SAMSUN ĠLĠ COĞRAFYASI

(1)

BĠTKĠ FORMASYONLARI ÇALI FORMASYONLARI: MAKĠLER

SAMSUN ĠLĠ COĞRAFYASI

DR. ÖĞRETİM ÜYESİ MERVE GÖRKEM ZEREN AKBULUT ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ

(2)

Ağaç nedir?



Boyu en az beş metre, gövde çapı on

santimetreden az olmayan, dal, sürgün ve

yaprakların oluşturduğu tepe tacını tek bir gövde ile taşıyan, her yıl çap artımı yaparak kalınlaşan, boy büyümesi yaparak boylanan ve dokularındaki hücrelerin büyük bölümü odunlaşmış olan uzun ömürlü odunsu bitkilerdir.

• MAMIKOĞLU, N. GÜVENÇ. 2011. TÜRKĠYE’NĠN AĞAÇLARI VE ÇALILARI. ĠSTANBUL:

NTV YAYINLARI.

(3)

Çalı nedir?



Toprak seviyesinden itibaren aynı veya yakın kalınlıklarda birçok gövdesi bulunan ve en çok beş metreye kadar boylanabilen odunsu

bitkilere denir.

• MAMIKOĞLU, N. GÜVENÇ. 2011. TÜRKĠYE’NĠN AĞAÇLARI VE ÇALILARI. ĠSTANBUL:

NTV YAYINLARI.

(4)

Sandal Arbutus andrachne Fundagiller

Fotoğraf : N. Güvenç MAMIKOĞLU TÜRKĠYE’NĠN AĞAÇLARI ve ÇALILARI NTV YAYINLARI

Her zaman yeşil, boylu bir çalı, bazen de 5-6 metre boylanabilen kalın dallı küçük bir ağaçtır. Doğu Akdeniz çevresinde doğal olarak yetişmektedir. Türkiye’nin kıyı bölgelerinde, kızılçam ormanlarında, kurak ve kayalık yerlerde çok görülmektedir. Odunu yakacak olarak kullanılmaktadır. Samsun ilinde Kızılırmak ve Yeşilırmak ile bunların kollarına ait vadi tabanlarında, sandal, çalı formasyonunun başlıca elemanları arasında yer almaktadır.

(5)

Sandal Arbutus andrachne Fundagiller

Eğri gövde ve dallar kalınlaştıkça, dikine plakalar halinde kıvrılarak soyulmaktadır. Alttan çıkan taze kabuk önceleri gri, daha sonra kiremit kırmızısı renktedir: her zaman çatlaksızdır (Solda). Kalın, koyu yeşil renkli, eliptik biçimli yapraklarının (7-10 cm boyunda) kenarları düzdür.

(6)

Sandal

Arbutus andrachne

Fundagiller

Fotoğraf : N. Güvenç MAMIKOĞLU TÜRKĠYE’NĠN AĞAÇLARI ve ÇALILARI NTV

YAYINLARI

5-7 mm çapındaki küre biçimli meyveler, salkımlar halindedir.

Önceleri yeşil, olgunlaşınca kızıl kahverengiye dönerler.

Meyvelerin üzeri pürüzlüdür,

acıdır, yenmez.

(7)

Sumak Rhus coriaria Sakızağacıgiller

2-3 metre boylanabilen bir çalıdır. Akdeniz çevresinde, Güneydoğu Anadolu’da, Doğu Karadeniz’de yetişmektedir. Dericilikte kullanılır; ayrıca meyveleri kurutularak kabukları baharat olarak yiyeceklere katılmaktadır.

(8)

Sumak Rhus coriaria Sakızağacıgiller

Günümüzde bazı varyeteleri dekoratif amaçlı olarak da yetiştirilmektedir.

(9)

Sumak Rhus coriaria Sakızağacıgiller

Gri gövde çatlaklıdır. Yaprakçıklar (10 cm boyunda)oval geniş mızrak biçimindedir. Üst yüzü parlak yeşil, seyrek tüylü, kenarları iri dişlidir.

(10)

Sumak Rhus coriaria Sakızağacıgiller

Salkımlar halinde, 3-6 mm boyundaki küremsi meyveler önceleri yeşil, olgunlaşınca kızıl kahverengidir.

Üzerleri tüylüdür; tanenli ekşi bir tadı vardır.

(11)

Tespih çalısı

Styrax officinalis

Tespihçalısıgiller

Fotoğraf : N. Güvenç MAMIKOĞLU TÜRKĠYE’NĠN AĞAÇLARI ve ÇALILARI NTV

YAYINLARI

Çoğunlukla sık dallı ve birden fazla gövdeli bir çalı, bazen de birkaç metre boyunda küçük bir ağaçtır.

Maki formasyonu içinde yer alır;

özellikle Batı ve Güney Anadolu’da ve Doğu Karadeniz’de rastlanmaktadır.

Samsun ilinde tespih çalısına, vadi

tabanlarından 700 metre

yükseltilere kadar rastlamak

mümkündür.

(12)

Tespih çalısı Styrax officinalis Tespihçalısıgiller

2-5 cm boyundaki oval yaprakların üst yüzü gri yeşil, alt yüzü beyaz ve sık tüylerle örtülüdür. Yaprak ucu küttür (Solda). Yuvarlak meyvelerin ucu basık, üzerleri tüylüdür. Tohumlarında Styracit adlı bir madde ile bol miktarda yağ bulunmaktadır. Ġlaç endüstrisinde kullanılmaktadır (Sağda, Ayıfındığı).

