İŞ YERİNDE BESLENME

(1)

İŞ YERİNDE BESLENME

Uzm. Dr. Seval Müzeyyen Ecin Mersin Şehir Eğitim ve Araştırma

Hastanesi

İş ve Meslek Hastalıkları

(2)

Akış Planı

• Yeterli ve dengeli beslenme,

• İş yerinde beslenme neden önemlidir,

• Besinlere genel bir bakış, iş aktiviteleri ve gruplarına göre beslenme,

• Öneriler.

(3)

İş Yerinde Beslenme

• İş yerinde sağlığı geliştirme programları çerçevesinde beslenme önemli bir yer tutmaktadır.

• Çalışma yerleri iyi beslenme alanlarının başlatılabileceği önemli yerlerdendir.

(4)

Yeterli ve Dengeli Beslenme:

• Vücudun büyümesi, dokuların yenilenmesi ve çalışması için gerekli olan tüm besin ögelerinin her birinin yeterli miktarda ve oranda alınması, vücutta kullanılmasına yeterli ve dengeli beslenme denilmektedir .

• DSÖ’ye göre ulusal verimlilik düzeyini %20 artırmaktadır

(5)

Yeterli ve Dengeli Beslenme:

• Besinler makro besinler ve mikro besinler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

• Makro besin ögeleri genel olarak diyette bir gram veya daha fazla miktarlarda bulunan besin ögeleridir: Proteinler, karbonhidratlar, yağlar ve su

• Mikro besin ögeleri, uygun büyüme ve metabolizma için gerekli olan vitamin ve minerallerdir

(6)

Yetersiz beslenme:

• Çalışma yeteneğinde ve verimlilikte (üretim hızında) azalma,

• Presenizim ve absentizm,

• Vücut direncini azaltarak enfeksiyonlara yatkınlık,

• Kas gücünde azalma,

• Hareket yeteneğinde azalma,

• Dikkat azalması,

• İşe uyumda azalmalar ve iş kazalarında artış,

• Demir eksikliği anemisi (DSÖ verilerine göre 740 milyon yetişkini etkilemekte ve kronik yorgunluğa neden olmakta).

ILO(International Labor Organization). Nutrition. Erişim tarihi: 6 Ocak 2020

(7)

Dengesiz beslenme :

▪ Obezite (Amerika Birleşik Devletleri’nde 32,9 milyon iş günü kaybı),

▪ Diyabet,

▪ Hipertansiyon,

▪ Kalp-damar hastalıkları,

▪ Çalışma yeteneğinde ve verimlilikte (üretim hızında) azalma,

ILO(International Labor Organization). Nutrition. Erişim tarihi: 6 Ocak 2020.

(8)

(9)

Proteinler

• Kas, kemik, deri gibi vücut organlarının büyümesi ve devamı,

• Enzim, antikor sentezi,

• Vücut ağırlığının kilogramı başına tahıla dayalı bir diyette 1,2 gram olup toplam enerji tüketiminin % 12– 15

Eksikliği

• Çocuklar arasında zihinsel ve bedensel büyüme ve gelişme geriliğine,

• Yetişkinler arasında kas kütlesinin kaybına

(10)

Proteinler

• Hayvansal kaynaklı ve bitkisel kaynaklı proteinler olarak ikiye ayrılmaktadır.

• Hayvansal kaynaklı proteinler bitkisellerden daha yüksek protein kalitesine sahiplerdir.

❑Örnek protein: Tam olarak kullanılan (Ör:Yumurta )

❑İyi kalite protein: Tama yakın kullanılan (Ör: Et, süt, peynir vb.)

❑Düşük kalite protein: Tam olarak kullanılmayan (Ör: Tahıllar, kuru baklagiller)

(11)

Yağlar

• Yağlar; karbonhidrat veya proteine göre ortalama iki katından fazla enerjiye sahiptirler.

• Günlük enerji ihtiyacının %15-30 ‘unu yağlardan gelmelidir.

• Yağlar doymuşluk durumuna göre doymuş ve doymamış yağlar olarak iki gruba ayrılır

• Doymuş yağların en çok bulunduğu besinler, tereyağı, kuyruk yağı, iç yağı, kırmızı etler, kümes hayvanlarının derisi, tereyağı, tam yağlı süt ve süt ürünleridir.

