CONGRESS ON ACCOUNTING AND FINANCE RESEARCH. 6. ULUSLARARASI MUHASEBE VE FiNANS ARASTIRMALARI KONGRESi October Nigde / TURKEY I PAPERS

6

h

INTERNATIONAL CONGRESS ON ACCOUNTING AND FINANCE RESEARCH

6. ULUSLARARASI MUHASEBE VE FiNANS ARASTIRMALARI KONGRESi

23-25 October 2019 - Nigde / TURKEY

BiLOiRiLER I PAPERS

EDiTORLER I ^EDITORS

Prof. Dr. Ahmet Vecdi CAN Prof. Dr. Haluk BENGU Prof. Dr. M. Basaran DZTURK Doc, Dr. Fevzi Serkan DZDEMiR Dr.

Dgr.

Uyesi Nizamettin BA~ARAN

Dr. Metehan KUC;UKER Ars, Gar. ismail HakkiUNAl

N8'GOE

'_'_""',_m,_ =-= __~~O"~'~~_~

8ELEDI1ES'

:K~;';';;;;;~";;'~

•

6

^thInternational CongressOilAccounting and Finance Research (ICAFR'19) 23-25 October 2019

Nigde / TURKEY

Bilim Kurulu / Science Board

PROF. DR. ABDULMECiT NUREDiN (INTERNATIONAL VISION UNIVERSITY) PROF. DR. AGIM MAMUTI (AMERICAN UNIVERSITY IN THE EMIRATES) PROF. DR. AHMET AKSOY (ANKARA HACI BAYRAM VELi DNiVERSiTESi) PROF. DR. AHMET VECDi CAN (SAKARYA DNiVERSiTESi)

PROF. DR. ALAN SANGSTER (THE UNIVERSITY OF SUSSEX) PROF. DR. ALi ALAGOZ (SELe;UK DNiVERSiTESi)

PROF. DR. ALi CEYLAN (iSTANBUL TicARET DNiVERSiTESi)

PROF. DR. ANTONELLA RUSSO (PARTHENOPE UNIVERSITY OF NAPLES) PROF. DR. BANU ESRA ASLANERTiK (DOKUZ EYLUL DNiVERSiTESi)

PROF. DR. BHARAT SARATH (RUTGERS, THE STATE UNIVERSITY OF NEW JERSEY) PROF. DR. BEYHAN MARSAP (GAZi DNiVERSiTESi)

PROF. DR. CEVDET ALPTEKiN KAYALI (iZMiR DEMOKRASi DNiVERSiTESi) PROF. DR. <;AGNURBALSARI (DOKUZ EYLUL DNiVERSiTESi)

PROF. DR. DURMUS ACAR (MEHMET AKiF ERSOY DNiVERSiTESi) PROF. DR. ENGiN DiNe; (KARADENiz TEKNiK DNiVERSiTESi) PROF. DR. ERCAN BAYAZITLI (ANKARA DNiVERSiTESi) PROF. DR. FATiH COSKUN ERTAS (ATATURK DNiVERSiTESi) PROF. DR. FATiH DALKILI<; (DOKUZ EYLUL DNiVERSiTESi)

PROF. DR. FATMA NACiYE CAN MUGAN (iZMiR EKONOMi DNiVERSiTESi) PROF. DR. FiKRET <;ANKAYA (KARADENiZ TEKNiK DNiVERSiTESi) PROF. DR. G. NiLUFER TETiK (AKDENiZ DNiVERSiTESi)

PROF. DR. GANiTE KURT (GAZi DNiVERsiTESi)

PROF. DR. GULER ARAS (YILDIZ TEKNiK DNiVERsiTESi)

PROF. DR. HALUK BENGU (NiGDE OMER HALisDEMiR DNiVERSiTESi) PROF. DR. ASS HASAN SALIU (KOSOVA AAB DNiVERsiTESi)

PROF. DR. HAYRETTiN USUL (iZMiR KATip e;ELEBi DNiVERsiTESi) PROF. DR. HUSEYiN AKAY (BALIKESiR DNiVERSiTESi)

PROF. DR. HUSEYiN AKTAS (CELAL BAYAR DNiVERSiTESi)

PROF. DR. HUSEYiN DALGAR (MEHMET AKiF ERSOY DNiVERiSTESi) PROF. DR. KADiR GURDAL (ANKARA UNivERSiTESi)

PROF. DR. KAMiL BUYUKMiRZA (GAZi ONivERSiTESi)

PROF. DR. KIYMET TUNCA <;ALIYURT (TRAKYA ONivERSiTESi) PROF. DR. LUCIA LIMA RODRIGUES (UNIVERSITY OF MINHO) PROF. DR. ASS LULZIM TAFA (KOSOVA AAB UNivERSiTESi)

PROF. DR. M. BASARAN OZTURK (NiGDE OMER HALisDEMiR DNiVERsiTESi) PROF. DR. MEHMET OZBiRECiKLi (MUSTAFA KEMAL DNiVERsiTESi)

PROF. DR. MEHMET YDCE (ULUDAG UNivERSiTESi)

PROF. DR. METiN KAMiL ERCAN (ANKARA HACI BAYRAM VELi ONivERSiTESi) PROF. DR. METiN SABAN (BARTIN DNiVERsiTESi)

PROF. DR. MIEKE JANS (UNIVERSITEIT HASSELT)

PROF. DR. MUSTAFA MIYNAT (CELAL BAYAR ONivERSiTESi) PROF. DR. NALAN AKDOGAN (BASKENT DNiVERsiTESi)

PROF. DR. NECDET SENSOY (TURKiYE CUMHURiYETi MERKEZ BANKASI) PROF. DR. NURAN COMERT (MARMARA UNivERSiTESi)

PROF. DR. OKTAY GUVEMLi (MUFTAV BASKANI) PROF. DR. ORHAN <;ELiK (ANKARA DNiVERsiTESi)

