Etik ve Yaşam-Sonu Kararlar

(1)

34 7. BÖLÜM

Etik ve

Ya am-Sonu Kararlar

P. Van de Voorde, L. Bossaert, S. Mentzelopoulos, MT. Blom, K. Couper, J. Djakow, P. Druw , G. Lilja, I. Lulic, V. Raffay, GD. Perkins, KG. Monsieurs

B a 24 N a 2020'de e COVID-19 e g a b g e de e e ba a a ge ece . e e a de fa a a a a da

d a da , g a ada ba a a a fa a ab .

ANAHTAR MESAJLAR

Me c k la la 'ge ici' a lamala , COVID-19' a g l , me c ka akla b. g de b l d la ak he a l k

i emi i ke di ka am da mla mal d . COVID-19

hakk daki bilgile imi hala l d e k la la , daha fa la e i elde e ik e g celle me i k d .

Re i a da ge el e ik ilkele ge e lili i i k mak ad . M mk la e le de, ile i bak m la lama g de b l d lmal d .

¹

Bu, mevcut COVID-19 alg ka am da ellikle bilgi ek iklikle i, sosyal mesafeli tedbirler vb. nede i le beli li l kla i e ebili . Kardiyopulmoner e i a (KPR) ' a l ' bi eda i ld

d e e i a d lme i e a la d lma

i i k i e le e i . B k i e le i bi a l k i emi i e i i de g la ma b lgesel k lla a ( a al, k l el e g el) ba l lacak .

Sa l k eki le i, he bi ha a i i ha a a kalma a e / e a d emli i i la e bekle e ka ak k lla mla

dikka le de e le di melidi . B la a ik lg la lmad dan,

de e le di me d e li la ak g de ge i ilmelidi . Bi ha a

beli li ka akla al alma aca g l beli lemede

ka eg ik e a c l le i ( . a e ikle i) k lla lma

(2)

35 e mi .

COVID-19 a demi i a da e i a ile ilgili e emli

zorluk, g la c le di i i ki e ha a edi ece i a i el fa da g e ili bi ekilde de geleme i g l d . Sa l k

hi me i c la , ek bi ha a i i elle i de gele i e i i i i yaparken ak la a, me lek a la a e daha ge i bi l ma ka da a a da ml l kla fa k da lmal d . Sa l k hi me i c la (ilk m dahale eki le i dahil), COVID-19 a l e a

heli m ha ala i i ki i el k c eki ma (KKE)

k lla mal d . KKE , a a la b la ma i ki ile a l la ak i em d e i de a mla mal d . P k lle , b lge el d e de a demi i me c ge ekli i e a la abil e de, gecikmi KPR'de ka akl a m m bidi e e m ali ede ka mak i i acil a

i emi g e li i k la l da KPR a lama a de am e memi e me lek e lma a k a c la e ka di ak a e e ilk m dahale eki le i i i ile i memi , e i memi e/ e a le di memi zorunludur.

Giri

COVID-19 a demi i, ek k b lgede ciddi m bidi e e mortaliteye neden olarak d a a da bi k i e l a m . SARS-CoV-2 i ld k a b la c d e l m ba kl lmada , ellikle e a ma la da lmak e e me im el i fl e a'da emli l de daha l mc ld .² COVID-19 'yeni' bir ha al k e ak ama da a mla a bi k al ma a a me , hale b k daki bilgile imi k l d .

Haliha da e al da la a l k i emi e i de daha fa la ba k l abilecek e a i el la ak daha k m ali e e l a abilecek bi k e lik ede i k a mla m :^3,4

Bi k ki i a a da ha ala d da, ka ak alebi, me c ka akla emli l de a abili . B la a a da k i ik bak m a akla , ve ila le , ila la , e mal emele i e ki i el k c eki ma la (KKE) e almak ad .

Sa l k al a la COVID-19 b la a da a m i ke ahi i le e b hem d da ha a bak m hem de de ek al mala a da e e li

e el a lamada ek l kla a a mak ad .

