KISSA-I ZELZELE NİN KELİME KADROSU VE GEÇİŞ DÖNEMİ ÖZELLİKLERİ * ÖZET

KISSA-I ZELZELE’NİN KELİME KADROSU VE GEÇİŞ DÖNEMİ ÖZELLİKLERİ

Ali TAN

ÖZET

Yirminci yüzyılın başlarına kadar, Orta Asya’da ortak yazı dili olarak kullanılan ve Doğu Türkçesi olarak adlandırdığımız Türkçeyle eserler verilmekteydi. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren yeni nesiller günlük konuşma dilleriyle okuyup yazma ihtiyacını hissetmiş ve sanatçılar da bunu görmüştür. Moldo Kılıç da Kırgız Türkçesiyle yazıp çocukların ve halkın dilini kullanarak kendi dilinde bir eser vermeyi düşünmüş ve Kıssa-ı Zelzele adlı bu eseri yazmıştır. Moldo Kılıç’ın 1911’de yazdığı ve Kazan’da Arap Harfli olarak bastırdığı bu eserle Kırgız Yazılı edebiyatı resmi olarak başlamıştır. Kendisi Doğu Türkçesi geleneğiyle yetiştiği için yazdığı eserde de döneminin genel yazı geleneğini (Çağatay Türkçesi) sürdürdüğü açıkça görülmektedir. Bir geçiş dönemi eseri olarak değerlendirebileceğimiz bu eserde hem gelenekten gelen özellikleri hem de Kırgız Türkçesinin özelliklerini bir arada görebilmekteyiz. (Bir kelimenin aynı anda hem c’li hem de y’li kullanılması, yuvarlak ünlülü olması gerekirken hâlâ düz ünlülü olması vb.) Bu çalışmada Kıssa-ı Zelzele (Zilzala)’nin kelime sıklığı tespit edilmiş ve geçiş dönemi özellikleri ses bilgisi ve şekil bilgisi bakımından günümüz Kırgız Türkçesiyle karşılaştırılmıştır. Çalışmanın sonunda 1911’de basılan ilk eserle günümüz Kırgız Türkçesinin ne kadar değiştiğini göstermek amacıyla “Kazan Baskısı, Günümüz Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesi" olmak üzere üç sütun halinde okuyucuların istifadesine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Kıssa-ı Zelzele, Zilzala, Moldo Kılıç, Kırgız Yazılı Edebiyatı.

VOCABULARY IN KISSA-I ZELZELE AND THE PROPERTIES OF TRANSITIONAL PERIOD

ABSTRACT

Until the beginning of the twentieth century, the writings are written by East Turkish (Chagatai Turkish) which was used as comment writing language in the Central Asia. After the beginnings of twentieth century, new generations has the need of reading and writing with spoken language and this need was realized by artists. Moldo Kılıç

*

. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi‟nde sunulmuştur. 19-25 Nisan 2010, Çeşme-İZMİR

planned to write by using the children’s and public’s language in Kyrgyz Turkish and write the Kıssa-ı Zelzele. The writing which was written by Moldo Kılıç in 1911 and published in Kazan with Arabic letters is the start point of Kyrgyz Written Literature. Because of educating with East Turkish, his writings represent the general writing tradition of the period (Chagatai Turkish). Being as a passing period writings, it contains traditional features and features of Kyrgyz Turkish. (E.g. a word which is used as both c and y, and it must be rounded vowel but it is unrounded vowel.). In this study, the word frequency of Kıssa-ı Zelzele (Zilzala) is founded and its passing period features are compared to contemporary Kyrgyz Turkish in terms of phonetics and morphology.

At the end of the study, the three title “Kazan Edition, Contemporary KyrgyzTurkish and Turkey Turkish” contains the change between the first writing in 1911 and contemporary Kyrgyz Turkish.

Key Words: Kıssa-ı Zelzele, Zilzala, Moldo Kılıç, Kyrgyz Written Literature

Giriş

Dil, insanların anlaşmasını sağlayan unsurların başında gelir. Bir toplumun sağlıklı bir şekilde anlaşabilmesi, o toplumun dilini ne kadar iyi ve doğru kullandığına bağlıdır. Dilin iyi ve doğru kullanımı da o milletin yazılı edebiyata ne zaman geçtiğiyle doğru orantılıdır. Yazılı edebiyata erken başlamak demek, yazım kurallarının aksaklıklarının zaman içerisinde asgariye indirgenmesi hatta ortadan kaldırılması demektir. Dilin iyi kullanılması demek uygar ve güçlü bir ülke demektir.

Bir milletin tarih sahnesinde yerini alabilmesi, onun gelecek kuşaklara bırakabildiği eserlere bağlıdır. Eski medeniyetlerin bugüne kadar gelebilmesinin ardında yazıyı erken kullanmalarının önemi büyüktür.

Türklerin ilk yazılı belgeleri VI. yüzyıla kadar gidebilmektedir. VIII. yüzyıldaki Orhun Abidelerinde birçok halkın adından bahsedilmesine rağmen ne yazık ki XX. yüzyıla kadar bunlar hakkında ayrıntılı bilgi, yaşam tarzları ve dilleriyle ilgili çok az bilgiye sahip olunmuştur. Türk tarihinde ilk defa Orhun Abideleri‟nde adı geçen Türk halklarından biri olan Kırgızların yazılı edebiyata geçişleri, elimizdeki kaynaklara göre 1911‟de Moldo Kılıç‟ın yazdığı Kıssa-i Zelzele adlı eserle olmuştur. Kazan‟da Arap harfli olarak basılan bu eser, Kırgızların artık tarih sahnesinde ben de varım diyebileceği, (Her ne kadar yüzyıllardır söylene gelen Manas destanları sayesinde tanınmış olsalar da) var olduklarının yazılı bir kanıtı olarak gösterebilecekleri bir eser özelliği göstermektedir.

Eser, ses bilgisi ve şekil bilgisi bakımından incelendiğinde, günümüz Kırgız Türkçesinden birtakım farklılıklar göstermektedir. Bilindiği üzere Doğu Türkçesi geniş Türk coğrafyasında uzun süre genel yazı dili olarak kullanılmıştır. Doğal olarak şair ve yazarlar da Doğu Türkçesiyle yetiştiklerinden eserlerine Doğu Türkçesi özelliklerini de yansıtmışlardır.

Bir yazılı edebiyat hemen oluşmaz. Bir süre geçiş aşaması yaşar ve zamanla olgunluğunu kazanır. Nitekim Eski Anadolu Türkçesinin oluşumuna göz atıldığında ilk eserlerin iki dilli olduğu görülür (Behcedü‟l-Hadaik, Kıssa-ı Yusuf: olga-bolga sorunu). Bu durum yıllarca araştırmacıları ikiliğe düşürmüştür. Acaba böyle mi konuşuluyordu, acaba bunu yazan yanlış mı yazdı veya Doğu Türkçesi eğitimi almış birisi, yazarken bilgilerinin etkisinde mi kaldı gibi görüşler ortaya atılmıştır.

Her ne sebeple olursa olsun başlangıçta bu tür ikili kullanımlara rastlamak olağandır. Çünkü

birdenbire herkesin aynı şekilde, ölçünlü bir tarzda yazması mümkün değildir.

Çalışmamıza konu olan Kıssa-i Zelzele adlı eser, barındırdığı kelime kadrosu ve dil bilgisel özellikleri bakımından Doğu Türkçesi özellikleri göstermektedir. Bir kelimenin aynı anda hem c‟li hem de y‟li kullanılması, yuvarlak ünlülü olması gerekirken hâlâ düz ünlülü olması vb. özellikleri sebebiyle bu eseri bir geçiş dönemi eseri olarak adlandırmak daha doğru olacaktır.

Günümüz Kırgızcasından farklılıklar göstermesinin yanında kendi içerisinde de ikili kullanımlar göze çarpmaktadır. Aşağıda addan ad, addan fiil yapan ekler, öncelikle ad durumu ekleri, ardından da fiil çekimleri karşılaştırılarak farklılıklar gösterilmeye çalışılacaktır.

İncelediğimiz eserdeki örnekler eğik, Türkiye Türkçesindeki anlamı düz, günümüz Kırgızcası ise parantez içinde ve düz olarak yazılmıştır. Ayrıca bir kelime birden fazla yerde geçiyorsa sayılar arasına “ / ” işareti konulmuştur.

İNCELEME:

A.SES BİLGİSİ:

Ses Düşmesi:

İncelediğimiz metinde olup da günümüz Kırgızcasında düşmüş bir şekilde kullanılan örnekler de yoğun bir şekilde görülmektedir.

bismilla: Bismillah-1 (bismilla); her: Her-18/307/351/409 (ar); Allah: Allah-19 (Alla); hal:

Hal, durum-217 (alı); Allah: Allah-197/274 (Alda); hüküm: Hüküm-43/182 (öküm); ah: Ah!-56 (a!); hayvat: Heybet-76/148 (aybat); va

de: Vade, süre-83 (ubada); günah: Günah-93/440 (künö);

hadis: Hadis-95 (adis); uşku: Bu, şu-146 (uşu); uşbu: Bu-155 (uşu); hal: Durum, hal-217 (al);

halallık: Helal olan-267/415 (alaldık); hayran: Şaşkın-304/362 (ayran); hava: Hava-348 (aba);

hazır: Şimdi, şu anda-362 (azır).

Ses Türemesi:

Metnimizde olmayan ancak günümüz Kırgızcasında ünlü ya da ünsüz türemesinin görüldüğü kelimeler de bulunmaktadır.

vak: vakit 270 (ubak); layık: Uygun-302 (ılayık); rızkı: Rızkı-265 (ırıskı); kımılda-: Hareket et-74 (kıymılda-); bu: Bu-71/95/377 (bul); korkunç: Korkunç-6/134/174 (korkunuç); kudritdin:

Kudretin-49 (kudurettin);

aklın: Aklın-55 (akılıñ); mahluk: Yaratılmış, mahluk-63/351 (makuluk);

kudretinen: Kudretinden-303/340/345/356/367 (kuduretinen); razı: Razı, rıza gösteren-453 (ırası);

iman: İman-107/288/319 (ıyman).