PROF. DR. OMER iSKENDEROGLU (NiGDE OMER HALisDEMiR DNiVERSiTESi) PROF. DR. OMER LALiK (iSTANBUL TicARET DNiVERSiTESi)

PROF. DR. PITABAS MOHANTY (XAViER SCHOOL OF MANAGEMENT) PROF. DR. RAFET AKTAS (YILDIRIM BEYAZIT DNiVERSiTESi)

PROF. DR. RAiF PARLAKKAYA (NECMETTiN ERBAKAN DNiVERSiTESi) PROF. DR. RECEP PEKDEMiR (iSTANBUL DNiVERSiTESi)

PROF. DR. RESAT KARCIOGLU (ATATURK DNiVERSiTESi) PROF. DR. SAiME ONCE (ANADOLU DNiVERSiTESi)

6

thInternational Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR'I9) 23-25 October 2019

NigdeITURKEY

PROF. DR. SEMRA KARACAER (HACETTEPE ONivERSiTESi) PROF. DR. SERAP YANIK (HACI BAYRAM VELi ONivERSiTESi) PROF. DR. SERDAR OZKAN (izMiR EKONOMi ONivERSiTESi) PROF. DR. SEVAL KARDE~ SELiMOGLU (ANADOLU ONiVERSiTESi) PROF. DR. SEZGiN DEMiR (ADNAN MENDERES ONivERSiTESi)

PROF. DR. SUPRITI MISHRA (INTER. MANAGEMENT INSTITUTE BHUBANESWAR) PROF. DR. SHAIP BYTYQI (KOSOVA AAB ONivERSiTESi)

PROF. DR. ASS SHEMSEDiN VEHAPi (KOSOVA AAB ONivERSiTESi)

PROF. DR. SULEYMAN UYAR (ALANYA ALAADDiN KEYKUBAT ONtVERSiTESi) PROF. DR. SULEYMAN YDK<;U(DOKUZ EYLUL ONivERSiTESi)

PROF. DR. ~AKiR SAKARYA (BALIKESiR ONiVERSiTESi) PROF. DR. TURHAN KORKMAZ (MERSiN ONivERSiTESi) PROF. DR. TURKER SUSMU~ (EGE ONivERSiTESi)

PROF. DR. UMiT GUCENME GEN<;OGLU(ULUDAG ONivERSiTESi) PROF. DR. UMMUHAN ASLAN (BiLECiK ~EYH EDEBALi ONivERSiTESi) PROF. DR. YAKUP SELVi (iSTANBUL ONivERSiTESi)

PROF. DR. YASEMiN KOSE (ZONGULDAK BULENT ECEViT ONiVERSiTESi) PROF. DR. YILDIZ OZERHAN (GAZi ONivERSiTESi)

ASSOC. PROF.

c.

vrorr OZBEK (GAZi ONiVERSiTESi) ASSOC. PROF. EMiNE EBRU AKSOY (GAZi ONiVERSiTESi) ASSOC. PROF. ERKAN OZTURK (KIRKLARELi ONivERSiTESi) ASSOC. PROF. E. SAVA~ BA~<;I (HiT

tr

ONiVERSiTESi)

ASSOC. PROF. FEVzi SERKAN OZDEMiR (iZMiR DEMOKRASi ONivERSiTESi) ASSOC. PROF. GULFEN TUNA (SAKARYA ONivERSiTESi)

ASSOC. PROF. HAKAN TUNAHAN (SAKARYA ONivERSiTESi)

ASSOC. PROF. HiLMi ERDOGAN YAYLA (HASAN KALYONCU UNivERSiTESi) ASSOC. PROF. iBRAHiM AKSU (iNONU ONivERSiTESi)

ASSOC. PROF. iDRiS VARICI (ONDOKUZ MAYIS ONivERSiTESi)

ASSOC. PROF. MARTA MACIAS (UNIVERSIDAD CARLOS III DE MADRID)

ASSOC. PROF. MEHMET PEKKAYA (ZONGULDAK BULENT ECEViT ONivERSiTESi) ASSOC. PROF. MURAT YILDIRIM (KARABUK ONivERSiTESi)

ASSOC. PROF. NALAN KAZAZ (KOSOVA AAB ONivERSiTESi) ASSOC. PROF. NEVRAN KARACA (SAKARYA ONivERSiTESi) ASSOC. PROF. RECEP YILMAZ (SAKARYA ONivERSiTESi)

ASSOC. PROF. SiNAN ESEN (SAKARYA UYGULAMALI BiLiMLER ONivERSiTESi) ASSOC. PROF. S. SERDAR KARACA (TOKAT GAZi OSMAN PA~A ONivERSiTESi) ASSIST. PROF. CANER ATI~ (MERSiN ONivERSiTESi)

ASSIST. PROF. ELMAS YALDIZ HANEDAR (SAKARYA UYG. BiLiMLER ONivERSiTESi) ASSIST. PROF. iFFET KESiMLi (KIRKLARELi ONivERSiTESi)

ASSIST. PROF. JULIJANA ANGELOVSKA (UNIVERSITY OF TOURISM & MANAGEMENT) ASSIST. PROF. NERMiN AKYEL (SAKARYA UYGULAMALI BiLiMLER UNivERSiTESi) ASSIST. PROF. OMER FARUK GULE<; (KiRKLARELi ONivERSiTESi)

ASSIST. PROF. SEMRA BANK (KARADENiZ TEKNiK ONivERSiTESi) ASSIST. PROF.

s. ooous

DEMiRCi (iZMiR KATip <;ELEBi ONivERSiTESi) ASSIST. PROF. TUBA TOKSOZ (KO<;ONivERSiTESi)

ASSIST. PROF. YAKUP ULKER (CUMHURiYET ONivERSiTESi)

DR.A.NURHODJA NAZIRHODJA (AZERBAYCAN DEVLET iKTisAT ONivERSiTESi) DR. MOHAMMAD HUDAIB (UNIVERSITY OF GLASGOW)

6

thInternational Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR'19) 23-25 October 2019