Sa l k i emi deki ak amala ( e e i ka akla , COVID ile ilgili olmayan

(3)

36

bak m a al lma e alg k k ede i le) hem ak hem de k ik ba ka bbi la la ha ala bak m e kile ecek i . Ne icede b d m COVID-19' ke di i de daha fa la m bidi e e m ali e e l a abili .⁵ Y ka dakile da, ERC E ik a g b [YG] e ik ehbe li e a k bi ih i a

ld beli lemi i . Re i a k la la daki emli de i iklikle i daha aki la e i de emli e a i el la ak eli e kile i labilece i i bilincindeyiz.

Me c k la la 'ge ici' a lamala he ama , he a l k i emi a af da , ke di ka am da mla mal e bi b lgedeki COVID-19' a g l e me c ka akla e i deki ge el e ki i gibi fak le g de b l d lmal d . Mevcut l ka la g e al d da, a a daki ifadele i ma g bi li i i sonucudur. B la , e i a a da COVID-19' k a c la a b la ma i ki e, ba ka l l kla da e k e le de ka me c k la la a e l kla g lem el lmak e e ama la da a mla a kli ik al mala a ili ki , e Re i a Ul la a a U la K mi e i i (The I e a i al Liai C mmi ee Resuscitation: ILCOR), i ema ik i celeme i e da a mak ad .^4,6-12Patofizyoloji ile ilgili la la gibi kli ik lma a a la da al a d la l ka la da da fa dala lm .

COVID-19 pandemisi s ras nda sa l k hizmeti organizasyonu

Ya a l lma, adale e e i lik ilkele i e da a a ak, he bi ha a me c bak m a da d a e i imi lmal d . B la bi lik e, bi e el d e de ha a a a - a a l m amam a g e de gele melidi . B , ellikle a l k ka akla a la ale ka a i e i a da, mak im m a da ki i e m mk la e i i bbi de e i

a lamak a lam a gelebilir (di ib if adaleti).^12,13

Sa l k i emle i emelde hi me e dikle i he ke e a d m e me e al mal e b ge ekle i mek i i ha l kl lmal d , a cak k i i ka am belli b lgele de me c ka akla a acak ekilde labili .^2,14Kaynak ih i ac ile me c ka a i e a a da beli gi bi de ge i lik ld da, ka ak ah i i e da m li ikala , bi e el k mla e a a l k hi me i a la c la a af da de il, i em d e i de ( e i h k me , l al k mla ) a la mal d .

Bu li ikala hem fa kl al e e e ai a l k ma la hem de bbi e ik, h k k, ek mi e l ji ma la a af da l lmal d . Ha al a akala ma i ki daha k ek lma a a me , hak a mc l k i ki le ka ka a olan sav ma f a el dikka g e ilmelidi .^13,15-16 He ha gi bi lemi e ki li i, halk a l i ele i i , i a i lide le i e k mla g e i e e g e ili li i e ba l lacak .^14,17-18 B g de b l d a ak, amame effaf, ge e e da al ile i im k emlidi .

(4)

37 Kaynak eksikli inde etik karar verme

Afe le de e ik ka a e me, ellikle ka ak me c di e i ile ka ak ih i a la a a da b k bi de ge i lik ld da el bi akla m ge ek i i .^8,19-21 B le bi d mda, ka a la i ik la ak d m al a ame ele e (g e lik, e i ilebili lik, g l k e e e ek) e bekle e bi e el ha a la a da a .¹⁴ T m ha ala , mak l la ak m mk ld ece e i i a da la a g e bak m almala e a , a cak b a k ga a i edileme hale geldi i de, celikle di me, felake i d da bi sonucu olarak e a ba ka he ha gi bi ede de ha a l lmad kla a e a

a ala mala a bak lmak ka ak ih i ac la m ha ala i e melidi .