-g, -Ag, -AgU Ses grubu: Günümüz Kırgız Türkçesinde hep -oo ve -öö olarak görülen bu ekler, incelediğimiz metinde /g/ seslerinin düşmesiyle bazı kelimelerde /v/ olarak karşımıza çıkmaktadır.

tav: Dağ-25/184/204/334/383/398 (too); azav: Vahşi, azgın-412 (azoo); matavda:

Bağlandığı yerde, ipinde-36 (matooda); inavsız: İnaçsız-277 (unoosuz); birev: Birisi-420 (biröö);

tirevsin: Dirisini, canlısını-275 (tiröösün); div: Dev-329 (döö); Baysavrun: Yer adı-392 (Baysoorun).

Ön Ses y-’nin Korunduğu Kelimeler

yüz: Yüz-6 (cüz); yaşa-: Yaşamak-12 (caman); yir: Yer-22/191 (cer); yer: Yer-23/28/

50/97/ 119/125/ 129/139/ 144/164/ 255/269/ 275/282/ 292/298/ 299/324/ 331/343/ 379/391/

408/411/ 426/448 (cer); yalbar-: Yalvarmak-56 (calbar-); yoruk: İş-70/72/130 (coruk); yarat-:

Yaratmak-75/284/326 (carat-); yıldız: Yıldız-79 (cıldız); yol: Yol-103/197/201 (col); yaran: Dost, Yaren-108/147/154/189 (caran); yıgıl-: Yıkılmak, devrilmek-120/216 (cıgıl-); yaş: Genç-124 (caş);

yıgaç: Ağaç-138/202 (cıgaç); yak: Taraf, yön-142/388/389 (cak); yolku: 146 (colku); yat-: Yatmak-

151/156 (cat-); yükür-: 153 (cügür-); yürek: Yürek, kalp-168 (cürök); yuldız: Yıldız-420 (cıldız);

yür-: Yürümek-186 (cür-); yılganın: 188 (cılganın); yok: Yok-196/206/310/371 (cok); yoluk-:

Rastlamak, karşılaşmak-215 (coluk-); yalgan: Yalan-233 (calgan); yet-: Ulaşmak-276 (cet-); yarık:

Işık-284 (carık); yahşı: Güzel-287/400 (cakşı); yaman: Kötü-294 (caman); yerdigenim:

Yerleştiğim, oturduğum-387 (cerdegenim).

Ön Ses y-’nin c- Olduğu Kelimeler:

caltayla-: Şaşırmak-84 (caltayla-); camal-: Yapışmak-384 (camal-); camgır: Yağmur-348 (camgır); can: Yan, yer taraf-165/185/191 (can); candır-: Yandırmak-364 (candır-); cañıl-:

Yanılmak 370 (370); cardır-: 366 (cardır-); carıl-: Yarılmak 199/204/230/391 (carıl-); carkıragan:

Parlamak-353 (carkıragan); cat-: Yatmak 442 (cat-); cay: Yer-104 (cay); cer: Yer 430 (cer); cıgıl-:

Yığılmak 111/129/226 (cıgıl-); cıl: Yıl 314 (cıl); cılangaç: Çıplak 153 (cılañaç); ci-: Yemek 87 (ce- ); cip: İp 42 (cip); cit-: Kaybolmak 199/312/ 300/349/361/441/447 (cet-); col: Yol 422 (col); coruk:

İş 89/387 (coruk); cölin-: Dayanmak-358 (cölön-); cön: Yön 268 (cöñ); cumurtka: Yumurta 366 (cumurtka); cumuş: İş 49 (cumuş); curt: Yurt, ev, çadır 374/399/418/429/439/447/449/452/455 (curt); cür-: Yürümek 299/305/320/380 (cür-); cüz: Yüz 285 (cüz).

Ön Ses t-‘nin d- Olduğu Kelimeler:

Aslında Günümüz Kırgızcasında da eski Türkçedeki ön ses t‟ler bazı istisnalar dışında korunmaktadır. İncelediğimiz metindeki t‟li örnek, günümüz Kırgızcasında d‟li olarak kullanılmaktadır.

talay: Çok-11/394/428 (dalay).

Yine metinde geçen ön ses h-, Günümüz Kırgızcasında ḳ- olarak karşımıza çıkmaktadır.

Huday: Tanrı, Hüda-33/43/ 56/ 140/162/ 171/175/ 241/307/ 339/350/ 385/396/ 399/402/458 (kuday); hâce: Hoca-85 (koco); hatun: Kadın-156 (katın).

Ayınlı kelimeler:

Günümüz Kırgızcasında artık ayınlı kelime kullanılmamaktadır. Ayınlar ya tamamen düşmekte ya da /g/ olarak telaffuz edilmektedir. Ancak incelediğimiz metinde hâlâ ayınlı kelimelerin kullanıldığı görülmektedir.

c

akıl: Akıl-48/55/68/161/276/300/349/360/361/368/381 (akıl);

adet: Âdet, gelenek- 73/247/259 (adet); Ta

ala: Taala-19/197/274 (Taala); va

de: Vade, süre-83 (ubada);

amel: İş-86 (amal); kana

at: Kanaat-106 (kanaat);

alamet: İşareti, belirti-109 (amanat);

alamat: 214/234/315 (alaamat);

akıldu: Akıllı-268 (akılduu); ma

na: Anlam-280 (maani);

akıldı: Akıllı-318 (akılduu);

c

alem: Alem, dünya-323 (aalam); mel

un: Lanetlenmiş-327 (malgun); mu

allak: Anlaşılmaz-355 (mugalak);

ömrünçe: Ömrünce-444 (ömürünçö);

ayıp: Ayıp-456 (ayıp).

F’li kelimeler:

Bazı istisnalar dışında günümüz Kırgızcasında /f/ kullanılmamaktadır. Alıntı kelimelerdeki f‟ler ya /b/ ya da /p/ olarak Kırgızcada değişime uğramaktadır. İncelediğimiz metinde f‟li kelimelerin hâlâ kullanıldığı görülmektedir.

İnsaf: İnsaf-101 (insap); farman: Ferman-256 (barman); ferişte: Melek-296 (berişte); kafir:

Kâfir-327 (kapır); tevfik: Tevfik-386 (topuk); fi

il: Hareket-372 (beyli); tevfik: Tevfik-386 (topuk).

B. ŞEKİL BİLGİSİ

Addan Ad Yapan +lI/+lU: Günümüz Kırgızcasında ünlülerden ve r, l ünsüzlerinden sonra

+lUU, ötümlü ünsüzlerden sonra +dUU, ötümsüz ünsüzlerden sonra ise +tUU olarak sadece

yuvarlak ünlülü kullanılır. İncelediğimiz metinde ise ünlü ve ünsüz uyumuna uyulmadan

kulanılmıştır.

+lI: kuyruklı: Kuyruklu-79 (kuyruktuu); türli: Türlü, çeşitli-88 (türlüü).

+lU:

akılluga: Akıllıya-268 (akılduuga); kanatlunı: Kanatlıyı-365 (kanattuunu);

+DI:

akıldı: Akıllı-318 (akılduu); küşti: Güçlü-43/182 (küçtüü).

+DU: sakaldu: Sakallı-10 (sakalduu); acalduga: Eceli gelene-215 (acalduuga).

Addan Fiil Yapan +lA-: Günümüz Kırgızcasında ünlülerden ve r, y ünsüzlerinden sonra +lA-/+lO-, ötümlü ünsüzlerden sonra +dA-/+dO-, ötümsüz ünsüzerden sonra ise +tA/+tO olarak kullanılır. İncelediğimiz metinde sadece +lA- şekli kullanılmıştır. Sadece bir yerde +li- şeklinde de karşımıza çıkmaktadır.

+lA-: oylap: Düşünüp-9/361/362/381 (oylop); süyledim: Söyledim-17/292 (süylödüm);

türlendi: Çeşitlendi-21 (türlöndü); saklagın: Sakla, koru-26 (sakta); baylagan: Bağlayan-42 (baylagan); saklasın: Korusun-32 (saktasın); oylabay: Düşünmeden-54 (oyloboy); hudaylap:

Allah‟a yalvarıp, dua edip-56 (kudaylap); ıylabay: Ağlamadan-59 (ıylabay); oylandı: Düşündü-62 (oylondu); oylasañuz: Düşünseniz-147/235 (oylosoñuz); sakladı: korudu-172 (saktadı); oyladık:

Düşündük-180 (oyloduk); talkalandı: Parçalandı-193 (talkalandı); oylap: Düşünüp-209 (oylop), kışlak: Kışlak-254 (kıştak); oylanup: Düşünüp-260 (oylonup); saklap: Koruyup-263 (saktap);

baslanar: Başlar-315 (baştalar); başladı: Başladı-336 (baştadı); sakla: Koru-396 (sakta); saklaguçı:

Koruyucu-402 (saktaguuçu);

+li: süylidim: Söyledim-432 (söylödüm).

Çokluk Eki:

Günümüz Kırgızcasında ünlülerden ve /r/ /y/ ünsüzleriyle biten isimlerden sonra +lAr/+lOr; ötümlü ünsüzlerden sonra +dAr/+dOr; ötümsüz ünsüzlerden sonra ise +tAr/+tOr kullanılmaktadır. İncelediğimiz metinde genel olarak +lAr kullanılmıştır. Sadece bir yerde +dAr ve +dir , iki yerde de +lir şeklinde kullanıma da rastlanmıştır.

+lAr/+lOr: kitablarda: Kitaplarda-5/239/405 (kitepterde); canlar: Canlar-8/136 (candar);

karganlar: Yaşlılar-10 (kargandar); barganlar: Gidenler-12 (bargandar); salganlar: Salanlar-14 (salgandar); ilgerkiler: Öncekiler, ileridekiler-15 (ilgerkiler); ballar: Çocuklar-58/61 (baldar);

bular: Bunlar-62 (bular); kuşlar: Kuşlar-65 (kuştun); mollalar: Hocalar-86/103/286 (moldolor);

bendeler: Kullar-88/312 (bendeler); yaranlar: Dostlar-108/147/ 151/189/235 (carandar); adamlar:

Adamlar, insanlar-116/151/ 206/310 (adamdar); bilmegenler: Bilmeyenler-128 (bilbegender);

üyler: Evler-138/193 (üylör); balaların: Çocuklarını-157 (balaların); sular: Sular-178 (sular);

yerlerin: Yerlerini-184 (metinde yok); canlardın: Canların-194 (candardın); canlarga: Canlara- 196/351 (candarga); bilgenlerden: Bilenlerden-228 (bilgenderden); yerler: Yerler-275 (cerdin);

man

aların: Anlamlarını-280 (manilerin); agaçlar: Ağaçlar-383 (cıgaçtar).