Nlgde / TURKEY

KONGREDE SUNULAN BtLDiRtLERiN TAM LisTESt FULL LIST OF PAPERS PRESENTED IN CONGRESS

1. ACCOUNTING'S MULTI - DIMENSIONALITY (REFLECTIONS ON THE MANY DIMENSION OF ACCOUNTING)

2. INTERNATIONAL ENRGY LAW: A COHERENT AND EFFICIENT CATEGORY OF LAW

3. FINANCING AND STRUCTRING - RENEWABLE ENERGY

4. BiTCOiN ve BiSTlOO ARASINDA VOLATiLiTE ETKiLESiMi

5. FiRMALARIN FiNANSAL PERFORMANSLARININ DEGERLENDiRiLMESi:

stsr

^BiLiSiM

SEKTORUNDE BiR UYGULAMA

6. TORKiYE'NiN YENiLENEBiLiR ENERJi KAYNAKLARI A<;:ISINDANDEGERLENDiRiLMESi

7. SiRKETLERE YAPILAN SERMAYE YATIRIMLARI ORTAKLARIN MiNiMUM GETiRi BEKLENTisiNi KARSILIYOR MU?

8. vtx ENDEKSi iLE S&P(STANDART AND POOR'S) 500 HACMi ARASINDAKi iLiSKiNiN GRANGER NEDENSELLiK ANALizi: ABD

9. MUHASEBE EGiTiMiNDE ViDEO PAYLASIMLARININ KULLANIMI OZERiNE BiR ARASTIRMA

10. EKONOMiK KATMA DEGER iLE BORSA PERFORMANS OL<;:OTLERi ARASINDAKi iLiSKiNiN iNCELENMESi: BIST GAYRiMENKUL YATIRIM ORTAKLIKLARI ENDEKSi (XGMYO) ORNEGi

11. BANKACILIK SEKTORO BORSA PERFORMANS ANALizi:

srsr

BANKALAR VE OZEL FiNANS KURUMLARI SEKTORO ORNEGi

12. UZAYDAKi GELiSMELER DOGRULTUSUNDA YENi BiR MUHASEBE UZMANLIGI ONERiSi: UZAY MUHASEBESi

13. BIST BANKACILIK ENDEKS GETiRiLERiNDE VOLATiLiTE MODELLEMESi

14. FiNANSAL BiLGiMANipOLASYONU ORTAYA <;:IKARMAYA YONELiK BiR ARASTIRMA (BENEiSH MODELi)

15. SORDOROLEBiLiRLiK MUHASEBE STANDARTLARI KURULU VE BIST SORDOROLEBiLiRLiK ENDEKSi

16. SORDOROLEBiLiR iSLETME BAGLAMINDA <;:EVREYONETiM MUHASEBESi ARACI OLARAK MALZEME AKIS MALiYET MUHASEBESi

17. KURUMSAL BANKA MOSTERiLERiNiN KATILIM BANKALARINA YONELiK ALGILARI OZERiNE BiR ALAN ARASTIRMASI

6

^th

Internatiollal COI,gresson Accounting and Finance Re,vearch(ICAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde / TlJRKEV

TURKiYE'NiN YENiLENEBiLiR ENERJi KAYNAKLARI A<;ISINDAN DEGERLENDiRiLMESi*

Prof. Dr. Saban ESEN**

Dr. Ogr. Uyesi Yasar AKCA ***

OZ

Turkiye Cumhuriyeti Enerji ve Tabii Kaynaklar

Bakanlrgi

verilerine gore Tiirkiye elektrik enerjisi tuketimi 2018 yihnda 303,3 milyar kWh, elektrik iiretimi ise 303,9 milyar kWh olarak gerceklesmistir. 2018 yihnda elektrik iiretimin, %37,3'ii komurden, %29,8'i dogal gazdan, % 19,8'i hidrolik enerjiden, %6,6'SI ruzgardan, %2,6' Sl gunesten, %2,5'i jeotermal enerjiden ve %1,4'ii diger kaynaklardan elde edilmistir. Bu verilere gore Tiirkiye iiretiminin ancak %32,9'unu yenilenebilir kaynaklardan saglamaktadir. Diger taraftan, kornur ve dogalgaz kaynakh enerj i iiretiminde ise biiyiik oranda disa bagirnhdir.

Turkiye istatistik Kurumu verilerine gore, Tiirkiye'nin 2018 yih enerji ithalati faturasi bir onceki yila gore yiizde 15,6 artarak 42 milyar 999 milyon 451 bin dolar olmustur. Bu veriler yenilenebilir enerji kaynaklanru cok daha onernli kilmaktadir. Calismanm amaci, Tiirkiye'nin yenilenebilir enerji kaynaklanmn potansiyelinin gelisimini diinyadaki diger Iilkeler ile karsrlasnrmah olarak ortaya koymaktir. Cahsma verileri ikincil kaynaklardan literatur taramasi seklinde elde edilmistir.

Anahtar Sozciikler: Hidroelektrik, Gunes enerjisi, Rtizgar enerjisi, Jeotermal enerji, Surdurulebilir enerji.

JEL Kodlarl: JQ4, JQ40, JQ41, JQ42.

EVALUATION OF TURKEY'S RENEWABLE ENERGY SOURCES

ABSTRACT

According to data from the Ministry of Energy and Natural Resources of Republic of Turkey Turkey's electricity consumption in 2018, 303.3 billion kWh, while electricity production was realized as 303.9 billion kWh. Electricity production in 2018, 37.3% from coal, 29.8% from natural gas, 19.8% from hydraulic energy, 6.6% from wind, 2.6% from solar, 2%, 5 ofthem were obtained from geothermal energy and 1.4% from other sources.

According to these data, but the 32.9% of Turkey's production from renewable sources provide. On the other hand, in the production of energy from coal and natural gas, it is largely dependent on foreign sources. According to the Turkey Statistical Institute data, Turkey's energy import bill for 2018 increased by 15.6 percent compared to the previous year was 42 billion 999 million 451 thousand dollars. These data make renewable energy sources more important. The aim of this study was the development of the potential of

, 6. Uluslararasi Muhasebe ve Finans Arastrrrnalan Kongresi (ICAFR'19) kapsammda ozet olarak kabul edilmis ve sunulrnus bildirinin genislensmis tam rnetin halidir.

