HASTA ÇOCUĞA
YÖNELİK YATAK BAŞI DESTEK VE EĞİTİM
UYGULAMALARI
Prof. Dr. Aynur BÜTÜN AYHAN Ankara Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi
Çocuk Gelişimi Bölümü
YATAKBAŞI DESTEK UYGULAMALARI
Yatakbaşı destek uygulamaları, çocuk
hastaların hastane deneyiminde gelişen
psikososyal stresin engellenmesi
yaklaşımlarından biridir. Bu yaklaşım akut ya
da kronik bir hastalık nedeniyle hastanede
yatan, sağlık durumu oyun odası ve hastane
sınıfına gitmesi için uygun olmayan (örn, yoğun
bakım ya da yanık ünitesinde tedavi gören) ya
da yaşı bu ortamlara gidemeyecek kadar küçük
olan (örn, yeni doğan bebekler) bebek ya da
çocukların aileleriyle birlikte bulundukları
odada gelişimsel ve eğitimsel açıdan
desteklenmelerini içermektedir.
Türkiye’de Yatakbaşı Destek Uygulamaları
Hastanede yatarak tedavi gören bebek ve çocuklar için yapılan yatakbaşı destek uygulamaları ile;
Bebeklerde/çocuklarda hastaneye yatışlarına bağlı olarak oluşabilecek stresin azaltılması,
Hastane ortamına uyum sağlamalarının kolaylaştırılması,
Bulundukları ortamın görsel, işitsel, dokunsal uyaranlarla zenginleştirerek gelişimlerinin desteklenmesi,
Çocukların kendilerini rahatlıkla ifade edebildikleri,
duygularını dışa vurabildikleri özgür ortamlar yaratılması,
Çocuğun aklında soru işareti yaratan hastalık ve hastaneye yatış ile ilgili belirsizliklerin giderilmesi,
Bebeğin/çocuğun gelişimsel değerlendirmesinin yapılması ve destek programlarının uygulanması,
Bebekte/çocukta hastane ortamına ve burada çalışan kişilere karşı güven duygusunun geliştirilmesi,
Ailelerin bebeklerinin/çocuklarının gelişimsel özellikleri ve
onların gelişimlerini nasıl destekleyecekleri konusunda
bilgi sahibi olmalarının sağlanması hedeflenmektedir.
Yatakbaşında hastanede yatarak tedavi gören bebeklerin/çocukların yaşı, hastalık tanısı ve gelişim dönemlerin göz önünde bulundurularak;
Bebekler için çıngırak, zil, renkli görsel kartlar, gelişim dönemlerine uygun karton kitaplar, el kuklaları kullanarak dil- bilişsel gelişimleri desteklenebilir.
Bebeklerin/çocukların bakabileceği veya oyun oynayabileceği resimli kartlar hazırlanabilir. Bu kartlar çocukla beraber hazırlanabileceği gibi uzman tarafından da hazırlanıp götürülebilir.
Kartlar; bebeklerin kelime kazanımını destekleyecek şekilde tek bir nesne, hayvan ya da meyve vb. resimlerinin yer aldığı şekilde olabileceği gibi çocuğun ilgisine yönelik renk, sayı, şekil eşleştirme kartları da olabilmektedir.
Bebeklerin bakabileceği ve çocuklara okunabilecek kitaplar seçilerek, kitap bakma/okuma etkinlikleri yapılabilir. Çocukların ilgi alanlarına göre istedikleri kitaplar var ise yatakbaşına götürülebilir.
Bunun yanı sıra, kronik hastalık nedeniyle hastanede uzun süre yatan çocuklarla okunacak kitap, zamana yayılarak okunabilir.
Çocuklardan duygularını rahatça ifade etme ve dışa vurum yöntemlerinden biri olan resim yapma yöntemi kullanılabilir.
Çocuklar istedikleri resmi yapabildikleri gibi bir konu üzerinde
düşünerek de çizim yapabilirler.
Çocuğun odasına özellikle uzun süre hastane yatışı olan çocuklarda davranış problemlerine yönelik durumlarda kullanılabilecek ödül panoları hazırlanabilir. Bu panolar çocukla birlikte hazırlanabileceği gibi uzman tarafından da hazırlanarak çocuğun odasına götürülebilir.