+dAr: sonundar: Felaketler-222 (sonundan).

+dir: ölkendirdiñ: Ölenlerin-443 (ölgöndördün).

+lir: yerlir: Yerler-357 (cerler); işlir: İşler-423 (işter).

Soru Eki: Günümüz Kırgızcasında soru eki ünlülerden ve ötümlü ünsüzlerden sonra +bI/+bU, ötümsüz ünsüzlerden sonra ise +pI/+pU olarak kullanılmaktadır. İncelediğimiz metinde dört çeşit soru ekinin kullanıldığı görülmektedir.

+bı: kiterbi: Gider mi-35 (ketebi).

+mu:boldımu: Oldu mu-238 (boldubu).

+be: kördüñbe: Gördün mü-51 (kördüñbü).

+ma:kıldıma: Yaptı mı-242 (kıldıbı).

Ad Durumu Ekleri:

1. Tamlayan Durumu Eki: Günümüz Kırgızcasında ünlülerden sonra +n

n, ötümlü ünsüzlerden sonra +d

n, ötümsüz ünsüzlerden sonra +t

n, 1. ve 2. tekil kişi zamirlerinden sonra ise +in şeklinde görülmektedir. İncelediğimiz metinde ise ünsüz uyumuna uyulmadan kullanıldığı görülmektedir. Aynı zamanda nazallığın da devam ettiği görülmektedir.

+nIñ: Allahnıñ: Allah‟ın-46 (Aldanın); adamzatnıñ: Kişinin-82 (adamzattın); bendeniñ:

Kulun-93/262 (bendenin); köçkünüñ: Göçmesinin-186 (köçkünün); adamnıñ: Adamın-217 (adamdın); hudaynıñ: Hüda‟nın-339 (kudaydın); sözümniñ: Sözümün-459 (sözümdün).

+nun: munun: Bunun-422 (munun).

+dIn: koydun: Koyunun-39 (koydun); kudritdin: Kudretin-49 (kudurettin); Çüydin:

Çüy‟ün-114/183 (Çüydün); basgandın: Basanın, çökenin-120 (baskandın); zamandın: zamanın-123 (zamandın); Kemindin: Kemin‟in-170 (Kemindin); candın: Canın-227 (candın); kudretdin:

Kudretin-190/208 (kuduretti); canlardın: Canların-194 (candardın);

alametdin: İşaretin-234 (alamattın); yaratkandın: Yaratanın-346 (caratkandın); kapçıgaydın: Dağ geçidinin-200 (kapçıgaydın).

+diñ: ölkendirdiñ: Ölenlerin-443 (ölgöndördün).

2. Belirtme Durumu Eki: Günümüz Kırgızcasında ünlülerden sonra +nI/+nU; ötümlü ünsüzlerden sonra +dI/dU; ötümsüz ünsüzlerden sonra +tI/tU ve 3. kişi iyelik eklerinden sonra +n kullanılmaktadır. İncelediğimiz metinde ise bu uyumlara uyulmadan kullanılmıştır. Aynı kelimeye hem +dI hem de +nI gelmiştir (adamnı-adamdı).

+nI: dünyanı: Dünyayı-50/255 (düynönü); bizni: Bizi-172 (bizdi); uşunı: Bunu, şunu- 209/316 (uşunu); tevekkelni: Tevekkülü-221 (tobokeldi); munı: Bunu-233/342 (munu); adamnı:

Adamı-251 (adamdı); barçanı: Bütününü-263 (barçanı); nasibni: Kısmeti-265 (nasipti); halallıknı:

Helal olanı-267 (alaldıktı); cennetni: Cenneti-325 (canattı); tavnı: Dağı-334 (toonu); taşnı: Taşı- 334 (taştı); Almatını: Almatı‟yı-335 (Almatını); sunı: Suyu-363 (suunı); kanatlunı: Kanatlıyı-365 (kanattuunu); kavganı: Kavgayı-418 (kooganı).

+dI: artıñdı: Arkanı-9 (artıñdı); talaydı: Çok yeri-11 (dalaydı); işdi: İşi-19 (işti); bendeñdi:

Kulunu-26 (bendeñdi); ölümdü: Ölümü-45 (ölümdü); kündi: Güneşi-80 (kündü); esdi: Hafızayı-161 (esti); candı: Tarafı-165/185/191 (candı); ölümdi: Ölümü-180 (ölümdü); igindi: Ekini-198 (egindi);

yoldu: Yolu-201 (coldu); yıgaçdı: Ağacı-202 (cıgaçtı); Aydı: Ayı-284 (Aydı); sözdi: Sözü-322 (sözdü); mel’undı: Lanetliyi-327 (malgundu); adamdı: Adamı-329 (adamdı); yerdi: Yeri-331 (cerdi); Kaşgardı: Kâşgar‟ı-335 (Kaşkardı); Andicandı: Anciyan‟ı-337 (Ancıyandı);

aklıñdı:

Aklını-368 (akılındı); Baysavrundı: Baysoorun‟u-392 (Baysoorundu); özüñüzdi: Kendinizi-438 (özüñüzdü); ildi: Halkı-439 (eldi), curtdı: Ülkeyi-439 (curttu); mundı: Buradan-336 (mından).

+n: bolganun: Olduğunu-16 (bolgonun); bolcalun: ölçüsünü-18 (bolcolun); cumuşun: İşini- 49 (cumuşun); kılışın: Davranışını-51 (kılışın); hakkın: Hakkını-87 (akın); günahsun: Günahını-93 (künösün); cayın: Yerini-104 (cayın); körgenin: Gördüğünü-117 (körgönün); ölgenün: Öldüğünü- 119 (ölgönün), ölügün: Ölüsünü-121 (ölügün); kömgenün: Gömdüğünü-121 (kömgönün); türlerün:

Türlerini-123 (türlörün); başın: Başını-152 (başın); balaların: Çocuklarını-157 (balaların); birin:

Birini-166/179 (birin); yerlerin: Yerlerini-184 (-); yürgenin: Yürüdüğünü-186 (cürgönün); kılganın:

Yaptığını-190 (kılganın); acalın: Ecelini-192 (acalın); bolganın: Olduğunu-195 (bolgonun);

ölgenin: Öldüğünü-227 (ölgönün); körgenün: Gördüğünü-229 (körgönün) kirgenin: Girdiğini-231 (kirgenin); işin: İşini-274 (işin); bar ikenin: Var olduğunu-279 (bar ekenin); man

aların:

Anlamlarını-280 (maanilerin); barın: Hepsini-295 (baarın); niçesin: Nicesini-443 (neçesin);

tirevsin: Dirisini-275 (tiröösün); tübün: Dibini-301 (tübün); ülkenligin: Büyüklüğünü-257 (ülköndügün).

+tI: yahşılıktı: Güzelliği, iyiliği-400 (cakşılıktı); kepti: Sözü-432 (kepti); yıgaçtı: Ağacı- (cıgaçtı).

3. Yönelme Durumu Eki: Günümüz Kırgızcasında iyelikli şekillerden sonra (teklik ve çokluk 2. kişi nezaket şekilleri hariç) +A/+O; Ünlülerden ve ötümlü ünsüzlerden sonra +gA/+gO;

ötümsüz ünsüzlerden sonra ise +kA/+kO kullanılmaktadır. İncelediğimiz metinde birkaç örnek (künahge, ademke) ve yuvarlaklık hariç genelde uyum görülmektedir.

+gA: bilgenge: Bilene-71 (bilgenge); acalduga: Eceli gelene-215 (acalduga); Isık Kölge:

Isık Göl‟e-231 (Isık Kölgö); adamga: Adama, insana-298 (adamga); bendege: Kula-76/306 (bendege); bizge: Bize-174/242 (bizge); birge: Bire-445 (birge);

akılluga: Akıllıya-268 (akılduuga); canlarga: Canlara-196/351 (candarga); curtga: Ülkeye-445 (curtka); derecega:

Dereceye-441 (daracaga); dünyage: Dünyaya-330 (düynögö); hudayga: Hüda‟ya-171 (kudayga);

israfge: İsrafa-417 (ırıskıga); karañgıga: Karanlığa-364 (karañgıga); künahge: Günaha-440 (künögö); ölümge: Ölüme-290 (ölümgö); sanaga: Akla, düşünceye-25/122 (sanaaga); sözge: Söze- 14 (sözgö); sizge: Size-404 (sizge); tavga: Dağa-383 (toogo); tüzge: Düze-384 (tüzgö); uykuga:

Uykuya-137 (uykuga); yerge: Yere-269/299/343 (cerge); zamanga: Zamana-17 (zamanga);

+kA: iske: Akla, düşünceye-45 (eske); ahiretke: ahirete-91 (akıretke); ibiliske: İblis‟e-105 (ibiliske); nasipke: Nasibe-106 (nasipke); başka: Başa-134 (başka); kepke: Söze-293 (kepke);

bilişke: Bilmeye-301 (bilişke); curtka: Ülkeye-399 (curtka); ademke: Adama-271 (adamga);

cürüşke: Yürüyüşe, gidişe-299; halaldıkka: Helal olana-415 (alaldıkka); sütke: Süte-416 (sütkö);

işke: İşe-295 (işke); körüşke: Görüşe-303 (körüşkö); körmekenke: Görmeyene-261 (körbögöngö);

+A: aytkanına: Söylediğine-289 (aytkanına); barısına: Hepsine-132 (baarına); bendesine:

Kuluna-302 (bendesine); curtına: Ülkesine-429 (curtuna); duzahına: Cehennemine-328 (dozoguna); kudretine: Gücüne-345/356/367 (kuduretine); birbirine: Birbirine-358 (bir-birine);

yagına: Tarafına-389 (cagına); uçına: Ucuna-433 (uçuna).

4. Bulunma Durumu Eki: Gümüz Kırgızcasında ünlülerden, ötümlü ünsüzlerden ve iyelik eklerinden sonra +dA/+dO; ötümsüz ünsüzlerden sonra ise +tA/+tO kullanılmaktadır.

İncelediğimiz metinde ünsüz uyumuna uyulmadan kullanıldığı görülmektedir.