.. Barun Universitesi,

rrar,

lsletrne Bolumu, sabanesen@bartin.edu.tr ." Bartm Universitesi, nBF,Isletme Bolumu, yakca@bartin.edu.tr

6

^th

Intemational' Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde ITlJRKEY

renewable energy sources in Turkey with other countries in the world it is to put forward a comparative basis. Study data were obtained from secondary sources as a literature review.

Keywords: Hydroelectric, Solar energy, Wind energy, Geothermal energy, Sustainable energy .

•TEL Codes: JQ4, JQ40, JQ41, JQ42

1. GiRiS

Yenilenebilir enerji, kullamrm sonucunda herhangi bir kaynagm tuketilmedigi enerji kaynagi seklinde tarumlanabilir. Fosil enerji kaynaklanna alternatif olarak sunulan yenilenebilir enerji kaynaklan, cevreye sera gaz sahrunu yaymayan, dogada siirekli bulunan ve uzun vadede verimli enerjilerdir. Baslrca yenilenebilir enerji kaynaklanna omek olarak gunes, ruzgar, hidrojen, hidroelektrik, dalga ve jeotermal verilebilir.

Birincil enerji kaynaklanmn bUyiik cogunlugunu olusturan fosil yakitlar zamanla tiikenecektir. Bu fosil yakitlann biiyiik oranda rezervlerini ellerinde bulunduran Ortadogu iilkelerindeki siyasal istikrasizhklar, enerji fiyatlannda genelde yukan yonlu fiyat degiskenl igine neden olmaktadrr, Aynca iiretim siirecinde temel kaynak olmasi nedeniyle enerjiye talep artmaktadrr (Durgun ve Durgun, 2018).

Tiirkiye, yerli fosil yakit rezervleri kisrth ve yetersiz oldugu icin enerji ithalatcisi bir iilkedir. Diger iilkelere

bagimhhgrm

azaltmak icin Tiirkiye'nin siirdiiriilebilir kaynaklanru kullanrnasi gerekmektedir. (Capik, Yilmaz&Cavusoglu, 2012).

Enerji kavrarru en genel anlami ile is yapma kapasitesidir. Enerji hareket, lSI, rsik, elektrik, kimyasal, nukleer, yer cekimi gibi cesitlere sahiptir (Demirel, 2016: 27).

Tablo-1: Dtmya EnerjⁱTiiketimiSrralamasi

Ulke 2015 Diinya Srra

Toplammda Payi C%)

<;in 3014,0 22,9 I

ABO 2280,6 17,3 2

Hindistan 700,5 5,3 3

Rusya 666,8 5.] 4

Japonya 448,5 3,4 5

Kanada 329,0 2,5 6

Almanya 320,6 2,4 7

Brezilya 292,8 2,2 8

Gunay Kore 276,9 2, I 9

iran 267,2 2,0 10

Tiirkiye 129,5 1,0 19

Kaynak: w,""w.worldatlas.com

6'" International Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde / TURKEY

2. ENERJi KA YN AKLARI

Elektrik ilretimi ruzgar enerjisi, suyun kinetik enerjisi, yakrtlann kimyasal enerjist, radyoaktif maddelerin kimyasal enerjisini iceren cesitli dogal kaynaklar gibi farkh bicimlerde mevcut olan enerj inin donusturulrnesi sonucunda olusturulur. DUnyadaki enerji kaynaklan en genis ifade ile yenilenebilir ve yenilenemeyen kaynaklar olarak ikiye aynlmaktadir (GUltekin, 2019).

2.1. Yenilenemeyen enerji kaynaklari

Kullarulan enerji kaynagmm var olan dogal sureci icerisinde ya yenilenememesi ya da cok yavasca yerini doldurmasi durumundaki kaynaklara yenilenemeyen enerji kaynaklan denmektedir. Fosil yakitlardan petrol, dogalgaz ve komur yenilenemeyen enerji kaynaklannm en onemli orneklerindendir. Fosil yakitlann olusurnu bitki ve hayvan atiklanrun aynsmast sonucu olsa da bu surec oldukca yavastrr ve yerine yenisinin konulmasi ihtimali olmamaktadir. Yenilenmeyen kaynaklar soniu kaynaklar olarak bilinir. Belirli zaman dilimleri icerisinde sUrdUrUlebilir bir finansal cikanm icin kendilerini yenilememektedir (Khare yd. 2019: 5).

Bunun yamnda yenilenemeyen enerjinin toplam kuresel ismmanm iklim degisikliginin itici gileii olarak kabul edilmesi dolayisryla yenilenebilir enerjinin toplam enerji ilretimindeki payrm artrrmaya yonelik enerji politikalan surdurulebilir kaIkmmanm ana gerekliligi olarak kabul edilmektedir (Destek ve AsIan, 2017: 757). Yenilenemeyen enerji kaynaklan fosil kaynakli ve nukleer kaynakli olmak uzere ikiye aynlmaktadir.

2.2. YenilenebiJir enerji kaynaklari

Yenilenebilir enerji kaynagi, "doganm kendi evrimi icinde bir sonraki gun aynen meveut olabilen enerji kaynagr" olarak ifade edilmektedir. Fosil enerji kaynaklanna alternatif olarak sunulan yenilenebilir enerji kaynaklan, cevreye sera gaz sahmrm yaymayan, dogada surekli bulunan ve uzun vadede verimli enerjilerdir. Bashca yenilenebilir enerji kaynaklanna ornek olarak gunes,

ruzgar,

hidrojen, hidroelektrik, dalga ve jeotermal verilebilir (Yilmaz ve Can C)ziy, 2018:526).