Mevcu a demi i ilk a ama , beli li bi a l k i emi i beli li bi ama daki d l l k ka a i e i i a abilece i i e bak m a akla , e ila le , KKE e ge el e i a ka a i e i de ciddi k a ede labilece i i g e mi i .²B le bi d mda ka ak ah i i e ili ki beli li ka a la al ma ge ekecek i . B ka a la ama da ( e k ce e de k ge lmamal d ) e a l lmal d . Y ka da beli ildi i gibi, b ka a la al ca bi e el k mla e a a l k hi me i a la c la a af da e ilmemeli, i em d e i de k lle e da a mal d . Fa kl e a el d e le de, bi e el a l k hi me i a la c la a el ka a la e me ml l a de ek e mek e/ e a aha la mak i i e ik eki le i l lmal d .^22,23Ka a la e ildik e a, a l k hi me i a la c la b a g e ha eke e meli e a mla m e ik e e e i kab l edeme e le , a el ka a la a ih i a d lma a ala la da e cihe kli ik de ek lle i i le melidi . He ama , b ah i ka a la , effafl k a lamak e gelecek eki de e ime i i e mek i i i i bi ekilde belgele melidi (ideal la ak bi ka def e i de).

Bir pandemi durumunda etik karar verme komplike bi i i . B , ka akla ge e lili i e ama ki ih i a la m d m dahili de, fa kl , ba e bi bi i le eli e e ik ilkele i e l m al e cihle i dikka le de e le di ilme i e da a mal d .^2,13 Her ne kada e e el bi 'ge ek' lmad ge e i i kab l e ek de, ERC e ik YG, ke di b lge el k la la geli i mek e la a l k i emle i i bilgile di mek i i ba h la g lamak i emektedir:

Me c ile ih i a d la ka akla a a da ge ek e bi de ge i lik ld da, a a la m mk la e k ek a da i a a fa da a lama a lam a gele di ib if adale i i bir dereceye kadar ve bir l m ih i a la ek bi bi e i ki de daha de e lidi d ce i i a acak .8,12,19,24

B ka am a ik e g la ma de ece d . celikli la ak efah emelli bi akla m felake d m da mak l labili , a cak ge ek e e i efah la ak a ld e a l e d e e ka laca a mlamak d . B , a am lla mik a e kali e i a a daki a i el a mala e a am kali e i i de e le di me e ahmi e me l i e i .

(5)

38

Sa l k eki le i, he bi ha a ha a a kalma e/ e a d emli 'i i' a e bekle e ka ak k lla m dikka le de e le di melidi . B la

a ik lg la lmad da , b de e le di me d e li la ak g de ge i ilmelidir. Bi im g m e g e, b el d mda, bi i a if di e i ak if l a bile bbi de e i al k lma e a ge i ekilme i a a da hi bi e ik fa k k . G le i k l el e e ik al a a ba l la ak fa kl l k g e ebilece i i kab l e ek de, ak if a am - la d ma ed le de e ik la ak fa kl ld bildi imi bbi de e i ge i ekilme i i , bi a demi a da bile e ik la ak i i e ileme ld d .^25,26 Uygun a am- k f a lamak he ama l d .

Sadece ma g de i ade, e kada l da l a li e a de mevcut m bilgile dikka e al mal d .

Me lek, be, a e a be e k a la ede i le beli li g la a ellikle a cal k a ma hi bi e ik da a a k . A ekilde, ki ile i deme g c , a am a la e a l m a da a d de e le i, celik beli lemede e ik k a la la ak g leme . Ye le i i d ld lamama a da baka ba a a la , ge ek a d kla emli de e ge ek e g ll la ak ba i kle i ald kla i i , a l k al a la e di e k i ik me lekle de la la celikli lmala a la .^2,23 Ne var ki, bu e me i ge e li labilme i adece, beli le mi ki i ge ek e kili bir rol