+dA: munda: Burada-2 (mında); kitaplarda: 5/239 (kitepterde); yılda: 6 (cılda); cilede:

Bağlı oldukları yerde-41 (celede); başda: Başta-68 (başta);

adetde: Gelenekte-73 (adette);

asmandagı: Gökteki-80 (asmandagı); kitabda: Kitapta-102 (kitepte); tamda: Evde-151 (tamda);

birde: Birde-166 (birde); Kumganda: Kumgan‟da-178 (Kumganda); betgeydeki: Yamaçtaki-187 (betkeydegi); tigeydegi: Gölgedeki-202 (teskeydegi); töşekdegi: Döşekteki-212 (töşöktögü); kayda:

Nerede-214 (kayda); bişikdegi: Beşikteki-218 (beşiktegi); küñgöydegi: Güneydeki-225 (küñgöydögü); imanıñda: İmanında-289 (ıymanıñda); asmanda: Gökte-296 (asmanda); içinde:

İçinde-314 (içinde); üstümüzde: Üstümüzde-354/419 (üstübüzdö); tevekkelde: Tevekkülde-382 (tobokelde); Çoñ Kiminde: Büyük Kemin‟de-397 (Çoñ Keminde); uykuda: Uykuda-431 (uykuda);

Adatdagı: Gelenekteki-375 (adatdagı); bihişde: Cennette-297 (beyişte), daladagı: Tarladaki-194 (dalaadagı); yerde: Yerde-166 (cerde); matavda: Büklümlü ipte-36 (matoodo)

+tA: çakta: Devirde, çağda-124 (çakta);

adette: Gelenekte-247 (adette); adatta:

Gelenekte-371 (adette).

5. Çıkma Durumu Eki: Günümüz Kırgızcasında ünlülerden ve ötümlü ünsüzlerden sonra

+dAn/+dOn; ötümsüz ünsüzlerden sonra +tAn/+tOn; 3. kişi iyelik eklerinden sonra ise

+nAn/+nOn şeklinde kullanılmaktadır. İncelediğimiz metinde ünsüz uyumuna uyulmadan

kullanılmıştır.

+dAn: cañıdan: yeniden-3 (cañıdan); ölümden: Ölümden-54 (ölümdön); bendeden:

Kuldan-72 (bendeden); hadisden: Hadisten-95 (adisten); yüzden: Yüzden-118 (cüzdön); barıdan:

Hepsinden-135 (baarınan); ondan: Ondan-192 (andan); bilgenlerden: Bilenlerden-228 (bilgenderden); andan: Ondan-248 (andan); cumurtkadan: Yumurtadan-366 (cumurtkadan);

hudadan: Allah‟tan-350 (kudaydan); havadan: Havadan-348 (avadan), hudaydan: Allah‟tan-38 (kudaydın); igemden: Sahibimden-352 (egemden); Kaşkardan: Kaşgar‟dan-253 (Kaşkardan);

Kılıçdan: Kılıç‟tan-322 (Kılıçtan); oyuñuzdan: Düşüncenizden-181 (oyuñuzdan); sonundan:

Felaketten-409 (sonundan); şiberden: 270 (şiberden); töbeñizden: Tövbenizden-370 (toboñuzdan);

zelzeleden: Depremden-309/393 (zilzaladan).

+nAn: şumunan: Kurnazından-82/97 (şumunan); yagınan: Tarafından-142 (cagınan);

canınan: Canından-150 (canınan); şonnan: 246 (şondon); kudretinen: Gücünden, kudretinden- 303/340 (kuduretinen); rahmatınan: Rahmetinden-326 (rakmatınan); şumlıgınan:

Dolandırıcılığından-414 (şumdugunan); anan: Ondan-253 (andan); kudritinen: Kudretinden-378 (kuduretine);

dIn: kapçıgaydın: Dağ geçidinden-200 (kapçıgaydan); yaratkandın: Yaratandan-256 (caratkandın).

6. Eşitlik Ekleri:

irkinçe: İradesince-16 (erkinçe); mınçalık: Bu kadar-73 (mınçalık); barçanı: Hepsini, bütününü-263/332 (barçanı); niçesin: Nicesini-443 (niçesin); kança: Kaç-230 (kança).

İyelik Ekleri:

1.t.k. +m: bilgenim: 115 (bilgenim); curtum: 449/452 (curtum); hudayım: 241/333/399/402 (kudayım); igemden: 352 (egemden); sözüm: 1/71/95/98/155/434/457 (sözüm); sözim: 453 (sözüm); sözümniñ: 459 (sözümdün); teñrim: 264 (teñirim); ulusum: 450 (boluşum); yerdigenim:

387 (cerdegenim); yerim: 448 (cerim).

2.t.k. +ñ:

aklıñdı: 368 (akılıñdı); artıñdı: 9 (artıñdı); bendeñdi: 26 (bendeñdi); canıñ: 53 (canıñ); curtuñ: 418 (curtuñ); imanıñ: 107 (ıymanıñ); imanıñda: 288 (ıymanıñda);

ömürüñçe: 444 (ömürünçö); közüñ: 427 (közüñ); özüñ: 20 (özüñ).

3.t.k. +I/+U, +sI/+sU:acalı: 196/206/310 (acalı); acalın: 192 (acalın); ahiri: 458 (akırı);

aklı: 68 (akılı);

aklın: 55 (akılın);arası: 449 (arası); aytkanına: 289 (aytkanına); balaların:

157 (balaların); barı: 350/355 (baarı); barıdan: 135 (baarınan); barın: 295 (baarın); barısı:

29/39/132 (baarısı); başı: 114/183 (başı); başın: 151 (başın); bendesine: 302 (bendesine); bilgisi:

234/403 (belgisi); birbirine: 358 (bir-birine); biri: 213 (biri); birin: 166/179 (birin); bolcalun: 18 (bolcolun); bolcolı: 410 (bolcolu); bolganın: 195 (bolgonun); bolganun: 16 (bolgonun); bolmagı:

407 (bolmogu); borumu: 18 (borumu); buyrugı: 258 (buyrugu); canı: 394 (canı); canınan: 150 (canınan); cavın: 81 (caap); cayın: 104 (cayın); cibi: 42 (cibi); colı: 422 (colu); cumuşun: 49 (cumuşun); curtına: 429 (curtuna); cüzi: 285 (cüzü); çalası: 457 (çalası); çaması: 459 (çaması);

çındıgı: 240 (çındıgı); dalası: 448 (dalaası); duzahına: 328 (dozoguna); farmanı: 256 (barmanı);

fi

li: 372 (beyli); günahsun: 93 (künösün); hakkın: 87 (akın); hali: 217 (alı); halkınday: 170 (kalkınday); hatunı: 156 (katını); havazı: 455 (azabı); hayvatı: 76 (aybatı); hükmi: 182 (ökümü);

içinde: 314 (içinde); ili: 452 (eli); imanı: 319 (ıymanı); işin: 274 (işin); işi: 46/208 (işi); kaysı:

98/179/217/393/445 (kaysı); kılganın: 190 (kılganın); kılışın: 51 (kılışın); kızıgı: 211 (kızıgı);

kirgenin: 231 (kirgenin); kömgenün: 121 (kömgönün); körgenin: 117 (körgönün); körgenün: 229 (körgönün); közi: 137 (közü); közü: 262 (közü); kudretine: 356/367 (kuduretine); kudretinen:

303/340 (kuduretinen); kudritinen: 378 (kuduretinen); ma

naların: 280 (maanilerin); niçesin: 443 (neçesin); oysı: 398 (oyu); ölgenin: 227 (ölgönün); ölgenün: 119 (ölgönün); ölügün: 121 (ölügün);

özi: 59 (özü); özü: 33/264 (özü); pişigi: 220 (beşigi); rahmatınan: 326 (rakmatınan); sözi: 405

(sözü); şartı: 78 (şartı); şumlıgınan: 414 (şumdugunan); şumlugı: 236 (şumdugu); şumunan: 82/96 (şumunan); tavsı: 398 (toosu); tirevsin: 275 (tiröösün); tolmagı: 408 (tolmogu); tuyukı: 262 (tuyuk);

tübün: 301 (tübün); tübüne: 359 (tübünö); türlerün: 123 (türlörün); ülkenligin: 257 (ülkönlügün);

üyezi: 451 (üyözü); yagı: 388 (cagı); yagına: 389 (cagına); yagınan: 142 (cagınan); yeri: 188 (ceri);

yerlerin: 184 (cerlerin); yürgenin: 186 (cürgönün).

1.ç.k. +mIz: özimizden: 373 (özübüzdön); sanamız: 176 (sanaabız); üstümüzde: 354 (üstübüzdö); babamız: 454 (bababız).

2.ç.k. +ñIz/+ñUz: oyuñuzdan: 181 (oyuuzdan); özüñüzdi: 438 (özüñüzdü); töbeñizden: 370 (toboñuzdan).

3.ç.k. – Ek-Fiil

Günümüz Kırgızcasında ek-fiil e- olarak kullanılmaktadır. Metnimizde bu fiilin i- olarak kullanıldığı görülmektedir.

bar idi: Var idi-125 (bar ele); köp idi: Çok idi-128 (köp ele); yok idi: Yok idi-130 (cok ele);

karıkmaz idik: Korkmaz idik-260 (korkpos elek); bar ikenin: Var olduğunu-279 (bar ekenin); söz imes: Söz değil-294 (söz emes); iş imes: İş değil-375 (iş emes).

Sıfat Fiil Ekileri:

-gAn: karganlar: Yaşlananlar, yaşlılar-10 (kargandar); barganlar: Gidenler-12 (bargandar); salganlar: Salanlar-14 (salgandar); bolganun: Olduğunu-16 (bolgonun); kalkıldagan asman: Kımıldayan gök-23 (kalkıdagan); baylagan cibi: Bağlandığı ip-42 (baylagan); uktagan ballar: Uyuyan çocuklar-58 (uktagan); yaratgan Allah: Yaratan Allah-75 (caratkan Alla); kulangan coruk: Kurnaz, hileli yapılan iş-89 (kuulangan coruk); kılgan günahsun: Yaptığı günahını-93 (kılgan künösün); ukgan bu sözüm: Duyduğum bu söz-95 (ukkan bul sözüm); bolgan soñ: Olduktan sonra-100 (bolgon soñ); bilmegen: Bilmeyen-104 (bilbegen); bilgenim: Bildiğim-115 (bilgenim);

bilgen adamlar: Bilen adamlar-116/126/228 (bilgen adamdar); körgenin: Gördüğünü-117 (körgönün); ölgenün: Öldüğünü-119 (ölgönün); basgandın: Basanın-120 (baskandın), kömgenün:

Gömdüğünü-121 (kömgönün); bilgen adam: Bilen adam-121 (bilgen adam); bilmegenler:

Bilmeyenler-128 (bilbegender); kelgen soñ: Geldikten sonra-134 (kelgen soñ); yürgenin:

Yürüdüğünü-186 (cürgönün); kılganın: Yaptığını-190 (kılganın); bolganın: Olduğunu-195 (bolgonun); öñdengen kızıgı: Benzeyen eğlencesi-211 (öñdöngön kızıgı); öñdengen sonundar:

Benzeyen felaketler-222 (öñdöngön sonundan); ölgenin: Öldüğünü-227 (ölgönün); körgenün:

Gördüğünü-229 (körgönün); kirgenin: Girdiğini-231 (kirgenin); bolgan iş: Olan iş-259 (bolgon iş);

kögergen: Göğeren-354 (kögörgön); süyüngen: Sevinen-356 (süyüngön); göçkücürgen ne coruk:

Göçük yürümesi nasıl iştir-380 (cürgön coruk).