Enerji sorunlarmm bu kilresel durumu, dunya enerji tiiketiminin onemli bir parcasr olarak karsirmza cikan yenilenebilir enerji kaynaklanrun uygun bir sekilde yonetilmesini ve kullarulmasiru gerektirir. Geleneksel enerjinin tersine yenilenebilir enerji temiz, guvenli ve tiikenmezdir (Apergis ve Danuletiu, 2014: 578; Oeal ve Asian, 2013: 494). Bashca yenilenebilir enerji kaynaklarma asagida kisaca deginilmektedir.

Tablo-2: DiinyadaEn Fazla YenilenebilirEnelji Dretimi

Sira iJlke Toplam Slra Ulke Toplam

YenilenebiJir Yenilenebilir

Enerji Enerji

(GWh) (GWh)

1 <;in 1,398,207 10 italya 109,962

2 ABD 572,409 11 isviyre 103,067

6

^th

Intemationa! Congress on Accounting and Finance Research (lCAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde / TlJRKEY

3 Brezilya 426,638 12 ispanya 95,660

4 Kanada 418,679 13 Fransa 90,940

5 Hindistan 195,242 14 ingiltere 87,083

6 Almanya 193,735 15 Tiirkiye 81,911

7 Rusya 170,077 16

Venezuella

74,240

8 Japonya 169,660 17 Vietnam 55,742

9 Norvec 140,240 18 Paraguay 55,190

Kaynak: www.worldatlas.com 2.2.1 Hidroelektrik

Nehirler ve akarsulardaki hareketli suyun tutulmasi sonucunda hidroelektrik gti<;olarak da adlandmlan hidroelektrik enerji elde edilebilir. Hidroelektrik ucuz olmasmm yaru sira diger yenilenebilir enerji kaynaklanndan farkh olarak hava kirliligi de uretmemektedir (Demirbas, 2006: 785). Hidro gii~ su anda dunya capmda gtlc iiretimi icin en biiyiik yenilebilir enerji

kaynagidir.

Hidroelektrik iiretimi son 50

yilda

gti~1ti bir

artis

gostermistir. Bunun yarunda halihazirda buyuk bir baslangic sabit yatmm maliyetinin olmast ve cevresel endiseler nedeniyle hidroelektrik gelisimi zordur. Buna ek olarak hidroelektrik enerjinin yerel halk

acismdan nufusun

yeniden yerlestirme ihtiyaciyla ilgili sorunlara neden oldugu bilinmektedir. Barajlarm insasi da kaldmlmayacak olan kamu hizmetlerinin maliyeti ile kahcidir. Yerlesim ve tanrn alanlan btiyiik miihendislik cahsmalan nedeni ile hidroelektrik santral insaatindan etkilenmektedir. Ote yandan tanrn, ev ve endiistriyel kullarum icin onceden mevcut bir su kaynagi olasi nedeni ile hidroelektrik cekicidir ve temizdir. Hem suyun hem de enerjinin toplamasiru saglamak acismdan da onemli bir durumdadir.

2.2.2. Riizgar

Ruzgar, gunes kaynakh radyasyonun yer yuzeyini farkh isrtmasmdan kaynaklarur. Yer yiizeyinin farkh isrnmast, havarun srcakhgmin, neminin ve basmcrrnn farkh olmasma, bu farkh basrnc da havanm hareketine neden olur. Diinyaya ulasan gunes enerjisinin yaklasik

%2'si kadan rtizgar' enerjisine donusur. Ruzgarm ozellikleri, yerel cografi farkhhklar ve yeryiiziinUn homojen olmayan ismmasma baglr olarak, zamansal ve yoresel degi~iklik gosterir. RUzgar hlz ve yon olmak Uzere iki parametre ile ifade edilir. Riizgar hlZl yiikseklikle artar ve teorik gUctide hlzmm kUpUile orantlh olarak degi~ir. RUzgar enerjisi kaynakh elektrik Uretim uygulamalarmm ilk yatIrlm maliyetinin yiiksek, kapasite faktorlerinin dti~iik olu~u ve degi~ken enerji tiretimi gibi dezavantajlan yanmda iistiinliikleri genel olarak ~oyle slralanabilir;

• Yenilenebilir ve temiz bir enelji kaynagldlr, ~evre dostudur.

• Tiikenme ve zamanla fiyatmm artma riski yoktur.

• Maliyeti giiniimUz gii<;santrallanyla rekabet edebilecek dUzeye gelmi~tir.

• Baklm ve i~letme maliyetleri dii~iiktiir.

• Teknolojisinin tesisi ve i~letilmesi goreceli olarak basittir.

• i~letmeye ahnmasl klsa bir siirede ger~ekle~ir.

6

1h

InternatitJllaJ COIIgre5'Son Accounting and Finance Research (lCAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde /TURKEl'

Ruzgar tiirbinleri, riizgar enerji santrallerinin ana yapi elernaru olup hareket halindeki havamn kinetik enerjisini oncelikle mekanik enerjiye ve sonrasmda elektrik enerjisine donusturen makinelerdir. Rilzgar tiirbinleri donlis eksenlerinin dogrultusuna gore yatay eksenli veya dusey eksenli olarak imal edilirler. Bu tiplerden en fazla kullamlam yatay eksenli

ruzgar

tiirbinleridir.

Tiirkiye'de yer seviyesinden 50 metre yiikseklikte ve 7,5

m/s

iizeri riizgar hrzlanna sahip alanlarda kilometrekare basma 5 MW giiciinde riizgar santrah kurulabilecegi kabul edilmistir. Bu kabuller I~lgmda, orta-olcekli sayisalhava tahmin modeli ve mikro-olcekli ruzgar akis modeli kullamlarak iiretilen riizgar kaynak bilgilerinin verildigi Ruzgar Enerjisi Potansiyel Atlasi (REPA) hazrrlanrrusur. Tiirkiye ruzgar enerjisi potansiyeli 48.000 MW olarak belirlenmistir. Bu potansiyele karsihk gelen toplam alan Tiirkiye yiiz olc;Gmiiniin %1,30'una denk gelmektedir.

