İSLAM DÜNYASINDA DİN PSİKOLOJİSİ
Nuran E. KORKMAZ
A.Ü.İ.F, Güz Dönemi/14. Hafta
KAVRAMSALLAŞTIRMALAR:
İlmü’n-Nefs,
İlmü’n-Nefs ve’r-Ruh, Kitabu’r-Ruh,
İlmu Ahval-i Ruh
HÂRİS EL-MUHÂSİBİ (ÖL.
243/857)
İslam dünyasında psikolojik bakış açısıyla insanın iç hayatını
inceleyen ilk bilgindir. Derin psikolojik tahliller ve ruhsal haller ve süreçlerle ilgili kavramlaştırmalar yapar
Uyumlu yada dengeli bir hayat tarzı için kişinin öncelikle kendisini (iç dünyasını) anlamaya çalışmasını ısrarla vurgulamıştır.
Kullandığı yöntem: “iç gözlem” &“iç görü”
İnsan psikolojisi açısından en önde gelen eseri:er-Riâye’dir.
KİNDÎ’NİN (ÖL. 252/866)
İslam dünyasında rüya psikolojisi ve ruh sağlığı konusunda öncü çalışmalarıyla tanınır.
el-Hîle li-defi’l-ahzân/Üzüntüden Kurtulma Yolları
Risâle fi mâhiyyeti’n-nevm ve’r-ru’ya/Rüyanın ve uykunun mahiyeti
FARABÎ (ÖL. 339/950)
Farabi’nin psikoloji görüşlerinde Aristo’nun izlerini buluruz. Onun insan psikolojine ilişkin görüşleri üç temel altında değerlendirilebilir:
1- Nefsin güçleri: beslenme, uyum, hayal etme, arzu etme ve konuşma.
2- İnsan tipleri:
Basit insan
Şaşkın insan
Ahmak insan
Erdemli insan
İBN-İ SİNÂ (ÖL. 428/1037)
İbn-i Sina ruhsal haller, çeşitli duygu ve heyecanların ve davranışlar ve bedensel fonksiyonlar üzerine etkisine odaklanır. Telkin, hipnoz, nazar, büyü, mucize gibi olayları “ruhsal etki” kavramıyla açıklar.
Hocası Farabi’den devraldığı rüya ve vahy psikolojisi ile ilgili
görüşleri geliştirerek, daha detaylı bir teoriler getirmiştir. Ayrıca ölüm kaygısı ve stres konusundaki çalışmaları vardır.
Risâle fi def’i gami’l-mevt/ Ölüm
es-Salâtü ve mâhiyetühâ/Namazın Mahiyeti
EBÛ BEKİR ER- RÂZÎ (ÖL.
313/925)
Ruhsal yada psikolojik kökenli rahatsızlıkların tedavi edilmesine yönelik yöntemler sunmuştur. Ayrıca O, dini inancın zihinsel rahatsızlıklarla baş etmede yada kendini iyi hissetme konusunda oldukça önemli olduğunu vurgulamıştır.
et-Tıbbu’r-Rûhânî: İlk ve özgün bir ruh sağlığı ayrıca kişilik ve karakter bozuklukları ve bunların tedavi yollarını ele alan bir çalışmadır.
GAZZÂLİ (ÖL.505/1111)
İç gözlem ve davranış tahliline dayalı yaklaşımlarıyla pek çok yeni görüşler dile getirmiştir.
Algının evreleri: 1-duyular, 2-hayaller, 3-Vehm ve 4-Akıl
Kullandığı temel psikolojik kavramlar: Nefs, Ruh, Akıl ve Kalp’tir.
İhyâu Ulûmi’d-Din (cilt 3)
el-Munkizu mine’d-Dalâl/Dalaletten Kurtuluş
FAHRÜDDİN RÂZÎ (ÖL.
606/1209)
Râzi’ye göre, en temel psikolojik güdüler güç ve bilgi isteğidir.
İnsandaki sonsuzluk arzusuyla Allah’a inanma arzusunu birbirine bağlar.
Ona göre, insanî gelişmenin temelinde sürekli değişen ruh halleri ve denge arayışı vardır.
Ahlâk psikolojisi alanında yazılmış, hem felsefi hem de dinî görüşleri bir araya getirmiştir.
-Kitâbü’n-Nefs ve’r-Ruh
İBN-İ HALDUN (ÖL. 808/1406)
İnsanın toplumsal eğilim ve yeteneklerine özel bir önem atfeder.
“Asabiyet” adını verdiği dayanışma ve sosyal bütünleşme güdüsünü, bütün tarihî ve toplumsal olayların temelindeki psikolojik faktör olarak görür. İnsanda liderlik, üstünlük, makam ve mevki elde etme, yönetme güdüsü çok güçlüdür. İbn-i Haldun, refah ortamı ve baskıcı yönetim tarzının ahlâk ve
karakter yapılanması üzerindeki olumsuz etkilerini özellikle vurgular. Ona göre baskı, şiddet, zor ve cezaya dayalı yönetim tarzları altında yetişen kimselerde korku ve boyun eğme psikolojisi hâkim olur; direnme ve metanet gücü
ortadan kalkar, aşağılık duygusu, kendine güvensizlik ve edilgenlik gelişir.
En önemli eseri: Mukaddime
İBNU’L ARABİ(ÖL 638/1240)
İnsan kendine verilen potansiyel güçleri işlevsel hale getirmekle
görevlidir. Ona göre bu potansiyel ve güçler Tanrısaldır. Dolayısıyla insan Tanrıyla ve evrenle birlikte olma ve bütünleşme yönelimi taşır.
En önemli eserlerinden biri: Füsusul Hikem,
İBN HAZM(456/1064)
sevgi ve aşk kavramlarına odaklanır.
Güvercin Gerdanliği
KAYNAKÇA:
HAUQUE, Amber, ve arkadaşları (2016). Integrating Islamic
Traditions in Modern Psychology: Research Trends in Last Ten Years, Journal of Muslim Mental Health, 10/1.
RAİYA, Hisham Abu, (2013). The Psyhology of İslam, APA Handbook of Psychology, V:1
KARACOŞKUN, Mustafa D.,(2012) Din Psikolojisi, Ankara: Grafiker yay.
HÖKELEKLİ, H. (2001). Din Psikolojisi, Ankara: Diyanet Vakfı Yay.