-kAn: yaratkandan: Yaratandan-256 (caratkandın); körmekenke: Görmeyene-261 (körbögöngö); aytkanına: Söylediğine-289 (aytkanına); citken bendeler: Ulaşan kullar-312 (cetken bendeler); bükten agaçlar: Yetişen ağaçlar-383 (bütkön cıgaçtar); ketken: Giden-455 (ketken);

yaratkandın: yaratanın, Allah‟ın-346 (caratkandın); yatkan adamlar: Yatan adamlar-151 (catkan adamdar);

-mAz: kelmez iş: Gelmez iş-25/122 (kelbes iş);

akıl citbes işler: Aklın Yetmediği işler-349 (akıl cetpes işter).

Olumsuzluk Eki:

Günümüz Kırgızcasında Fiilden Fiil yapan olumsuzluk eki ünlülerden ve ötümlü

ünsüzlerden sonra -bA-/-bO-; ötümsüz ünsüzlerden sonra ise -pA-/-pO- şeklindedir.

-mA: bilmegen: Bilmeyen-104 (bilbegen); bilmese: Bilmese-126 (bilbese); bilmegenler:

Bilmeyenler-128 (bilbegender): barmadı: Gitmedi-137 (bardı); korkutmaçı: Korkutma-162 (korkutpaçı); ınanmasañ: İnanmasan-232 (ınanbasañ); kalmadı: Kalmadı-245 (kalbadı);

körmekenke: Görmeyene-261 (körbögöngö); çıkmadım: Çıkmadım-433 (çıkpadım).

-bA: kobadı: Koymadı-64 (koybodu); korkbasın: Korkmasın-67 (korkposun); çoçutbadı:

Korkutmadı-169 (çoçutpadı); tüşürbe: Düşürme-181 (tüşürbö); ınanbasañ: İnanmasan-290/406 (ınanbasañ).

-bi: kitbiñiz: Gitmeyiniz-369 (ketpeñiz).

-mAy: kılmay: Yapmadan-86 (kılbay); bolmay: Olmadan-175 (bolup); bolmaydı: Olmaz- 281/300 (bolbodu)

-bAy: oylabay: Düşünmeden-54 (oyloboy); ıylabay: Ağlamadan-59 (ıylabay); çoçubay:

Korkmadan-64 (çoçubay); karabay: Bakmadan-156 (karabay); tesnebey: Hatırlamadan-157 (estebey); çıdabay: Dayanamayıp-159 (çıdabay); kaltırbay: Kaldırmadan-166 (kaltırbay); toktabay:

Durmadan-204 (toktoboy); barbay: Gitmeden-291 (barbay); bilbey: Bilmeden-344 (bilbey);

citkizbey: Yetiştirmeden-361 (cetkizbey); arzıbay: Değmeden-415 (arzıbay); körbey: Görmeden- 456 (körböy).

-mAz:bolmaz: Olmaz-73 (bolbos); karıkmaz idik: Yaşlanmaz idik-260 (korkpos elek);

çıdamaz: Dayanamaz, tahammül edemez-261 (çıdabas).

-mAs:söz imes: Söz değil-375 (söz emes); citalmas: Ulaşamaz-381 (cetalbas); bılkıdamas:

Titremez-411 (bılkıdabas); iş imes: İş değil-375 (iş emes).

Şart Eki:

Günümüz Kırgızcasında -sA/-sO olarak kullanılmaktadır. İncelediğimiz metinde ise sadece -sA‟li örnekler yer almaktadır.

berse: Verse-223 (berse); bersek: Versek-3 (bersek); bersem: Versem-210 (bersem);

bilmese: Bilmese-126 (bilbese); bolsa: Olsa-169/214/431 (bolso); buzulsa: Bozulsa-372 (buzulsa);

çıdasañ: Dayansan, tahammül etsen-291 (çıdasañ); ınanbasañ: İnanmasan-232/290 (ınanbasañ);

karasa: Baksa-43 (karasa); karasañ: Baksan-389 (karasañ); kılsa: Yapsa-333 (kılsa); kılsak:

Yapsak-101 (kılsak); kılsañ: Yapsan-106 (kılsañ); kızılsa: Azalsa-374 (kısılsa); körseñ: Görsen-283 (körsök), oylasañız: Düşünseniz-235/369 (oylosoñuz); silkinse: Sallansa-343 (silkinse); surasañ:

Sorsan-287 (surasañ); surasak: sorsak-228 (surasak); tiyse: Değse-216 (tiyse); tursa: Dursa-276 (tursa); tutulsa: Tutulsa-376 (tutulsa); yatsa: Yatsa-156 (yatsa).

Emir Ekleri:

1.t.k. -AyIn/-OyUn; -yIn/-yUn: aytayın: Söyleyeyim-179 (aytayın); kılayın: Yapayım-404 (kılayın); tabayın: Bulayım-406 (tabayın); bütkereyin: Bitireyim-435 (bütköröyün).

2.t.k. -ø; -gIn/-gUn, -kIn/-kUn; nez. -ñIz, -ñUz: kara: Bak-9 (kara); kıl: Yap-102 (kıl);

tüşürbe: Düşürme-181 (tüşürbö); kör: Gör-232/274/318/320/342/346/392 (kör); sakla: Koru-396 (sakta); koy: Koy-456 (koy); oñdagun: Düzene koy-20 (oñdogun); saklagın: Koru-26 (sakta);

dibegin: Deme, söyleme-233 (debegin); karagın: Bak-367 (karagın).

3.t.k. -sIn/-sUn: saklasın: Korusun-33 (saktasın); korkbasın: Korkmasın-67 (korkposun);

kurusun: Yok olsun-47/133 (kurusun); bolsun: Olsun-269 (bolsun); bersün: Versin-306 (bersin);

1.ç.k. -AlIk/-OlUk, -AlI/-OlU, -ylI/-ylU: süylemeyli: Söylemeyelim-339 (süylöböylü);

bolalık: Olalım-382 (bololuk); kılalık: Yapalım-386 (kılalık).

2.ç.k. –gIlA/-gUlA, -kIlA, -kula, -külö nez. -ñIzdar, -ñuzdar, -ñüzdör: kıluñlar:

Yapınız-221 (kılıñar); baykaytın: Sağlama alın-438 (baykaytın).

3. -ş-sIn, -ş-sUn : - Geçmiş Zaman:

1. -DI/-DU

1.t.k. -m: çıgardım: Çıkardım-3 (çıgardım); süyledim: Söyledim-17/292/444 (süylödüm);

ötdüm: Geçtim-428 (öttüm); süylidim: Söyledim-432 (süylödüm); çıkmadım: Çıkmadım-433 (çıkpadım);

2.t.k. -ñ: keldiñ: Geldin-11 (keldiñ); çıgardıñ: Çıkardın-446 (çıgardıñ).

3.t.k. Ø: köbeydi: Çoğaldı, arttı-13/89 (köböydü); türlendi: Çeşitlendi-21 (türlöndü);

tirbildi: Sallandı-22 (termeldi); öñdindi: benzedi-24 (öñdöndü); boldu: Oldu-25/41/127/122/250 (boldu); çıktı: Çıktı-40 (çıktı); kitdi: Gitti-55 (ketti); ketdi: Gitti-84 (ketti); kıdırdı: Dolaştı-85 (kıdırdı); cidi: Yedi-87 (cedi); berdi: Verdi-117 (berdi); keldi: Geldi-132 (keldi); barmadı:

Gitmedi-137 (bardı); köründi: Göründü-1 (köründü); tuladı: Yuvarlandı-163 (kuladı); yarıldı:

Yarıldı-164 (carıldı); basdı: Bastı-165/191 (bastı); çoçutbadı: Korkutmadı-169 (çoçutpadı);

sakladı: Sakladı, korudu-172 (saktadı); talkalandı: Parçalandı-193/220 (talkalandı); citirdi:

Kayboldu-199 (citirdi); bütürdi: Bitirdi-201 (bütürdü); kaldı: Kaldı-219 (kaldı); solkuldadı:

Sallandı-224 (solkuldadı); birdi: Verdi-229 (berdi); kalmadı: Kalmadı-245 (kalbadı); çaykaldı:

Sallandı-248 (çaykaldı); kıyradı: Yıkıldı-254 (kıyradı); kalkıldadı: Dalgalandı-273 (kalkıldadı);

yarattı: Yarattı-284 (carattı); buzuldı: Bozuldu, yıkıldı-309/397 (buzuldu); kutuldı: Kurtuldu-311 (kutuldu); tutuldı: Tutuldu-313 (tutuldu); boldı: Oldu-377/413/434/458 (boldu); çoçudı: Korktu- 393 (çoçudu); tuyladı: Zıpladı, sıçradı-247/412 (tuyladı); kalkıldadı: Kımıldadı-430 (kalkıldadı);

1.ç.k. -k: turduk: Durduk-32/141/145 (turduk); oyladık: Düşündük-180 (oyloduk);

2.ç.k. -ñAr/-ñOr: - 3.ç.k. -ş-: -

2. –GAn/-GOn:

körgen: Gördü-70 (körgön); tirbilgen: Sallandı-74 (termelgen); kılgan: Vermiş, yapmış-76 (kılgan); bolgan: Oldu-109 (bolgon); köçkön: Göçmüştü-129 (köçkön); çıkgan igen: Çıkan imiş- 159 (çıkkan eken); yaratkan: Yarattı-326 (yaratkan); karatkan: Attı, baktırdı-328 (karatkan);

tükengen: Tükenmiş-360 (tügöngön).