Hastaneler kısıtlayıcı ortamlardır ve sürekli yatakta olmak çocukların motor gelişimlerini de olumsuz etkilemektedir. Bu nedenle ellerini, kollarını hareket ettirmesini sağlayacak yap- boz, eğitici kart oyunları gibi etkinlikler uygulayarak motor gelişimleri de desteklenebilir.
Uzman tarafından yatakbaşında ailelerin bebeklerinin/çocuklarının gelişimleri ile ilgili kaygı durumlarını sorgulayarak objektif (Denver, Bayley gibi geçerlik güvenirliği yapılmış testler) ya da subjektif değerlendirme yöntemleri (gözlem, serbest oyun vb.) kullanılarak gelişimsel değerlendirmeleri yapılabilir.
Uzman tarafından yapılan değerlendirme sonucunda,
gelişimsel olarak risk altındaki çocuklar için hastanede tedavi
gördüğü sürece destek programları uygulanabilir ve sorumlu
doktoru bilgilendirilerek gerekli bölümlere yönlendirmesinin
yapılmasına yardımcı olunabilir.
Yurt Dışında Yatakbaşı Destek Uygulamaları
Yurt dışındaki hastanelerde Çocuk Yaşam Uzmanları (Child Life Specialist) ve gönüllüler, çocukların hastane yaşantısına hazırlanmasında ve hastane de yattıkları süre boyunca desteklenmelerinde etkin bir rol üstlenmektedirler.
Eğitim-oyun terapistleri, müzik terapistleri, yaratıcı sanat terapisi, evcil hayvan terapi programı, çocuk ve medya programları yurt dışındaki hastanelerde yatakbaşı destekte kullanılan yaygın uygulamalardır.
Çocuk yaşam uzmanları genellikle doktorlar, hemşireler, sosyal hizmet uzmanları, terapistler, öğretmenler ve aileler ile disiplinler arası bir ekip üyesi olarak çalışmaktadır. Çocuk yaşam uzmanları psikososyal ihtiyaçlara odaklanarak aile merkezli bakım yoluyla destek sağlamaktadır.
Tedavi ve destekleyici oyun aktiviteleri kullanarak çocukların korkularını ve sağlık deneyimi ile ilişkili kaygılarının azaltılması,
Duygusal destek, oyun odası ya da yatakbaşı destek ortamının oluşturulması,
Testler, ameliyatlar ve/veya diğer tıbbi uygulamaları geçiren çocuklar için hazırlık, alışma ve destek sağlanması,
Çocuğun hastane ve sağlık deneyiminden etkilenebilecek bir kardeş var ise onun için gerekli desteğin sağlanması görevlerinden bazılarıdır.
Yurtdışında yatakbaşı destek uygulamaları kapsamında sanat terapisi, müzik terapisi, terapötik oyun, tıbbi oyun, evcil hayvan terapsi programı başlıca destek programları arasında yer almaktadır. Bu uygulamalar kısaca aşağıda tanıtılmıştır.
Sanat Terapisi Müzik Terapisi Terapötik Oyun Tıbbi Oyun
Evcil Hayvan Terapisi Programı
HASTANE OKULLARI/ HASTANE SINIFLARI
Hastane okulları/ hastane sınıfları; yatarak
tedavi gören ve/veya süreğen hastalığı
nedeniyle örgün eğitim kurumlarından
doğrudan yararlanamayacak durumda olan
okul öncesi, ilkokul, ortaokul ve lise çağındaki
bireylerin, eğitimlerini kesintisiz sürdürmeleri
amacıyla açılmaktadır. Bu okullarda direk
öğretmenlerden eğitim alınabildiği gibi, gelişen
teknoloji ile birlikte, farklı uzaktan eğitim
modelleri de kullanılabilmektedir.