Tablo-3: Ulkelere Gore Dunyada Ruzgar Santrali Kurulu GUcU

S.

iJike Giincelleme Kurulu Gii~ (MW)

1 C;in Aralik 2017 187.730

2 Amerika Birlesik Devletleri Aralik 2017 88.927

3 Almanya Kasun 2018 59.240

4 Hindistan Araltk 2017 32.879

5 ispanya Araltk 2017 23.026

6 Birlesik Kralhk Araltk 2017 17.852

7 Fransa Araltk 2017 13.760

8 Brezilya Araltk 2017 12.763

9 Kanada Arahk 2017 12.239

10 Italya Aralrk 2017 9.700

11 Tiirkiye Ocak 2019 7.010

12 lsvec Arahk 2017 6.72]

2.2.3. Gunes

Gunes enerjisi, kurulum ve kullamm kolayhgi olmasmm yam sira cevreyi kirletmemesi ve zararh auk olusturmamasi gibi ozelliklere sahip bir yenilenebilir enerji kaynagidir.

Enerji Bakanhgmca hazirlanan, Tiirkiye Gilnes Enerjisi Potansiyeli Atlasma (GEPA) gore, yillrk toplam guneslenrne siiresi 2.741 saat (giinliik ortalama 7,5 saat), yilhk toplam gelen gtmes enerjisi 1.527 kWh/m2.ytl (giinliik ortalama 4,18 kWh/m².giin) oldugu tespit edilmistir.

Giiniimiizde gtlnes enerjisinden cok farkh bicimlerde ve alanlarda yararlarulmasiyla birlikte elektrik enerjisi uretiminde genelde iki farkh teknoloji kullarulmaktadir.

6

th

Internatiollal COllgresson A"counting and Finance Research (ICAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde / TlJRKE\'

Gunes Hucreleri: Fotovoltaik (PV) gunes elektrigi sistemleri de denilen gunes hucreleri, yan iletken malzemelerden yapilrrus olup, gunes 1~lgml dogrudan elektrik enerjisine cevirirler,

lsilGunes Teknolojileri ve Odaklanmrs Gunes Enerjisi (CSP): Gunes enerjisinden lSI elde edilen bu sistemlerde, lSI dogrudan kullarulabilecegi gibi elektrik uretiminde de

kullanilabilir.

2018 yihnda toplam gilnes kolektor alaru yaklasik 20.200.000 m²'ye ve lSI enerj isi uretimi 876.720 TEP (Ton Esdeger Petrol),e ulasrrnstir. 2018 yihnda isletmedeki gunes enerjisi santral sayisi 5.868 adet, 4.981,2 MW'I lisanssrz, 81,8 MW da lisansli olmak iizere toplamda gunes enerjisi kurulu gU<;5.063 MW'a ulasrrusur. Turkiye'nin toplam elektrik iiretimi icerisindeki payi da 7.477,3 GWh ile %2,5'a ynkselmistir,

Tablo-4: Ulkelere Gore DUnyada Gunes Enerji Santrali Kurulu GUcU

S. Ulke Giincelleme Kurulu Gii~

(MW)

1 <;in Arahk 2017 131.000

2 Amerika Birlesik Devletleri Arahk 2017 51.000

3 Japonya Aralrk 2017 49.000

4 Almanya Kasim 2018 45.550

5 ltalya Aralik 2017 19.700

6 Hindi stan Arahk 2017 18.300

7 Birlesik Kralhk Arahk 2017 12.700

8 Fransa Aralik 2017 8.000

9 Avusturalya Arahk 2017 7.200

10 ispanya Temmuz 2017 6.730

11 Guney Kore Aralik 2017 5.600

12 Tiirkiye Arahk2018 5.095

13 Belcika Aralik 2017 3.800

2.2.4. Jeotermal El1erji

Jeotermal enerji, yerkabugunun belirli derinliklerinde birikmis ve var olan basinc altmdaki cesitli tuzlar ve gazlar icerebilen su, buhar veya gaz formunda isitma, sogutma, sanayi gibi bircok alanda kullarulabilen enerji tiirUdiir. Steak su ve onun olusturuldugu buhar sonucu elde edilmektedir (Ozturk, 2013: 311). Ttlrkiye 'nin jeotermal potansiyeli oldukca yuksek olup potansiyel olusturan alanlann %78'i Ban Anadolu'da, %9'u i<;

Anadolu'da, %Tsi Marmara Bolgesi'nde, %5'i Dogu Anadolu'da yer almaktadlr.

Jeotermal kaynaklarll1 %90'1 dii~iik ve orta slcakhkta olup dogrudan uygulamalar (lSItma, termal turizm, <;e~itli endUstriyel uygulamalar vb.) i<;in, %10' u ise dolayh uygulamalar (elektrik enerjisi Uretimi) i<;in uygundur. Jeotermal enerji uygulamalarmda ilk elektrik ilretimi 1975 yllmda 0,5 MWe glice sahip KlZIldere Santrali ile ba~latllml~tlr.

DUnyada jeotelmal enerji kurulu glicU 2018 yIlI verilerine gore 14.369 GWe dilzeyindedir. Jeotermal enerjiden elektrik ilretiminde ilk be~ illke; ABO, Filipinler,

6

^t"Intemationa:

Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde / TURKEY

Endonezya, Turkiye ve Yeni Zelanda seklindedir. Elektrik drs: kullanrm ise 70.000 MWt'l asmis olup dunyada dogrudan kullanrm uygulamalarmdaki ilk 5 Ulke ise ABO, Cin, Isvec, Belarus ve Norvec'tir.

2008 yihnda, Jeotermal Kaynaklar ve Dogal Mineralli Sular Kanunu'nun yururluge girmesi ve ozel sektorlln de jeotermal arama, gelistirme ve yatmrn cahsmalan ile birlikte TUrkiye'nin toplam jeotermal lSI kapasitesi (gortiniir lSI miktan) 35.500 MWt'e ulasrmsnr.