Şimdiki Zaman:

Basit Şimdiki Zaman: -A, -Ove -y ekleriyle yapılır. Çekimde zamir kökenli kişi ekleri kullanılır. Olumsuzu -BA / -BO ile yapılır.

turat: Duruyor-168 (turat); biret: Verir-197 (beret); turamız: Dururuz, kalırız-304 (turabız);

tütesiñ: Yetersin-445 (tütösüñ);aytamın: Söyleyeyim-115 (aytayın); bilisiz: Bilirsin, biliyorsun-279 (bilesiz); çavatam: Kullanacağım-295 (caratam).

Birleşik Şimdiki Zaman: Fiil kök veya gövdesine -p veya -A zarf fiil eki getirilip -A, -O, - y şimdiki zaman ekini ve uygun kişi ekini almış cat-, cür-, otur-, tur- yardımcı fiillerinden birinin eklenmesiyle yapılır.

baratam: Gidiyorum-293 (baratam); cürüp citesiñ: Yürürsün, gidersin-447 (cürüp cetesiñ).

Geniş Zaman:

tirgiler: Yargılanır-12 (tergeler); biler: Bilir-90 (biler); tirbilir: Sallanır-97 (termeler);

berer: Verir-103 (berer); kiter: Gider-144 (keter); turar: Durur-263/266/355/427 (turar); kile

catarmız: Geliyoruz-442 (kele catabız); buzulup kiter: Yıkılır-144 (buzulup keter); kilüp turar:

Gelir-240 (kelip turat); saklap turar: Hep korur-263 (saktap turar); çıkarup turar: Çıkarır-266 (çıgarıp turar); aytup berir: Söyler-286 (aytıp berer); bilbey kalur: Bilemez-344 (bilbey kalar);

citalmas: Yetemez-381 (cetalbas); bılkıdamas: Titremez-411 (bılkıdabas).

Tasvir Fiilleri:

al-: citalmas: Yetemez-381 (cetalbas).

ber-: ayta bersek: Söylesek-2 (ayta bersek); aytup berdi: Söyledi-117 (aytıp berdi); ayta berse: Söylese-223 (ayta berse); aytup birdi: Söyledi-229 (aytıp berdi); aytup berir: Söyler-286 (aytıp berer).

ber-: ayta bersem: Söylesem-210 (ayta bersem).

bol-: citüp bolmaydı: Yetmedi-300 (cetip bolbodu).

cat-: kile catarmız: Geliyoruz, geliriz-442 (kele catabız); baratam: Gidiyorum-293 (baratam).

cet-: cürüp citesiñ: Yürürsün, gidersin-447 (cürüp cetesiñ).

kal-: bilbey kalur: Bilemez-344 (bilbey kalar).

ket-: caltaylap ketdi: Şaşırdı-86 (caltaylap ketti); buzulup kiter: Yıkılır-144 (buzulup keter).

koy-: çoçubay koybadı: Korkmadan edemedi-64 (çoçubay koybodu); barbay koyçı:

Gitmesene-291 (barbay koyçu); oñdap koy: Düzelt-456 (oñdop koy).

kör-: oylap körçü: Düşünsene-209 (oylop körçü); cüre gör: Yürü, yaşa-320 (cürö kör);

bere kör: Ver-400 (bere kör).

tur-: çoçup turduk: Korktuk-32/145 (çoçup turduk); karap turçı: Sürekli bak-99 (karap turçu); sınap turçu: Deneyen-108 (sınap turçu); karap turduk: Bakakaldık-141 (karap turduk);

baykap turçı: Görürlerdi-189 (baykap turçu); kilüp turar: Gelir-240 (kelip turat); saklap turar: Hep korur-263 (saktap turar); çıkarup turar: Çıkarır-266 (çıgarıp turar); yetüp tursa: Yetse-276 (cetip tursa).

Bu eserde geçen bütün kelimelerin sıklığı aşağıda alfabetik sıraya göre verilmiştir. Bir kelimenin birden fazla değişik kullanımı varsa bir arada verilmiş ve sonuna parantez içinde toplam sayı yazılmıştır. Kelimeler birbirinde noktalı virgülle ayrılmıştır.

abaylaçı: 1; abdan: 1; acaldu: 1; adam: 19 / adem: 3 (22); acal: 4; adat: 3 /

adet: 2 (5);

agaç: 1 / yıgaç: 2 (3); agayın: 1; ah: 1; ahiret: 1; ak: 1; akıl: 6 /

akıl: 7 (13); ala: 1; alamat: 1 / alamet: 1 /

alamet: 2 (4); ala-: 1; alguçı: 1; alkın-: 1; alkikinçe: 1; Allah: 4 / Alla: 1 (5); almatı: 1;

altı: 1; amanat: 2; amel: 1; anciyan: 1; andan: 1 / anan: 2 (3); andican: 1; anık: 1; antı: 1; ara: 1;

arkı: 1; arsılda-: 1; arşı: 1; artık: 1; art: 1; arzıbay: 1; as: 1; asman: 10; at: 4; Ay: 3; ay: 2; ayak: 2;

aybat: 1; ayt-: 12; azav: 1; baba: 1; bala: 5; bar: 19; barabar: 1; barça: 3; bar-: 9; bas-: 5; başka: 5;

başla-: 1 / basla-: 1 (2); baygan: 1; bayka-: 4; bayla-: 1; Baysarun: 1/ Baysavrundı: 1 (2); bende: 17;

ber-: 13 / bir-: 3 (16); beş: 1; betgey: 1; bet: 1; beyan: 1; bılkıda-: 1; bırkıra-: 1; bırmıra-: 1; bışkır-:

1; biçare: 1; bil-: 14; bir: 19; bireke: 1; bile: 2/birle: 1 (3); bismilla: 1; biz: 4; bol-: 34; Bolat: 1;

bolcal: 3 / bolcol: 1 (4); borum: 2; boz: 1; bölek: 1; böl-: 1; bul: 3 / bu: 9 (12); buyruk: 4; buytup: 1;

buz-: 9; bülündir-: 1; büt-: 4; calpı: 1; caltayla-: 1; camal-: 1; camgır: 1; can: 12; candır-: 1; cañı: 1;

cañıl-: 1; canıvar: 2; car: 1; carkıra-: 1; cat-: 1 / yat-: 3 (4); cav: 1; cay: 1; cay-: 1; cecüc: 1; cennet:

1; cer:1 / yir: 3 / yer: 43 (47); cık-: 1 / yık-: 2 (3); cıl: 1; cılangaç: 2; ci-: 1; cib: 1; cile: 1; cit-: 9 / yet-: 1 (10); citalmas: 1; col: 1 / yol: 4 (5); coruk: 4 / yoruk: 3 (7); cölin-: 1; cön: 1; cumurtka: 1;

cumuş: 1; curt: 8; cür-: 4 / yür-: 1 (5); cüye: 1; cüz: 1 / yüz: 1 (2); çaç-: 1; çak: 1; çala: 1; çalmak: 1;

çama: 1; çavat-: 1; çaybal-: 2; çaykal-: 1; çıda-: 4; çık-: 17; çındık: 1; çırak: 1; çirikçi: 1; çoçı-: 2 / çoçu-: 6 (8); çoñ: 6; çurkura-: 1; çüçkür-: 1; Çüy: 2; da: 4; dagı: 3; dala: 2; dalay: 6 / talay: 2 (8);

derece: 1; davus: 1; de-: 1 / di-: 10 (11); deccal: 1; dem: 1; din: 2; div: 1; duzah: 1; düñkire-: 1;

dünya: 3; dürildi-: 1 / dürlimek: 1; es: 2; evvel: 2; farmanı: 1; ferişte: 1; fi

l: 1; fitne: 1; günah: 1 / künah: 1 (2); ganday: 1 / kanday: 2 (3); gazal: 1; gemin: 2; göçkü: 1; gör-: 2 / kör-: 25 (27); hâce: 1;

hadis: 1; hakk: 1; halal: 1; hal: 1; halk: 1; hatun: 1; hava: 1; havaz: 1; havz: 1; hayran: 2; hayvat: 3;

hazır: 1; halal: 1 / helal: 1 (2); huda: 1 / huday: 17 (18); her: 7; hükm: 2; ınan-: 4; ırga-: 1; ısık: 2;

ıyla-: 1; i-: 6; iblis: 1; iç: 1; içki: 1; ige: 1; igin: 1; iki: 1; ilgerki: 1; il: 8; iman: 4; inav: 1; insab: 1 / insaf: 1 / insap: 1 (3); ip: 1; ir: 1; irk: 1; is: 1; islâm: 1; israf: 1; iş: 19; it: 2; kaçan: 1; kâfir: 1;

kagıla-: 1; kak-: 1; 2; kal-: 12; kalam: 1; kalbır: 1; kalkılda-: 5; kana: 1; kanatlu: 1; kança: 7;

kañtarıl-: 1; kantemiz: 1; kantup: 1; kapçıgay: 1; kara: 13; kara-: 9; karañgı: 1; karçılda-: 1; kargan:

1; karık-: 1; karşılık: 1; Kaşkar: 3; kavga: 1; kay: 8; kaygı: 1; kazan: 1; kel-: 4 / kil-: 6 (10); Kemin:

2; kep: 3; ket-: 2 / kit-:9 (11); kevser: 1; kıdır-: 1; kıl-:18; kılıç: 2; kımılda-: 1; Kırgız: 1; kışlak: 1;

kıyın: 4; kıyra-ı: 1; kızıg: 1; kızıl-: 1; kim: 4; kiñ: 2; kir: 2; kir-: 2; kişi: 1; kişin-: 1; kitab: 3 / kitap:

1 (4); koçkar: 2; kol: 1;kork-: 6; kora: 1; kork-: 3; korkunç: 3; koşkur-: 1; koşnura-: 1; koy: 2; koy-:

3; koyçı: 1; köbey-: 2; köger-: 1; köç-: 3; kök: 2; köl: 2; kölge: 1; köm-: 1; köp: 9; kör: 25; köz: 3;

kudret: 7 / kudrit: 1 / kuduret: 1 (9); kulak: 1; kula-: 4; Kumgan: 1; kup: 1; kura-: 2; kuru-: 4;

kuşlar: 1; kutul-ı: 2; kuvvet: 1; kuyruklı: 1; kün: 7; künah-: 1; küñgöy-: 1; kürsi: 1; küşti: 2; layık:

1; luh: 1; mahluk: 3; mal: 1; matav: 1; mazmun: 1; men: 1; menen: 3 / minen: 1 (4); mınçalık: 1;

mına: 2 / muna: 1 (3); min: 1 / miñ: 3 (4); mınday:1 / munday: 3 (4); miltire-: 1; molla: 4; mu: 8;

muhammed: 1; munav: 1; murun: 1; müsülman: 1; nar: 1; narkı: 1; nasib: 2 / nasip: 1 (3); nav: 2;

ne: 2; nemene: 1 / nimine: 1 (2); niçe: 1; nite: 1; nur: 2; nurab: 1; oñ: 3; oñda-: 3; ordı: 1 / ordu: 1 (2); oro: 1; oy: 2; ögür-: 1; oyla-: 12; öl-: 7; ölken: 1 /ölgen: 1 (2);

ömür: 1; öñ: 1; öñden-: 3 / öñdin-: 1 (4); ördek: 1; örü: 1; öt-: 2; öz: 8; peri: 1; peşbikeski: 1; peşik: Beşik-2 (beşik);

peygamber: 1; rahmat: 1; ravşan: 1; razı: 1; rızkı: 1; sabır: 1; sadaga: 1; sakaldu: 1; sakla-: 6; sal-:

3; sana: 3; savdanı: 1; sekiz: 2 / sigiz: 1 (3); selamet: 1; sınap: 1; silk-: 9; simiz: 1; siz: 1; solkılda-:

3; soñ: 3; sonın: 1 / sonun: 4 (5); söz: 16; su: 2; sura-: 4; sütke: 1; süyle-: 4 / süyli-: 1 (5);

süyüngen: 1; şam: 1; şartı: 1; şeytan: 1; şiberden: 1; şirin: 1; şonnan: 1; şura: 3; şum: 2; şumlık: 1 / şumluk: 1 (2); şunday: 1; şügürlik: 1; ta: 3; takdir: 1; talay: 2; talgınup: 1; talkalan-: 2; talsılda-: 1;

tam: 9; tañ: 1; tanapsız: 1; tap-: 1; taratkan: 1; tart-: 2; tas:1 / taş: 9 (10); tav: 7; taymak: 2; temir: 1;

teñri: 2; tesnebey: 1; terbelüp: 1 / tirbil-: 3 (4); tevbe:1 / töbe: 1 (2); tevekkül: 3; tevfik: 1;

tigeydegi: 1; tirevsin: 1; tirgiler: 1; tiyse: 1; toktabay: 1; tolmagı: 1; tonık: 1; tögüldü: 1; tögünbü:

1; töldimek: 1; törekildi: 1; töşekdegi: 2; töye: 1; tugralı: 1 / turalı: 1 (2); tuladı: 1; tur-: 21; turna: 1;

tut-: 3; tutaş: 1; tuurda: 1; tuyla-: 5; tuyukı: 1; tükengen: 1; tün: 1; tüñildi:1; tüp: 2; tür: 4; tüş-: 3;

tütesin: 2; tüzep: 1; tüzge: 1; uçına: 1; ukgan: 1; uktagan: 1; ulup: 2; ulusum: 1; uñşup: 2; uşbu: 2;

uşunday: 1 / uşınday: 1 (2); uşu: 4; uykan-: 1; uyku: 2; uy: 1; uzak: 1; üç: 1; ülkenligin: 1;

ümitkârmız: 1; ürküp: 1; ürüp: 1; üstümüzde: 2; üyezi: 1; üyler: 2; üzülüp: 1; vak: 1; yak: 3; yahşı:

3; yalbarup: 1; yalgan: 1; yalgız: 1; yaman: 2; yar: 1; yaranlar: 5; yarat-: 5; yarık: 1; yarıldı: 1;

yarlıgan: 1; yaş: 2; yaşa-: 1; yat-: 3; yerdigenim: 1; yıl: 2; yıldız / yuldız: 3; yılga: 1; yok: 6; yolku:

1; yoluk-: 1; yu: 1; yulgı: 1; yükürdü: 1; yürek: 1; yürgenin: 1; yüz: 1; zalalı: 1; zaman: 8; zar: 2;

zelzele: 7; zırıldıp: 1; zırkırap: 1; zıynat:1.

Üzerinde çalıştığımız bu eserin günümüz Kırgızcasından farklılığının daha iyi anlaşılması için aşağıda hem ilk baskısı hem günümüz Kırgızcasındaki hali hem de Türkiye Türkçesine aktarılışı verilmiştir.

1911 Kazan Baskısı Günümüz Kırgız Türkçesiyle Kullanımı Türkiye Türkçesine Aktarılmış Hali Kıssa-ı Zelzele

Evvel sözüm bismilla Ayta bersek söz munda Kep çıgardım cañıdan Kilgin ördek boz turna 5 Kitaplarda bir bolcal Korkunç bolar yüz yılda

Zilzala

Abalı sözüm bismilla Ayta bersek söz mında, Kep çıgardım cañıdan Kelgin ördök, biz turna 5 Kitepterde bir bolcol, Korkunuç bolor cüz cılda.

ZELZELE İlk sözüm bismillah Söylesek söz burada, Söz çıkardım yeniden Göçmen ördek biz turna.

5 Kitaplarda bir tahmin, Tehlike olur yüz yılda.

Nur Muhammed peygamber Ümitkârmız köp canlar Oylap kara artıñdı 10 Ak sakaldu karganlar Körüp keldiñ talaydı Uzak yaşap barganlar Sonun işler köbeydi Sözge kulak salganlar 15 İlgerkiler bir borum Öz irkinçe bolganun Zar zamanga süyledim Her borumu bolcalun Allah Ta‟âlâ her işdi 20 Özüñ tüzep oñdagun Bu zamana türlendi Yir silkinip tirbildi Kalkıldagan asman yer Buzulup kiter öñdendi 25 Sanaga kilmez iş boldu Saklagın huday bendeñdi Tav buzulup taş kulap Yer carılup car nurab İt bütkendip barısı 30 Ulup uñşup çurkurap Can alguçı kilerdey Çoçup turduk zırkırap Huday özü saklasun Asman yerler buzulup 35 Kiterbi dip bırmırap Matavda töye bışkırup At kişinip koşnurap Taş koralar kaldırap İçki koydun barısı 40 Ürküp çıktı çüçkürüp Cilede uylar ögürüp Baylagan cibi üzülüp Hüküm küşti hudaydan Ötgere kıyın iş boldu 45 Ölümdü iske tüşürüp Allahnıñ işi uşınday Amanat bende kurusun

cAkıl çıkmaz karasa Kudritdin cumuşun 50 Yer dünyanı tuylatup Kördüñbe munday kılışın Davus tartıp dürildip Canıñ çoçup zırıldıp Ölümden başka oylabay 55 ^cAkılın kitdi birindip Ah hudaylap yalbarup Alda ganday bolar dip Uktagan ballar uygandı Iylabay özi surandı 60 Alda kanday coruk dip İpi çıġup yaş ballar Bular dagı oylandı Can canıbar mahluk Bir çoçubay kobadı 65 Tuurda kuşlar talgınup At koşkurup alkınıp Adam kantup korkbasın

cAklı başda bar turup Mına munday öñdengen 70 Mınday yoruk kim körgen Bilgenge aytkan bu sözüm Fitne yoruk bendeden

cAdetde bolmaz mınçalık Yer kımıldap tirbilgen 75 Yaratgan Allah kudret Bendege kılgan hayvatı Ay tutulup yar taymak Kün kitilüp nur taymak Kuyruklı yı ldız köp çıgup 80 Asmandagı ay, kündi Beti cavın kir çalmak Adamzatnıñ şumunan Antı, şartı, va„de Barı ketdi caltaylap

Nur Mukambet paygambar, Ümütkerbiz köp candar, Oylop kara artıñdı 10 Aksakalduu kargandar.

Körüp keldiñ dalaydı, Uzak caşap bargandar.

Sonun işter köböydü, Sözgö kulak salgandar.

15 İlgerkiler bir borum, Öz erkinçe bolgonun, Zar zamanga süylödüm, Ar borumu bolcolun.

Alla taala ar işti, 20 Özüñ tüzöp oñdogun.

Bu zamana türlöndü, Cer silkinip termeldi.

Kalkıldagan asman cer, Buzulup keter öñdöndü 25 Sanaaga kelbes iş boldu, Sakta kuday bendeñdi.

Too buzulup, taş kulap, Cer carılıp, car nurap, İt bütköndün baarısı, 30 Ulup-uñşup çurkurap.

Can alguuçu kelerdey, Çoçup turduk zırkırap.

Kuday özü saktasın, Asman, cerler buzulup, 35 Ketebi dep bırkırap.

Matoodo töö bışkırıp, At kişenep koşkurup.

Taş koroolor kaldırap, Eçki, koydun baarısı, 40 Ürküp çıktı çüçkürüp.

Celede uylar öñgüröp, Baylagan cibi üzülüp, Ökümü küçtüü kudaydın Ötkörö kıyın iş boldu, 45 Ölümdü eske tüşürüp.

Aldanın işi uşunday, Amanat bende kurusun, Akıl cetpes karasa, Kudurettin cumuşun.

50 Cer düynönü tuylatıp, Kördüñbü mınday kılışın.

Dobuş tartıp dürüldöp, Canıñ çıgıp zirildep, Ölümdön başka oyloboy, 55 Akılıñ ketti birindep.

A... kudaylap calbarıp, Alda kanday bolor dep, Uktagan baldar oygondu, Iylabay özü soorondu, 60 Alda kanday coruk dep, Esi çıgıp caş baldar, Bular dagı oylondu.

Can-canıbar makuluk, Bir çoçubay koybodu.

65 Tuurda kuştun talpınıp, At koşkurup alkanıp, Adam kantip korkposun, Akılı başta bar turup.

Mına mınday öñdöngön, 70 Mınday coruk kim körgön.

Bilgenge aytkan bul sözüm, Bitine coruk bendeden, Adette bolbos mınçalık.

Cer kıymıldap termelgen, 75 Caratkan alla kuduret, Bendege kılgan aybatı, Ay tutulup carıtmak Kün ketilip nur taymak.

Kuyruktuu cıldız köp çıgıp, 80 Asmandagı ay, kündü, Betin caap kir çalmak.

Adam zattın şumunan, Antı, şerti ubada Baarı ketti caltaylap.

Nur Muhammed Peygamber, Ümitliyiz bütün canlılar, Düşünüp bak arkana, 10 Ak sakallı yaşlılar.

Görüp geldin çok yeri, Uzak (uzun) yaşayanlar.

İyi işler çoğaldı, Söze kulak verenler.