Türkiye’de Hastane Okulları/ Hastane Sınıfları
Türkiye’de, hastanede uzun süreli yatan çocukların eğitimi ile ilgili ilk resmi çalışmalar Hacettepe Üniversitesi Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü’nde, üniversitenin Çocuk Hastanesi’nde 1970’li yıllarda başlamıştır. Bu çalışmalar sırasında elde edilen bilgiler, bilimsel çalışmalar ve uygulamalı çalışmalar, Hastane Okulu ile ilgili hazırlıkların belli bir olgunluğa ulaşmasını sağlamıştır. Ardından Prof. Dr.
Necate Baykoç Dönmez önderliğinde, Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı olarak hastane okullarının açılması ve hastane öğretmenlerinin görevlendirilmesi konusunda çeşitli girişimlerde bulunulmuştur.
Çocuğun tedavi sürecine ve durumuna göre eğitim-öğretim faaliyeti sürdürülür. Çocuk eğer sınıfa gelemeyecek durumda ise, yanına öğretmeni gider ve uygun olduğu şekilde eğitimi sürdürülür. Eğer öğrencinin sağlık durumu uygunsa, sınıfa gelir ve arkadaşlarıyla birlikte eğitim alır.
Burada alınan eğitim, büyük oranda birleştirilmiş sınıf ve
bireyselleştirilmiş eğitim mantığıyla yürütülür.
Yurt Dışında Hastane Okulları/ Hastane Sınıfları Ülkemizde olduğu gibi birçok ülkede de hastanede yatarak tedavi gören çocukların eğitim politikasını tanımlamak ve standart bir sistem oluşturmak adına yasal düzenlemeler yapılmıştır. Bunlara örnek olarak, İngiltere’de 2013 yılının Eylül ayında yayınlanan
“Hastanede Yatan Çocukların Eğitimleri Yasası”
gösterilebilir. Bu eğitim yasasına göre, devlet hastalık veya zorunlu bir nedenden dolayı okulundan uzak kalan ilköğretim çağı çocuklara eğitim vermek için gerekli düzenlemeler yapmak zorundadır.
Yasaya göre çocukların hastanede eğitiminin amacı,
sağlık sorunları nedeniyle en az 15 gün tam zamanlı
normal okula devam edemeyen çocuğun tıbbi
ihtiyaçlarına uygun geniş ve dengeli bir eğitime
erişmelerini sağlamak, tam zamanlı eğitim veren
okullara geri dönüşte uyum sorunu yaşamasını
engellemek, akademik başarısızlığı en aza indirmektir.
Akıllı Robot “PEBBLES”
Çocuğun akranları ile iletişime geçmesi akademik başarının yanı sıra, sosyal ve iletişim becerilerinin de gelişimine katkıda bulunarak, daha fazla özgüven ve bağımsızlık kazanmalarını sağlamaktadır. Bu uygulamanın amacı; akademik başarı ve sosyal ağ kullanımı değil, hastanede uzun süreli yatış ve benzeri durumlarda bireyleri toplumun parçası yapmaktır.
TeleAula,
Hastanede yatarak tedavi gören çocukların okulu ve arkadaşları ile iletişim kurmak için geliştirilen bir araçtır.
Bu proje, hastanede yatan çocukların okul
ihtiyaçları göz önüne alınarak yapılmış ve bu
engellemek için farklı düzeylerde kapsamda
Lisbon’da dört tane çocuk hastanesi ile çalışılmıştır.
HASTA ÇOCUKLARIN EVDE EĞİTİMİ
Süreğen hastalığı olan çocukların tedavilerinin
evde devam etmesini gerektiren durumlarla
sıklıkla karşılaşılmaktadır. Bu durumda, tıpkı
uzun süre hastane yatışında olduğu gibi, örgün
eğitime devam edemeyen çocuk okulundan,
eğitiminden, arkadaşlarından uzak kalmaya ve
bunların yarattığı olumsuzlukları yaşamaya
devam etmektedir.
KAYNAKLAR
BAYKOÇ N (2011). Uzun Süreli (Süreğen) hastalığı Olan Çocuklar ve Eğitimleri. N. Baykoç içinde, Öğretmenlik Programları İçin Özel Eğitim (s. 276-300). Ankara: Gündüz.
BİLİR Ş, BAYKOÇ N (1995). Çocuk ve Hastane. Ankara: Sim Matbaacılık.