• Doymamış yağlar ise, bitkisel kaynaklı olup, genellikle sıvı olarak bulunur ve kolesterol düzeyini artırmazlar (Omega-3, Omega-6, zeytinyağı…). Doymamış yağlar tekli ve çoklu doymamış yağlar diye ayrılır. Ayçicek, mısırözü, soya gibi

yağlar çoklu doymamış yağ asitlarinden zengin iken, zeytinyağı tekli doymamış yağ asitlerinden zengindir.

(12)

Karbonhidratlar

• Ana enerji kaynağı

• Toplam enerji tüketiminin %50 -70 karbonhidratlardan

(13)

Karbonhidratlar

• Posalı gıda tüketimi artırılmalıdır,

• Her gün ekmek-tahılların en az yarısının tam tahıl ürünlerinden oluşturulmalı,

• Sebze ve meyve tüketimi arttırılmalıdır

• Sebze ve meyveler, sularından daha sıklıkla tüketilmelidir.

(14)

Mikro besinler

• Vitamin (Tiamin, niasin, riboflavin,B12, folat, C, E, retinol) ve mineraller (Demir, çinko, magnezyum…)

• Eksikliklerine bağlı;

(15)

(16)

Su

▪ Besinlerin sindirimi, emilimi, hücrelere taşınması,

▪ Besin ögelerinin hücrelerde kullanılması sonucu oluşan maddellerin akciğer ve böbreklerle taşınıp atılmaları,

▪ Eklemlerin kayganlığının sağlanması,

▪ Vücut ısısının denetimi.

▪ 30-35 mL sıvı/kg/gün

(17)

Enerji İhtiyacımız

• Enerji ihtiyacımız kalori cinsinden hesaplanmaktadır.

• Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü- Food and Agriculture Organization of United Nations (FAO) Kalori İhtiyaçları Komitesi, farklı aktivite derecelerine göre meslekleri hafif, orta, ağır olarak hesaplamıştır.

• Yaş, cinsiyet, yapılan işi ve türüne göre değişiklik göstermektedir.

(18)

Günlük Kalori Gereksinimi

İş aktivitesi Günlük kalori gereksinimi (kkal)

Hafif 2800

Orta 3200

Ağır 4400

(19)

Aktivitelere göre iş grupları

Aktivite İş Grupları

Hafif Laboratuvar çalışmaları, büro işleri

Orta terzi, marangoz, lokanta, gemicilik, fırıncılık, temizlik

işleri, matbaa

Ağır/ Çok ağır kazma, çapalama, yük taşıma, çiftçilik, deri sanayi;

ağır; madencilik, ormancılık, demir-çelik sanayi, yol- inşaat işçileri, yüksek ısılı fırın işleri

(20)

Yazıcı S. İnşaat Malzemesi Üretiminde Çalışan İşçilerin Beslenme Durumlarının Saptanması. G.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.

Ankara. 1992.

(21)

Özellikli gruplar:

• Kadınlar,

• Ağır iş kollarında çalışanlar,

• Vardiyalı çalışanlar,

• Kronik hastalığı olan çalışanlar,

• Çocuk çalışanlar.

(22)

Kadınlar

• Reproduktive çağda demir eksikliğine yatkın, folik asit ihtiyaçları mevcut,

• Gebelikte ve emzirme döneminde ihtiyaç; enerjide ortalama 300 kkal, proteinde 20 gr, demirde 10-20 mg, kalsiyumda 200-500 mg artmaktadır

• Post menopozal dönemde sıvı alımları artırtılmalı; fosfor, kalsiyum ve vitamin D gereksinimi fazladır.

• Kalori ihtiyaçları daha az gibi gözükse de evde çalışmaya devam etmektedir.

(23)

Vardiyalı çalışma:

• Obezite, diyabet, kardiyovaskuler hastalıklar daha fazla,

• D vitamin eksikliği de görülmekte,

• Sebze, meyve, salata vb. yiyeceklere ulaşım daha zor,

• Ana öğün yerine daha çok atıştırmalık tercih etmekte,

• Sıvı tüketimi daha düşük, doymuş yağ tüketimi daha fazla.

(24)

Finlandiya’da bir havayolu şirketinde yapılan araştırmada vardiyalı çalışanların daha az sebze tükettiği ve enerji ihtiyaçlarının büyük bir kısmını doymuş yağlarda aldıkları tespit edilmiştir

(25)

Vardiyalı Çalışma

• Sebze, meyve vb. sağlıklı yiyeceklere ulaşabilecekleri alanlar oluşturulmalı,

• Yemek menüleri sağlık çalışanları ve diyetisyenler gözetiminde yeniden ayarlanmalı,

• Eksikliği düşünülen vitaminlerin replasmanları sağlanmalıdır.