15 Öncekiler bir şekil, Kendi iradesince olduğunu, Eziyet Zamanı'na söyledim, Her şekli ölçüsünü.

Allahu Taala her işi, 20 Sen düzeltip yoluna koy.

Bu zamanlar değişti, Yer titreyip sallandı.

Kımıldayan gök yer, Yıkılacak gibi oldu 25 Akla gelmez iş oldu, Koru Allah kulunu.

Dağ yıkılıp taş yuvarlanıp, Yer yarılıp yar yıkılıp, Köpeklerin hepsi, 30 Yüksek ses çıkardı uluyarak.

Can alıcı gelir gibi, Korkup hızlı koştu.

Allah onu korusun, Gök, yerler yıkılıp, 35 Gider mi deyip titredi.

İpinde deve aksırıp, At kişneyip tıksırdı.

Taş ağıllar gürleyip, Keçi, koyunun hepsi, 40 Ürküp çıktı aksırıp.

Bağlı inekler böğürüp, Bağlandıkları ipi koptu, Hükmü güçlü Allah Aşırı zor iş oldu, 45 Ölümü akla düşürdü.

Allah'ın işi bunun gibi, Emanet kul yok olsun, Akıl yetmez baksa, Kudretin işine.

50 Yer yüzünü yerinden oynatıp, Gördün mü böyle davranışını.

Seslenerek titreyip, Canın çıkıp titreyip, Ölümden başka düşünmeden, 55 Aklın gitti bir bir dağılıp.

A... dua edip yalvarıp, Allah'ım nasıl olur deyip, Uyuyan çocuklar uyandı, Ağlamadan kendisi avundu, 60 Allah nasıl istemişse deyip, Aklı çıkıp genç çocuklar, Bunlar da düşündü.

Bütün canlı mahluklar, Korkmadan edemedi.

65 Tünekte kuşun çırpınıp, At tıksırıp sallanıp, İnsan nasıl korkmasın, Aklı başında varken.

İşte buna benzeyen, 70 Bunun gibi işi kim gördü.

Bilene söylediğim bu söz, Fitne geleneği kuldan, Adette olmaz bu kadar.

Yer kımıldayıp sallandı, 75 Yaratan Allah kudret, Kula vermiş heybeti.

Ay tutulup parlayacaktı Güneş küçülüp ışığı azalacaktı.

Kuyruklu yıldız çok çıkıp, 80 Gökteki Ay'ı Güneş'i, Yüzünü kapatıp çamur vuracaktı.

İnsanın kurnazından, Yemini, şartı vaadi Hepsi şaşırdı.

85 İl kıdırdı hâceler „Amel kılmay mollalar Adam hakkın köp cidi Türli, türli bendeler Kulangan coruk köbeydi 90 Hudayday başka kim biler Ahiretke barganda

Adam bende tirgiler Bendeniñ kılgan günahsun Özü turgan yir körer 95 Hadisden ukgan bu sözüm Adam bende şumunan Kara yer buytup tirbilir Kaysı sözüm aytayın Karap turçı bendeler 100 Can amanat bolgan soñ İnsaf kılsak oñ kiler Karşılık kıl dip kitabda Kay mollalar yol berer İman cayın bilmegen 105 İbiliske kol berer Nasipke kılsañ kana„at İmanıñ bolur selamet Sınap turçu yaranlar Zelzele bolgan „alamet 110 Yer çaybalup tuylamak Tam çıkılup kuramak Dalay adam zar kakup Kaygı tartup kuramak Çüydin başı çoñ Gemin 115 Men aytamın bilgenim Anık bilgen adamlar Aytup berdi körgenin Üç yüzden artık kişi dip Yer tugralı ölgenün 120 Tam yıgılup basgandın Ölügün alup kömgenün Sanaga kelmez iş boldu Zamandın körçi türlerün Bizler bala yaş çakta 125 Yer çaybalmak bar idi Bilgen adam bilmese Bu nemene boldu dip Bilmegenler köp idi Tam çıgılup yer köçkön 130 Munday yoruk yok idi Uşu yulgı zelzele Barabar keldi barısına Adam bende kurusun Başka korkunç kelgen soñ 135 Barıdan şirin can tura Tamam canlar oykanup Barmadı közi uykuga Yıgaç üyler karçıldap Yer düñkirep talsıldap 140 Kagılayın huday dip Karap turduk kalkıldap Bir yagınan it ürüp Ulup uñşup arsıldap Yer buzulup kiter dip 145 Çoçup turduk kalkıldap Uşku yolku zelzele Oylasañız yaranlar Hayvatı kıyın köründi Can canıvar mahluk 150 Bir canınan tüñildi Tamda yatkan adamlar Ala kaçup öz başın Cılangaç çıga yükürdü Abaylaçı yaranlar 155 Uşbu sözüm tögünbü Hatunı yatsa karabay Balaların tesnebey Dalay adam cılangaç Çıkgan igen çıdabay 160 Adam bende kurusun

cAkıl esdi kurutup Korkutmaçı huday ay Tas tuladı tam turgay

85 El kıdırdı kocolor, Amal kılbay moldolor, Adam akın köp cedi, Türlüü türlüü bendeler.

Kuulangan coruk köböydü, 90 Kudaydan başka kim biler.

Akıretke barganda, Adam bende tergeler.

Bendenin kılgan künösün, Özü turgan cer körör.

95 Adisten ukkan bul sözüm, Adam bende şumunan, Kara cer mintip termeler.

Kaysı sözüm aytayın, Karap turçu bendeler.

100 Can amanat bolgon soñ, İnsap kılsak oñ keler.

Karşılık kıl dep kitepte, Kaysı moldo col berer?

Iyman cayın bilbegen, 105 İbiliske kol berer.

Nasipke kılsañ kanaat Iymanıñ bolor salamat.

Sınap turçu carandar, Zilzala bolgon alamat.

110 Cer çaykalıp tuylamak, Tam cıgılıp kulamak.

Dalay adam zar kagıp, Kaygı tartıp kuuramak.

Çüydün başı çoñ Kemin, 115 Men aytayın bilgenim, Anık bilgen adamdar, Aytıp berdi körgönün.

Üç cüzdön artık kişi dep, Ceri nurap ölgönün.

120 Tam cıgılıp baskandın, Ölügün alıp kömgönün.

Sanaaga kelbes iş boldu, Zamandın körçü türlörün.

Bizder bala caş çakta, 125 Cer çaypalmak bar ele, Bilgen adam bilbese, Bul emne boldu dep, Bilbegender köp ele.

Tam cıgılıp cer köçkön, 130 Mınday coruk cok ele.

Uşu cılkı zilzala, Barabar keldi baarına.

Adam bende kurusun, Başka korkunuç kelgen soñ, 135 Baarınan şirin can tura.

Tamam candar oygonup, Bardı közü uykuga.

Cıgaç üylör karçıldap, Cer düñgüröp tarsıldap, 140 Kagılayın kuday dep, Karap turduk kaltıldap.

Bir cagınan it ürüp, Ulup-uñşup arsıldap, Cer buzulup keter dep, 145 Çoçup turduk kalkıldap.

Uşu colku zilzala Oylosoñuz caranlar, Aybatı kıyın köründü.

Can canıbar makuluk, 150 Bir canınan tüñüldü.

Tamda catkan adamdar, Ala kaçıp öz başın, Cılañaç çıga cügürdü.

Abaylaçı cigitter, 155 Uşu sözüm tögünbü?

Katını catsa karabay, Balaların estebey, Dalay adam cılañaç Çıkkan eken çıdabay.

160 Adam bende kurusun, Akıl esti kurutup, Korkutpaçı kuday ay!

Taş kuladı tam turgay.

85 Ülkeyi dolaştı hocalar, Faaliyet yapmadan okumuşlar, Adam hakkını çok yedi, Türlü türlü kullar.

Kurnaz olan iş çoğaldı, 90 Allah'tan başka kim bilir.

Ahirete gidince, İnsanoğlu yargılanır.

Kulun işlediği günahını, Kendisinin durduğu yer görür.

95 Hadisten duyduğum bu söz, İnsanoğlu kurnazından, Kara yer böyle sallanır.

Hangi sözümü söyleyeyim, Sürekli bakan kullar.

100 Can emanet olduktan sonra, İnsaf etsek doğru olur.

Karşılık ver deyip kitapta, Hangi okumuş yol verir?

İman yerini bilmeyen, 105 Şeytana el verir.

Nasibe etsen kanaat, İmanın olur selamet.

Denetleyen dostlar, Zelzele oldu işaret.

110 Yer sallanıp sıçrayacaktı, Ev devrilip yuvarlanacaktı.

Çok insan acı çekip, Dert çekip tükenecekti.

Çüy'ün başı Büyük Kemin, 115 Ben söylerim bildiğimi, Gerçeği bilen adamlar, Söyledi gördüğünü.

Üç yüzden fazla kişi dedi, Yer sebebiyle öldüğünü, 120 Ev devrilip çökenin, Ölüsünü alıp gömdüğünü.

Akla gelmez iş oldu, Zamanın baksana çeşitlerine.

Bizler çocukluk çağında, 125 Yer çalkalanması var idi, Bilen adam bilmese, Bu ne oldu deyip Bilmeyenler çok idi.

Ev devrilip yer göçmüştü, 130 Böylesi görülmemişti.

Bu yılki zelzele, Eşit geldi hepsine.

Adam kul yok olsun, Başa tehlike geldikten sonra, 135 Hepsinden tatlı can imiş.

Bütün canlar uyanıp, Gitti gözü uykuya.

Ağaç evler gıcırdayıp, Yer uğuldayıp ses çıkarıp, 140 Çok sevdiğim Allah deyip, Bakakaldık sallanıp.

Bir tarafından köpek havlayıp, Uluyup ses çıkarıp gümbürdeyip, Yer yıkılıp gider diye, 145 Korktuk sallanıp.

Bu birinci zelzele Düşünseniz dostlar, Heybeti etkileyici göründü.

Bütün canlı mahluklar, 150 Bir canından vaz geçti.

Evde yatan adamlar, Kurtarıp kendi başını, Çıplak çıkarak koştu.

Dikkat edin yiğitler, 155 Bu sözüm yalan mı?

Kadını yatsa bakmadan, Çocuklarını hatırlamadan, Çok adam çıplak, Çıkan imiş katlanmadan.

160 İnsan kul yok olsun, Aklı hafızayı yok edip, Korkutma ey Allah'ım!

Taş yuvarlandı ev dursun.