a, ki ama b am la ak a mlamak d e k kili ki i i adede ek ikli i g l a k labili .¹³ G m e g e, ka eg ik bi ekilde dahil etmek ( ka daki ek e ld gibi) e a ha i mak (a k ik akci e ha al , ile i d e de bili el b kl k .b.d m da) e ik a da k l bi akla md .^4,23Esas la ak, e klik, i ilik e bile ek a a e meme e ik ilkele i e e e i de m a amla k a lma a de e dir. Ka akla l ld da b ka akla da yararla ma a g l kla de e le di ile la la beli lemek e

i ade, adale i e e i li i e ik ilkele i he ha a bi e i b la a bak lmak de e le di ilme i i ge ek i i .

Hastalar tamamen benzer d e de ld kla da, ba la hala ce gele ce eda i edili ilke i e dayanabilir. O a ba kala i e, b akla m e i halk a l lemle i e daha k bi ekilde d kla i i daha ge ha ala a la , a da al e i i lik ede i le a l k hi me le i e daha a e i ebile ki ile de ld gibi bir haks l a l a aca g dedi ve bu gibi d mla da daha e i lik i bi akla m ( e i k a ekilme i gibi) a mak ad .^2,23Bu zor durumu halletmenin bir yolu da, tek tek olgular ara da a m a lma , e i adace ilk ba la g aki d mla de il, a ama da geli imle i e eda i e a la da dikka e ala ak belirli bir etik

e e ede imi e e mek i .

(6)

39

Kriterler de i me de ildi e COVID-19 eda i imka la , epidemiyolojide e/ e a ha a e ka akla daki de i iklikle e g e ama geldi i de de i i ilebilmelidi .⁴

Teda i eci de he ha gi bi a amada eda i lamala a dai al a he ka a , a g l bi ekilde e em a i ile akla a ak, am bi a daml k e le di me ile hasta e/ e a ha a ak ile a la lmal d . He ama , ha a k f a e e li e g e ilmelidi .

leri Tedavi Planlamas

le i Teda i Pla lama ( TP) ka di ak l m i ki k ek la e a ka di ak tutulumun ge ekle me i hali de l m la g ld m ha ala i i d lmelidi . TP ka am da, e i a , meka ik e ila , bak ma a e ha a e e a gibi ka a la a d . Haliha da hakk da TP a lm la la i i , verilen durumda TP i g l e ide de e le di ilme i ge ekli labili . le i Teda i Pla lama hakk daki a mala ha a ( g l lmad ), ak la (ha a a la a), eda i ede hekimi, e di e ilgili a l k fe elle i i ( . bak m ma la , hem i ele i, al a if eda i ekibi i) ka amal d . Sosyal me afe ba lam da, ile i imi elef e a ide ba la la la a ld k lla da, b d mdaki l kla fa k da .^27,28Daha , COVID-19 durumunda

g beli le me i i la a emli bilgi b l kla hale me c .

KPR yi durdurma veya geri ekme endikasyonlar

Acil e i le de e e i a da ge e li la ge el e ik ilkele COVID-19 pandemisi a da da ge e lidi . ^1,12Kardiyopulmoner e i a (KPR) k ll bi eda i olarak kabul edilmeli ve a l k i emle i b la g e el durumu, a al, k l el e k m al dikka e ala ak e i a a dai ka a e me k i e le i i beli le i g lama a k mal d . Sa l k hi me i a la c g e li i e e i ce g e ce e al amad d mda, a ika l mc l a ala ma e a ge i d d leme l m hali de a da ge e li e ili kili bi - e ge me c lmad da e i a ba la lmamal e d lmemelidi (a a da b . g a c g e ).

COVID-19 m i i de ka akla a hi k emi e ba l k uygulanmayan ritimdeki ka di ak a e i c k k d . ^17,29 B le bi lg da, a l k i emle i ( e/ e a a l k hi me i g la c la ) ha a i ki i e i a bekle e a a la da k daha fa la ld d le , d la la e i a e ke de

la d lma a bi ge ek e a la m l .