(13)

Zakkum Nerium oleander Zakkumgiller

Her zaman yeşil, çoğunlukla 2-3, bazen 5-6 metreye kadar boylanabilen sık dallı çalı veya küçük bir ağaçtır. Maki topluluğu içinde yer alır. Özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde, dere yataklarında düz veya kayalık arazilerde çok yaygındır. Kültüre alınmıştır; park ve bahçelere ve yol kenarlarına dikilmektedir.

Eski çağlardan beri bilinen zehirli bir bitkidir.

(14)

Zakkum Nerium oleander Zakkumgiller

Uzun şerit biçimindeki kalın yapraklar 15 cm boyundadır; uçları sivri, kenarları düz, orta damar belirgindir (Solda). 15 cm boyundaki silindirik kapsül biçimindeki meyveler, çok sayıda tüylü tohum içermektedir (Sağda).

(15)

Keçiboynuzu

Ceratonia siliqua

Baklagiller

Her zaman yeşil,

çoğunlukla çok gövdeli,

boylu bir çalı veya 10

metreye kadar

boylanabilen geniş tepeli

bir ağaçtır. En iyi geliştiği

yer Kıbrıs’tır.

(16)

Keçiboynuzu Ceratonia siliqua Baklagiller

Eliptik yaprakçıklar 5 cm boyundadır; kalın, sert, üst yüzleri bazen maviye kaçan koyu yeşil, parlak, alt yüzleri soluk yeşildir; kenarları hafif ondülelidir (Solda). 10-20 cm uzunluğunda bakla biçimli meyveler önceleri yeşildir; olgunlaştığında morumsu kahverengiye dönüşür, odunsulaşır. Hafif şekerlidir, yenir.

Pekmez elde edilir. Çok sayıda parlak kahverengi, mercimeğe benzer tohum içermektedir. Alerjik hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır (Sağda).

(17)

Karaçalı Paliurus spina Cehrigiller

Fotoğraf: N. Güvenç MAMIKOĞLU TÜRKĠYE’NĠN AĞAÇLARI VE ÇALILARI NTV YAYINLARI

2-3 metre boyunda dikenli bir çalıdır; Türkiye’nin hemen her tarafında, özellikle yok edilen eski orman alanlarında yetişmektedir. Kurak, taşlık yerlerde gruplar halinde bulunmaktadır. Dikenli olduğu için canlı çit yapımında kullanılmaktadır. Meyve ve yapraklarından tıpta çeşitli şekillerde yararlanılmaktadır. Samsun ilinde de aktüel yayılışa sahip bir Akdeniz elemanıdır. Samsun ilinde Ondokuz Mayıs ilçe merkezinin güneyinde yayılış alanına sahiptir.

(18)

Karaçalı Paliurus spina Cehrigiller

Yumurta şeklindeki yapraklar 4 cm boyundadır; kısa saplı ve üç orta damarlıdır. Yaprakların kenarları düz ve ucu sivridir. Yassı kuru meyveler 4 cm çapında bir kanatla tamamen çevrelenmiştir. Kanatlar taze iken sarımtrak yeşil, daha sonra sarı, olgunlaşınca da kızıl kahverengidir. Meyveler tanen (tannik asit), yağ, alkoloid ve glikozit içermektedir. Tanen, dericilik, boyacılıkta, farenjitin ve deri hastalıklarının tedavisinde kullanılan tıp ilaçlarının bileşiminde, şarap ve biranın berraklaştırılmasında kullanılmaktadır.

(19)

Sakız Pistacia lentiscus Sakızağacıgiller

Her zaman yeşil, genellikle 1-3 metre boyunda bir çalı, bazen de 5-6 metre boylanabilen yaygın tepeli bir ağaçtır. Türkiye’de genellikle Akdeniz ve Ege kıyılarında yayılım gösterir.

(20)

Sakız Pistacia lentiscus Sakızağacıgiller

Çoğunlukla eğri gövdesinin gri kahverengi kabuğu pul biçiminde çatlaklıdır. Gövde çizildiğinde katılaşarak akan saydam sakız elde edilir. Sakız, parfümeride kullanılmakta ve tatlılara katılmaktadır. Ege’deki Sakız Adası en bol üretildiği yerdir. Ġzmir Çeşme’de de sakız üretimi yapılmaktadır.

(21)

Sakız Pistacia lentiscus Sakızağacıgiller

Her zaman yeşil yaprakçıkların 4-10 adedi çift bileşik yapraklar oluşturmaktadır. Uzun, sert, kalın yaprakçıklar 3 cm boyunda mızraksı biçimlidir. Keskin kokuludur (Solda). Koyu kırmızı renkteki sivri uçlu küçük meyveler kısa salkımlar halindedir (sağda).

(22)

Laden Cistus salvifolius Ladengiller

Her zaman yeşil, 50-60 cm boylanabilen bodur bir çalıdır. Türkiye’de Akdeniz ikliminin egemen olduğu sahil kesimlerinde yetişmektedir. Samsun ilinde yayılış gösteren Akdeniz elemanları arasındadır.

(23)

Laden Cistus salvifolius Ladengiller

Kısa saplı, tüylü oval yapraklar 2 cm boyundadır. Kenarları hafif dalgalı ve alta doğru bükük durumdadır.

Üst yüzü gri yeşildir; kışları serin yerlerde morumsu gri bir renk almaktadır (Adaçayı yapraklı laden).

(24)

Laden Cistus salvifolius Ladengiller

5-6 mm çapındaki küresel meyve tazeyken pembe ve kırmızı, olgunlukta kahverengidir. Çok sayıda tohum taşımaktadır.

(25)

DR. ÖĞRETİM ÜYESİ MERVE GÖRKEM ZEREN AKBULUT