilk kullanım yeri belli değildir. Çok

sayıda öküz ya da diğer koşum hayvanının mevcudiyetini

gerektirmekteydi. Böylece manor sisteminin işbirliği gerektiren tarımsal

işleme tekniklerine katkıda bulunan bir yenilik olmuştur. Hafif ve basit

Roma (Akdeniz) sabanının aksine kuzeybatı Avrupa’nın sert

topraklarının işlenmesini sağlamıştır.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Avrupa tarımında yenilikler – İkili rotasyondan üçlü rotasyona geçiş

- Kuzeybatı Avrupa’nın nemli ikliminde, toprak nem kazansın diye bir yıl beklemek/tarlayı nadasa bırakmak gereksizdi. Onun yerine, ilk olarak 8.

yüzyıl sonlarında Fransa’da uygulandığı bilinen ve 11. yüzyıl başlarında bütün kuzeybatı Avrupa’ya yayılan üçlü rotasyon sistemi görüldü. Bu sistemde:

- 1) ilk sene baharda bir bitki ekiliyor ve yazın hasat ediliyordu (yulaf, arpa, bezelye, fasulye gibi)

- 2) daha sonra bir sonbahar bitkisi (buğday, çavdar gibi temel ekmek tahılları) ekiliyor ve izleyen yaz mevsimi hasat ediliyordu

- 3) izleyen yıl toprağın verimliliğini yeniden kazanması için nadas yılı

idi.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Avrupa tarımında yenilikler – İkili rotasyondan üçlü rotasyona geçiş

- Bu temel üçlü rotasyonun varyasyonları olabiliyordu. Sistemin çeşitli avantajları vardı.

- Öncelikle toprağın verimliliği artıyordu: yaklaşık 1/3 oranında daha fazla ürün hasat etmek mümkündü. Ayrıca emek ve sermaye birimi başına daha yüksek bir verim elde ediliyordu: ikili rotasyonda 160 dönümlük bir arazi için yeterli olan bir öküz takımının üçlü rotasyonda, aslında, 180 dönümü işleyebileceği ve bunun da yetiştirilen ürünler açısından %50 fazla bir verimlilik olduğu hesaplanmıştır.

- Üçlü rotasyonda sonbahar ve ilkbaharda ekim yapıldığından tarımsal

faaliyetler tüm yıla daha eşit bir şekilde yayılıyordu.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Avrupa tarımında yenilikler – İkili rotasyondan üçlü rotasyona geçiş

- Ayrıca, gerekli olduğu takdirde, buğday veya çavdar baharda da ekilebileceğinden ürün başarısızlığı durumunda kıtlık/açlık riskini de azaltmaktaydı.

- Yeni sistemde daha fazla toprak kullanabilmek mümkün hale geldiğinden beslenme üzerinde olumlu etkileri olan yeni bitki ve tohum çeşitleri ekmek mümkün olmuştur.

- Üçlü rotasyon usulü Fransa, Belçika, Hollanda, Batı Almanya, Güney İngiltere gibi bölgelerde 11. yüzyılda genel olarak kullanımdaydı.

Akdeniz coğrafyasında ise 19. yüzyıla kadar ikili rotasyon uygulaması

yaygın şekilde kullanılmıştır.

İKTİSADî TARİH

- Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- 10. yüzyıldan önce Avrupa’da atlar koşum hayvanı olarak pek kullanılmıyordu. Bu durum kısmen at yetiştirmenin maliyetli olmasından kaynaklanmaktaydı; sığırlara göre daha pahalı yem tüketmeleri ve zenginler tarafından savaş ve ulaşım işlerinde kullanılma talepleri söz konusuydu.

- Ama daha önemli bir sebep, atlarda kullanılan koşum takımları ile

ilgiliydi. Ortaçağlara kadar atlar için kullanılan koşum takımı atların

boğazını sıkan ve nefes almalarını zorlaştırarak çekim/koşum işlerinde

etkinliklerini azaltıyordu.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- - 10. yüzyıldan biraz önce muhtemelen Asya kökenli olan ve atların boyunlarına değil omuzlarına dayanan koşum takımları Avrupa’ya geldi Ayrıca bir süre sonra at nalı uygulaması da başladı. Bu gelişmeler atın toprağı sürme ve arabayla yük taşıma gibi işlerde kullanımının yaygınlaşmasını sağladı. At öküzden hızlı ve daha güçlü idi ancak beslenmesi daha pahalıya mal oluyordu.