(7)

40 Uygulay c lar n g venli i a s ndan KPR prosed rlerini de i tirmek

Ola a m dahale ede bi c ki i de l a bi a l k al a da l a, ha a k a c m dahale i a a ki i i g e li i emlidi . Re i a a da , a l k hizmeti g la c a l d i k ile ha a i i a lad a a a a da bi i k- getiri dengesi a d . Kab l edilebili l le de e labildi i ce d k ma a

al ala da, a l k al a la a e me lekle i i i bi a a la ak beli li bi i ki g lemek edi . Bi de ece e kada , b d m la a m dahale ede g ll ki ile i i de d d e b ki ile i ha a ile ili kile i e ba l ld kada , i k alg lamala a da ba l d . COVID-19 a demi i eci de e i a e emli l , e am la ak a l k hi me i g la c a l d i ki e de ha a a a lad ge ek a a bili meme idi .

Bi k a l k fe elle i ke dile i i ha a a ka bak m g e le i ld

ve ha a a elle i de gele a d m a makla k ml ld kla d mek edi . Hekimle i i b , Hi k a emi i de a ma b lmak ad . He bi ha a i i elle i de gele i e i i i i a a ke , a l k hi me i a la c la ke di ak la a, i a kada la a e daha ge i la ak l ma ka ml l kla da fa k da lmal d la .⁴ B la i ki i hafife ala a l k fe elle i, i ke di ekip a kada la a e l m ge i ke imi e b la abili le e a l k i emi e i de daha fa la ba k a ede labili le .^30,31

Sadece g k m e u ile KPR a l a bile, KPR ke i likle e fek i ha al b la ma i ki a mak ad .^11,32D la la a l k hi me i g la c la , ke i a k m e a heli m COVID-19 lg la da g KKE k lla mal d ( e d k lla m a dai bilgi ahibi lmal ). KKE b e ge i gi i b l m de

a mla mak ad . Ola a m dahale ede c ki ile a da ilk m dahale i a a la , ellikle ke dile i la b la d m da k la a da k ek i k a la a ( a l , k ik akci e ha al , kal ha al la la ) kendilerini en uygun

ekilde k mal , e k ek b la i ki de ka mal d .

P a i el k ek i ke ald e mek i i , a l k al a e a ha a e halk da la k a c la i ke a e ma kalm l , b a a me KPR g lama a daha da fa la g ll labili le .

Mevcut durumda, he bi e i a gi i imi de a ak m e f ma , bbi e e ik ka a e me eci i e ki i el k ma e k a c em i e i gibi la i dele ecek ekilde i ema ik la ak d m g lamak k emlidi .

(8)

41 Sa l k hizmeti uygulay c lar n n bireysel sorumluluklar

G cel a demi i a a ciddi e e a me a l k fe elle i:

ellerinde geldi i ce a d mc lmal

g lamala beli le mi e gele le ml lmal

kendilerini, ha ala e al ma a kada la b la a k mal

ka akla e meli, . i af a e a g lma a k lla mda ka mal bbi (e ik) ka a la d g bi ekilde belgelemeli e a la mal

COVID-19 ile d da ba la l lma a ak e a k ik la la hastalarda teda i i eklili i i a lamal

al ma a kada la e de ha ala e ak la d g al e ik l jik ih i a la a ka m fik bi ekilde akla mal e em a i a abilmeli.

Ge ek i i de e k e me i e a i lemi g de b l d mal .

KAYNAKLAR

1. Bossaert LL, Perkins GD, Askitopoulou H, et al. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation 2015: Section 11. The ethics of resuscitation and end-of-life decisions. Resuscitation.

2015; 95:302 311.

2. Emanuel EJ, Persad G, Upshur R, et al. Fair Allocation of Scarce Medical Resources in the Time of COVID-19 [published online ahead of print, 2020 Mar 23]. N Engl J Med. 2020;10.1056/

NEJMsb2005114.