Tablo-5: Ulkelere Gore Dunyada Jeotermal Enerji Kurulu Gucu

s.

^Dike Giincellerne Kurulu Gii~ (MW)

1 Amerika Birlesik Oevletleri Arahk 2018 3.639

2 Endonezya Arahk 2018 1.948

3 Filipinler Arahk 2018 1.868

4 Tiirkiye Ocak 2019 1.303

5 Yeni Zellanda Arahk 2018 1.005

6 Meksika Aralik 2018 951

7 italya Arahk 2018 944

8 lzlanda Arahk 2018 755

9 Kenya Arahk 2018 676

10 Japonya Arahk 2018 542

2.2.5. Biyokiitle Enerjisi

Bir ture veya cesitli turlerden olusan bir topluma ait yasayan organizmalarm belirli bir zamanda sahip oldugu top lam kutle olarak tammlanabilir. Biyokutle aym zamanda bir organik karbon olarak da kabul edilmektedir. Isitma, pisirme gibi evsel kullamm ve lSI,

gU9 gibi endUstriyel kullaruma sahip kan biyokutleyi ifade eden biyoenerji ve temel olarak karayolu tasimacihginda kullamlan biyodizel ve biyoetenol gibi SIVIyakitlan ifade eden biyoyakrtlann toplammdan biyokiltle enerjisi olusmaktadir (GUltekin, 2019:37).

TUrkiye'nin biyokutle auk potansiyelinin yaklasik 8,6 milyon ton esdeger petrol (MTEP) ve tlretilebilecek biyogaz miktannm 1,5-2 MTEP oldugu tahmin edilmektedir. Toplam 811 MW'ltk kurulu gUce sahip biyokutle kaynakli elektrik uretim santrallerinden, 2018 yilmda 3.216 GWh elektrik uretimi gerceklestirilmistir,

2.2.6. Dalga Enerjisi

Temel olarak rtizgann okyanusun yiizeyine dogru ilflemesi ve giines enerjrsrmn dagihrnmdan kaynaklanan dalga kavrarru, diinyanm her yerinde sicakhk ve basmc farkhhklanmn bir fonksiyonu olarak ortaya cikmaktadir. Oalga enerjisi de hem dalga boyunun hem de dalga uzunlugunun bir fonksiyonu olarak kinetik ve yercekimi potansiyel enerjisine sahiptir. Bu enerji bir dalga I(eviricisi araclltgl ile yenilenebilir bir kaynak olan dalga enerjisi elektrik giiciine I(evrilir. Okyanus enerji kaynaklannm

6

^t/l

International Congress on Accounting and Finance Research (lCAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde / TIJRKEY

elektrige donusturulmesi, artan kuresel enerji ihtiyacmm karstlanmasmda, iklim degisikliginin hafifletilmesinde, enerji arzmm cesitlendirilmesinde ve ekonomik aktivitelerin guclendirilmesinde onemli bir rol oynayabilmektedir. Ancak bu gune kadar mevcut teknolojilerin olgunlasmanushgi ve yuksek maliyetlerinin yam sira faaliyet gosterdikleri zorlu pazar ortarm dolayrsryla yUksek oranh bir enerji Uretim kaynagr degildir,

3. TURKiYE'NiN YENiLENEBiLiR ENERJi POTANSiYELi

Turkiye, yenilenebilir enerjinin kullarum alaru ve iklim sartlan acismdan oldukca elverisli bir i.ilkedir. Tiirkiye'nin 2017 yihnda toplam elektrik kurulu gucunde 6.703 MW'hk bir arus yasanrms olup kurulu gil~ oraru 2017

yrh

sonunda 85.200 MW'a

ulasrrusnr (

T.C.

Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanhgi, 2018). TGrkiye'nin resmi enerji politikasi, 2023'e kadar i.ilkenin dis kaynaklara olan bagimhhguu azaltmak ve dogal kaynaklara hareanan maliyeti kisarak ic kaynaklardan maksimum olcude yararlanmaktir, Bu cercevede 2023 yihnda toplam elektrik Gretiminin yiizde 30'unun yenilenebilir kaynaklardan temin edilmesi hedeflenmistir/Yrlmaz ve Can 6zi~, 2018).

TEiAS'm 2016 yihndaki Turkiye'nin elektrik enerjisi uretmede kaynaklara gore dagthmma bakrldigmda, dogalgaz %32'lik bir oranla elektrik enerjisi iiretiminde basi cekmektedir. Fakat hidroelektrik santrallerinden iiretilen enerji ise yaklasik % t 8 oranmdadrr, hatta ithal kornur ve linyiti gecrnistir. Ruzgar enerjisinin payl %6'ya yaklasrms (%5.65), gunes enerjisinin payi (%0.38) ise diger enerji kaynaklanna gore dtlsuk kalrmstir.

Grafik .1: Tilrkiye Elektrik Enerjisi Uretiminin Gelisimi

GWI1 _{• Termi'k • Hidrolik JIIRDzgar+}Jeotermal .. Gilne~

100.000 50.000

o

1001 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 1011 2012 2013 2014 2015 2016

Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanligi

Tiirkiye, hizh buyuyen bir ekonomi iken enerj i tiiketimi buna paralel olarak artan bir trend izlemektedir. Son 25 yilda Turkiye'nin yilhk birincil enerji tuketimi 55 milyon ton kar~lhgl petrolden 155 milyon tona yiikselmi~tir. Ancak birincil enerji kaynaklarmda dl~a baglmhhgl yGksek olan Tilrkiye, yiiksek miktarda dl~ ticaret a~lgl ve cari i~lemler a91g1 vermektedir. DolaylSlyla, kiiresel enerji fiyatJarmdaki geli~meler illkenin enerji faturasma ve dl~ finansman ihtiyacma dogrudan yanSJrken, Tiirk finansal varhklar iizerinde ilave baskl olu~turmaktadlr. i~te bu nedenlerle, TGrkiye enerjide dl~a baglmhhgl

6

^t/l

lnternatioltal Coltgress on Accounting and Finance Research (ICAFR '19)

23-25 October 2019 Nigde / TURKEV

azaltmak ve milli kaynaklara yonelme konusunda yogun bir ajanda bulundurmaktadir.