(26)

Ağır İş Kolu

• Günlük enerji ve besin öğeleri gereksinimlerinin en az yarısını karşılayacak şekilde planlanmalı,

• Beslenme hizmetinin 1 ana ve 1 ara öğün şeklinde düzenlenmesi,

• Sabah kahvaltısını yapmak işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından önemlidir.

(27)

Sebze, meyve, et, yumurta, kuru baklagil, süt ve süt ürünlerini az tükettikleri, %70,8’inin şişman ya da hafif şişman olduğu tespit edilmiştir

(28)

(29)

Öğünler:

• Üç ana öğün olmalı,

• Öğünlerin kalori ihtiyacını karşılayacak şekilde ve oranda hazırlanmalı,

• Kahvaltı yapılması ve önemi unutulmamalı,

• Özellikle ağır işlerde çalışanlar olmak üzere ara öğünler eklenmeli

(30)

Kronik Hastalıklar

• Kronik hastalıklar: Diyabetes mellitüs , Kalp damar hastalıkları, Kronik böbrek hastalıkları…..

• Doktor ve diyetisyen önerilerine göre liste oluşturulmalı ,

• Öğün atlatılmamasına dikkat edilmeli,

• İlaç alımı, beslenme, dinlenme için yeterli zaman sağlanmalı.

(31)

(32)

(33)

Öneriler

• Uluslararası çalışma Örgütü-International Labor Organization (ILO) şu maddeleri:

• Yemeğin enerji ve besin öğeleri yönünden yeterli ve dengeli olması için yol göstermek veya planlama yapmak,

• Yemeklerin beslenme ilkelerine, sağlık ve temizlik kurallarına uygun hazırlanmasını, pişirilmesini ve saklanmasını denetlemek,

• Beslenme ile sağlık arasındaki ilişkiler konusunda işçiyi ve işvereni aydınlatmak ve gereğinde işçinin alacağı özel diyeti planlayarak uygulanması için yardımda bulunmak,

(34)

Öneriler

• Sağlığa zarar verici koşullarda çalışanlara verilecek ek besinler konusunda yol göstermek,

• Satın alınan besinlerin nitelikli olmasında yol göstermek,

• İşçi evden yemek getiriyorsa, getirilen yemeğe bakıp, katkı yolları düşünmek,

• Kantin, kafe vb. ucuz ve nitelikli gıda satan, asıl amacı kazanç olmayan kuruluşları işyerinde teşvik etmek

(35)

Öneriler

• ILO tarafından yemek yenilen alanlar ile ilgili tavsiyeler şunlardır.

• İş ortamından uzaklaşacağı, dinleneceği, yenileneceği, iş arkadaşları ile vakit geçireceği yemek molası araları olmalıdır.

• Mola yerleri temiz, gürültüden, kimyasallardan, titreşim vb. tehlikelerden uzak, rahatlatıcı yerler olmalıdır.

• Yemekler uygun fiyatlı olmalı, yemek alanları erişilebilir olmalı, yemek alanına gidip gelmek, yiyecek almak ve koltuk bulmak için zaman sağlanmalıdır .

(36)

Kanun

⚫ İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik

⚫İşyerinde çalışanların sağlığının geliştirilmesi amacıyla gerekli aktiviteler konusunda işverene tavsiyelerde bulunmak ve kantin, yemekhane, yatakhane, kreş ve emzirme odaları ile

soyunma odaları, duş ve tuvaletler dahil olmak üzere işyeri bina ve eklentilerinin genel hijyen şartlarını sürekli izleyip denetleyerek, çalışanlara yürütülen işin gerektirdiği beslenme

ihtiyacının ve uygun içme suyunun sağlanması konularında tavsiyelerde bulunmak

İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmelik. T.C. Resmî Gazete Sayı,28713, 20 Temmuz 2013.

(37)

Kanun

⚫ 4857 sayılı İş Kanunun 68. Maddesi:

⚫Dört saat veya daha kısa süreli işlerde on beş dakika; dört saatten fazla ve yedi buçuk saate kadar (yedi buçuk saat dâhil) süreli işlerde yarım saat; yedibuçuk saatten fazla süreli işlerde bir saat ara dinlenmesi verilir. Bu dinlenme süreleri en az olup aralıksız verilir.

4857 sayılı İş Kanunu. T.C. Resmî Gazete Sayı,25134, Cilt: 42, 10 Haziran 2003.

(38)

İŞ YERİNDE BESLENME