3. Gostin LO, Friedman EA, Wetter SA. Responding to COVID-19: How to Navigate a Public Health Emergency Legally and Ethically [published online ahead of print, 2020 Mar 26]. Hastings Cent Rep.

2020;10.1002/hast.1090.

4. Chan PS, Berg RA, Nadkarni VM. Code Blue During the COVID-19 Pandemic [published online ahead of print, 2020 Apr 7]. Circ Cardiovasc Qual Outcomes. 2020;10.1161/

CIRCOUTCOMES.120.006779.

5. Lazzerini M, Putoto G. COVID-19 in Italy: momentous decisions and many uncertainties [published online ahead of print, 2020 Mar 18]. Lancet Glob Health. 2020;. doi:10.1016/S2214- 109X(20)30110-8 6. Couper K, Taylor-Phillips S, Grove A, Freeman K, Osokogu O, Court R, Mehrabian A, Morley PT, Nolan JP, Soar J, Perkins GD. COVID-19 in cardiac arrest and infection risk to rescuers: a systematic review Resuscitation

https://doi.org/10.1016/j.resuscitation.2020.04.022.

7. Resuscitation council UK statements;

url:https://www.resus.org.uk/media/statements/resuscitation-council-uk-statements-on-covid-19- coronavirus-cpr-and-resuscitation/; accessed 05 April 2020.

8. Biddison LD, Berkowitz KA, Courtney B, et al. Ethical considerations: care of the critically ill and injured during pandemics and disasters: CHEST consensus statement. Chest.

2014;146(4Suppl):e145S 55S.

9. Disaster bioethics; url: https://disasterbioethics.com/covid-19/; accessed 05 April 2020.

(9)

42

10. Edelson DP, Sasson C, Chan PS, et al. Interim Guidance for Basic and Advanced Life Support in Adults, Children, and Neonates With Suspected or Confirmed COVID-19: From the Emergency Cardiovascular Care Committee and Get With the G ideli e -Resuscitation Adult and Pediatric Task Forces of the American Heart Association in Collaboration with the American Academy of Pediatrics, American Association for Respiratory Care, American College of Emergency Physicians, The Society of Critical Care Anesthesiologists, and American Society of Anesthesiologists: Supporting Organizations:

American Association of Critical Care Nurses.

and National EMS Physicians [published online ahead of print, 2020 Apr 9]. Circulation.

2020;10.1161/CIRCULATIONAHA.120.047463.

11. Denis et al, Transdisciplinary insights Livin Paper Rega Institute Leuven Belgium, version 6 April 2020; https://rega.kuleuven.be/if/corona_covid-19.

12. Ethical guidance Belgian Resuscitation Council, Belgian Society of Emergency and Disaster Medicine; url: https://www.besedim.be/wp-content/uploads/2020/03/Ethical-decision-making-in- emergencies_COVID19_22032020_final-1.pdf; accessed 05 April 2020.

13. Kim SYH, Grady C. Ethics in the time of COVID: What remains the same and what is different [published online ahead of print, 2020 Apr 6]. Neurology. 2020;10.1212/WNL.0000000000009520.

14. Koonin LM, Pillai S, Kahn EB, Moulia D, Patel A. Strategies to Inform Allocation of Stockpiled Ventilators to Healthcare Facilities During a Pandemic [published online ahead of print, 2020 Mar 20]

Health Secur. 2020;10.1089/hs.2020.0028.

15. Schiariti V. The human rights of children with disabilities during health emergencies: the challenge of COVID-19 [published online ahead of print, 2020 Mar 30]. Dev Med Child Neurol.2020;10.1111/dmcn.14526.

16. Lewnard JA, Lo NC. Scientific and ethical basis for social-distancing interventions against COVID-19 [published online ahead of print, 2020 Mar 23]. Lancet Infect Dis. 2020;. doi:10.1016/ S1473- 3099(20)30190-0.