Yerlilesme, hukumetin enerjideki en temel politikalanndan biri olmayi stlrdilrtlrken, yenilenebilir enerji kaynaklart gibi alanlar dahil yerli teknolojiye donuk yatmmlann onli acilmaya cahsilmaktadir. Dtlnya genelinde hala enerjinin 90k buyuk bir boltlmtl komur, petrol ve dogal gaz gibi fosil yakitlardan elde edilse de yenilenebilir enerji kaynaklan bunlara olan bagimlrhgr azaltmada kritik rol tlstlenmektedir. Bu kaynaklardan enerji eide edilmesine yonelik dunya genelinde ciddi tesvikler vardir.

Ttirkiyede yenilenebilir kaynaklann kurulu gli9 kapasitesi icindeki payl son 10 yilda ciddi bicimde artrmstir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhgi 'run Subat 20 19 basmda yaymladtgi verilere gore, gecen yil ocakta hidrolikten tiretilen elektrigin payr % 17 olarak hesaplarurken bu yil yuzde 30'a yukselrnistir, Rilzgann elektrik uretimindeki payt yuzde 7,21 'den yuzde 8,40'a, gllnesin payt yuzde 0,99'dan yuzde I,52'ye crkrrusnr. Jeotermal kaynaklardan gerceklestirilen elektrik liretiminin payi da yuzde 2,48'den yuzde 2,96'ya yukselmistir. Buna karsm uretimdeki paylan, ornegin dogal gazm aksine kapasitedeki paymm altmda, yiizde 32,4 seviyesinde seyretmektedir.

Grafik 2: Tiirkiye'nin Elektrik Enerjisi Kurulu Giicii (MW)

4. SONUC

ve

ONERiLER

Ulkelerin ekonomik olarak buyumeleri acismdan enerji olmazsa olmaz bir kaynaktir.

Enerji arzrrun bir kisrm yenilenemeyen kaynaklardan bir ktsnu ise yenilenebilir kaynaklardan saglanmaktadir. Turkiye acisindan bakildigmda enerji arzmm buyuk bir kisrm ithal enerji girdilerden saglandrgi gorulmektedir. Bu durum iilke ekonomisinin bUyUmesiyleoranttll olarak enerji maliyetierinin artacagl anlamma gelmektedir. TUrkiye enerji kaynaklan aylsmdan bliylik oranda ozellikle dogalgaz ve ithal komlirde dl~a baglmlt durumdadlr. Bu enerji arz gUvenligi aytsmdan da olumsuz bir durumdur.

Diger taraftan enelji arzmda dl~a baglmhhgl azaltan bir altematif de soz konusudur;

yenilenebilir enerji. Yenilenebilir enerji kaynaklarmdan en bilineni hidroelektrik kaynaklandtr. Tiirkiye'nin toplam elektrik liretimi i9inde hidroelektrik enetjisinin payt

%19,8, toplam yenilenebilir enerji liretimi i9indeyse payl %65'dir. Daha sonra rUzgar,

6

^th

Infernotilma/ Congress on Accounting and Finance Research (ICAFR'19)

23-25 October 2019 Nigde / TURKEY

gunes ve jeotennal enerji kaynaklan gelmektedir. Su an icin yenilenebilir enerji kaynaklarmdan yeterince yararlamldrgiru soylemek mGmkUn degildir, Ancak Turkiyenin yenilenebilir enerji kaynaklarma ve ozellikle ruzgar ve gtlnes enerjisine son yillarda ciddi yatmmlar yaptigt goz online almdrgmda Turkiyenin yakm bir gelecekte bu potansiyelden maksimum derecede yararlanacagmi soylemekolasidrr.

KAYNAK<;A

Capik, M.. Yilmaz A. 0., Cavusoglu,

i,

(2012). Present situation and potential role of renewable energy in Turkey, Renewable Energy 46, 1-13

Demirel, Y., (2016). Energy Production, Conversion, Storage, Conservation and Coupling, Springer, U.S.A.

Destek, M.A., A. Aslan,(20 17). Renewable and Non-Renewable Energy Consumption and Economic Growth in Emerging Economies: Evidence From Bootstrap Panel Causality, Renewable Energy, 2017/111, ss. 757-763.

Durgun, B., Durgun, F., (2018). Yenilenebilir enerji tuketimi ile ekonomik buyume arasmda nedensellik iliskisi: Turkiye ornegi, International Review of Economics and Management, Volume 6, number 1,2018, 1-27.

GUltekin, E., (2019). OECD ulkelerinde yeniJenebilir enerji tuketiminin makro ekonomik belirleyicileri ve Turkiye icin politika onerisi, Inonti Universitesi, Sosyal Bilimler EnstitUsU,Yayimlanmarrus Doktora Tezi

https:/ /www.worldatlas.com/atticles/top-15-countries-using-renewablc-energy.html.

Erisim Tarihi, 14.08.2019

Khare, V., C. Khare, S. Nema, P. Baredar, (2019). "Introduction to Energy Sources", Tidal Energy Systems Design, Optimization and Control, ss. 1-39.

Ozturk, H. H., (2013). YeniJenebilir Enerji Kaynaklan, Birsen Yaymevi, istanbul.

T.e. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanhgi, DUnyada ve TUrkiye'de Enerji ve Tabii Kaynaklar Gorunumu, Strateji Gelistirme Daire Baskanlrgi, Yaym No:15, Ankara TUrkiye Elektrik Iletim A.S. (2019). TUrkiye elektrik enerjisi 5 yilhk Uretim kapasite projeksiyonu (2017-2021)

Yrlmaz,

E.A., Can Ozic, H. (2018). TUrkiye'nin yenilenebilir enerji potansiyeJi ve gelecek hedefleri, Ordu iiniversitesi sosyal bilimler arasttrmalari dergisi, 8(3), 525-535