Bu sebeple kullanımının pratik ya da gerekli olduğu yerlerde öküzleri tamamen dışlamadan önemli bir ikâme sağladı.

- Atların beslenmesi için yulaf önemli idi ve yulaf üçlü rotasyon sisteminin

önemli bir bitkisi idi. Böylece atların toprağı sürmek için kullanımı ile üçlü

rotasyon ve tekerlekli sabanlar/pulluklar arasında bir uyum ortaya çıkmış

oluyordu. Ortaçağ’da Avrupa’da genel olarak at yetiştirilen ve tarım yapılan

bölgeler tarımsal açıdan en verimli arazilerdi.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Yukarıda anılan büyük yenilikler yanında Ortaçağ tarımında bir dizi küçük yenilik de görüldü. Özellikle metalurji alanındaki gelişmelerle birlikte, demirin Antik çağ’a kıyasla, daha bol ve ucuz şekilde elde edilebilmesi günlük hayatta bir çok sahada daha fazla kullanıma girmesini sağladı.

- Roma dünyasının basit tahta sabanının aksine yeni ağır sabanların bazı

parçaları demirdendi. Tırmık denen aletin tasarımı demir parçalar

kullanımı ile geliştirildi; oraklar iyileştirildi; tırpan icat edildi.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Toprağı gübrelemenin değeri eskiden beri biliniyordu, buna ilaveten

toprağa tebeşir veya kireç eklenmesi gibi uygulamalar görüldü. Yoğun

tarım yapılan bölgelerde “yeşil gübreleme” (yonca, bezelye ve diğer

azotlu bitkiler altında sürme) tekniği tasarlandı. Bu gibi teknikler yoğun

otlatma ve bundan dolayı da ağır gübreleme için yem bitkileri olarak fiğ,

şalgam ve yoncanın kullanımıyla birlikte, yoğun tarıma tabi bölgelerde

dörtlü ve hatta daha karmaşık rotasyon usülleri oluşturmayı mümkün

hale getirdi.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Ortaçağlarda Avrupa’da yetiştirilen tarım ürünü çeşidi ve buna bağlı olarak da beslenme imkânı/aralığı genişledi.

- Çavdar, yulaf, bezelye, fasulye, mercimek gibi ürünler çok az bilinir ve

yetiştirilirken giderek yaygınlaştı. Akdeniz, Afrika ve Asya’dan gelen

pek çok bahçe sebze ve meyvesinin tarımı yapılmaya başlandı. İspanya

ve İtalya’nın güneyindeki Müslümanlardan pamuk, şekerkamışı,

narenciye ve pirinç tarımı öğrenildi; pirinç ve dut İtalya için önemli

oldu. İpekböcekçiliği de dokuma endüstrisi için önemli olacaktı. Kolza

tohumu, şerbetçiotu yetiştiriciliği arttı. Tekstil endüstrisi büyüdükçe

çivit otu, kök boya, safran gibi doğal boyarmaddelere olan talep de arttı.

İKTİSADî TARİH

Ortaçağ Avrupasında Ekonomik Gelişme

- Özet: Ürünler ve tekniklerde görülen çok sayıdaki yenilik/yeni uygulama için tek bir açıklama getirilemez. Kimi pratik ihtiyaçlar için kimi emeği daha verimli hale getirmek için (emek sahibince) hayata geçirilmiş olabilir. Ancak yenilik için olan teşvik Antik ve Orta Çağlar tarımı arasındaki en önemli fark idi: Antik Çağda köle emeğinin mevcudiyeti ve her türlü tarımsal faaliyette yeteri miktarda bulunabilmesi tarımsal yenilikler konusunda teşvik edici bir unsur değildi. Ancak Ortaçağların ortalarından itibaren artan nüfusun getirdiği baskı/talep yani daha fazla nüfusu besleyebilmek için tarımda verimliliği artırma olgusu tarımda yenilikleri teşvik eden bir gerçeklikti.

- Nüfus artışı ve sonrasında şehir hayatının canlanışı ve şehirlerin gıda

talebi Avrupa ortaçağlarındaki iktisadi gelişmeyi anlamakta önemlidir.