17. Fritz Z, Perkins GD. Cardiopulmonary resuscitation after hospital admission with covid-19. BMJ.

2020;369:m1387. Published 2020 Apr 6. doi:10.1136/bmj.m1387.

18. Legido-Quigley H, Asgari N, Teo YY, et al. Are high-performing health systems resilient against the COVID-19 epidemic? Lancet. 2020;395(10227):848 850. doi:10.1016/S0140-6736(20)30551-1.

19. Satkoske VB, Kappel DA, DeVita MA. Disaster Ethics: Shifting Priorities in an Unstable and Dangerous Environment. Crit Care Clin. 2019;35(4):717 725. doi:10.1016/j.ccc.2019.06.006.

20. Somes J, Donatelli NS. Ethics and disasters involving geriatric patients. J Emerg Nurs.

2014;40(5):493 496. doi:10.1016/j.jen.2014.05.013.

21. Me i ka S, Kak k P, Mijaljica G, Walig a M, O Ma h a DP. Re ea ch i di a e e tings: a systematic qualitative review of ethical guidelines. BMC Med Ethics. 2016;17(1):62. Published 2016 Oct 21. doi:10.1186/s12910-016-0148-7.

22. Arie S. COVID-19: Ca F a ce e hical i hel d c make challe gi g deci i ?.

BMJ. 2020;369:m1291. Published 2020 Apr 2. doi:10.1136/bmj.m1291.

23. White DB, Lo B. A Framework for Rationing Ventilators and Critical Care Beds During the COVID-19 Pandemic [published online ahead of print, 2020 Mar 27]. JAMA. 2020;10.1001/jama.2020.5046.

24. Merin O, Miskin IN, Lin G, Wiser I, Kreiss Y. Triage in mass-casualty events: the Haitian experience.

Prehosp Disaster Med. 2011;26(5):386 390. doi:10.1017/S1049023X11006856.

25. Mentzelopoulos SD, Slowther AM, Fritz Z, et al. Ethical challenges in resuscitation. Intensive Care Med. 2018;44(6):703 716. doi:10.1007/s00134-018-5202-0.

26. Sprung CL, Ricou B, Hartog CS, et al. Changes in End-of-Life Practices in European Intensive Care Units From 1999 to 2016 [published online ahead of print, 2019 Oct 2] [published correction appears in

(10)

43

JAMA. 2019 Nov 5;322(17):1718]. JAMA. 2019;322(17):1 12. doi:10.1001/jama.2019.14608.

27. Boettcher I, Turner R, Briggs L. Telephonic advance care planning facilitated by health plan case managers. Palliat Support Care. 2015;13(3):795 800.

28. Tieu C, Chaudhry R, Schroeder DR, Bock FA, Hanson GJ, Tung EE. Utilization of Patient Electronic Messaging to Promote Advance Care Planning in the Primary Care Setting. Am J Hosp Palliat Care.

2017;34(7):665 670.

29. Shao F, Xu S, Ma X, Xu Z, Lyu J, Ng M, Cui H, Yu C, Zhang Q, Sun P, Tang Z, In-hospital cardiac arrest outcomes among patients with COVID-19 pneumonia in Wuhan, China, Resuscitation (2020), doi:

https://doi.org/10.1016/j.resuscitation.2020.04.005.

30. Ofner-Agostini M, Gravel D, McDonald LC, et al. Cluster of cases of severe acute respiratory syndrome among Toronto healthcare workers after implementation of infection control precautions: a case series. Infect Control Hosp Epidemiol. 2006;27(5):473 478.

31. Marineli F, Tsoucalas G, Karamanou M, Androutsos G. Mary Mallon (1869-1938) and the history of typhoid fever. Ann Gastroenterol. 2013;26(2):132 134.

32. Ott M, Krohn A, Jaki C, Schilling T, Heymer J. CPR and COVID-19: Aerosol-spread during chest compressions. Zenodo (2020, April 3); http://doi.org/10.5281/zenodo.3739498.